Przejdź do zawartości

Jerzy Janicki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jerzy Janicki
Ilustracja
Jerzy Janicki (2004)
Data i miejsce urodzenia

10 sierpnia 1928
Czortków

Data i miejsce śmierci

15 kwietnia 2007
Warszawa

Miejsce spoczynku

Cmentarz Wojskowy na Powązkach

Narodowość

polska

Małżeństwo

Krystyna Czechowicz-Janicka

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Medal 40-lecia Polski Ludowej Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (złota)
Strona internetowa
Jerzy Janicki we Lwowie (2004)
Ławeczka Jerzego Janickiego na skwerze jego imienia na warszawskim Powiślu
Grób Jerzego Janickiego na warszawskich Powązkach
Pomnik Jerzego Janickiego w Lutowiskach

Jerzy Kazimierz Janicki (ur. 10 sierpnia 1928 w Czortkowie, zm. 15 kwietnia 2007 w Warszawie) – polski pisarz, dramaturg, dziennikarz, scenarzysta radiowy i filmowy, związany ze Lwowem i Bieszczadami.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Jerzy Kazimierz Janicki[1] urodził się w okresie II Rzeczypospolitej w Czortkowie w rodzinie Zdzisława Janickiego (ur. 1891, notariusza, kapitana rezerwy w korpusie oficerów sądowych Wojska Polskiego[2], do 1939 prowadzącego notariat w Buczaczu[3][4]) oraz Gustawy (zmarłej w pierwszym dniu wojny w wieku 38 lat, pochowanej na cmentarzu miejskim w Buczaczu[5])[6]. Do 1939 zamieszkiwał z rodziną w domu w Buczaczu[6][4][7]. Miał siostrę Jadwigę, w 1939 po pierwszym roku studiów farmacji we Lwowie.

Podczas II wojny światowej przebywał we Lwowie (nie żyła już wtedy jego matka, ojciec był jeńcem w niemieckim oflagu[4], a ponadto jego stryj, oficer Wojska Polskiego, w 1940 został ofiarą zbrodni katyńskiej[6]). Do 1944 zamieszkiwał przy ulicy Łyczakowskiej 84a w Łyczakowie w rodzinnej kamienicy, należącej do dziadka od strony matki, który był pochodzenia ormiańskiego[6][4]. Uczęszczał do VI Państwowego Gimnazjum im. Stanisława Staszica we Lwowie[8]. Po decyzjach poczdamskich wyjechał na Zachód. W Krakowie w 1946 zdał egzamin dojrzałości i w wieku 17 lat rozpoczął pracę dziennikarską jako reporter sportowy[6]. Publikował na łamach Trybuny Robotniczej[9]. W latach 1947–1948 studiował polonistykę na Uniwersytecie Wrocławskim (do Wrocławia trafił także jego ojciec, który po pobycie w niemieckim oflagu, po wojnie został notariuszem w tym mieście)

Następnie przeniósł się do Warszawy, gdzie już jako zawodowy dziennikarz pracował w różnych redakcjach, m.in. jako reporter w czasopismach „Razem” i „Pokoleniu” (wraz z Andrzejem Mularczykiem)[4]. Od 1952 na łamach tygodnika „Świat” dość regularnie publikował reportaże i opowiadania. W 1977 odwiedził Lwów po raz pierwszy po wojnie. Zamieszkiwał na warszawskiej Sadybie.

Był mężem Krystyny Czechowicz-Janickiej, lekarz i profesor okulistyki, miał dwie córki: Katarzynę (ur. 1956 z poprzedniego małżenstwa) oraz Agnieszkę (ur. 1966)[6][6][10].

Zmarł 15 kwietnia 2007 w Warszawie. Został pochowany 23 kwietnia 2007 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A29-tuje-16)[11][1].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Pisarstwo

[edytuj | edytuj kod]

Za jego debiut literacki uznawany jest reportaż pt. Nylon zamieszczony na łamach tygodnika „Świat” w 1953.

Był autorem wielu tomów opowiadań, m.in. Kłaniaj się drzewom, Nieludzki doktor (opowieści przerobione z wcześniejszych scenariuszy filmowych[4]), Biografia w walizce. Jego sfilmowane opowiadania bieszczadzkie – takie jak Wolna sobota, Hasło, Kino objazdowe, Niespotykanie spokojny człowiek – mają swój udział w mitologizacji Bieszczadów, gdzie chętnie odpoczywał od aktywnego życia. W Zatwarnicy Janicki organizował coroczne przeglądy filmów o Bieszczadach z udziałem najwybitniejszych polskich aktorów i reżyserów.

Po książce eseistycznej Ni ma jak Lwów (1991), stanowiącej swoistą literacką, poetycką monografię Lwowa, nawiązującej do przedwojennej książki Stanisława Wasylewskiego Lwów (z cyklu „Cuda Polski”), Jerzy Janicki wydał w połowie lat 90. pierwszą swoją lwowską trylogię Cały Lwów na mój głów (1993), Towarzystwo weteranów... znam tych panów (1994), A do Lwowa daleko aż strach (1995). W tych trzech ilustrowanych książkach mieszają się konwencje: gawędy, reportażu, felietonu, zapisu faktu biograficznego, antologii, anegdoty i dowcipu, powiedzonek oraz notek encyklopedycznych.

W XXI w. Janicki wydał w oficynie Iskry Czkawkę (2001) – pierwszy tom swojej lwowskiej sagi, w którym trzy opowiadania poświęcił też Buczaczowi[4]. Jeden z krytyków (Andrzej Ziemilski) na łamach „Rzeczpospolitej” (7 lutego 2001) nazwał ją poematem romantyczno-dygresyjnym. Następnie ukazały się kolejne pozycje z tego cyklu: Kluczyk Yale (2002) i Krakidały (2004).

Rok po śmierci Jerzego Janickiego ukazał się jego zbiór opowiadań pt. Opowieści bieszczadzkie[12].

Jerzy Janicki uważany jest za prekursora nowego gatunku w radiu europejskim: sagi rodzinnej, był jednym z pomysłodawców, animatorem i współtwórcą powieści radiowej Matysiakowie (wraz ze Stanisławem Stampf’lem i Władysławem Żesławskim)[13], emitowanej nieprzerwanie co tydzień przez 50 lat.

W 1954 podjął pracę w redakcji literackiej Polskiego Radia, co okazało się momentem przełomowym w jego biografii artystycznej. Z czasem zaczął w radiu redagować magazyn satyryczny „Parnasik”, cieszący się ogromną popularnością i skupiający wokół siebie wybitnych polskich aktorów i satyryków. Podobnym uznaniem cieszyła się inna audycja paraliteracka „Krasnoludki są na świecie”, redagowana wspólnie z Andrzejem Kudelskim.

W 1956 pojawiła się na antenie powieść radiowa Matysiakowie, która była wówczas ewenementem w Europie. Wyprzedziła o prawie pół wieku popularne obecnie telenowele rodzinne. Janicki uchodzi za prekursora tego gatunku.

Był autorem kilkudziesięciu słuchowisk radiowych – w tym choćby wielokrotnie nagradzanego Koty to dranie, Tragarz puchu, Hasło – i trzykrotnie reprezentował Polskę na Prix Italia najbardziej prestiżowym, międzynarodowym konkursie dla twórców radiowych i telewizyjnych.

Film i telewizja

[edytuj | edytuj kod]

Jerzy Janicki uchodzi za twórcę polskiego serialu. Był jednym z najwybitniejszych polskich scenarzystów. Był autorem scenariuszy do 18 filmów fabularnych, m.in. do:

Był też autorem scenariuszy seriali telewizyjnych:

Po ukończeniu pracy nad serialem Polskie drogi w 1977 przygotowywał scenariusz filmu opartego na faktach pt. Rok olimpijski, opowiadającego o olimpiadzie zorganizowanej w stalagu podczas II wojny światowej[14].

Lwów i Kresy

[edytuj | edytuj kod]

Od końca lat 80., kiedy przestały obowiązywać ograniczenia cenzury, Jerzy Janicki zaczął realizować filmy o tematyce lwowskiej:

  • Tońko, czyli legenda o ostatnim baciarze (1988)
  • Wszystko dla Orląt (1991) z udziałem obrońcy Lwowa, lekarza osobistego gen. Władysława Andersa, dra Emila Niedźwirskiego
  • A do Lwowa daleko aż strach (1996) z udziałem Włady Majewskiej – muzy Hemara
  • Lwów Adama Bujaka (1997)
  • Lwów tam i u mnie (1998)
  • Podróż do Lwowa w lata 30. (2000), przedstawiająca głównie Lwów, ale także bliższą i dalszą okolicę (Karpaty, Zadwórze, Huculszczyznę) na amatorskich filmach rodzinnych Jerzego Matuszkiewicza z lat 30.
  • Legenda Orląt Lwowskich (2002) o dziejach budowy, dewastacji, profanacji i odbudowy cmentarza Obrońców Lwowa
  • Bardzo wielki mały teatr (2003) o Polskim Teatrze Ludowym we Lwowie
  • Polskie Termopile (2003) o młodych Lwowiakach, bohaterach bitwy pod Zadwórzem
  • Opowieści Łyczakowskiego Cmentarza (2003) – sześcioodcinkowy cykl o cmentarzu Łyczakowskim
  • Opowieść o czterech flagach, czyli burza dziejowa we Lwowie (2004), o akcji Burza we Lwowie
  • Przestrzenie Banacha (2005) – fabularyzowaną opowieść o lwowskim matematyku Stefanie Banachu
  • Bramy przez które wędrowała historia (2006)
  • Kwadrans z Hemarem.

Powstał również świetny cykl wywiadów ze sławnymi członkami lwowskiej diaspory pt. Salon lwowski, przekształcony następnie w Salon kresowy, obejmujący również Wołyń i Wileńszczyznę.

W tym czasie Jerzy Janicki był pomysłodawcą i uczestnikiem wielu audycji telewizyjnych o Lwowie, jego kulturze i historii, m.in. głośnych reportaży Stanisława Auguścika pt. Podróże na Kresy. Dla nielicznych Polaków, którzy zostali w pojałtańskim Lwowie, organizował różnego rodzaju imprezy artystyczne z udziałem czołowych polskich artystów.

Członek Towarzystwa Miłośników Lwowa, od 1988 był prezesem Oddziału Stołecznego Towarzystwa.

W 2005 doprowadził, wspólnie z Henrykiem Janasem i prof. Stanisławem Nicieją, do zakończenia, według własnego scenariusza, dziesięcioodcinkowego filmu Strażnice kresowe Rzeczypospolitej: Buczacz, Brzeżany, Chocim i Okopy Świętej Trójcy, Jazłowiec, Kamieniec Podolski, Krzemieniec, Olesko i Podhorce, Trembowla, Zbaraż, Żółkiew.

Bieszczady

[edytuj | edytuj kod]

Do wyjazdu w Bieszczady został namówiony przez autora muzyki do filmu Milion za Laurę, Marka Sarta, wraz z którym po ukończeniu scenariusza po raz pierwszy przebywał w okolicach Cisnej pod namiotami w 1969[15][4][16]. Uznał wtedy, że tamtejsze widoku przypominają mu Kresy (pasma górskie kojarzyły się z Gorganami i Czarnohorą)[4]. Od tamtej chwili nieustannie wracał do tego magicznego fragmentu Polski. Jak sam przyznał, Bieszczady stanowiły dla niego namiastkę wschodniej Galicji i przebywał tam, jako że nie można było odwiedzać Kresów[6]. Na początku lat 90. kupił posiadłość w miejscowości Chmiel w gminie Lutowiska[17], która stała się dla niego i jego rodziny drugim domem, odwiedzanym w wakacje, święta czy weekendy[4]. Rzeka San przepływająca przez wieś przypominała Janickiemu Prut w Jaremczu, gdzie przed 1939 spędzał wakacje[4]. To właśnie w Chmielu czuł się w pełni zrelaksowany, a bieszczadzki krajobraz do złudzenia przypominający Gorgany i mała odległość od ukochanego Lwowa (ok. 70 km w linii prostej[4]), napawały go prawdziwie twórczym natchnieniem. To w Bieszczadach powstały obszerne fragmenty scenariuszy m.in. do serialu Dom i Ballady o Januszku, a letnie i zimowe odcinki powieści radiowej Matysiakowie przez lata tworzone były właśnie pod Otrytem.

Spotkanie z tą niezwykłą polską krainą zaowocowało fascynacją Janickiego mieszkającymi tu ludźmi, ich losami i wręcz niecodzienną propagowaną przez nich filozofią życia. Niemal narkotycznie wsłuchiwał się w opowieści snute przez bieszczadników przy biesiadnych stołach i ogniskach. Rzeczywistość Bieszczadów przetransformowana została przez Janickiego na język prozy, radia i kina. Szerokiej publiczności objawiła się w formie słuchowisk radiowych, zaadaptowanych jako filmy telewizyjne, takie jak Hasło, Wolna Sobota i Wesołych świąt oraz zbioru kultowych już Opowiadań bieszczadzkich filmów[6].

Przed 2000 Jerzy Janicki zorganizował Biesiadę Filmową w Lutowiskach, w której uczestniczyli m.in. Wiesław Gołas, Emil Karewicz, Wojciech Siemion, Zdzisław Wardejn[4].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Została ustanowiona Fundacja im. Jerzego Janickiego, której prezesem zarządu została Krystyna Czechowicz-Janicka, a wiceprezesem Agnieszka Janicka-Twardowska[18].

Po latach tabliczka z jego nazwiskiem na wieczystą pamiątkę przybita została na kapliczce pamięci w Cisnej i znalazła się w otoczeniu najsłynniejszych bieszczadników[19].

2 maja 2010, w trzecią rocznicę śmierci Jerzego Janickiego, z inicjatywy gminy Lutowiska, której Janicki był honorowym Obywatelem, został odsłonięty pomnik Jego pamięci, który odsłoniła żona Krystyna[20]. Rada Gminy podjęła także uchwałę o nadaniu Gminnemu Ośrodkowi Kultury w Lutowiskach imię Jerzego Janickiego.

W październiku 2019 z inicjatywy Stowarzyszenia Filmowców Polskich na skwerze Jerzego Janickiego w Warszawie, u zbiegu ulic Ludnej i Czerniakowskiej, został odsłonięty jego pomnik w postaci ławeczki, a na fasadzie budynku przy ul. Dobrej 18/20, w którym mieszkał, tablica pamiątkowa[21].

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]
  • 1958 – Nagrody Radia i TV – radiową Matysiakowie,
  • 1963 – III nagroda w konkursie Polskiego Radia za słuchowisko Prawie tysiąc czwartków,
  • 1969 – Złoty Mikrofon za zasługi dla rozwoju Polskiego Radia,
  • 1971 – Nagroda Komitetu do spraw Radia i Telewizji za twórczość radiową i telewizyjną za rok 1970,
  • 1977 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia za całokształt twórczości w dziedzinie słuchowisk radiowych,
  • 1978 – Złoty Ekran za scenariusz serialu telewizyjnego Polskie drogi,
  • 1978 – Nagroda „Trybuny Ludu” za scenariusz serialu telewizyjnego Polskie drogi,
  • 1981 – Nagroda Przewodniczącego Komitetu do spraw Radia i Telewizji w dziedzinie publicystyki,
  • 1983 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia za osiągnięcia w dziedzinie słuchowisk radiowych i scenariuszy telewizyjnych,
  • 1984 – Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy,
  • 1987 – Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji za twórczość literacką w dziedzinie słuchowisk radiowych i scenariuszy telewizyjnych,
  • 1989 – Specjalny Złoty Ekran za wieloletnią działalność scenariopisarską dla TVP za rok 1988,
  • 2001 – Tytuł Honorowego Obywatela Gminy Lutowiska[22],
  • 19 marca 2001 – Super Wiktor 2000 za całokształt twórczości,
  • 2002 – Nagroda Literacka m.st. Warszawy,
  • 26 października 2002 – statuetka Gwiazda Telewizji Polskiej z okazji 50-lecia TVP za scenariusze widowisk telewizyjnych,
  • 19 sierpnia 2003 – Nagroda pamiątkowa prezydenta RP z okazji 75. rocznicy urodzin,
  • 10 marca 2006 – Doktorat honoris causa Uniwersytetu Opolskiego[23],
  • 7 listopada 2006 – Nagroda specjalna Marszałka Województwa Mazowieckiego.

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Lista pochowanych. Jerzy Kazimierz Janicki. um.warszawa.pl. [dostęp 2017-03-28].
  2. Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1934, s. 198.
  3. Spis abonentów sieci telefonicznych. genealogyindexer.org, 1939. s. 587. [dostęp 2017-11-27].
  4. a b c d e f g h i j k l m Justyna Woś. Jego domy. „Nowiny”. Nr 165, s. 25–27 sierpnia 2000, 13. 
  5. Zamki kresowe Rzeczypospolitej – Buczacz (ok. 16:20). [dostęp 2017-02-27].
  6. a b c d e f g h i Justyna Woś-Nyczkowa. Wspomnienia. Powrót na kresy (nie tylko sentymentalna). Jerzy Janicki o domu. „Profile. Rzeszowski Miesięcznik Społeczno-Kulturalny”. Nr 12 (231), s. 6–8, 1988. 
  7. Według relacji Jerzego Janickiego z 2000 odwiedził on Buczacz po raz pierwszy po wojnie w 1979, a w jego rodzinnym domu tamże w latach 90. zamieszkiwał ówczesny mer tego miasta.
  8. Adam Leń. I tylko po Nim dzwony dzwońcie. Wspomnienie o Jerzym Janickim. „Bieszczad”. 13, s. 333, 2007. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami. Oddział Bieszczadzki. ISSN 1425-8080. 
  9. Scenarzysta Jerzy Janicki obchodzi 75. urodziny. wp.pl. [dostęp 2013-05-25]. (pol.).
  10. Agnieszka Janicka Twardowska. imsig.pl. [dostęp 2017-11-27].
  11. Adam Leń. I tylko po Nim dzwony dzwońcie. Wspomnienie o Jerzym Janickim. „Bieszczad”. 13, s. 332, 2007. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami. Oddział Bieszczadzki. ISSN 1425-8080. 
  12. Opowieści bieszczadzkie - Jerzy Janicki. zakapiorskiebieszczady.pl. [dostęp 2013-05-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
  13. Dżennet Połtorzycka-Stampf’l: Archiwum historii mówionej. Dżennet Połtorzycka-Stampf’l. 1944.pl. [dostęp 2020-03-06].
  14. Jerzy Pawlas. „Polskie drogi”. Prawdy o wojnie nigdy za wiele (wywiad z Jerzym Janickim). „Nowiny”, s. 7, nr 248 z 31 października i 1 listopada 1977. 
  15. Taki dzień zdarza się raz. „Gazeta Bieszczadzka”. Nr 10 (137), s. 6, 23 maja 1997. 
  16. Adam Leń. I tylko po Nim dzwony dzwońcie. Wspomnienie o Jerzym Janickim. „Bieszczad”. 13, s. 334–335, 2007. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami. Oddział Bieszczadzki. ISSN 1425-8080. 
  17. Adam Leń. I tylko po Nim dzwony dzwońcie. Wspomnienie o Jerzym Janickim. „Bieszczad”. 13, s. 335, 2007. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami. Oddział Bieszczadzki. ISSN 1425-8080. 
  18. Fundacja im. Jerzego Janickiego. jerzyjanicki.pl. [dostęp 2017-11-27].
  19. Małgorzata Froń: Jerzy Janicki kochał Bieszczady. Jego też tutaj kochają i pamiętają. nowiny24.pl, 2012-09-30. [dostęp 2013-05-25].
  20. Marek Prorok. O Janickim w Lutowiskach. „Połoniny”. 8 (101), 2010. 
  21. Uroczyste odsłonięcie ławeczki Jerzego Janickiegi. [w:] Stowarzyszenie Filmowców Polskich [on-line]. 10 października 2019. [dostęp 2020-03-08].
  22. Uhonorowani przez gminę. lutowiska.pl. [dostęp 2016-10-04].
  23. Doktorzy Honoris Causa UO. [dostęp 2011-02-16].
  24. Odznaczenia autorów, aktorów i reżyserów powieści radiowej "Matysiakowie" [online], prezydent.pl [dostęp 2020-03-06].
  25. M.P. z 1997 r. nr 14, poz. 134.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]