Kałusz

Kałusz
Kopalnia soli potasowych w Kałuszu, pocztówka, ok. 1930
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	iwanofrankiwski
Powierzchnia	65 km²
Populacja (2006) • liczba ludności • gęstość	67 700 1052,02 os./km²
Nr kierunkowy	380 3472-
Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego Kałusz
Położenie na mapie Ukrainy Kałusz
49°01′N 24°22′E
Portal Ukraina

Mapa z 1889 roku

Kałusz (ukr. Калуш) – miasto na Ukrainie, w obwodzie iwanofrankiwskim, siedziba rejonu kałuskiego.

Miasto królewskie lokowane w 1534 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim.

Historia

W roku 1469 król Kazimierz Jagiellończyk ufundował w leżącej w dobrach królewskich wsi Kałusz katolicki kościół parafialny. W 1549 roku na polecenie króla Zygmunta Augusta hetman wielki koronny Mikołaj Sieniawski lokował w tym miejscu miasto. Cztery lata później Zygmunt August za zasługi nadał Kałusz i przyległości hetmanowi Sieniawskiemu i jego potomkom w linii męskiej. Miasto w tym czasie było ośrodkiem wydobycia soli, nawiązuje do tego herb miasta przedstawiający poza literą K i półksiężycem 3 bałwany soli. W 1595 roku liczące około 55 domów miasto złupili Turcy^{[potrzebny przypis]}. Tu też rozegrały się zwycięskie bitwy wojsk polskich: hetmana Jana Sobieskiego z Tatarami Selim Gereja w 1672 i Andrzeja Potockiego z Turkami w 1675 roku. Miasto rozwijało się do roku 1770, gdy wyludniła je zaraza. W 1782 roku miasto zajęli Austriacy.

W II Rzeczypospolitej stolica powiatu w województwie stanisławowskim. W 1914 roku pobudowano w Kałuszu nowoczesną kopalnię eksploatacji soli potasowych i kainitu, która jednak – ze względu na wybuch pierwszej wojny światowej – produkcję rozpoczęła dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. W 1922 roku otwarto siostrzaną kopalnię w Stebniku koło Drohobycza).

II wojna światowa

II wojna światowa wstrząsnęła życiem mieszkańców Kałusza, wśród których przeważali górnicy, kupcy, rzemieślnicy. Sowieci zajęli miasto 21 września 1939 roku, a w 1940 wywieźli w głąb Rosji polskich mieszkańców miasta. Po wybuchu wojny sowiecko-niemieckiej miasto przeszło pod okupację niemiecką. W październiku 1941 roku Niemcy dokonali morderstw tysięcy Żydów z Kałusza i okolic, a w kwietniu 1942 roku wywieźli z miejscowego getta pozostałych do obozu w Bełżcu lub przeniesiono (w sierpniu) do obozu w Stanisławowie. Zaciąg Ukraińców do niemieckiej dywizji SS Galizien organizował w Kałuszu Ukrainiec Izydor Pigulak. 3 listopada 1943 roku Niemcy rozstrzelali w Kałuszu 18 ukraińskich uczniów szkoły handlowej, a 6 maja 1944 roku 42 innych Ukraińców. Kałusz został wyzwolony przez 11 Karpacką Dywizję Piechoty AK w ramach Akcji Burza. W roku 1945 polskich mieszkańców Kałusza przymusowo przesiedlono do PRL.

Zabytki

• zamek – w 1661 r. odnotowano istnienie niewielkiego zamku otoczonego wałem.
• zamek w Chociniu

Ludzie związani z miastem

• Leopold Hauser – polski prawnik, działacz społeczny, poeta, urodzony w Kałuszu,
• Emil Krcha – polski malarz, postimpresjonista, urodzony w Kałuszu,
• Juliusz Majerski – polski malarz, abstrakcjonista, urodzony w Kałuszu,
• Antoni Odrowąż (1897–1976) – polski aktor, urodzony w Kałuszu,
• Stanisław Podgórski – polski malarz, pejzażysta, urodzony w Kałuszu,
• Franciszek Jan Smolka – w 1810 r. ur. się w Kałuszu, polski prawnik, działacz społ., prezydent parlamentu Austro-Węgier; twórca Kopca Unii Lubelskiej (Lwów),
• Jonasz Stern – polski malarz, grafik i pedagog, urodzony w Kałuszu,
• Baltazar Szopiński – polski prawnik, kolekcjoner dzieł tatrzańskich, zmarły w Kałuszu.

Pobliskie miejscowości

• Halicz
• Rożniatów
• Iwano-Frankiwsk
• Wojniłów

Miasta partnerskie

• Bačka Palanka
• Grand Prairie
• Gorlice, Polska

Linki zewnętrzne

• СТАРИЙ КАЛУШ.
• Kałusz w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego, Tom III (Haag – Kępy) z 1882 r.
• Kałusz w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego, Tom XV, cz. 2 (Januszpol – Wola Justowska) z 1902 r.
• Zamek w Kałuszu