Konstal 105Na

Konstal 105Na

Skład wagonów 105Na w Zabrzu
Dane ogólne
Kraj produkcji	Polska
Producent	Konstal
Miejsce produkcji	Chorzów
Lata produkcji	1979–1992
Dane techniczne
Liczba członów	1
Długość	13 500 mm
Szerokość	2400 mm
Wysokość	3060 mm
Masa	17 000 kg
Rozstaw wózków	1435 mm
Rozstaw osi w wózkach	1900 mm
Układ osi	Bo′Bo′
Moc silników	4 × 41,5 kW
Typ silników	LTa-220
Napięcie zasilania	600 V DC
Prędkość maksymalna	72 km/h
Wnętrze
Liczba miejsc siedzących	20
Liczba miejsc ogółem	125
Wysokość podłogi	890 mm

Dźwięk pracy szczecińskich tramwajów Konstal 105Na 762+763

Konstal 105Na – tramwaj wytwarzany w latach 1979–1992 przez zakłady Konstal w Chorzowie. Według stanu z 2011 był to najczęściej eksploatowany tramwaj w Polsce. Pierwsze egzemplarze wąskotorowe oznaczono typem 105NaW, a następne 805Na.

Nazwa

Nazwa 105Na pochodzi od numeru typu wagonu według norm stosowanych w Polsce w nazewnictwie wagonów kolejowych.

Znak	Opis
1	wagon pasażerski normalnotorowy
05	piąty z kolei model
N	wagon tramwajowy znormalizowany
a	pierwsza modyfikacja

Konstrukcja

Tramwaj typu 105Na wywodzi się konstrukcyjnie od swojego poprzednika, tramwaju typu 105N, i jest kolejnym modelem opartym na amerykańskiej koncepcji PCC. To oznacza, że jest to jednokierunkowy, jednoczłonowy, silnikowy wagon tramwajowy z dwoma dwuosiowymi wózkami typu 2NN i podłogą na jednym poziomie. Może on być eksploatowany pojedynczo lub w składach dwu-, trzy- a nawet czterowagonowych (składy złożone z czterech wagonów testowano w Poznaniu na linii PST). Każda z osi w wózkach jest napędzana jednym silnikiem prądu stałego typu LTa-220, który jest połączony z osią za pomocą przekładni 20PMa.

W stosunku do tramwaju 105N zmieniono lokalizację elementów wyposażenia elektrycznego, które przeniesiono spod schodów do szafki na tylnej ścianie kabiny motorniczego, wprowadzono wydzieloną kabinę motorniczego oraz usunięto niewielkie szybki pod szybą czołową i bocznymi szybami przednimi. Z punktu widzenia eksploatacji, najważniejszą wprowadzoną zmianą było wprowadzenie przełączania silników. Podczas rozruchu cztery silniki były połączone szeregowo, podczas pracy normalnej w szereg połączone były dwa silniki (co zmniejszyło zużycie energii elektrycznej) oraz nowy typ wózków jezdnych. Zmieniono także typ gniazd sterowania wielokrotnego.

Wnętrze

Wewnątrz tramwaju umieszczono siedzenia z tworzywa sztucznego w układzie 1+1. Wentylację w przedziale pasażerskim zapewniają cztery uchylne klapy dachowe oraz przesuwne okienka w szybach. Przedział pasażerski ogrzewają grzejniki elektryczne oraz ciepłe powietrze wydzielane na rezystorach rozruchowych, przy czym latem powietrze to wysyłane jest na zewnątrz wagonu poprzez wywietrzniki.

Instalacja elektryczna

Napięcie stałe z sieci trakcyjnej 600 V, pobierane poprzez odbierak prądu typu OTK-1, zasila silniki trakcyjne pojazdu, jest też przetwarzane w przetwornicy napięcia na napięcie stałe 40 V zasilając akumulatory i większość urządzeń elektrycznych wyposażenia, takich jak: tablice kierunkowe, hamulce szczękowe i szynowe, maszyny drzwiowe. W początkowych modelach stosowano przetwornicę elektromechaniczną składającą się z silnika prądu stałego i prądnicy prądu stałego sprzężonych wałem. W nowszych konstrukcjach (wersje: 105Ng, 105N1k, 105N2k, 105Nz) stosowano elektroniczną przetwornicę napięcia zwaną przetwornicą statyczną. Podczas remontów i modernizacji starszych modeli wymieniano przetwornicę wirującą na statyczną.

Do zasilania niektórych urządzeń, takich jak lampki sygnalizacyjne, oświetlenie zewnętrzne, oświetlenie drzwiowe, kasowniki, sterowniki kasowników, sterowniki informacji trasowej, dzwonki itd., stosuje się napięcie 24 V uzyskiwane z przekształtnika tranzystorowego zasilanego napięciem 40 V.

Modernizacje

Wersja normalnotorowa 105Na wyprodukowana została w liczbie 1443 sztuk, zaś wąskotorowa 805Na w liczbie 691 egzemplarzy.

W trakcie eksploatacji wozy 105Na poddawane były rozmaitym modyfikacjom i modernizacjom (m.in. modyfikacje układu elektrycznego, nowe czoła z tworzywa, zmiana mechanizmu otwierania drzwi, a nawet przebudowa na tramwaj dwukierunkowy jak w poznańskim 105NaDK). Przeprowadzano także modernizacje wagonów 105N do typu 105Na.

Zdjęcie	Typ	Zakres modernizacji	Lata modernizacji	Eksploatacja
	105NaD	przebudowa na wagon doczepny czynny, w Bydgoszczy likwidacja trzecich drzwi	1996–2008	Poznań, Szczecin, Kraków
	805NaD			Bydgoszcz
	805N Elin	silniki asynchroniczne, nowa aparatura elektryczna, hamulce tarczowe, pantograf połówkowy, system informacji pasażerskiej	1998–2001	Łódź
	805N-Enika	nowa aparatura elektryczna, pantograf połówkowy, system informacji pasażerskiej, troje drzwi odskokowych (niektóre), nowy wygląd	2005, 2011	Łódź
	805N-ML	nastawnik w formie dżojstika, nowa aparatura elektryczna, pantograf połówkowy, system informacji pasażerskiej, troje drzwi odskokowych, nowy wygląd	2012–2019	Łódź
	105Ng/S	troje drzwi odskokowych, przetwornica statyczna, pantografy połówkowe, nowa aparatura elektryczna	2000–2001	Szczecin
	805Nm	troje drzwi odskokowych, nowy wygląd, nowe rejestratory	2003	Bydgoszcz
	105NWr	troje drzwi odskokowych, przetwornica statyczna, nowe wnętrze i aparatura	2005–2010	Wrocław
	805NaND	nadwozie z trojgiem drzwi odskokowych (niektóre), nowa aparatura elektryczna, pantograf połówkowy, nowa kabina motorniczego, tapicerowane siedzenia, nowy wygląd	2004–2014	konurbacja górnośląska i Gdańsk (wersja normalnotorowa)
				Łódź, Toruń
	Moderus Alfa	zakres modernizacji różni się w zależności od wersji	2006–	konurbacja górnośląska, Szczecin, Poznań
	405N	tramwaj powstały z połączenia trzech wagonów 105Na dwoma członami niskopodłogowymi	2011–2012	Kraków
	805Na-MM	troje drzwi odskokowych, nowa ściana czołowa i tylna, zmodernizowane wnętrze	2010-2011	Grudziądz

Dostawy

Państwo	Miasto	Typ	Lata dostaw	Liczba	Numery taborowe	Uwagi
Polska	Bydgoszcz	805Na	1980–1981	52
	Częstochowa	105Na	1980–1990	41	601–616, 672–694, 696–697
	Elbląg	805Na	1980–1990	28
	Gdańsk	105Na	1981–1990	152	06277–06428
	Gorzów Wielkopolski	105Na	1979–1988	32	101–114, 119–136
	Grudziądz	805Na	1980–1990	20	37, 45–62, 70
	Konurbacja górnośląska	105Na	1979–1989	227
	Kraków	105Na	1979–1992	316
	Łódź	805Na	1979–1990	439
	Poznań	105Na	1980–1990	116	209–331
	Szczecin	105Na	1981–1992	74	731–780, 1001–1028
	Toruń	805Na	1980–1990	62	211–271
	Warszawa	105Na	1984–1992	281	1100–1378
	Wrocław	105Na
Łączna liczba:				1840

Uwaga: Wykaz miast, do których dostarczono tramwaje 105Na, nie jest kompletny. Nie uwzględnia również miast, które otrzymały używane tramwaje.

Eksploatacja

Tramwaje były eksploatowane w ruchu liniowym przez wszystkie polskie miasta z komunikacją tramwajową, z wyjątkiem Olsztyna, i w wielu miastach stanowią najliczniejszą grupę taboru. Pierwszym miastem, które wycofało wagony typu 105Na z ruchu liniowego, był Gorzów Wielkopolski – od 2 stycznia 2014 wagony serii 105Na nie kursowały liniowo, ostatecznie skreślono je ze stanu w 2017, a następnie na przełomie lat 2017 i 2018 skasowano; pozostawiono jeden wagon z przeznaczeniem na historyczny, jeden wagon jako szkoleniowy oraz jeden wagon z przeznaczeniem na różne imprezy.

Najczęściej wagony łączone są w składy podwójne. W Bydgoszczy, Łodzi, Pabianicach, Częstochowie (od 1 kwietnia 2011 do 30 kwietnia 2016), Elblągu, Metropolii Górnośląskiej, Gdańsku (od 29 stycznia 2010), Grudziądzu, Toruniu i Warszawie wagony kursują także pojedynczo. W Krakowie natomiast uznano, że brak możliwości hamowania pojedynczym wagonem w przypadku usterki stanowi zagrożenie i nie spotyka się tu już pojedynczych wagonów (zwanych tu „solówkami”).

Składy potrójne 105Na kursowały jedynie w Gdańsku na jednej brygadzie szczytowej linii 8 (od 24 maja 2017). W Warszawie trójskłady kursowały na niektórych kursach linii 31, lecz ich eksploatację zakończono 19 sierpnia 2016 r. W Krakowie ich eksploatację zakończono tydzień później – 26 sierpnia, ale składy te przywrócono do ruchu 31 sierpnia 2020 z uwagi na pandemię COVID-19. W okresie święta Wszystkich Świętych trójskłady kursowały w Szczecinie, Krakowie i Łodzi. 1 stycznia 1992 w Poznaniu, a 22 lutego 2010 w Gdańsku została zakończona eksploatacja zestawów potrójnych, lecz 24 maja 2017 w Gdańsku ponownie wprowadzono do ruchu taki skład.

Podczas różnych remontów torowisk we Wrocławiu (ul. Grabiszyńska, ul. Kosmonautów) jeździły wahadłowe składy 105Na – wagony były złączone tyłami, dostępny był tylko jeden z wagonów. Analogiczne rozwiązanie zastosowano w Łodzi podczas remontu Trasy WZ. Podejmowano także próby uruchomienia na czas remontu jednego z wiaduktów takich składów w Warszawie. Z powodu małego zainteresowania przyszłą linią nie wprowadzono ich do ruchu liniowego.

24 maja 2017 w Gdańsku ponownie spięto skład trójwagonowy (#1349+#1350+#1346), który kursował w dni powszednie na linii nr 8 (Stogi Plaża – Jelitkowo) oraz w wakacyjne soboty i niedziele. 24 stycznia 2019 spięto kolejny skład trójwagonowy tzw. „trzysetę” (nazwa pochodzi od wagonu prowadzącego w składzie: #1300+#1299+#1309) i od tego dnia możliwe było spotkanie dwóch składów trójwagonowych na linii 8. 28 maja 2019 „trzysetę” przemalowano w barwy historyczne z czasu PRL-u. Ostatecznie skład ten został wycofany z eksploatacji dnia 5 marca 2021, kończąc zarazem eksploatację wagonów 105Na w Gdańsku.

W lutym 2023 pierwsza partia (6) nieużywanych już przez Tramwaje Warszawskie wagonów została przekazana do ukraińskiego Konotopu, gdzie ma zostać dostosowana do toru o szerokości 1524 mm. Łącznie zostały tam przekazane 23 wagony. W kwietniu 2023 odbyły się pierwsze jazdy próbne po szerokim torze wagonu #1240.

Plany rozwoju konstrukcji

W oparciu o jednoczłonowy tramwaj typu 105Na planowana była produkcja odmiany oznaczonej jako 107N. W 1979 r. zaprojektowano tramwaj o trzech członach połączonych przegubami. Oba środkowe wózki miały być umieszczone pod przegubami, środkowy człon nie miał być więc podwieszony, a spoczywać na tych wózkach; podobne rozwiązanie zastosowano w czechosłowackich tramwajach Tatra KT8D5. Tramwaje typu 107N miały być eksploatowane na linii Poznańskiego Szybkiego Tramwaju. Ostatecznie tramwaju nie wdrożono do produkcji, a prototyp przegubowej odmiany 105Na, oznaczonej jako 115N, powstał dopiero w 1995 r. w zakładach H. Cegielski – Fabryka Pojazdów Szynowych.

Galeria

• 
  105Na w Częstochowie
• 
  105Na w Gdańsku
• 
  105Na w Gorzowie Wielkopolskim
• 
  105Na w Krakowie
• 
  105Na w Poznaniu
• 
  105Na w Szczecinie
• 
  105Na w GOPie
• 
  105Na w Warszawie
• 
  105Na w Warszawie (w historycznym malowaniu)
• 
  105Na we Wrocławiu
• 
  805Na w Bydgoszczy
• 
  805Na w Elblągu
• 
  805Na w Grudziądzu
• 
  805Na w Łodzi
• 
  805Na w Toruniu
• 
  Pulpit motorniczego
• 
  Tradycyjne wnętrze wagonu 105Na
  (ZKM Gdańsk)
• 
  Konstal 105Na przy ulicy Lubicz w Krakowie

Zobacz też

• Lista tramwajów produkowanych w Polsce

Linki zewnętrzne

• Szczegółowy opis tramwaju 105Na i pokrewnych typów. transportszynowy.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-07)].
• Zdjęcia i opisy tramwajów polskich i zagranicznych. mlyniec.gda.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-15)].
• Zdjęcia i opisy taboru Tramwajów Warszawskich (model 105Na)