Krystyna Feldman

Krystyna Feldman

Imię i nazwisko	Krystyna Zofia Feldman
Data i miejsce urodzenia	1 marca 1916 Lwów
Data i miejsce śmierci	24 stycznia 2007 Poznań
Zawód	aktorka
Lata aktywności	1937–2007
Odznaczenia

{{Aktor infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | alt grafiki = | imię i nazwisko org = Nieznane pola: "nagrody".

Grób Krystyny Feldman na cmentarzu Komunalnym nr 1 w Poznaniu

Tablica pamiątkowa poświęcona aktorce w miejscu jej zamieszkania na osiedlu Armii Krajowej w Poznaniu

Znicze i kwiaty składane przed Teatrem Nowym w Poznaniu po śmierci aktorki

Krystyna Zofia Feldman (ur. 1 marca 1916 we Lwowie, zm. 24 stycznia 2007 w Poznaniu) – polska aktorka.

Znana głównie z roli babki Kiepskiej w sitcomie Świat według Kiepskich, malarza Nikifora w filmie Mój Nikifor, a także bardzo wyrazistych ról epizodycznych.

Życiorys

Urodziła się w rodzinie polsko-żydowskiej. Była córką aktora specjalizującego się w rolach szekspirowskich, uchodzącego za gwiazdę początku XX wieku Ferdynanda Feldmana i aktorki teatralnej i śpiewaczki operowej Katarzyny Feldman z domu Sawickiej. Grała małe role od piątego roku życia. Po śmierci ojca (zm. 3 czerwca 1919) matka kształciła ją w prywatnym lwowskim studio aktorskim prowadzonym przez aktora Janusza Strachockiego. W 1934 ukończyła gimnazjum im. Królowej Jadwigi we Lwowie; maturę zdała eksternistycznie, aby zdążyć na egzaminy do szkoły teatralnej. Po trzech latach nauki, w 1937, ukończyła Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej w Warszawie. Niedługo potem debiutowała w Teatrze Miejskim we Lwowie. W 1939 została zaangażowana do teatru w Łucku, jednak po wybuchu II wojny światowej wróciła do Lwowa. W 1942 została zaprzysiężona jako żołnierz Armii Krajowej. Pełniła w niej funkcję łączniczki.

Na scenę teatru lwowskiego powróciła po wyzwoleniu miasta w 1944. Zagrała wówczas męską rolę Staszka w Weselu Wyspiańskiego, reżyserowanym przez Aleksandra Bardiniego. Po wojnie występowała w teatrach, między innymi Łodzi (przez kilkanaście lat była aktorką i pomocnikiem reżysera oraz reżyserem u Kazimierza Dejmka w Teatrze Nowym, występowała również w tamtejszym Teatrze Powszechnym), Katowic, Szczecina, Opola, Krakowa (w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie) i Poznania (w Teatrze Polskim oraz – od 1983 – w Teatrze Nowym.

Zagrała również kilkanaście ról w spektaklach Teatru Telewizji, między innymi u Jerzego Antczaka, Andrzeja Barańskiego, Rudolfa Zioły, Olgi Lipińskiej i trzykrotnie u Izabelli Cywińskiej.

W 1980 roku Służba Bezpieczeństwa wszczęła wobec aktorki sprawę operacyjnego rozpoznania o kryptonimie „Aranżerka”. Krystynę Feldman zaczęto nękać po tym, jak podpisała list w obronie autonomii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Mimo kontroli korespondencji, częstych rewizji w mieszkaniu i wielu utrudnień w rozwoju kariery, aktorka nie dała się złamać.

Jej partnerem życiowym był niespełna 26 lat od niej starszy Stanisław Bryliński. Urodził się 1 maja 1890, zmarł 10 października 1953 roku.

Feldman zmarła w swoim poznańskim mieszkaniu 24 stycznia 2007. Pochowano ją w alei Zasłużonych na cmentarzu Miłostowskim w Poznaniu. Zgodnie z życzeniem, złożono ją do grobu w kostiumie z ostatniego spektaklu – monodramu I to mi zostało.

Kariera filmowa

Już pierwsza filmowa rola – dewotki w Celulozie (1953) Jerzego Kawalerowicza – na długo ukształtowała jej kinowe emploi. Podobną postać, wyraźnie jednak różnicowaną charakterologicznie, obdarzaną stale indywidualnym rysem, powtarzała w Kaloszach szczęścia (1958), Awanturze o Basię (1959), Dwu żebrach Adama (1963), Piekle i niebie (1966), Czerwonym i złotym (1969), czy w Głosie z tamtego świata (1962) Stanisława Różewicza, gdzie po raz pierwszy pojawiła się w roli nieepizodycznej.

Stała się jedną z najbardziej wyrazistych aktorek drugiego i trzeciego planu. Na ekranie tworzyła różne, często sprzeczne wewnętrznie typy, w których groteska mieszała się z powagą, ekscentryczność ze spokojem, fizyczna słabość z siłą i charyzmą. Grała postaci hrabin (Godzina pąsowej róży, 1963), żebraczek (Mansarda, 1963; Dwa księżyce, 1993), działaczek społecznych (Święta wojna, 1965), chłopek (Samotność we dwoje, 1968), pijaczek (Nad rzeką, której nie ma, 1991), oszustek (odcinek 4 serialu Kapitan Sowa na tropie), sędzin (Otello z M-2, 1968), czy królowych (Ubu król, 2003).

Szerokiej publiczności dała się poznać dopiero w latach osiemdziesiątych, po roli zdziwaczałej ciotki głównego bohatera w Yesterday Radosława Piwowarskiego. Często współpracowała z młodymi, debiutującymi twórcami, w tym Janem Jakubem Kolskim (Pogrzeb kartofla), Konradem Szołajskim (Człowiek z...) i Mariuszem Trelińskim (Łagodna). Masową popularność zyskała w wieku 83 lat, kiedy zagrała babcię Rozalię w popularnym serialu Świat według Kiepskich.

W 2004 roku, w wieku osiemdziesięciu ośmiu lat, wystąpiła po raz pierwszy w głównej roli. W Moim Nikiforze Krzysztofa Krauze wcieliła się w postać malarza Nikifora Krynickiego. Jej kreacja spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem publiczności, krytyków oraz jurorów polskich i zagranicznych festiwali filmowych. Nikifor nie był jednak pierwszą męską rolą w jej dorobku. Oprócz wspomnianego wcześniej Staszka z Wesela, w teatrze grała także role Kaja w Królowej Śniegu i pana Ciuciumkiewicza w Domu otwartym.

Feldman aktywnie wspierała działalność poznańskiego studenckiego Teatrzyku Towarzyskiego Jacka Kowalskiego.

Odznaczenia i nagrody

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 2005)
• Srebrny Krzyż Zasługi (1955)
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (1966)
• Honorowa Odznaka Miasta Łodzi (1966)
• Odznaka Honorowa Miasta Poznania (1979)
• Order Uśmiechu przyznany przez Międzynarodową Kapitułę Orderu Uśmiechu w 2006 na wniosek dzieci z Poznania. Na prośbę Krystyny Feldman order miał być wręczony 14 lutego 2007, ale ze względu na śmierć aktorki nie doszło do ceremonii. Zarząd Kapituły pierwszy raz w historii tego odznaczenia wydał zgodę na przekazanie Orderu na ręce spadkobierców i uznał aktorkę za pełnoprawnego Kawalera Orderu Uśmiechu.

• 2004 – 29. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych:
  • Nagroda za pierwszoplanową rolę kobiecą za Mojego Nikifora

poprzedniczka: Katarzyna Figura

Najlepsza aktorka pierwszoplanowa na FPFF 2004 za Mojego Nikifora

następczynie: Karolina Gruszka Krystyna Janda

• Polskie Nagrody Filmowe – Orły:
  • 2005 – Najlepsza aktorka pierwszoplanowa za Mojego Nikifora
  • 2001 – Najlepsza aktorka drugoplanowa za To ja, złodziej

• Inne nagrody za rolę Nikifora Krynickiego w Moim Nikiforze:
  • najlepsza aktorka na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Autorskich w Rabacie
  • najlepsza aktorka na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Pune w Indiach
  • najlepsza aktorka na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Valladolid
  • najlepsza aktorka na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Manili
  • najlepsza aktorka na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Kijowie
  • najlepsza aktorka na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Karlovych Varach
  • Złota Kaczka, nagroda dla najpopularniejszej aktorki, przyznawana przez czytelników miesięcznika „Film” (2005)
  • Gigant roku 2004 według poznańskiego oddziału „Gazety Wyborczej”

Bibliografia

• Krystyna Feldman w bazie IMDb (ang.)
• Krystyna Feldman w bazie Filmweb
• Krystyna Feldman w bazie filmpolski.pl
• Szablon:E-teatr
• Szablon:Stopklatka
• Krystyna Feldman na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Biogram + fragmenty recenzji na stronie „Kultury polskiej”

Linki zewnętrzne

• Recenzja Mojego Nikifora i roli Feldman, wspomnienie o aktorce na stronach Polskiego Radia
• Amantki szybko się starzeją. Rozmowa Jana Błończy-Szabłowskiego z aktorką z września 2004
• Myśli z górnego piętra. Rozmowa Dagmary Romanowskiej z aktorką z września 2004
• Teatr uczy pokory. Rozmowa Remigiusza Grzeli z aktorką z marca 2005
• Być Nikiforem. Zapis czatu z aktorką