Biała Cerkiew: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m MalarzBOT: regeneracja szablonu {{Miejscowość infobox}}
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Historia: drobne merytoryczne
Linia 66: Linia 66:
W 1880 roku miasto liczyło 8961 prawosławnych, 9808 Żydów (w ostatnich latach XIX wieku udział procentowy Żydów w mieście przekroczył 50% ogółu mieszkańców), 412 katolików. W mieście znajdowały się trzy cerkwie, 2 synagogi oraz kościół parafialny rzymskokatolicki oo jezuitów, należący do dekanatu kijowskiego, wybudowany z fundacji [[Stanisław Wincenty Jabłonowski|Stanisława Wincentego Jabłonowskiego]] w roku 1743. W 1911 w Białej Cerkwi urodziła się [[Stefania Knispel-Wróblowa]] – polska bibliotekarka, historyk literatury polskiej.
W 1880 roku miasto liczyło 8961 prawosławnych, 9808 Żydów (w ostatnich latach XIX wieku udział procentowy Żydów w mieście przekroczył 50% ogółu mieszkańców), 412 katolików. W mieście znajdowały się trzy cerkwie, 2 synagogi oraz kościół parafialny rzymskokatolicki oo jezuitów, należący do dekanatu kijowskiego, wybudowany z fundacji [[Stanisław Wincenty Jabłonowski|Stanisława Wincentego Jabłonowskiego]] w roku 1743. W 1911 w Białej Cerkwi urodziła się [[Stefania Knispel-Wróblowa]] – polska bibliotekarka, historyk literatury polskiej.


Podczas [[Wojna ukraińsko-radziecka 1917-1921|wojny ukraińsko-radzieckiej]] i na fali [[Pogromy Żydów na Ukrainie (1918-1920)|pogromów antyżydowskich]], w latach 1919–1920 żydowscy mieszkańcy Białej Cerkwi stali się obiektem przemocy zarówno ze strony regularnych oddziałów ukraińskich, chłopskich [[ataman]]a Zelenego, jak i kozackich [[Armia Ochotnicza (Rosja)|białogwardzistów]]. Całkowitą liczbę ofiar śmiertelnych podaje się na 300-850 osób<ref>{{Cytuj stronę | url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/judaica/ejud_0002_0003_0_02341.html | tytuł=Belaya Tserkov | autor=Y. Slutsky | opublikowany=Jewish Virtual Library | rok=2008 | język=en | data dostępu=2013-02-13}} {{Cytuj stronę |url=http://www.rtrfoundation.org/webart/Danilenko.pdf | tytuł=Kiev District Commission of the Jewish Public Committee for Relief to Victims of Pogroms | autor=V. Danilenko | strony=3 | język=en | data dostępu=2013-02-12}} {{Cytuj książkę | tytuł=The Ukraine Terror and the Jewish Peril | url=http://ufdc.ufl.edu/AA00007151/00001 | strony=10–11 | wydawca=The Federation of Ukrainian Jews | rok=1921 | język=en | data dostępu=2013-02-13}}</ref>.
Podczas [[Wojna ukraińsko-radziecka 1917-1921|wojny ukraińsko-radzieckiej]] i na fali [[Pogromy Żydów na Ukrainie (1918-1920)|pogromów antyżydowskich]], w latach 1919–1920 żydowscy mieszkańcy Białej Cerkwi stali się obiektem przemocy zarówno ze strony regularnych oddziałów ukraińskich, chłopskich [[ataman]]a Zelenego, jak i kozackich [[Armia Ochotnicza (Rosja)|białogwardzistów]]. Całkowitą liczbę ofiar śmiertelnych podaje się na 300-850 osób<ref>{{Cytuj stronę | url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/judaica/ejud_0002_0003_0_02341.html | tytuł=Belaya Tserkov | autor=Y. Slutsky | opublikowany=Jewish Virtual Library | rok=2008 | język=en | data dostępu=2013-02-13}} {{Cytuj stronę |url=http://www.rtrfoundation.org/webart/Danilenko.pdf | tytuł=Kiev District Commission of the Jewish Public Committee for Relief to Victims of Pogroms | autor=V. Danilenko | strony=3 | język=en | data dostępu=2013-02-12}} {{Cytuj książkę | tytuł=The Ukraine Terror and the Jewish Peril | url=http://ufdc.ufl.edu/AA00007151/00001 | strony=10–11 | wydawca=The Federation of Ukrainian Jews | rok=1921 | język=en | data dostępu=2013-02-13}}</ref>. Wiosną 1920 roku zajęta przez wojska polskie podczas [[Wyprawa kijowska (1920)|Wyprawy kijowskiej]].
22 sierpnia 1941 miała tu miejsce masakra dzieci żydowskich, dokonana przez [[Ukraińska milicja (1941)|ukraińskich milicjantów]].
22 sierpnia 1941 miała tu miejsce masakra dzieci żydowskich, dokonana przez [[Ukraińska milicja (1941)|ukraińskich milicjantów]].
{{Osobny artykuł|Masakra dzieci żydowskich w Białej Cerkwi}}
{{Osobny artykuł|Masakra dzieci żydowskich w Białej Cerkwi}}

Wersja z 13:54, 8 mar 2018

Biała Cerkiew
Біла Церква
Ilustracja
Pałac zimowy rodu Branickich
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

kijowski

Rejon

białocerkiewski

Burmistrz

Gennady Dziki

Powierzchnia

33,7 km²

Populacja (2016)
• liczba ludności


210 174

Kod pocztowy

09100–09117

Tablice rejestracyjne

AI

Położenie na mapie Kijowa i obwodu kijowskiego
Mapa konturowa Kijowa i obwodu kijowskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Biała Cerkiew”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Biała Cerkiew”
Ziemia49°46′N 30°07′E/49,766667 30,116667
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Biała Cerkiew (ukr. Бiла Церква, Biła Cerkwa) – miasto na Ukrainie, największe w obwodzie kijowskim, stolica rejonu położona nad rzeką Roś w odległości 84 km na południe od Kijowa, dawna polska rezydencja magnacka. Do miasta należy również miejscowość Aleksandria z pięknym parkiem.

Ośrodek przemysłowy; znajduje się tam fabryka opon, wyrobów gumowych i maszyn rolniczych. Miasto posiada uzdrowisko (wody radoczynne) i wyższą szkołę.

Miasto królewskie Białacerkiew położone było w pierwszej połowie XVII wieku w starostwie niegrodowym białocerkiewskim w województwie kijowskim[1].

Historia

Miasto (osada) za czasów Ruski Kijowskiej nazywało się Jurijew. Jego początki sięgają IX wieku. Od 1363 Biała Cerkiew należała do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a od 1569 do województwa kijowskiego Korony Królestwa Polskiego. Około roku 1550 wojewoda kijowski Fryderyk Proński wybudował w tym miejscu obronny zamek i twierdzę. Potem była to własność królewska (Królewszczyzna), jednak potem za zasługi nadano ją kasztelanowi krakowskiemu Januszowi Ostrogskiemu. Potem właścicielem był Stanisław Lubomirski. Za jego czasów Biała Cerkiew otrzymała prawa miejskie nadane przywilejem królewskim w roku 1620 podpisanym w Warszawie.

Koniec XVI wieku to czas częstych buntów kozackich.

W roku 1596 Nalewajko wielką siłą Białącerkiew otoczył chcąc ją zdobyć. Waleczny książę Roman Rożyński przyszedł z pomocą, przebił się przez tabor, wiele trupa położył; do zamku wszedł, siłą swą załogę umocnił, i Białącerkiew obronił[2].

W 1612 roku zapisano pierwszą lustrację zamku starościńskiego. W 1626 roku dowodzone przez regimentarza Stefana Chmieleckiego wojska kwarciane i Kozacy rozgromili tu Tatarów krymskich. Kolejnym właścicielem Białej Cerkwi był książę Jerzy Dymitr Wiśniowiecki. W 1648 roku po zdobyciu zamku zamknął się w nim Bohdan Chmielnicki. Podczas Powstania Chmielnickiego doszło tu w 1651 roku do nierozstrzygniętej bitwy wojsk litewskich z Kozakami i Tatarami, po której podpisano Ugodę z Kozakami.

 Osobny artykuł: Ugoda w Białej Cerkwi.

Podczas wyprawy zadnieprzańskiej, w dniu 23 października 1663 roku w Białej Cerkwi odbyła się wielka narada wojenna, w której udział wziął król Jan Kazimierz, Jan Sobieski, Stefan Czarniecki, Stanisław Rewera Potocki, hetman kozacki Paweł Tetera, oboźny Szymon Kawiecki. W dniach 28 maja – 4 czerwca 1666 roku 6 tys. żołnierzy moskiewskich pod dowództwem Piotra Izmaiłowa nieskutecznie oblegało 2 tysięczną polską załogę twierdzy w Białej Cerkwi. Sejm w 1667 roku przeznaczył podatek czopowe między innymi na żołd załogi twierdzy w Białej Cerkwi. W dniu 25 maja 1667 twierdzę w Białej Cerkwi próbowali zdobyć Kozacy Doroszenki pod dowództwem Kołwaszeckiego, których rozgromili wierni Polsce Kozacy pod dowództwem Matiuty. W drugiej połowie Doroszenko ponowił atak kierując przeciwko twierdzy około 10 tys. ludzi pod dowództwem Semena Paleja, jednak polska załoga twierdzy pod dowództwem komendanta Jana Stachurskiego wytrzymała oblężenie, a następnie po przybyciu odsieczy Brzuchowieckiego na czele 8 tys. żołnierzy, rozbili oddziały Doroszenki.

Kolejnym właścicielem był hetman wielki koronny Stanisław Jan Jabłonowski, w czasach którego tutejszy zamek był obsadzony przez dwutysięczną załogę pod dowództwem kapitana Ludwiga de Orgewalta, nobilitowanego za walkę z Tatarami herbem Jastrzębiec. W 1702 roku zamek zdobył kozak Semen Palej i uczynił go swoją siedzibą. W 1708 roku zamek opanowały wojska rosyjskie Golicyna. Kolejnym właścicielem miasta był wojewoda kijowski Jan Stanisław Jabłonowski, wojewoda rawski Stanisław Wincenty Jabłonowski, który wybudował tu kościół katolicki, następnie właścicielem został Jerzy August Mniszech. W 1765 roku opisano zamek jako wał z czterema bastionami otoczony z trzech stron fosą i rzeką Roś z czwartej. Twierdzy chroniło 25 armat i 2 moździerze. Obok fortecy znajdował się jeszcze zamek starościński, a wałem obwiedziono też całe miasto.

Po wojnach uspokojonych kozackich roku 1714, kościół katolicki jeden się tylko ostał w dalszéj koronie, w Białéjcerkwi. Parafia się rozciągała od Śmiły do Moszen. Obowiązki parafialne spełniali XX. Jezuici, którzy razem prowadzili misye w Ukrainie z dome swego w Białejcerkwi. (...)[3]

Plan miasta w 1769 r.

W 1774 roku prawem wieczystym starostwo i miasto otrzymał król Stanisław August Poniatowski, który w tym samym roku nadał je Franciszkowi Ksaweremu Branickiemu, który spędził tu 25 ostatnich lat swojego życia, jednak majątkiem zarządzała głównie jego żona Aleksandra von Engelhardt.

Po II rozbiorze Polski od 1793 roku w Rosji.

W 1814 roku w Białej Cerkwi odwiedził Branickich car Aleksander I. Po Ksawerym i po śmierci jego żony Aleksandry w 1838 roku Białą Cerkiew odziedziczył ich syn Władysław Grzegorz Branicki, a po nim, jego najstarszy syn, Ksawery Branicki. Ponieważ był nadzwyczaj przekorny jako adiutant Mikołaja I, majątek uległ konfiskacie ok. 1845 roku po wystąpieniu Branickiego z wojska rosyjskiego.[potrzebny przypis] W 1849 Ksawery Branicki osiedlił się we Francji i stał się właścicielem posiadłości i zamku w Montrésor. Droga, którą Władysław Michał Branicki doszedł do dziedziczenia Białej Cerkwi pozostaje niejasna.[potrzebny przypis] Przed 1917 rokiem Biała Cerkiew przeszła na jego córkę, ks. Marię Różę (Rozalię) Radziwiłłową.

Położenie Białej Cerkwi na mapie z roku 1889
Białocerkiew przed 1928 rokiem

W 1880 roku miasto liczyło 8961 prawosławnych, 9808 Żydów (w ostatnich latach XIX wieku udział procentowy Żydów w mieście przekroczył 50% ogółu mieszkańców), 412 katolików. W mieście znajdowały się trzy cerkwie, 2 synagogi oraz kościół parafialny rzymskokatolicki oo jezuitów, należący do dekanatu kijowskiego, wybudowany z fundacji Stanisława Wincentego Jabłonowskiego w roku 1743. W 1911 w Białej Cerkwi urodziła się Stefania Knispel-Wróblowa – polska bibliotekarka, historyk literatury polskiej.

Podczas wojny ukraińsko-radzieckiej i na fali pogromów antyżydowskich, w latach 1919–1920 żydowscy mieszkańcy Białej Cerkwi stali się obiektem przemocy zarówno ze strony regularnych oddziałów ukraińskich, chłopskich atamana Zelenego, jak i kozackich białogwardzistów. Całkowitą liczbę ofiar śmiertelnych podaje się na 300-850 osób[4]. Wiosną 1920 roku zajęta przez wojska polskie podczas Wyprawy kijowskiej. 22 sierpnia 1941 miała tu miejsce masakra dzieci żydowskich, dokonana przez ukraińskich milicjantów.

 Osobny artykuł: Masakra dzieci żydowskich w Białej Cerkwi.

W latach 1922–1991 w Ukraińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej.

Toponimika nazwy

Dawne nazwy Jurjew, Białacerkiew, Białocerkiew, Biłaja Cerkow, Biełaja Cerkow, w okresie Rzeczypospolitej również pod łacińską nazwą Album Fanum lub Alba Capella.

Starostowie

Mioasto było siedzibą starostów grodowych:

Starostwo Białocerkiewskie było jednym z najbardziej dochodowych dóbr w I Rzeczypospolitej.

Zabytki

Kościół rzymskokatolicki pw. św. Jana Chrzciciela
Jezioro i park w Aleksandrii, w tle ruiny dworu Branickich
Składy Branickich
Hale targowe Branickich
  • Pałac zimowy Branickich z końca XVIII wieku – zbudowany przez Franciszka Ksawerego Branickiego. Był to jedenastoosiowy, dwukondygnacyjny pałac w stylu klasycystycznym o dość oszczędnej elewacji. Zbudowano go z drewna na wysokiej podmurówce. Wnętrza urządzone były w stylu empire i zdobiło je też popiersie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Po lewej stronie od pałacu zbudowano piętrową trzynastoosiową oficynę z portykiem wgłębnym z ośmioma kolumnami. W pobliżu znajdował się budynek skarbca, prawa oficyna oraz brama
  • Pałac letni Branickich
  • Kościół rzymskokatolicki św. Jana Chrzciciela z 1812 roku, ufundowany przez Franciszka Ksawerego Branickiego zbudowany w miejscu zamku. W miejscu tego kościoła przed jego budową stała katolicka kaplica polskiego garnizonu. Pierwszy kościół stał tu w 1552 roku i ufundował go wojewoda kijowski Fryderyk Proński. Obok powstał klasztor augustianów. Po zburzeniu go w 1667 roku przez Kozaków oddany został kapucynom. W latach 1720–1730 nowy kościół zbudował starosta Stanisław Wincenty Jabłonowski i oddał jezuitom. Kościół ten w 1779 roku stał się parafialnym, jednak jego stan był tak zły, że hetman Franciszek Ksawery Branicki ufundował nowy kościół, którego budowę rozpoczęto w latach 80. XVIII wieku i ukończono około 1816 roku. Obok powstała szkółka parafialna i szpitalik[5]. W kościele od lat '90 XX w. odbywają się występy kameralnej i organowej muzyki, wykonywane na monumentalnych organach mieszczących się w kościele czeskiej firmy Rieger-Kloss,
  • dwie synagogi z końca XIX wieku,
  • trzy cerkwie z XVIII i XIX wieku,
  • dawna poczta z połowy XIX wieku,
  • Hale targowe (Sukiennice) wybudowane przez Branickich w latach 1809–1814, składające się z czterech budynków otaczających dziedziniec[6].
  • Gimnazjum ufundowane przez Branickich w 1847 r. po skasowaniu przez Rosjan polskiego gimnazjum w Winnicy. Składało się z budynku głównego i dwóch skrzydeł bocznych.
  • murowany młyn z XIX wieku,
  • tzw. „skład Branickich” z końca XVIII wieku z portykiem toskańskim,
  • katolicka kaplica cmentarna,
  • park z XVIII wieku zwany „Aleksandria”[7], w pobliżu ruiny pałacu letniego Branickich (obecnie rezerwat dendrologiczny),
  • cerkiew Mikołajewska
  • cerkiew Przemienienia Pańskiego z 1839 r.
  • zamek nad rzeką Rosią, istniał już co najmniej w XVI wieku, bo obronił go przed Nalewajką książę Roman Różyński. W 1612 roku był otoczony wałem z czterema basztami w narożach, wewnątrz znajdowała się kaplica katolicka, prochownia, cekhauz dla armat. Około 1649 r. został rozbudowany i umocniony przez wojewodę ruskiego hetmana polnego koronnego Stefana Czarnieckiego, który zorganizował również obronę zamku. W XVII w. stacjonowało w nim 2 tys. żołnierzy. W 1702 r. zamek zdobył pułkownik kozacki Semen Palej. W 1765 roku opisano go jako „wał z czterema rądelami” otoczony głęboką fosą z trzech stron i rzeką z czwartej. Do wnętrza prowadziły trzy bramy, w tym zwodzona i wewnątrz wału. Zamku broniło 25 armat i 2 moździerze[8].

Wybitniejsi komendanci twierdzy

  • generał major głównej komendy fortecy Jan Stachórski 1664–1668
  • podpułkownik (oberszterlejtnat) Jan Zygmunt Löbel (Loebel) 1668–1671
  • Gerhard Fitinghof 1671–1672
  • pułkownik Ernest Otto Rappe, 1678
  • Ludwik de Orgewalt (Orgewald, Orgewal) kapitan, a następnie major i podpułkownik, 1693
  • pułkownik, miecznik podolski Jan Gałecki, 1694

Sport

Miasta partnerskie

Przypisy

  1. ↑ Lustracye królewszczyzn ziem ruskich, Wołynia, Podola i Ukrainy z piérwszéj połowy XVII wieku / wydał Aleksander Jabłonowski, Warszawa 1877, s. 108.
  2. ↑ Eustachy Iwanowski, Rozmowy o polskiéj koronie, na str. 644.
  3. ↑ Eustachy Iwanowski, Rozmowy o polskiéj koronie, na str. 647.
  4. ↑ Y. Slutsky: Belaya Tserkov. Jewish Virtual Library, 2008. [dostęp 2013-02-13]. (ang.). V. Danilenko: Kiev District Commission of the Jewish Public Committee for Relief to Victims of Pogroms. s. 3. [dostęp 2013-02-12]. (ang.). The Ukraine Terror and the Jewish Peril. The Federation of Ukrainian Jews, 1921, s. 10–11. [dostęp 2013-02-13]. (ang.).
  5. ↑ Roman Aftanazy, Dzieje Rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, Województwo kijowskie, Ossolineum, s. 52.
  6. ↑ Roman Aftanazy, Dzieje Rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, Województwo kijowskie, Ossolineum, s. 55.
  7. ↑ Na mapie zaznaczony jako Aleksandryja.
  8. ↑ Roman Aftanazy, Dzieje Rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, Województwo kijowskie, Ossolineum, s. 40–41.

Linki zewnętrzne

Miasta obwodu kijowskiego

Rejony obwodu kijowskiego

herb obwodu kijowskiego

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Biała_Cerkiew&oldid=52762366”