Szkocja: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m r2.7.2+) (Robot dodał kv:Шотландия |
→Emigracja: drobne merytoryczne |
||
Linia 176: | Linia 176: | ||
Szkoci, zwłaszcza bitni górale, zasilali oddziały najemników w całej Europie. Od czasu [[wojna trzydziestoletnia|wojny trzydziestoletniej]], gdy szkocka piechota zasłynęła walcząc po stronie protestanckiej, szkockie gwardie pojawiły się w wielu armiach, także prywatnych. Szkocki pułk gwardii, złożony z jakobickich emigrantów mieli królowie [[Francja|Francji]], szkoccy piechurzy byli także na polskich dworach magnackich. |
Szkoci, zwłaszcza bitni górale, zasilali oddziały najemników w całej Europie. Od czasu [[wojna trzydziestoletnia|wojny trzydziestoletniej]], gdy szkocka piechota zasłynęła walcząc po stronie protestanckiej, szkockie gwardie pojawiły się w wielu armiach, także prywatnych. Szkocki pułk gwardii, złożony z jakobickich emigrantów mieli królowie [[Francja|Francji]], szkoccy piechurzy byli także na polskich dworach magnackich. |
||
Szkockie pułki, np. sławna „Czarna gwardia” („Black Watch”) – 42. Pułk Królewskiej Piechoty Szkockiej, czy pułk „Cameronians” – były wykorzystywane w najdalszych zakątkach [[Imperium brytyjskie|imperium]] – od [[Indie|Indii]] po Amerykę Północną. Dziś to elitarne jednostki, służące często jako straż przyboczna brytyjskim królom. |
Szkockie pułki, np. sławna „Czarna gwardia” („Black Watch”) – 42. Pułk Królewskiej Piechoty Szkockiej, czy pułk „Cameronians” – były wykorzystywane w najdalszych zakątkach [[Imperium brytyjskie|imperium]] – od [[Indie|Indii]] po Amerykę Północną. Dziś to elitarne jednostki, służące często jako straż przyboczna brytyjskim królom. |
||
Szkoci osiedlali się w Polsce, m.in. w Gdańsku (dzielnica [[Nowe Szkoty]]), w Lublinie (zachowała się ''Original Records of those Scots in Poland known as the Scottish Brotherhood at Lublin''), w gminie [[Raczki]], w [[Kiejdany|Kiejdanach]]. W połowie XVII wieku mieszkało w Polsce około 30 tys. Szkotów<ref>Mony K. McLeod, ''Agents of Change: Scots in Poland 1800–1918'', Tuckwell Press, Ltd., 2000</ref>. |
|||
== Klimat == |
== Klimat == |
Wersja z 16:15, 30 maj 2012
| |||||
Dewiza: Nemo me impune lacessit | |||||
Hymn: Flower of Scotland [[Plik:{{{hymn audio}}}|200px]] | |||||
Stolica | |||||
---|---|---|---|---|---|
Powierzchnia |
78 782 | ||||
Populacja • liczba ludności |
| ||||
Narody i grupy etniczne | |||||
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|} |
Szkocja (ang. Scotland; gael. Alba, wym. [ˈalˠ̪apə]) – część składowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, a dawniej niezależne królestwo. Obejmuje północną część wyspy Wielkiej Brytanii oraz Hebrydy, Orkady i Szetlandy. Na południu graniczy z Anglią. Krajobraz w przeważającej części wyżynny i górski. Klimat umiarkowanie ciepły, wybitnie morski. Stolicą Szkocji jest Edynburg, a największym miastem Glasgow.
Na północy Szkocji Góry Kaledońskie i Grampiany, na południu Wyżyna Południowoszkocka. W centrum niewielka Nizina Środkowoszkocka skupiająca większą część ludności.
Patronem Szkocji jest św. Andrzej. Kwiatem charakteryzującym Szkocję jest popłoch pospolity (często błędnie utożsamiany z ostem).
W 2005 r. 42% ludności Szkocji należało do kalwińskiego Kościoła Szkocji, który jest od 1560 r. Kościołem narodowym. Kościół Szkocji nie jest kościołem państwowym (od 1921 roku), a „narodowym” (national church), a zatem Szkocja ma formę pośrednią między rozdziałem kościoła od państwa (Walia, Irlandia Północna), a kościołem ustanowionym jak w Anglii.
Historia
- Osobny artykuł:
Szkocja jest zamieszkana co najmniej od V tysiąclecia p.n.e. Od początku była obszarem, na którym dochodziło do konfrontacji różnych kultur i ludów (Piktowie, Celtowie, Normanowie, Rzymianie, Anglowie), jednakże jej dzika przyroda zawsze stawała po stronie bieżących władców tych ziem.
Walki o wpływy w Szkocji ciągną się przez całą jej historię. Z czasem Szkocja została połączona z Anglią, najpierw unią personalną gdy Jakub VI z dynastii Stuartów zasiadł na tronie angielskim po śmierci Elżbiety I, potem zaś unią realną w 1707, kiedy powstało Królestwo Wielkiej Brytanii.
Jako jednolity organizm społeczny i gospodarczy, istnieje od IX w., kiedy to Kenneth MacAlpin władca celtyckiego królestwa Dalriady, zdobył koronę królestwa Piktów (jego matka pochodziła z piktyjskiego rodu królewskiego) jednocząc oba państwa.
W końcu XIII wieku Szkocja została najechana przez Anglików, po czym na 2 wieki odzyskała suwerenność, mimo coraz większych angielskich wpływów. W 1297 wybuchł bunt Williama Wallace, a w 1314 Robert I Bruce został uznany za faktycznego króla Szkocji (po bitwie pod Bannockburn). Od 1603 Szkocja i Anglia miały wspólnego władcę (unia personalna), a od 1707 wspólny parlament. Szkoci nigdy nie pogodzili się z angielską dominacją, co wraz z poparciem dla legitymistycznej dynastii Stuartów doprowadzało wiele razy do powstań.
W maju 1999 Szkoci wybrali swój własny parlament, w odpowiedzi na referendum z 1997, w którym chęć posiadania własnej władzy ustawodawczej wyraziło 75% głosujących.
Powołanie pierwszego od trzech stuleci szkockiego parlamentu było możliwe dzięki polityce brytyjskiego premiera Tony’ego Blaira, który realizując swe obietnice przedwyborcze znacznie złagodził politykę w stosunku do części składowych Wielkiej Brytanii.
W 2007 premier rządu szkockiego, Alex Salmond ze Szkockiej Partii Narodowej przedstawił projekt ustawy o przeprowadzeniu referendum niepodległościowego, które miałoby umożliwić odłączenie się Szkocji od Wielkiej Brytanii[2].
Niejako zapowiedzią tej zmiany polityki był zwrot Szkocji (1996) kamienia koronacyjnego dawnych królów szkockich, który od siedmiu stuleci służył też królom brytyjskim i jako taki przechowywany był w Anglii.
Gospodarka i demografia
Szkocja jest obok Irlandii centrum przemysłu whisky. Ważnym elementem gospodarki jest rybołówstwo i wydobycie ropy naftowej z dna Morza Północnego. Siedzibą wielu kompanii naftowych jest Aberdeen. Przemysł skupiony jest w centralnej części kraju, na terenach Niziny Środkowoszkockiej i na wschodnim wybrzeżu. Rozwinięty jest przemysł metalurgiczny (hutnictwo żelaza i aluminium), elektrotechniczny, elektroniczny, maszynowy, chemiczny, włókienniczy, papierniczy i spożywczy. Urodzajne tereny rolnicze ciągną się od pasa centralnych nizin, poprzez wschodnie wybrzeże, aż do Fraserburgha. Uprawia się głównie jęczmień i owies.
Szkocja posiada własne banknoty i monety (funty szkockie) emitowane przez trzy szkockie banki – Royal Bank of Scotland, Bank of Scotland oraz Clydesdale Bank[3]. Obowiązującą walutą jest funt szterling. Funtami szkockimi płacić można na terenie całej Wielkiej Brytanii, choć poza Szkocją nie zawsze są honorowane. W kantorach poza granicami Wielkiej Brytanii wymieniane są one zwykle po kursie niższym niż funt szterling lub nie są akceptowane[4][5].
Obecnie Szkocja posiada 10 miast o ludności przekraczającej 45 tys. osób. Dla porównania, 70 lat temu w Szkocji istniało 1 miasto z ludnością powyżej 500 tys., 3 miasta z ludnością 100-500 tys., 3 miasta z ludnością 50-100 tys., 15 miast z ludnością 20-50 tys. i 19 miast 10-20 tys.
Miasto | Populacja 1991 |
Populacja 2001 |
---|---|---|
Glasgow (Glaschu) | 658 379 | 629 501 |
Edynburg (Dùn Èideann) | 400 632 | 430 082 |
Aberdeen (Obar Dhèathain) | 182 133 | 184 788 |
Dundee (Dùn Dè, Dùn Dèagh) | 157 808 | 154 674 |
Paisley (Paislig) | 73 925 | 74 170 |
East Kilbride (Cille Bhrìghde an Ear) | 70 579 | 73 796 |
Inverness (Inbhir Nis) | 50 000 | 55 000 |
Hamilton (Hamaltan) | 49 988 | 48 546 |
Cumbernauld (Comainn nan Allt) | 49 507 | 49 664 |
Greenock (Grianaig) | 49 267 | 45 467 |
- Osobny artykuł:
Polityka
Od roku 1998 Szkocja posiada własny parlament i rząd. Wybory do szkockiego parlamentu odbywały się w latach 1999, 2003 i 2007. Do 2007 w Szkocji rządziła Partia Pracy, lecz po zwycięstwie SPN nowym premierem (pierwszym ministrem) został Alex Salmond, lider zwycięskiej partii. Dąży ona do niepodległości regionu. W kompetencji władz lokalnych jest oświata, kultura, zdrowie publiczne i w dużym stopniu gospodarka i podatki. W 2011 roku autonomia Szkocji została powiększona w związku z umożliwieniem jej samodzielnego pożyczania pieniędzy (min. 300 mln funtów rocznie) od brytyjskiego ministerstwa finansów w celu ożywienia gospodarki. SNP postuluje również, by region mógł sam ustalać stawkę podatku od przedsiębiorstw[6].
Podział administracyjny
- Osobny artykuł:
Od 1996 roku Szkocja podzielona jest na 32 jednostki administracyjne zwane hrabstwami.
Między 1975 i 1996 w Szkocji istniało 9 regionów.
Kultura i kuchnia
Dudy, kilt i whisky to najbardziej znane produkty szkockiej kultury. Dudy pochodzą z Azji Mniejszej, mają jednak w kulturze Szkocji szczególne znaczenie i kojarzone są właśnie z nią. Kilt jako męska spódnica znany był już w czasach podbojów rzymskich na Wyspach brytyjskich. Charakterystyczny materiał, z którego wykonany jest kilt, zwany jest tartanem. Słowo to wywodzi się z francuskiego „tartanie” i oznacza po prostu tkaninę w kratę. Każdy z klanów szkockich ma swój unikatowy wzór kiltu. Whisky – jest kwestią sporną pomiędzy Szkotami a Irlandczykami – do dziś nie wyjaśnione jest bowiem, który z narodów wynalazł ten alkohol.
Nie ulega natomiast wątpliwości, iż szkocka whisky znana jest i ceniona na całym świecie. Do najpopularniejszych marek w kategorii blended należą: Johnnie Walker, Teacher's, Whyte & Mackay, Chivas Regal. Mimo że to trunki z tej kategorii są najbardziej rozpowszechnione na świecie, prawdziwym powodem do dumy Szkotów są jednak single malt whisky.
Szkocka kuchnia znana jest z shortbread (maślane pieczywo chrupkie), kidney pie oraz haggis. Haggis to owczy żołądek napełniony mieszaniną złożoną z posiekanych owczych podrobów (serce, płuca i wątroba), płatków owsianych, cebuli i przypraw, zaszyty i ugotowany. Zazwyczaj podaje się go z ziemniakami. Kuchnia szkocka charakteryzuje się sporą ilością potraw zawierających owies. Przykładem może być tu cranachan. Tradycyjne szkockie śniadanie składa się zazwyczaj z owsianki, jajek smażonych na bekonie lub też wędzonych ryb. Znanym deserem szkockim jest spotted dick.
Ze Szkocji wywodzą się m.in. zespoły Belle & Sebastian, Wet Wet Wet, Texas, Mogwai, Idlewild, Travis zespół Franz Ferdinand, Biffy Clyro oraz wokalistki Maggie Reilly, Shirley Manson i Annie Lennox oraz Amy Macdonald, a także ex-wokalista grupy Marillion – Fish.
Emigracja
Niezbyt żyzne góry i przeludnione niziny od wieków zmuszały Szkotów do emigracji. Emigrowali też często z przyczyn politycznych, niechętni angielskiej dominacji, prześladowani z powodów religijnych lub popierania dynastii Stuartów. Do emigracji zachęcały też władze – tytuł baroneta Nowej Szkocji został ustanowiony jako zachęta dla osiedlania się w Ameryce Północnej.
Szkoci, zwłaszcza bitni górale, zasilali oddziały najemników w całej Europie. Od czasu wojny trzydziestoletniej, gdy szkocka piechota zasłynęła walcząc po stronie protestanckiej, szkockie gwardie pojawiły się w wielu armiach, także prywatnych. Szkocki pułk gwardii, złożony z jakobickich emigrantów mieli królowie Francji, szkoccy piechurzy byli także na polskich dworach magnackich. Szkockie pułki, np. sławna „Czarna gwardia” („Black Watch”) – 42. Pułk Królewskiej Piechoty Szkockiej, czy pułk „Cameronians” – były wykorzystywane w najdalszych zakątkach imperium – od Indii po Amerykę Północną. Dziś to elitarne jednostki, służące często jako straż przyboczna brytyjskim królom.
Szkoci osiedlali się w Polsce, m.in. w Gdańsku (dzielnica Nowe Szkoty), w Lublinie (zachowała się Original Records of those Scots in Poland known as the Scottish Brotherhood at Lublin), w gminie Raczki, w Kiejdanach. W połowie XVII wieku mieszkało w Polsce około 30 tys. Szkotów[7].
Klimat
Klimat w Szkocji jest umiarkowany morski o dość niestabilnej pogodzie. Szkockie przysłowie brzmi: If you don’t like the weather, wait a minute (Jeśli nie podoba ci się pogoda, poczekaj minutę). Szkocja poddana jest dobroczynnemu wpływowi Prądu zatokowego, co czyni tutejszy klimat dużo cieplejszym niż obszary w porównywalnych stopniach szerokości geograficznej jak na przykład Oslo w Norwegii. Temperatury są niższe niż w pozostałych częściach Wielkiej Brytanii, co naturalnie wynika z położenia na północy wyspy. Najniższa zanotowana temperatura w Szkocji wyniosła w styczniu 1982 r. –27,2 °C w pobliżu Braemar w górach Grampian Mountains. Temperatury w lecie oscylują ok. +18 °C. Najwyższa odnotowana temperatura wyniosła +32,9 °C (9 sierpnia 2003 w Greycrook). W zachodniej części jest zazwyczaj cieplej i bardziej deszczowo niż na wschodzie Szkocji. Na zachodzie roczne opady wynoszą ok. 3000 mm.
Zobacz też
- kościół Szkocji
- klany szkockie
- Black Watch – legendarny regiment szkocki
- religia Szkocji
- ↑ www.statistics.gov.uk. [dostęp 24 lipca 2010].
- ↑ Najwyższy CZAS!, nr 35-36/2007, str. XIX.
- ↑ Sandy Murray: Scots still bank on paper notes. BBC News, 2004-04-23. [dostęp 2011-10-09]. (ang.).
- ↑ Simon Bowers: Scots pound worth less in US. The Guardian, 2001-01-22. [dostęp 2011-10-09]. (ang.).
- ↑ Dziennik Łódzki: Nikt nie chce szkockiej waluty. Wiadomości24, 2007-05-15. [dostęp 2011-10-09]. (pol.).
- ↑ Szkocja ma otrzymać większy zakres autonomii, stan z dn. 9.05.2011.
- ↑ Mony K. McLeod, Agents of Change: Scots in Poland 1800–1918, Tuckwell Press, Ltd., 2000
Linki zewnętrzne
Szablon:Link FA Szablon:Link FA Szablon:Link FA Szablon:Link FA Szablon:Link FA Szablon:Link FA