Pancerni (I Rzeczpospolita): Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m drobne techniczne |
ilustracja |
||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Inne znaczenia|'''formacji kawaleryjskiej I Rzeczypospolitej'''|[[Pancerni|inne znaczenia tego terminu]]}} |
{{Inne znaczenia|'''formacji kawaleryjskiej I Rzeczypospolitej'''|[[Pancerni|inne znaczenia tego terminu]]}} |
||
[[Plik:Towarzysz pancerny |
[[Plik:Brandt Towarzysz pancerny.jpg|280px|right|[[Józef Brandt]], ''Towarzysz pancerny'']] |
||
'''Pancerni, jazda pancerna''' – średniozbrojne oddziały [[Kawaleria polska|jazdy polskiej]] w [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]] od [[XVII wiek|XVII]] do [[XVIII wiek]]u. |
'''Pancerni, jazda pancerna''' – średniozbrojne oddziały [[Kawaleria polska|jazdy polskiej]] w [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]] od [[XVII wiek|XVII]] do [[XVIII wiek]]u. |
||
Linia 13: | Linia 13: | ||
== Uzbrojenie == |
== Uzbrojenie == |
||
[[Plik:Szerner-Przednia straż.jpg|right|320px|[[Władysław Szerner]], "Przednia straż"]] |
|||
Żołnierze ci chronili się za pomocą [[kolczuga|kolczug]], rzadziej [[bechter]] oraz [[kaptur kolczy|kapturów kolczych]] i [[misiurka|misiurek]], a czasem [[Szyszak (hełm)|szyszaków]]. Używali lekkich, okrągłych tarcz [[kałkan]]ów (pochodzenia mongolsko-tatarskiego). Uzbrojeni byli w [[szabla|szable]], [[łuk refleksyjny|łuki refleksyjne]], broń palną ([[pistolet]]y, [[Bandolet (broń)|bandolety]], [[rusznica|rusznice]],), a niekiedy [[Czekan (broń)|czekany]] oraz [[broń drzewcowa|broń drzewcową]]. Obowiązek posiadania [[włócznia|włóczni]] wprowadzono w czasach [[Jan III Sobieski|Jana III Sobieskiego]]. Litewscy [[petyhorcy]] zamiast włóczni posiadali dodatkowe wyposażenie w postaci [[rohatyna|rohatyny]] (czasami [[Kopia (broń)|kopii]])<ref>T. Nowak ''Dzieje oręża polskiego do roku 1793''. Warszawa, 1968, s. 205.</ref>. |
Żołnierze ci chronili się za pomocą [[kolczuga|kolczug]], rzadziej [[bechter]] oraz [[kaptur kolczy|kapturów kolczych]] i [[misiurka|misiurek]], a czasem [[Szyszak (hełm)|szyszaków]]. Używali lekkich, okrągłych tarcz [[kałkan]]ów (pochodzenia mongolsko-tatarskiego). Uzbrojeni byli w [[szabla|szable]], [[łuk refleksyjny|łuki refleksyjne]], broń palną ([[pistolet]]y, [[Bandolet (broń)|bandolety]], [[rusznica|rusznice]],), a niekiedy [[Czekan (broń)|czekany]] oraz [[broń drzewcowa|broń drzewcową]]. Obowiązek posiadania [[włócznia|włóczni]] wprowadzono w czasach [[Jan III Sobieski|Jana III Sobieskiego]]. Litewscy [[petyhorcy]] zamiast włóczni posiadali dodatkowe wyposażenie w postaci [[rohatyna|rohatyny]] (czasami [[Kopia (broń)|kopii]])<ref>T. Nowak ''Dzieje oręża polskiego do roku 1793''. Warszawa, 1968, s. 205.</ref>. |
||
Linia 22: | Linia 23: | ||
== Obrazy i ilustracje == |
== Obrazy i ilustracje == |
||
<gallery widths=150 heights=150 perrow=10> |
<gallery widths=150 heights=150 perrow=10> |
||
Plik:Kossak Jul Rotmistrz pancerny.jpg|[[Juliusz Kossak]], ''Rotmistrz chorągwi pancernej''. |
|||
Plik: |
Plik:Kossak Jul Rotmistrz pancerny.jpg|[[Juliusz Kossak]], ''Rotmistrz chorągwi pancernej'' |
||
Plik:Pancerny2.jpg|[[Towarzysz (wojsko)|Towarzysz]] pancerny. |
Plik:Pancerny2.jpg|[[Towarzysz (wojsko)|Towarzysz]] pancerny. |
||
Plik:Pancerny1.1.jpg|[[Pocztowy (wojsko)|Pocztowy]] pancerny. |
Plik:Pancerny1.1.jpg|[[Pocztowy (wojsko)|Pocztowy]] pancerny. |
||
Plik:Polish Pancerny from XVII century.PNG|Uzbrojenie pancernego z XVII w. ([[Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie]]). |
Plik:Polish Pancerny from XVII century.PNG|Uzbrojenie pancernego z XVII w. ([[Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie]]). |
||
Plik:Towarzysz pancerny (1610-30).jpg|[[Towarzysz (wojsko)|Towarzysz]] pancerny ze wzornika polskich strojów z lat (1610-1630) |
|||
</gallery> |
</gallery> |
||
{{przypisy}} |
{{przypisy}} |
Wersja z 12:29, 2 sie 2016
Pancerni, jazda pancerna – średniozbrojne oddziały jazdy polskiej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów od XVII do XVIII wieku.
Historia
Jazda pancerna wykształciła się z jazdy kozackiej, tzw. kozaków (nie mających jednak nic wspólnego z rodzącym się od XIV wieku Kozactwem), którym dodano cięższe uzbrojenie. W Koronie formację tę zwano potocznie czeremisami. Na Litwie istniała lokalna odmiana jazdy kozackiej – petyhorcy.
Pancerni używani byli w bitwach do wspierania uderzeń husarii, oskrzydlania, rozbicia lub ostatecznego zniszczenia przełamanego przez husarię frontu przeciwnika.
Od drugiej połowy XVII wieku pancerni stanowili przeważającą większość polskiej jazdy (60-70%). Wykorzystywani byli głównie na kresach, w walce z Tatarami i Kozakami, a podczas Potopu także przeciwko regularnym oddziałom jazdy i piechoty szwedzkiej. Oficjalnie kozaków przemianowano na jazdę pancerną w 1676, dla odróżnienia od Kozaków, kojarzonych z Powstaniem Chmielnickiego. Po reformach w 1776 roku zarówno husaria, jak i pancerni zostali przekształceni w oddziały Kawalerii Narodowej[1][2].
Uzbrojenie
Żołnierze ci chronili się za pomocą kolczug, rzadziej bechter oraz kapturów kolczych i misiurek, a czasem szyszaków. Używali lekkich, okrągłych tarcz kałkanów (pochodzenia mongolsko-tatarskiego). Uzbrojeni byli w szable, łuki refleksyjne, broń palną (pistolety, bandolety, rusznice,), a niekiedy czekany oraz broń drzewcową. Obowiązek posiadania włóczni wprowadzono w czasach Jana III Sobieskiego. Litewscy petyhorcy zamiast włóczni posiadali dodatkowe wyposażenie w postaci rohatyny (czasami kopii)[3].
W chorągwiach kozackich kolczugi i misiurki nie stanowiły reguły (spora część żołnierzy walczyła po lisowsku, czyli bez uzbrojenia ochronnego), zaś w choragwiach pancernych posiadali je prawie wszyscy towarzysze.
Zaciąg i kadra oficerska
Zaciąg do tej formacji był towarzyski i przebiegał analogicznie jak w przypadku husarii. Rotmistrz dostawał od króla lub hetmana list przypowiedni na zaciągnięcie określonej ilości wojska, o odpowiednim wyposażeniu i na określony czas, a on brał do służby wybranych przez siebie towarzyszy. Przybywali oni z pocztem o liczebności zależnej od ich możliwości finansowych. Żołd był dzielony pomiędzy towarzyszy a jego wysokość była uzależniona od wielkości pocztu. Członków pocztu nazywano pocztowymi. Posiadali oni dodatkowy obowiązek ochrony towarzysza. Rotmistrze zazwyczaj wywodzili się z warstwy magnackiej, ponieważ do utrzymania chorągwi często trzeba było dopłacać. Co istotne, uchwała z 1527 r.wymagała szlachectwa tylko od rotmisrzów. Kawalerzysta nie musiał być szlachcicem[4]. Byli oni bezpośrednio zainteresowani znalezieniem najlepszych żołnierzy. Oficerami danej chorągwi byli rotmistrz, porucznik i chorąży. Koszt utrzymania i wyekwipowania jazdy pancernej był niższy niż cięższej jazdy kopijniczej, co owocowało stałą tendencją zwiększania liczby oddziałów tej formacji na niekorzyść husarii. Towarzysze pochodzili przeważnie spośród średniozamożnej szlachty Rusi, Mazowsza i Podlasia[5].
Obrazy i ilustracje
-
Juliusz Kossak, Rotmistrz chorągwi pancernej
-
Towarzysz pancerny.
-
Pocztowy pancerny.
-
Uzbrojenie pancernego z XVII w. (Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie).
-
Towarzysz pancerny ze wzornika polskich strojów z lat (1610-1630)
- ↑ Sikorski 1990 ↓, s. 191-199.
- ↑ Górski 1894 ↓, s. 153.
- ↑ T. Nowak Dzieje oręża polskiego do roku 1793. Warszawa, 1968, s. 205.
- ↑ Sikora 2005 ↓, s. 71.
- ↑ Sikora 2005 ↓, s. 91-94.
Biografia
- Konstanty Górski: Historya jazdy polskiej. Kraków: Spółka wydawnicza Polska, 1894.
- J. Sikorski: Polskie tradycje wojskowe. Warszawa: 1990.
- Radosław Sikora: Wojskowość polska w dobie wojny polsko-szwedzkiej 1626-1629 Kryzys mocarstwa. Poznań: Sorus, listopad 2005. ISBN 83-89949-09-1. OCLC 63010359.