Prusy Wschodnie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
ilustracja
Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje)
Boty
1 384 760 edycji
m Poprawiam Szablon:Uwagi i dodaję nagłówek, dodaję nagłówek przed Szablon:Przypisy
Linia 406: Linia 406:
* [[Akt Tylżycki]]
* [[Akt Tylżycki]]


{{Uwagi|uwagi=
== Uwagi ==
{{Uwagi|
<ref name="pz">Wówczas w granicach [[Prusy Zachodnie|Prus Zachodnich]].</ref>}}
<ref name="pz">Wówczas w granicach [[Prusy Zachodnie|Prus Zachodnich]].</ref>
}}
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
{{Przypisy}}


Wersja z 07:56, 15 sty 2018

Prusy Wschodnie
Ostpreußen
1772–1829
1878–1945
Flaga
 Godło
Flaga Godło
Położenie
Język urzędowy

niemiecki

Stolica

Królewiec

Typ państwa

Prowincja pruska

Zależne od

1772–1871 Prusy
1871–1918 Cesarstwo Niemieckie
1919–1933 Republika Weimarska
1933–1945 III Rzesza

Głowa terytorium

Gauleiter Erich Koch

Powierzchnia
 • całkowita


36 993,9 km²

Liczba ludności (1905)
 • całkowita 


2 025 741

Data powstania

1772

Data likwidacji

1945

Mapa

Prusy Wschodnie (niem. Ostpreußen) – część Królestwa Pruskiego, a potem zjednoczonych w XIX w. Niemiec (do 1945 r.). Prowincja Prusy Wschodnie powstała w 1772 r. z części ziem Polski (Warmii) oraz Prus Książęcych (z wyłączeniem Kwidzyna). Stolicą prowincji był Królewiec. W maju 1939 roku prowincja miała powierzchnię 36 991,71 km² i liczyła 2 488 122 mieszkańców.

Zmiany terytorialne

W latach 1824–1829 funkcjonowała unia personalna między Prusami Zachodnimi i Prusami Wschodnimi, a w 1829 formalnie zjednoczono obie prowincje w jedną prowincję o nazwie Prusy. W 1878 unia została rozwiązana i wrócono do sytuacji z 1823. Po pierwszej wojnie światowej od Prus Wschodnich odłączono na mocy traktatu wersalskiego okręg działdowski (niem. Soldau), przyłączając go do Polski, oraz tzw. Okręg Kłajpedy, który przeszedł pod władanie Ligi Narodów, a w roku 1923 został anektowany przez Litwę. Do Prus Wschodnich przyłączono natomiast wschodnią część Prus Zachodnich, pozostałą we władaniu niemieckim po utworzeniu polskiego województwa pomorskiego, czyli tzw. polskiego korytarza. Zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego przeprowadzono ponadto plebiscyt w południowej części Prus Wschodnich (Warmia, Mazury i Powiśle) w sprawie przynależności tych ziem do Polski lub Niemiec (choć oficjalnie wybierano między „Polską” a „Prusami”). 97,8 procent oddanych głosów padło wówczas na Prusy, a Polsce przyznano jedynie 8 gmin.

Na mocy układu poczdamskiego z 1945 r. Prusy Wschodnie zostały podzielone między Polskę (Warmia i Mazury) a ZSRR, przy czym Okręg Kłajpedy, zajęty przez Rzeszę Niemiecką w marcu 1939 r., ponownie przeszedł we władanie Litwy. Po rozpadzie Związku Radzieckiego rosyjska część byłych Prus Wschodnich (Obwód kaliningradzki) stała się eksklawą Federacji Rosyjskiej.

Podział administracyjny Prus Wschodnich w dniu 31 grudnia 1937

Stolica: Königsberg (Królewiec)

W latach 1939–1945 częścią Prus Wschodnich była również rejencja ciechanowska (Regierungsbezirk Zichenau) oraz „trójkąt suwalski”, a w latach 1941-1945 również obwód białostocki, rejencję zachodniopruską włączono zaś do Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie.

Szczegółowe podziały administracyjne rejencji znajdują się w poszczególnych opisach tych rejencji.

Demografia, warunki naturalne i gospodarka

Podział językowy Prus Wschodnich na niemieckiej mapie z 1880. Zielony – przewaga polskiego lub mazurskiego, czerwony – przewaga niemieckiego
Plik:Prusy Wschodnie 1920.jpg
Mapa Prus Wschodnich z polskimi nazwami (lata 20-te XX wieku).

Obszar Prus Wschodnich pokrywały w większości tereny rolnicze (pola uprawne 51%, łąki i pastwiska 23%), ze stosunkowo niewielkim udziałem obszarów leśnych (18%, wobec średniej dla całych Prus 23%)[1].

Prowincję zamieszkiwała głównie ludność niemieckojęzyczna, pochodzenia niemieckiego. Na Mazurach i Warmii występował stosunkowo duży (25-50%) odsetek ludności polskojęzycznej. Według szacunków w roku 1939 Prusy Wschodnie zamieszkiwało około 400 tys. Polaków[2]. Nad dolnym Niemnem zamieszkiwała ludność litewska – około 15-18 tysięcy w 1933 roku[2][a]. We wschodniej części przeważali wyznawcy protestantyzmu (do 90% ludności), na zachodzie, a szczególnie na Warmii większość stanowili katolicy[2].

Prusy Wschodnie cechował niski poziom przyrostu naturalnego (niższy niż w pozostałych prowincjach Prus, czy w krajach sąsiednich), wynikający głównie ze słabego poziomu rozwoju ekonomicznego tych terenów. Duża część ludności pracowała w rolnictwie (42,2% w 1931 roku), podczas gdy w przemyśle tylko 21,6% (w tym czasie średnia dla Niemiec wynosiła 39%)[2].

Prowincja miała charakter wybitnie rolniczy, odsetek osób zatrudnionych w rolnictwie był wyższy o kilkanaście punktów procentowych[3][4][5][6] w porównaniu do całych Prus. Słabo rozwinięta w porównaniu z resztą kraju była sieć kolejowa (55 km / 1000 km², wobec średniej 83 km / 1000 km² dla całych Prus)[7].

Demografia prowincji Prusy Wschodnie
Rok Liczba ludności Liczba ludności mieszkająca w miejscowościach pow. 2 tys. mieszkańców (miasta) Odsetek osób wyznania ewangelickiego Odsetek osób wyznania rzymskokatolickiego Odsetek osób wyznania mojżeszowego Odsetek osób zatrudnionych w przemyśle i budownictwie Odsetek osób zatrudnionych w handlu i transporcie Odsetek osób zatrudnionych w rolnictwie, hodowli zwierząt i rybołówstwie Przyrost naturalny
1875[3] 1 856 421 22% 86% 13% 0,8% 16% 6% 68% 8‰
1895[4] 2 006 089 brak danych 86% 13% 0,7% 22% 8% 70% 15‰
1910[5] 2 064 175 33% 84% 14% 0,6% 22%[b] 10%[b] 68%[b] 13‰[c]
1939[6][d] 2 186 314 61% 83% 15% 0,13%[e] 28% 13% 42% 13‰
  1. ↑ Przed 1920 rokiem i po 1939 roku, gdy do Prus należał okręg Kłajpedy, liczba ludności litewskiej była szacowana na 120 tys. [1].
  2. ↑ a b c Dane z roku 1907.
  3. ↑ Dane z roku 1912.
  4. ↑ Dane na dzień 1.05.1939, bez okręgu Kłajpedy.
  5. ↑ Klasyfikowani jako Żydzi według ustaw norymberskich.

Nadprezydenci Prus Wschodnich (1765-1945)

Krainy historyczne Prus Wschodnich na mapie sprzed 1945 roku: Ermland – Warmia, Oberland – Prusy Górne, Masuren – Mazury, Natangen – Natangia, Samland – Sambia
Prusy Wschodnie w 1939 r.
Lata urzędowania Nadprezydent Lata życia
1765–1781 Johann Friedrich von Domhardt 1712-1781
1791–1814 Friedrich Leopold von Schrötter 1743-1815
1815–1824 Hans Jakob von Auerswald 1757-1833
1824–1842 Heinrich Theodor von Schön 1773-1856
1842–1848 Carl Wilhelm Boetticher 1791-1868
1848–1849 Rudolf von Auerswald 1795-1866
1849–1850 Eduard Heinrich Flottwell (jako pełniący obowiązki) 1786-1865
1850–1868 Franz August Eichmann 1793-1879
1869–1882 Karl Wilhelm Heinrich Georg von Horn 1807-1889
1882–1891 Albrecht Heinrich Carl von Schlieckmann 1835-1891
1891–1895 Udo Graf zu Stolberg-Wernigerode 1840-1910
1895–1901 Wilhelm Otto Albrecht Graf von Bismarck-Schönhausen 1852-1901
1901–1903 Hugo Samuel Louis Erdmann Reginald Freiherr von Richthofen 1842-1904
1903–1907 Friedrich Ludwig Elisa von Moltke 1852-1927
1907–1914 Ludwig Hubert von Windheim 1857-1935
1914–1916 Adolf Tortilowicz von Batocki-Friebe 1868-1944
1916 – 21 stycznia 1918 Friedrich Wilhelm Bernhard von Berg-Markienen 1866-1939
11 lutego 1918 – 1919 Adolf Tortilowicz von Batocki-Friebe
1919–1920 August Winnig 1878-1956
1920–1932 Ernst Siehr 1869-1945
1932–1933 Wilhelm Kutscher 1876-1962
1933–1945 Erich Koch (jako gauleiter) 1896-1986

Od 3 grudnia 1829 do 1 kwietnia 1878 Prusy Wschodnie były połączone z Prusami Zachodnimi.

Miasta

Zamek krzyżacki w Królewcu (przed 1900)

Populacja największych miast prowincji w latach 1890 i 1925 oraz ich współczesna przynależność państwowa:

miasto pop. 1890 rejencja
(1890) 		pop. 1925 rejencja
(1925) 		źródło 2014
1. Królewiec 161,666 królewiecka 279,926 królewiecka [8] Rosja
2. Elbląg - [a] 67,878 zachodniopruska [9] Polska
3. Tylża 24,545 gąbińska 50,834 gąbińska [10] Rosja
4. Wystruć 22,227 gąbińska 39,311 gąbińska [11] Rosja
5. Olsztyn 19,375 królewiecka 38,105 olsztyńska [12] Polska
6. Memel 19,282 królewiecka - [b] [13] Litwa
7. Malbork - [a] 21,039 zachodniopruska [14] Polska
8. Gąbin 12,207 gąbińska 19,002 gąbińska [15] Rosja
9. Ostróda 9,410 królewiecka 16,482 olsztyńska [16] Polska
10. Ełk 9,981 gąbińska 15,159 olsztyńska [17] Polska
11. Braniewo 10,351 królewiecka 13,893 królewiecka [18] Polska
12. Rastembork 7,304 królewiecka 13,859 królewiecka [19] Polska
13. Kwidzyn - [a] 13,721 zachodniopruska [20] Polska

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ a b c Wówczas w granicach Prus Zachodnich.
  2. ↑ Wówczas w granicach Litwy.

Przypisy

  1. ↑ Kaiserlichen Statistischen Amt: Statistisches Jahrbuch fur das Deutsche Reich 1900. Berlin: von Puttkammer & Muhlbrecht, 1900, s. 21.
  2. ↑ a b c d Jan Dylik: Ziemie Powracające. Warszawa: Tajne Wojskowe Zakłady Wydawnicze, 1942, s. 15-19, seria: Biblioteka Ziem Zachodnich.
  3. ↑ a b Kaiserlichen Statistischen Amt: Statistisches Jahrbuch fur das Deutsche Reich 1880. Berlin: von Puttkammer & Muhlbrecht, 1880, s. 1,6,13,15,16.
  4. ↑ a b Kaiserlichen Statistischen Amt: Statistisches Jahrbuch fur das Deutsche Reich 1900. Berlin: von Puttkammer & Muhlbrecht, 1900, s. 1,4,8-9,11.
  5. ↑ a b Kaiserlichen Statistischen Amt: Statistisches Jahrbuch fur das Deutsche Reich 1914. Berlin: von Puttkammer & Muhlbrecht, 1914, s. 1,5,9,18-19,20.
  6. ↑ a b Statistischen Reichsamt: Statistisches Jahrbuch fur das Deutsche Reich 1942. Berlin: Verlag für Sozialpolitik, Wirtschaft und Statistik, Paul Schmidt, 1942, s. 1,5,9,18-19,20.
  7. ↑ Kaiserlichen Statistischen Amt: Statistisches Jahrbuch fur das Deutsche Reich 1914. Berlin: von Puttkammer & Muhlbrecht, 1914, s. 58.
  8. ↑ [2]
  9. ↑ [3]
  10. ↑ [4]
  11. ↑ [5]
  12. ↑ [6]
  13. ↑ [7]
  14. ↑ [8]
  15. ↑ [9]
  16. ↑ [10]
  17. ↑ [11]
  18. ↑ [12]
  19. ↑ [13]
  20. ↑ [14]

Bibliografia

  • Sebastian Haffner: Prusy bez legendy: Zarys dziejów. Warszawa: Oficyna Historii XIX i XX wieku, 1996. ISBN 83-905989-3-0.

Linki zewnętrzne

Prowincje pruskie 1815–1939
1815
1822–1850
1867
1919–1920
1922

Szablon:Zabory 1772-1807 Szablon:Zabory 1815-1918

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Prusy_Wschodnie&oldid=51566197”