Miklós Horthy: Różnice pomiędzy wersjami

Miklós Horthy de Nagybánya
	Regent Królestwa Węgier
Okres	od 1 marca 1920; do 15 października 1944
Poprzednik	Károly Huszár; (tymczasowy prezydent Węgier)
Następca	Ferenc Szálasi
	Dane biograficzne
Data i miejsce urodzenia	18 czerwca 1868 ; Kenderes
Data i miejsce śmierci	9 lutego 1957 ; Estoril
Żona	Magdolna Purgly
Dzieci	István Horthy,; Miklós Horthy
	Odznaczenia
	[[Plik:\|40px\|border\|link=Order Gwiazdy Jerzego Czarnego\|]]
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 10:13, 10 wrz 2019

Miklós Horthy de Nagybánya (ur. 18 czerwca 1868 w Kenderes, zm. 9 lutego 1957 w Estoril) – węgierski polityk i wojskowy, regent Królestwa Węgier w latach 1920–1944, tytularny wiceadmirał cesarskiej i królewskiej Marynarki Wojennej.

Wczesne lata

Wykształcenie odebrał w Akademii Morskiej w Fiume (obecnie Rijeka). Od 1909 do 1914 adiutant przyboczny cesarza Franciszka Józefa I. Na stopień kapitana okrętu liniowego (niem. Linienschiffskapitän) został awansowany ze starszeństwem z 20 stycznia 1914. W czasie pierwszej wojny światowej (1914–1918) pełnił funkcję dowódcy floty austro-węgierskiej, kilkakrotnie pokonał wówczas flotę włoską (Regia Marina) i został ranny w bitwie w cieśninie Otranto. Za czyny wówczas dokonane został uhonorowany Orderem Marii Teresy – najwyższym odznaczeniem wojskowym nadawanym w Armii Austro-Węgier^[1].

Dojście do władzy

Po wojnie Horthy wrócił do ojczyzny i zorganizował kontrrewolucję przeciwko Węgierskiej Republice Rad rządzonej przez Bélę Kuna. Razem z wojskami rumuńskimi i czechosłowackimi w sierpniu 1919 zdobył Budapeszt rozpoczynając okres „białego terroru” skierowanego przeciwko socjaldemokratom, komunistom, związkowcom i Żydom, w wyniku którego zamordowano 300 osób. Po przejęciu władzy został mianowany głównodowodzącym węgierskich sił zbrojnych, a 1 marca 1920 Zgromadzenie Narodowe wybrało go na regenta Królestwa Węgier, okrojonego po pokoju w Trianon. Jako regent, przy współudziale rządu, uniemożliwił powrót na tron byłemu cesarzowi Austrii i królowi Węgier Karolowi I (na Węgrzech: Karol IV) (marzec i październik 1921).

Rząd Horthyego

Podczas rządów Horthyego Węgry stały się pierwszą po wojnie prawicową dyktaturą w Europie. Rząd Horthyego, niesiony na fali silnych żądań narodowych, zamierzał dokonać rewizji traktatu z Trianon z 1920, chciano m.in. zwrotu części Czechosłowacji, Rumunii i Jugosławii, gdzie zamieszkiwało łącznie ponad trzy miliony Węgrów. Zagrożone ekspansją komunizmu i okrążone przez wrogie kraje Królestwo Węgier znalazło się w trudnym położeniu. Sojusz z Niemcami, które zgodziły się na przyłączenie części ziem węgierskich utraconych wcześniej na rzecz Czechosłowacji i Rumunii, większości węgierskiej klasy politycznej wydał się jedynym rozwiązaniem.

W okresie jego rządów na terenie Węgier działały obozy chorwackiej organizacji terrorystycznej ustaszy^[2]. Po konferencji w Monachium (wrzesień 1938) Węgry bezskutecznie zabiegały u mocarstw zachodnich o przyznanie im południowej części Słowacji, która po traktacie z Trianon należała do Czechosłowacji i była w większości zamieszkiwana przez ludność węgierską. Po tym niepowodzeniu Horthy postanowił się zwrócić o pomoc do Niemiec. Hitler i Mussolini zgodzili się na rolę arbitrów w sporze węgiersko-czechosłowackim (pierwszy arbitraż wiedeński). Zgodnie z ich rozstrzygnięciem w listopadzie 1938 Węgry zaanektowały terytorium południowej Słowacji i południowej Rusi Zakarpackiej. Po rozpadzie Czecho-Słowacji w marcu 1939 Węgry, podejmując działania zbrojne przeciw Karpato-Ukrainie, zlikwidowały po walkach z oddziałami Siczy Karpackiej jej państwowość i uzyskały w ten sposób wspólną granicę z Polską wzdłuż pasma Karpat Wschodnich. Wsparcie dla roszczeń terytorialnych Węgier przez III Rzeszę było rozstrzygające dla późniejszego ich udziału po stronie Niemiec w wojnie III Rzeszy z ZSRR.

Druga wojna światowa

We wrześniu 1939 Horthy odmówił przepuszczenia Wehrmachtu przez terytorium Węgier przeciwko Polsce, czego domagali się Niemcy, i nakazał zaminowanie tuneli kolejowych i ich wysadzenie w przypadku próby przedarcia się Niemców siłą. W sierpniu 1940 Węgry otrzymały w wyniku drugiego arbitrażu wiedeńskiego północną część rumuńskiego Siedmiogrodu; w zamian Węgry musiały przystąpić do Paktu Trzech – sojuszu Niemiec i Włoch (trzecim członkiem paktu była Japonia), które po klęsce Francji w czerwcu 1940 zdominowały cały kontynent europejski. Od września 1939 rząd Horthyego, przychylnie nastawiony do Polski, udzielał schronienia polskim uchodźcom. Mimo protestów Berlina Węgry przyjęły około 150 tysięcy żołnierzy i cywilnych polskich uchodźców, którzy przekroczyli granicę polsko-węgierską po agresji ZSRR na Polskę^[3].

Do końca listopada 1940 rząd Horthyego zezwalał na oficjalne funkcjonowanie poselstwa polskiego w Budapeszcie i przyjmował posła polskiego Leona Orłowskiego. Z Węgier do Francji, przy czynnym udziale polskiego poselstwa i potajemnej aprobacie władz węgierskich, ewakuowano do maja 1940 około 35 tysięcy żołnierzy Wojska Polskiego, oficjalnie internowanych we wrześniu 1939. W Budapeszcie działała do 19 marca 1944 – do czasu niemieckiej wojskowej okupacji Węgier – główna nieformalna ekspozytura wywiadu polskiego w Europie Środkowej, prowadząca łączność kurierską z okupowanym krajem, polskie szkoły i instytucje kulturalne. Było to tolerowane przez władze węgierskie, pomimo formalnego sojuszu Węgier z III Rzeszą. W kwietniu 1941 Węgry po raz pierwszy zaangażowały się militarnie po stronie Osi przeciw Jugosławii, przepuszczając wojska niemieckie przez swoje terytorium. Oznaczało to konflikt z Wielką Brytanią. Świadomy dalekosiężnych konsekwencji rezygnacji z niezaangażowania w wojnę (nonbelligeranza), premier Węgier Pál Teleki popełnił samobójstwo. W czerwcu 1941 Węgry zaangażowały się w wojnę z ZSRR po stronie Niemiec, wysyłając na front wschodni kilkudywizyjną 2. Armię. W konsekwencji Wielka Brytania jesienią 1941 pod naciskiem Józefa Stalina wypowiedziała wojnę Węgrom. 2 Armia węgierska została prawie całkowicie rozbita nad Donem, podczas bitwy o Stalingrad w styczniu–lutym 1943. Klęska pod Woroneżem wpłynęła na stanowisko Horthyego wobec sojuszu z III Rzeszą.

Działania w przededniu zakończenia wojny

W 1943 Horthy zaczął negocjować odrębne zawieszenie broni z aliantami, chcąc doprowadzić do przejścia Węgier na stronę koalicji antyhitlerowskiej . Spotkało się to z ostrą reakcją Hitlera, który wysłał swoje wojsko na terytorium Węgier, okupując je 19 marca 1944. Horthy zdecydował się wówczas utworzyć proniemiecki rząd Döme Sztójay'ego (dotychczasowego ambasadora Węgier w Berlinie) i nie zaryzykował otwartego, beznadziejnego starcia z Niemcami, kontynuując jednak poufne kontakty z aliantami zachodnimi (w konsekwencji np. węgierska artyleria przeciwlotnicza nie otwierała ognia do samolotów brytyjskich i amerykańskich przelatujących nad terytorium Węgier w celu bombardowania Niemiec). Do czasu zajęcia kraju przez Niemców sprzeciwiał się nazistowskim planom wywozu kilkuset tysięcy węgierskich Żydów. Po wkroczeniu Wehrmachtu na Węgry rozpoczęły się masowe deportacje do Auschwitz – pod osobistym kierownictwem Adolfa Eichmanna. Po obaleniu Iona Antonescu i proniemieckich władz Królestwa Rumunii (23 sierpnia 1944), Horthy zdymisjonował 29 sierpnia 1944 rząd Sztójaya. Uprzednio wymusił na Niemcach (w lipcu 1944) przerwanie deportacji Żydów z terytorium Węgier.

Zakończenie wojny

Już po konferencji w Teheranie (28 listopada – 1 grudnia 1943), gdzie Stalin wymusił na Brytyjczykach odstąpienie od lądowania aliantów zachodnich na Bałkanach (co było do tej pory planem Churchilla), los Węgier był przesądzony. Do kraju wkroczyć miała Armia Czerwona i okupować go. Gdy nastąpiło wejście Armii Czerwonej na terytorium Węgier (październik 1944), Horthy próbował (za pośrednictwem przywódcy komunistów jugosłowiańskich Josipa Broza Tity) poddać Sowietom wojsko węgierskie na froncie (alianci zachodni odmówili bowiem przyjęcia odrębnej węgierskiej kapitulacji, co próbował uzyskać admirał). Niemcy, którzy od dawna obserwowali te próby, 15 października 1944 aresztowali go (po uprzednim porwaniu jego syna przez komando pod dowództwem Ottona Skorzennego – operacja Mickey Mouse) i wywieźli w głąb Rzeszy. Rządy na Węgrzech formalnie objął przywódca strzałokrzyżowców Ferenc Szálasi, w pełni podporządkowany Rzeszy. Zmieniając decyzje Horthyego, wyraził on zgodę na dalszy udział Węgier w wojnie po stronie III Rzeszy i wznowienie deportacji Żydów do obozów zagłady.

Osobne artykuły: Operacja Mickey Mouse i Operacja Panzerfaust.

Ostatnie lata

Pod koniec wojny Horthy, internowany przez Niemców w Bawarii, został przejęty z ich rąk przez armię amerykańską i był przetrzymywany w niewoli aż do końca 1945, gdy ostatecznie go wypuszczono (mimo żądań komunistycznych władz Jugosławii, które chciały go sądzić jako zbrodniarza wojennego). W 1946 wziął udział w procesie norymberskim jako świadek. Resztę życia spędził na wygnaniu w Portugalii. Pozostawił po sobie autobiografię: Życie dla Węgier. Po upadku układu warszawskiego i wycofaniu wojsk sowieckich z Węgier jego prochy uroczyście przeniesiono w 1993 do mauzoleum w Kenderes – zgodnie z testamentem regenta, który chciał być pochowany w ojczystej ziemi, gdy opuści ją stopa ostatniego okupanta.

Mało znane fakty z życia

Przez przeciwników politycznych nazywany był ironicznie „admirałem bez floty w kraju bez morza”.

Na ramieniu miał wytatuowanego ogromnych rozmiarów węża – pozostałość jeszcze z czasów, kiedy był marynarzem na okrętach floty Austro-Węgier.

Odznaczenia

Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Zasługi (Węgry)
Order Vitéza (Węgry)
Gwiazda Zasługi Czerwonego Krzyża (Węgry)
Krzyż Wielki Orderu Marii Teresy (Austro-Węgry)
Krzyż Wielki Orderu Korony Żelaznej (Austro-Węgry)
Krzyż Wielki Orderu św. Stefana (Austro-Węgry)
Krzyż Zasługi Wojskowej III klasy (Austro-Węgry)
Wojskowy Medal Zasługi (Austro-Węgry)
Krzyż za Długoletnią Służbę Wojskową (Austro-Węgry)
Krzyż Pamiątkowy Mobilizacji 1912–1913
Order Świętych Cyryla i Metodego (Bułgaria)
Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Chile)
Order Korony Króla Zwonimira (Chorwacja)
Order Daniły I (Czarnogóra)
Order Słonia (1940, Dania)
Order Muhammada Alego (Egipt)
Order Krzyża Orła (Estonia)
Krzyż Wolności (Estonia)
Order Gwiazdy Białej I klasy (Estonia)
Krzyż Wielki Orderu Białej Róży (Finlandia)
Order Świętego Michała (Francja)
Łańcuch Orderu Karola III (1942, Hiszpania)
Medal Wojenny (Turcja)
Order Chryzantemy (Japonia)
Order Trzech Gwiazd (Łotwa)
Krzyż Wielki Orderu Świętego Olafa (Norwegia)
Order Orła Czerwonego (Królestwo Prus)
Krzyż Żelazny II klasy (Cesarstwo Niemieckie)
Krzyż Żelazny I klasy (Cesarstwo Niemieckie)
Krzyż Rycerski Krzyża Żelaznego (10 września 1941, III Rzesza)
Krzyż Wielki Orderu Zasługi Orła Niemieckiego (III Rzesza)
Order Orła Białego (1929, Polska)^[4]
Order Gwiazdy Jerzego Czarnego (Królestwo Serbii)
Order Królewski Serafinów (Szwecja)
Order Złotej Ostrogi (1936, Watykan)^[5].
Order Annuncjaty (1930, Włochy)
Krzyż Wielki Orderu Świętych Maurycego i Łazarza (1930, Włochy)
Krzyż Wielki Orderu Korony Włoch (1930, Włochy)
Wielka Gwiazda Orderu Zasługi (1936, Austria)^[6]

Przypisy

↑ 10-lecie rządów regenta Węgier. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 52 z 4 marca 1930.
↑ Ustaški pokret, 1929–1941: pregled njegove poviesti by Miron Krešimir Begić, Naklada Smotre "Ustaša" (s. 212), 1986
↑ Węgierski spór o Miklósa Horthy’ego... ↓.
↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 301
↑ Hyginus Eugene Cardinale: Orders of Knighthood Awards and The Holy See – A historical, juridical and practical Compendium. Londyn: Van Duren, 1983, s. 42.
↑ Johann Stolzer, Christian Steeb: Österreichs Orden vom Mittelalter bis zur Gegenwart. Im Auftrag der Österreichischen Gesellschaft für Ordenskunde. Graz: 1996, s. 337.

Bibliografia

M. Patelski, Admirał Miklós Horthy de Nagybánya – kawaler Orderu Wojennego Marii Teresy, w: Przyjaźń z tysiącletnim rodowodem. Szkice z dziejów relacji polsko-węgierskich pod red. Patrycji Jakóbczyk-Adamczyk i Dariusza Roguta, Związek Strzelecki „Strzelec” Organizacja Społeczno-Wychowawcza Jednostka Strzelecka nr 1001 im. Gen. dyw. Janusza Głuchowskiego w Bełchatowie: Bełchatów 2009
Jarosłw Giziński, Węgierski spór o Miklosa Horthy'ego, „Rzeczpospolita”, 2-3 czerwca 2012

[1] 10-lecie rządów regenta Węgier. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 52 z 4 marca 1930.

[2] Ustaški pokret, 1929–1941: pregled njegove poviesti by Miron Krešimir Begić, Naklada Smotre "Ustaša" (s. 212), 1986

[CITEREFWęgierski_spór_o_Miklósa_Horthy’ego...-3] Węgierski spór o Miklósa Horthy’ego... ↓.

[4] Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 301

[hec-5] Hyginus Eugene Cardinale: Orders of Knighthood Awards and The Holy See – A historical, juridical and practical Compendium. Londyn: Van Duren, 1983, s. 42.

[6] Johann Stolzer, Christian Steeb: Österreichs Orden vom Mittelalter bis zur Gegenwart. Im Auftrag der Österreichischen Gesellschaft für Ordenskunde. Graz: 1996, s. 337.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Linia 30: / Linia 30: @@
  |1. związek od     =
  |1. związek do     =
- |1. dzieci         =
+ |1. dzieci         = [[István Horthy]],<br />[[Miklós Horthy (syn)|Miklós Horthy]]
  |odznaczenia       = {{order|OZRW|1SC}} {{order|MMTO|KW}} {{order|OŻK|KW}} {{order|OŚSA|KW}} {{order|SL}} {{order|KZW|III}} [[Plik:Ashanti Star BAR.svg|40px|Krzyż za Długoletnią Służbę Wojskową (Austro-Węgry)]] {{order|OŚCM}} [[Plik:CHL Order of Merit of Chile - Grand Cross BAR.png|40px|Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Chile)]] {{order|OKKZ}} {{order|ODI|KW}} {{order|OS}} [[Plik:Order of Muhammad Ali (Egipt) - ribbon bar.gif|40px|Order Muhammada Alego (Egipt)]] {{order|KWE|KW}} {{order|OKO|1}} {{order|OBG|1}} {{order|OBR|KW}} {{order|OŚM}} {{order|OKIII|KOLL}} {{order|MHT}} {{order|NOCh}} {{order|OTG|KKW}} {{order|OŚO|KW}} {{order|OCO}} {{order|EK|1}} {{order|EK|2}} {{order|EK|KR}} {{order|DE-OZON}} {{order|OOB}} {{order|OGKar|M}} {{order|KOS}} {{order|OZO}} {{order|OA}} {{order|OSML|KKWM}} {{order|OKW|KW}} {{order|AT-OZRA|WG}}
  |commons           = Category:Miklós Horthy