Szczepionka

Szczepionka przeciw Streptococcus pneumoniae

Szczepionka – preparat pochodzenia biologicznego, zawierający antygen, który stymuluje układ odpornościowy organizmu do rozpoznawania go jako obcy, niszczenia i utworzenia pamięci poszczepiennej. Dzięki tej pamięci, w przypadku kolejnego kontaktu z antygenem (infekcji), odpowiedź immunologiczna wykształca się szybciej i jest silniej wyrażona (odporność wtórna), co ma uniemożliwić naturalny przebieg choroby, wraz z wykształceniem się typowych dla niej objawów klinicznych. W skład szczepionki może wchodzić żywy, o osłabionej zjadliwości (atenuowany) lub zabity drobnoustrój, a także inne fragmenty jego struktury czy metabolity. Szczepionka może być skierowana przeciwko jednemu czynnikowi chorobotwórczemu (szczepionka monowalentna) lub skojarzona przeciwko kilku czynnikom jednocześnie (poliwalentna).

Wykorzystanie szczepionek

W lecznictwie, szczepionki stosuje się w celach profilaktycznych (zapobieganie chorobom, np. odra, gruźlica) oraz leczniczych (zwalczanie chorób, np. pryszczyca).

Szczepionki dzielimy na:

• szczepionki swoiste – zapobiegające konkretnym jednostkom chorobowym (bruceloza, wścieklizna, ospa)
• szczepionki nieswoiste – zwiększające poziom ogólnej odporności (np. preparat Panodina lub Wetastymina)

Pochodzenie szczepionek

Drobnoustroje używane do produkcji szczepionki pochodzą z izolowanych szczepów o ustalonych właściwościach – o zmniejszonej zjadliwości – atenuowane (np. na drodze wielokrotnych pasaży), zabite lub niechorobotwórcze dla gatunku biorcy, np. człowieka (szczepionka BCG przeciw gruźlicy, wytworzona ze szczepu prątków atakujących bydło). W celu uśmiercania zarazków wykorzystywanych w szczepionkach używa się zazwyczaj wysokiej temperatury, środków chemicznych (fenol, alkohol) lub promieniowania jonizującego. Szczepienia wykonuje jednorazowo lub z powtórzeniem w celu uzyskania większego miana przeciwciał w surowicy (tzw. booster effect – dosł. efekt wzmacniacza).

Typy szczepionek

• klasyczne:
  • żywe o pełnej wirulencji. Jedyna do dziś stosowana (pierwsza w historii) to szczepionka Edwarda Jennera przeciw ospie prawdziwej. Zawiera on wirusa krowianki.
  • żywe atenuowane – w 1881 wprowadzone przez Ludwika Pasteura, obecnie przykładem są: BCG, szczepionka Sabina, MMR. Ryzyko stanowi możliwość przejścia atenuowanych szczepów w formę w pełni wirulentną.
  • zabite – wywołują odporność krótkotrwałą, zwykle poprzez odpowiedź humoralną. Przykłady: Szczepionka na krztusiec (Per z Di-Per-Te)
  • anatoksyny – toksyny pozbawione zjadliwości, lecz o zachowanych właściwościach antygenowych. Przykład: szczepionka przeciw błonicy i tężcowi z Di-Per-Te.
• szczepionki nowej generacji:
  • żywe atenuowane patogeny zmodyfikowane genetycznie (najczęściej delecja)
  • podjednostkowe – antygen danego patogenu na większym nośniku. Przykład: antygen Haemophilus influenzae na cząsteczce difosforybozylofosforanu (PRPP)
  • z czystego DNA "wbijana" w komórki szczepionego – słaba odpowiedź limfocytów T_C
  • w roślinach zakażonych genetycznie modyfikowanymi bakteriami produkującymi antygen patogenu – brak kontroli dawki antygenu, niestabilność bakterii (możliwe mutacje).

Szczepionki skojarzone

Aktualnie coraz częściej stosuje się szczepionki, które uodparniają przed kilkoma chorobami – są to tzw. szczepionki skojarzone (wieloważne). Przykładem takiej szczepionki jest Di-Per-Te przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Ponadto takie szczepionki dają wyższą odporność niż antygeny podane osobno.

Szczepionki poliwalentne

Są skierowane przeciwko kilku szczepom tego samego gatunku drobnoustroju. Uodparniają przeciwko jednej chorobie. Np. szczepionka przeciwko: grypie, pneumokokom czy HPV.

Szczepionki monowalentne

Są skierowane przeciwko jednemu szczepowi tego samego gatunku drobnoustroju. Uodparniają przeciwko jednej chorobie. Np. szczepionka przeciwko tężcowi.

Odporność poszczepienna

Odporność poszczepienna jest odpornością czynną, tzn. po immunizacji antygenem w organizmie biorcy powstają przeciwciała; inaczej niż w przypadku podania gotowych przeciwciał w postaci surowicy (odporność bierna).

Odporność poszczepienna utrzymuje się od kilku tygodni do kilku lat, w zależności od:

• rodzaju szczepionki (atenuowana, żywa, zabita),
• ilości przebytych szczepień (rewakcynacja),
• stanu ogólnego biorcy w chwili szczepienia (zarobaczenie, infekcje, kondycja), itp.

Drogi podania szczepionek

Większość szczepionek podawana jest w postaci zastrzyku, lecz są także takie, które aplikuje się doustnie (przeciw poliomyelitis). Można szczepić drogą wziewną – rozpylając szczepionkę do nosa (przeciw grypie). Przeciwko ospie prawdziwej szczepiono (do 1980 roku, aktualnie nie są prowadzone powszechne szczepienia) przy pomocy skaryfikatora, czyli przyrządu do zadraśnięcia naskórka (skaryfikacji) lub cienkiej igły, którą nakłuwano wielokrotnie powierzchnię skóry.

Przeciwwskazania do szczepień

• wstrząs anafilaktyczny po poprzednich szczepieniach
• alergia na którykolwiek ze składników (dotyczy wszystkich szczepionek)
• zaburzenia odporności, według WHO w przypadku szczepionek: BCG, DTwP, OPV i na odrę
• ostre choroby z gorączką lub bez
• ciąża, według zaleceń WHO w przypadku szczepionek: OPV, na odrę i żółtą febrę, według Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP) także i na półpaśca

Program obowiązkowych szczepień ochronnych w Polsce

W Polsce szczepień obowiązkowych dokonuje się do ukończenia 19. roku życia i u osób szczególnie narażonych (m.in. uczniów i studentów kierunków medycznych, osób wykonujących zawody medyczne, osób przygotowywanych do niektórych zabiegów medycznych, itp.) oraz w okolicznościach uwarunkowanych sytuacją epidemiologiczną. Szczepienie musi być poprzedzone lekarskim badaniem kwalifikacyjnym. /Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2016 r. poz. 1866); Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz.U. z 2016 r. poz. 849)/

Główny Inspektorat Sanitarny ([1]) ma obowiązek wprowadzania tzw. Programu Szczepień Ochronnych (program obowiązkowych szczepień ochronnych) na każdy rok. Lista ta zawiera spis szczepień obowiązkowych i zalecanych.

Niespełnienie obowiązku poddania się szczepieniom ochronnym podlega egzekucji administracyjnej. W razie dalszego uchylania się od tego obowiązku, sąd wymierza grzywnę lub karę nagany.

Stan wyszczepienia Polaków

Spośród 388,22 tys. urodzonych w 2011 r. dzieci, 364,94 tys. zostały zaszczepione zgodnie z kalendarzem szczepień (94%). W porównaniu z poprzednim rokiem jest to o ponad 3 punkty procentowe mniej. 31 grudnia 2010 r. w skali całego kraju stan zaszczepienia przeciw błonicy/tężcowi/krztuścowi i przeciw polio wyniósł 99,0%, natomiast stan zaszczepienia przeciw odrze – 98,2%.

Aktualną korzystną sytuację epidemiologiczną takich chorób jak błonica, tężec, polio, krztusiec czy odra zdeterminowały szczepienia dzieci przeciw tym chorobom wprowadzane jako obowiązkowe w Polsce począwszy od lat 50. ubiegłego wieku. Wykonawstwo tych szczepień od lat ocenia się jako bardzo wysokie. Zbierane każdego roku przez stacje sanitarno-epidemiologiczne dane o stanie zaszczepienia wskazują, że w skali całego kraju nadzorowany jest stan zaszczepienia około 95% populacji (ryc. 6.1), a osiągane odsetki zaszczepionych zdecydowanie przekraczają 90%, tj. poziom wystarczający dla osiągnięcia odporności zbiorowiskowej, zapobiegającej epidemicznemu szerzeniu się zachorowań. Jednakże nasilające się w ostatnich latach ruchy anty-szczepionkowe i wzrastające liczby osób odmawiających obowiązkowego szczepienia dzieci mogą budzić obawę czy tak dobre wykonawstwo szczepień będzie można utrzymać także w najbliższych latach (liczba uchylających się od obowiązkowych szczepień w roku 2009 wynosiła ok. 3 tys., natomiast w roku 2011 już ponad 4,5 tys. W roku 2016 było to już 23,1 tysięcy).

W efekcie prowadzonych dotychczas szczepień, ostatni przypadek zachorowania na poliomyelitis wywołanego dzikim wirusem polio odnotowano w Polsce w 1984 r. W przypadku pozostałych jednostek objętych szczepieniami zapadalność jest znacząco mniejsza niż w latach poprzedzających wprowadzenie powszechnego programu szczepień obowiązkowych. Spośród chorób, przeciw którym prowadzi się w Polsce obowiązkowe szczepienia, gruźlica jest tą chorobą, w której skuteczność szczepień jako metody ochrony zdrowia populacji jest zdecydowanie najniższa. Pomijając kontrowersje wokół skuteczności samej szczepionki, wczesne wykrywanie zachorowań i wczesne leczenie chorych jest od szczepień BCG znacznie bardziej efektywną metodą ograniczania szerzenia się zakażeń.

Statystyki wykazują, że samo uświadamianie ludzi bez rozwiązań prawnych wspierających szczepienia nie jest wystarczające.

Szczepienia na świecie

• W maju 2017 roku Włochy wprowadziły obowiązkowe szczepienia
• Niemcy podwyższyły kary finansowe za nieszczepienie dzieci
• Niektóre stany USA zaczęły wykluczać nieszczepione dzieci z systemu edukacji publicznej

Historia szczepień

Szczepienia przeciw durowi brzusznemu w 1944 w Stanach Zjednoczonych.

Daty wynalezienia poszczególnych szczepionek:

• 1796 – ospa prawdziwa
• 1882 – wścieklizna
• 1890 – tężec, błonica
• 1892 – cholera
• 1897 – dżuma
• 1918 – wąglik
• 1926 – krztusiec
• 1927 – gruźlica
• 1932 – żółta febra
• 1945 – grypa
• 1952 – polio
• 1964 – odra
• 1967 – świnka
• 1970 – różyczka
• 1974 – ospa wietrzna
• 1978 – zapalenie opon mózgowych
• 1981 – wirusowe zapalenie wątroby typu B – HBV
• 1985 – bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
• 1992 – wirusowe zapalenie wątroby typu A – HAV
• 1998 – borelioza (później wycofana z powodu objawów ubocznych)
• 1999 – świnka
• 2004 – wirus brodawczaka ludzkiego

Odrycie szczepionki na ospę prawdziwą i jej globalną eradykację w latach 70. XX wieku uważa się za jedno z największych dokonań ludzkości.

Skuteczność szczepionek

Skuteczność większości szczepionek ocenia się na poziomie 85-98%. Skuteczność po 20 latach wynosi 99% dla różyczki i odry, a ok. 90-95% dla świnki.

Bezpieczeństwo szczepień

Szansa na zgon jest tak niewielka, że jest wręcz niemożliwa do oszacowania statystycznie.

Szczepionki a autyzm

Badania zasponsorowane przez przeciwników szczepień wykazały, że szczepionki są bezpieczne i potwierdziły brak związku między szczepieniami a autyzmem. Nie wykazano również związku między szczepionką MMR a autyzmem, również w kontekście zauważalnego wzrostu liczby stwierdzeń zaburzeń ze spektrum autyzmu (włączając w to zespół Aspergera). Podobnie nie udowodniono związku między tiomersalem zawartym w szczepionce DPT a autyzmem. Współczesne podręczniki podają różnorodne hipotezy powstawania zaburzeń całościowych, w tym koncepcje psychoanalityczne, biologiczne i oparte na teorii umysłu, nie wymieniają jednak wśród nich szczepionek.

Związek szczepień z autyzmem jako pierwszy zasugerował Andrew Wakefield; swój artykuł, w którym związał szczepienie MMR z autyzmem i guzkowym rozrostem grudek chłonnych opublikował na łamach The Lancet. Dziennikarz śledczy Brian Deer wykazał (badał sprawę w latach 1998–2010), że „badanie” Wakefielda było w istocie oszustwem. Z 9 dzieci, które zdaniem Wakefielda miało autyzm naprawdę miało je tylko jedno. 5 z badanych pacjentów miało zaburzenia rozwoju jeszcze przed szczepieniem. Choć według Wakefielda dzieci dostawały pierwszych niepokojących objawów średnio 6,3 dnia po szczepieniu, naprawdę rozwijały się one nawet kilka miesięcy po otrzymaniu szczepionki. Wakefield popełnił również błąd nie badając grupy kontrolnej. W 2004 Brian Deer opublikował artykuł, w którym poinformował, że przed opublikowaniem artykułu Wakefield miał otrzymać 55 tys. funtów od legalnie działających firm, które szukały dowodów przeciwko producentom szczepionek. W 2010 redakcja The Lancet podjęła decyzję o wycofaniu artykułu, co czyni bardzo rzadko.

Tiomersal

Szczepionki zawierające tiomersal jako konserwant budzą u niektórych ludzi podejrzenia co do ich potencjalnej szkodliwości, jednak WHO oficjalnie dementuje takie obawy Badany był wpływ tiomersalu zawartego w różnych starszych szczepionkach (szczególnie MMR) na rozwój zaburzeń ze spektrum autyzmu. W 9 badaniach z lat 2002–2010 nie wykazano związku między tiomersalem i szczepionkami MMR a zaburzeniami ze spektrum autyzmu. W Polsce współcześnie szczepionki skojarzone nie zawierają tiomersalu; znajduje się on (stan wiedzy z 2012) w szczepionkach D, d (przeciw błonicy), Td (tężcowo-błonicza), TT (tężcowej adsorbowanej), DT (błoniczo-tężcowej adsorbowanej), DTPw (tężcowo-błoniczo-krztuścowa adsorbowana) oraz w starszych wersjach szczepionki Euvax B przeciwko WZW B. Skład szczepionek jest jawny.

Przebieg jednego z badań

Badania były przeprowadzone na małpach (makakach królewskich). Wykazały, że nie ma różnic między zachowaniami małp zaszczepionych i niezaszczepionych, jeżeli chodzi o zachowania charakterystyczne dla autyzmu. Małpy były podzielone na szereg grup – szczepione szczepionkami zawierającymi związki rtęci, szczepione szczepionkami bez tych związków i szczepione placebo. Dodatkowo były poddane przyspieszonemu kalendarzowi szczepień i mniej intensywnemu. Wszystkie grupy wypadły tak samo - w żadnej nie zanotowano statystycznie istotnych różnic pod względem zachowań charakterystycznych dla autyzmu.

Wodorotlenek glinu

W szczepionkach jako adiuwant najpowszechniej używany jest wodorotlenek glinu (w niektórych szczepionkach HBV używa się dodatkowo ortofosforanu (V) glinu). W 2011 ukazał się artykuł kwestionujący szeroko akceptowane bezpieczeństwo tego związku. Eksperymenalnie wykazano, że związek ten jest neurotoksyczny. W 2011 nie znano jeszcze w pełni danych dotyczących toksyczności i farmakokinetyki tego związku, co rodziło wątpliwości związane z bezpieczeństwem używania tego związku w szczepionkach. Inne badanie, którego wyniki ukazały się w listopadzie 2011, wykazało że sporadyczna ekspozycja niemowląt na szczepionki zawierające wodorotlenek glinu nie stanowi zagrożenia dla ich zdrowia, a potencjalne ryzyko jest mniejsze, niż korzyści z zaszczepienia dziecka. W 2015 ukazały się wyniki badań nad trwałością biologiczną i translokacji cząsteczek wodorotlenku glinu z mięśni do mózgu. Autor innego badania z 2015 odnotował, że odwzorowanie procesów prowadzących do translokacji cząsteczek aluminium do mózgu oraz neurochemii jest trudne, jeśli chodzi o osoby w wieku najbardziej podatnym na potencjalne skutki uboczne. Dodał, że ekspozycja na związki glinu na wczesnych etapach rozwoju wymaga rozwagi.

Związek szczepień z innymi schorzeniami

Nie wykazano związku szczepienia MMR z nieswoistym zapaleniem jelit. Przeciwnicy szczepień zarzucali również szczepionkom związek z licznymi chorobami i zaburzeniami neurologicznymi, takimi jak schizofrenia, choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane, epilepsja. W 2005 powstał mit o związku choroby Alzheimera ze szczepieniem na grypę. Jedno badanie z 2001 wykazało jednak, że szczepionka skojarzona przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi i grypie może chronić przed demencją. Nie ma również związku między szczepieniami na WZW B, Tdap oraz MMR a zapaleniem mózgu i encefalopatią, szczepionką na WZW B a stwardnieniem rozsianym, szczepionką na krztusiec a epilepsją i cofnięciem się w rozwoju. Sugerowano również związek szczepionek: MMR, na grypę (jedynie kilka opisów przypadków), WZW B i DTap z zapaleniem nerwu wzrokowego; związku nie wykazano. Mimo że nie przeprowadzono badań epidemiologicznych, sugerowano również (np. Russell Blaylock) teoretyczną możliwość podniesienia ryzyka schizofrenii u dziecka wskutek przyjęcia przez matkę szczepionki podczas ciąży. Według badań na modelach zwierzęcych, zarażenie wirusem grypy podczas ciąży może prowadzić do zaburzeń rozwoju mózgu i płodu; szczepienie może uchronić przed nimi dziecko. Donoszono również o poprzecznym zapaleniu rdzenia występującym po różnych szczepieniach; były to jednak analizy przypadków, nie przeprowadzono szerzej zakrojonych badań.

Niepożądane odczyny poszczepienne (NOP)

Epizodycznie po szczepieniu pojawiają się niepożądane odczyny poszczepienne. W Polsce jako NOP zgłosić można każdy niepokojący objaw, jaki wystąpi do 4 tygodni po podaniu szczepionki, co definiuje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 r. (nie dotyczy szczepionki BCG). W 2011 r. zarejestrowano 1136 przypadków niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP), z czego 266 zostało zaklasyfikowanych jako ciężkie według kryteriów WHO. Spośród wszystkich zarejestrowanych na polskim rynku szczepionek, najwięcej zgłoszeń NOP było związanych ze szczepionką DTP (181 zgłoszeń), z czego najczęstsze to: gorączka, miejscowe odczyny skórne, ciągły płacz. W 2015 NOPów zgłoszono w Polsce 2111, według klasyfikacji WHO 473 uznano za ciężkie.

Wieloletnie badanie nad bezpieczeństwem szczepionki na HPV, opublikowane w 2014, wykazało że niepożądane odczyny poszczepienne były ogółem łagodne i nie odbiegały znacząco od NOPów po innych szczepionkach. W przypadku szczepionki BCG powikłania są skrajnie rzadkie. Poważne reakcje miejscowe, jak owrzodzenie czy miejscowe zapalenie węzłów chłonnych, występuje u mniej niż 1 na 1000 osób, a śmiertelna gruźlica rozsiana (ang. fatal disseminated BCG disease) u mniej niż 2 na 1 000 000 osób. Przeprowadzono również metaanalizę 52 badań dotyczących szczepionek: DT, DTwP i DTaP; w przypadku DTaP miejscowe silne reakcje na szczepienie pojawiły się w 1-2% przypadków.

Nie zauważono też różnicy między ilością występujących NOPów w przypadku szczepionki skojarzonej, a szczepionek pojedynczych.

Badanie przeprowadzone w Polsce w latach 2003 – 2012 pokazuje, że średnio rocznie występuje ok. 1000 NOP, z czego 0,3% to są ciężkie NOPy (w badanym okresie, na 9328 NOPów, najcięższe były w sumie 2 przypadki sepsy w roku 2005 i 2 przypadki wstrząsu anafilaktycznego w roku 2012 – źródło). Żaden z tych przypadków nie był śmiertelny.

Szczepionki a oszczędności

W krajach niskiego i średniego przychodu każdy dolar zainwestowany w szczepionki przynosi średnio 44 dolary oszczędności. Większość z tych oszczędności to efekt szczepionki na odrę, która kosztuje dużo (70 mld $ na 94 państwa w badaniu) ale zyski z jej zastosowania są olbrzymie (4200 mld $). Bez tej konkretnej szczepionki zwroty z pozostałych 9 badanych byłyby nadal na poziomie 7 $ za każdego zainwestowanego dolara.

Ruch antyszczepionkowy i teorie spiskowe

Ilustracja z 1802, przedstawiająca ludzi z cechami krowimi, które zdaniem ówczesnych przeciwników szczepień miały się wykształcić po podaniu szczepienia na krowiankę

Ruch antyszczepionkowy rozpoczął się już na początku XIX wieku, kiedy Edward Jenner udowodnił, że przejście krowianki może uchronić od zarażenia się ospą prawdziwą. Ta ostatnia w 30% przypadków kończyła się ona śmiercią, u większości osób, które przeżyły, pozostawiała trwałe blizny, ubytki tkanek, a u niektórych ślepotę. Mimo tego wiele osób już wtedy krytykowało używanie szczepionek. Jednym z takich krytyków był Alfred Russel Wallace, współodkrywca zjawiska doboru naturalnego. Między 1840 a 1853 w Wielkiej Brytanii wprowadzono kilka aktów prawnych nakładających na obywateli obowiązek szczepienia na ospę prawdziwą oraz kary za nieszczepienie. Niektórzy krytycy uznali to za naruszenie ich wolności.

W czasach współczesnych za moment przełomowy, w którym znowu przybrały na sile ruchy antyszczepionkowe, uznaje się środek lat 70. XX wieku, kiedy narosły kontrowersje wokół szczepionki DTP, która u 36 dzieci miała spowodować problemy neurologiczne. W 1974 w Wielkiej Brytanii utworzono Association of Parents of Vaccine Damaged Children, które odegrało ważną rolę w przykuwaniu uwagi do kontrowersji wokół szczepionki DTP. Do 1977 wyszczepialność dzieci w spadła z 77 do 33%. Niedługo potem nadeszły 3 epidemie krztuśca z ponad 100 tys. przypadków zachorowań, z czego 36 dzieci zmarło. W USA ruch antyszczepionkowy ponownie przybrał na sile w 1982, kiedy nagrodę Emmy dostał film DTP: Vaccination Roulette, w którym powiązano szczepionkę DTP (dokładniej komponent krztuścowy) z uszkodzeniami mózgu, drgawkami i cofaniem się w rozwoju. W 1996 Nelson Mandela rozpoczął kampanię Kick Polio Out of Africa; na tamten rok zaplanowano zaszczepienie 50 milionów dzieci. Kampania zakończyła się pomyślnie; liczba przypadków polio spadła z 350 tys. przypadków na całym świecie do niecałych 500 w 2001. W 2003 polityczni i religijni przywódcy w Nigerii rozpoczęli bojkot kampanii. W większości stanów trwał on krótko, jednak w Kano (północna Nigeria) utrzymał się przez 11 miesięcy. Wskutek tego polio dotarło do 15 krajów, w których zdążono już ogłosić całkowitą eradykację tej choroby. Kolejnym punktem przełomowym była publikacja przez Wakefielda artykułu dotyczącego szczepionki MMR w 1998.

Wokół szczepień narosły liczne teorie spiskowe. Zdaniem ich zwolenników koncerny farmaceutyczne i rządy ukrywają dane dotyczące szczepień, by zrealizować swoje niecne plany. Według najpopularniejszych teorii spiskowych koncerny mają płacić badaczom, by ci fałszowali badania i polepszali statystyki na temat wydajności szczepień. Teorie spiskowe związane ze szczepieniami oddają niechęć i nieufność wobec badań naukowych dotyczących wydajności i bezpieczeństwa szczepionek. Często ich wyznawcy z podobnych pobudek wierzą także w inne teorie konspiracyjne, np. zaprzeczając globalnemu ociepleniu (denializm globalnego ocieplenia). Ogólnie wiara w jedną teorię spiskową zwiększa tendencję to przyjmowania innych teorii spiskowych, co psychologia opisuje jako monologiczny system przekonań bądź ogólną orientację spiskową. Rodzice, którzy rozważają zaszczepienie dziecka, nierzadko szukają informacji w internecie; niekiedy najwyżej pozycjonowane są artykuły promujące antyszczepionkowe teorie spiskowe. Według badań przyczyny, dla których rodzice szczepią dzieci lub nie, są złożone i wielowymiarowe. Ruch szczepionkowy sięga swą historią początku istnienia szczepień i, zdaniem badaczy, nie dojdzie do jego zniknięcia. Dzięki internetowi przybrał na sile, a jego postulaty docierają do większej liczby osób, co powoduje spadek wyszczepialności.

{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.

Zobacz też

• kalendarz szczepień
• szczepionki DNA

Linki zewnętrzne

• Rodzaje szczepionek przeciwbakteryjnych artykuł z Postępów Farmacji ISSN 2084-3569
• Przegląd badań związanych z bezpieczeństwem szczepień

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.