Archibald Cochrane

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Archie Cochrane
Archibald Leman Cochrane
Data i miejsce urodzenia

12 stycznia 1909
Galashiels, Szkocja

Data i miejsce śmierci

18 lipca 1988
Dorset, Wielka Brytania

Zawód, zajęcie

lekarz (epidemiologia, zdrowie publiczne)

Alma Mater

University College London
London School of Hygiene & Tropical Medicine

Uczelnia

Cardiff University School of Medicine

Stanowisko

profesor

Odznaczenia
Kawaler Orderu Imperium Brytyjskiego od 1936 (cywilny) Komandor Orderu Imperium Brytyjskiego od 1936 (cywilny)

Archibald (Archie) Leman Cochrane[a] (ur. 12 stycznia 1909 w Galashiels, Szkocja, zm. 18 lipca 1988 w Dorset, Wielka Brytania) – brytyjski epidemiolog i klinicysta pochodzenia szkockiego, zainteresowany zagadnieniami medycyny opartej na dowodach (EBM) i możliwościami zwiększania dokładności ocen skuteczności leczenia (w tym RCT), autor klasycznej publikacji Effectiveness & Efficiency: Random Reflections on Health Services[b][1][2], adresowanej do klinicystów, menedżerów opieki zdrowotnej i decydentów politycznych, uznawanej za oryginalny podręcznik EBM[c][3][4][5][6].

Działalność Archiego Cochrane'a doprowadziła do zmiany sposobu myślenia o obowiązkach lekarza – do uznania, że powinien on kwestionować wszystkie sposoby terapii, jeżeli brakuje danych (przeglądów systematycznych) potwierdzających ich skuteczność[7]. Konsekwencją przyjęcia takiego stanowiska stało się ustanowienie Cochrane Collaboration[8][9] opracowującego Cochrane Library (m.in. The Cochrane Central Register of Controlled Trials[10] i inne bazy danych[11].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo i młodość[edytuj | edytuj kod]

Archibald Leman Cochrane urodził się 12 stycznia 1909 roku w zamożnej rodzinie szkockiej, zamieszkałej w Galashiels. Jego rodzicami byli Emmy Mabel (z domu Purdom) i Walter Francis Cochrane (producenci tweedu). Archi miał starszą siostrę (Helen) i dwóch młodszych braci. Młodszy z nich (Walter) zmarł w wieku dwóch lat z powodu gruźlicy, starszy (Robert) poniósł śmierć w wieku 21 lat w wypadku motocyklowym. Ojciec zginął w 1917 roku w bitwie o Gazę (I wojna światowa)[3][12][13].

Archibald Leman Cochrane odziedziczył majątek po dziadku ze strony ojca (bogatym młynarzu). Po ojcu matki odziedziczył porfirię, której początkowo nie rozpoznano, a w przyszłości znacząco wpłynęła na jego życie[14].

King’s College (Cambridge)

Rozpoczął naukę w 1916 roku w szkole przygotowawczej w Rhos-on-Sea (hrabstwo miejskie Conwy), a od 1922 roku był uczniem szkoły w Uppingham (Uppingham School). W latach 1927–1930 studiował nauki przyrodnicze (I i II stopień) w King’s College (Cambridge)[12].

Po uzyskaniu dyplomu z najwyższymi ocenami rozpoczął w 1931 roku staż naukowy w dziedzinie kultur tkankowych u dr N. Wilmerata w Strangeways Laboratory, małym szpitalu z laboratorium badawczym[15][16]. Odwiedził też laboratorium w Toronto, jednak ten rodzaj pracy nie dał mu satysfakcji[14].

W tymże roku podjął decyzję wyjazdu do Theodora Reika(inne języki), pierwszego studenta Sigmunda Freuda. Poddawał się psychoanalizie, spodziewając się jej skuteczności w przypadku dolegliwości natury seksualnej, wiązanych z porfirią (nie znalazł zrozumienia i pomocy ze strony lekarzy brytyjskich)[d]. W latach 1931–1934 przebywał w Berlinie, Wiedniu i Hadze (nasilający się antysemityzm zmuszał T. Reika do przemieszczania się). Cochrane łączył próby kuracji ze studiami medycznymi w Lejdzie i Wiedniu. Psychoanaliza okazała się nieskuteczna, jednak podróż przyniosła pozytywny efekt – nauczył się kilku języków; po powrocie biegle posługiwał się językiem niemieckim. Trzyletnia podróż ukształtowała też postawę Cochrane’a wobec faszyzmu[14][12].

University College Hospital i hiszpańska wojna domowa[edytuj | edytuj kod]

Cochrane wrócił do Wielkiej Brytanii w 1934 roku i zaczął studiować badania kliniczne w londyńskim University College Hospital(inne języki) (UCH). Jego pasja nie ograniczała się do podstawowej wiedzy medycznej, np. w 1935 roku samotnie demonstrował na ulicach Londynu z własnoręcznie wykonanym plakatem o treści: „All effective treatments must be free” (wszystkie skuteczne metody leczenia muszą być bezpłatne)[7].

Przysięga batalionu Dąbrowszczaków na wierność sprawie Republiki

Wkrótce przerwał studia, aby zgłosić się do ochotniczej Brygady Międzynarodowej, przygotowującej się do zbrojnego wsparcia Drugiej Republiki w hiszpańskiej wojnie domowej. Został włączony do 35. Dywizji Medycznej (XIV Brygada im. Marsylianki[3], dow. Karol Świerczewski). Służył w medycznym ambulansie i szpitalach polowych[3][12] na froncie w Aragonii i w czasie oblężenia Madrytu[3][17], m.in.:

Doświadczenia wojenne potraktował jako kolejną lekcję życia, prowadzącą do zmiany przekonań politycznych i sprecyzowania celów zawodowych[f].

Lata 1937–1945: UCH w Londynie i druga wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

Ambulans Laboratoryjny w Egipcie

W 1937 roku wrócił do University College Hospital. Ukończył w 1938 roku wcześniej rozpoczęte studia, a następnie zaczął pracować jako asystent naukowy w UCH oraz jako lekarz domowy w West London Hospital[18]. Gdy wybuchła II wojna światowa (1939) został skierowany (w stopniu kapitana) do Korpusu Medycznego British Army (ang. Royal Army Medical Corps) i wysłany na Bliski Wschód. Służył w Egipcie jako lekarz w szpitalu wojskowym i batalionie D jednostki komandosów Layforce biorącej udział w walkach na Krecie (zob. bitwa o Kretę). Po walkach zakończonych porażką i kapitulacją aliantów na wyspie w 1941 roku dostał się do obozu jenieckiego.

Opuchlizna spowodowana ostrą (mokrą) beri-beri

Do końca wojny (okres 1941–1945) był jeńcem wojennym i lekarzem w różnych obozach, początkowo w Grecji, a później w Niemczech (m.in. Kreta, Saloniki, Hildburghausen, Stalag IV-A Elsterhorst koło Hoyerswerdy). Jako jeniec pisał wiersze, które po wojnie zostały opublikowane w tomiku „Poems from Prison” (1954)[12]. Dobra znajomość języka niemieckiego sprawiła, że powierzano mu kierowanie opieką medyczną w tych obozach[14][17]. Liczne opisy chorób współwięźniów i stosowanych interwencji znalazły się w autobiografii „One Man's Medicine…”[14][19]. Niejednokrotnie był zmuszony do wyboru między zastosowaniem jednej z niewielu dostępnych metod terapii, o niepewnej skuteczności, a rezygnacją z interwencji, która mogła utrudnić działanie naturalnych sił adaptacji. Miał wątpliwości „czy nie zaszkodzę?”. Takie sytuacje wyjaśniają późniejsze intensywne starania o utworzenie bazy pewnych źródeł wiedzy medycznej (o obronę pacjentów przed nieskutecznymi interwencjami).

Najbardziej znany jest opis medycznej interwencji w obozie w Salonikach. U jeńców (również u siebie) Archie Cochrane rozpoznał beri-beri – awitaminozę B1 (ang. thiamine deficiency), często występującą w warunkach niedożywienia i stresu (znane są np. epidemie w więzieniach[20])[14][19]. Sprawdzając poprawność tej diagnozy przeprowadził w obozie eksperyment kliniczny przypominający badania, które w XVIII w. wykonał James Lind. Uczestnikami było czterdziestu chorych jeńców, podzielonych na dwie grupy, umieszczone w różnych barakach. Dietę grupy eksperymentalnej Cochrane wzbogacał o drożdże, przeszmuglowane na własny koszt spoza obozu (dwie łyżeczki dziennie). Członkowie grupy kontrolnej otrzymywali codziennie tabletkę witaminy C (pochodzącą z żelaznej racji doktora)[21][22]. Ze względu na warunki badań za orientacyjne miary wyników eksperymentu Cochrane uznawał, poza obrzękami nóg, m.in. ilość i częstość oddawania moczu. Już po czterech dniach pojawiła się zauważalna różnica między stanem zdrowia obu grup, na korzyść grupy eksperymentalnej. W tej grupie obrzęki nóg stały się mniej uciążliwe. Szczegółowy raport z przebiegu eksperymentu Cochrane przedstawił Niemcom, co sprawiło, że analogicznie uzupełniono dietę jeńców w innych obozach. Cochrane określił ten eksperyment, jako „first, worst, and most successful trial” (próbę „pierwszą, najgorszą i najbardziej udaną … dzięki odrobinie nauki i szczęściu”). Doprowadził do korzystnej dla jeńców zmiany diety, mimo że testowana hipoteza była prawdopodobnie błędna, a sposób wykonania eksperymentu – niezgodny z później sformułowanymi zasadami RCT, w tym z regułami weryfikacji hipotez statystycznych (m.in. liczba i zasady doboru uczestników, czas trwania eksperymentu, wiarygodność miar efektów leczenia)[14][19][21][22].

Okres powojenny[edytuj | edytuj kod]

Austin Bradford Hill (1897–1991), pionier RCT

Po zakończeniu wojny Cochrane wrócił do Londynu z zamiarem kontynuacji studiów medycznych, jednak zrezygnował ze ścisłej specjalizacji. Wybrał studia w obszarze statystyki i zdrowia publicznego (w tym środowiskowego)[14][23].

Otrzymał stypendium Fundacji Rockefellera i odbył w latach 1946–1948:

Po powrocie do Anglii został zaangażowany do pracy w MRC(inne języki), realizującym szeroko zakrojone epidemiologiczne badania stanu zdrowia społeczności Południowej Walii[g][25].

W Cardiff i hrabstwie Cardiff oraz w sąsiednich hrabstwach historycznego Glamorgan zajmował się problemami zdrowotnymi społeczności, odgrywając wiodącą rolę w pracach zespołów[14][23][25]

  • 1948–1960 – MRC Pneumoconiosis Research Unit (PRU)
  • 1960–1969 – Cardiff University School of Medicine[26] (David Davies professor[h])
  • 1969–1986 – MRC, Epidemiology Unit (dyrektor honorowy)

Tematyka badań[edytuj | edytuj kod]

Zakres[edytuj | edytuj kod]

Działalność A. Cochrane’a w Medical Research Council (MRC UK) dotyczyła różnych dyscyplin medycyny i ogólnych problemów ochrony zdrowia w Wielkiej Brytanii, m.in. porównań nakładów na brytyjski system opieki zdrowotnej (National Health Service, NHS) i efektów jego działania, które były w XX wieku przedmiotem debat i tematem publikacji[27]. Tych ogólnych problemów dotyczyły np. publikacje z lat 1972–1979:

  • 1972 – Effectiveness and Efficiency[1][2]
  • 1978 – Health service "input" and mortality "output" in developed countries[28]
  • 1979 – 1931–1971: a critical review, with particular reference to the medical profession[29]

Po wykonaniu oceny jakości wielu różnorodnych procedur medycznych[29] Cochrane stwierdził m.in.[9]:

Powinno się nasz zawód poddać poważnej krytyce za to, iż do tej pory nie opracowaliśmy okresowo uaktualnianych krytycznych podsumowań wszystkich badań z randomizacją dotyczących poszczególnych specjalizacji i działów medycyny.

Krytyka nie dotyczyła wszystkich specjalności. Za wysoką jakość badań skuteczności streptomycyny w leczeniu gruźlicy (Austin Bradford Hill i wsp.) Cochrane przyznał ftyzjatrom „srebrną łyżkę", w przeciwieństwie do neonatologów i położników, którzy otrzymali antynagrodę – „drewnianą łyżkę” (wooden spoon).

Zdrowie mieszkańców rejonów górniczych (MRC, PRU i Epidemiology Unit)[edytuj | edytuj kod]

Cele, obszar i organizacja badań PRU[25]
W 1945 roku węglowa pylica płuc „black lung disease”[i]) była już stosunkowo dobrze poznana m.in. dzięki rentgenografii i lekarzom rozwijającym medycynę przemysłową[30][31]
Brytyjskie złoża węgla
i obszary badań PRU[j]
Pneumoconiosis Research Unit wykonał badania m.in. w Vale of Glamorgan[32] i Rhondda Fach[33]
Złoża węgla w XIX w.
Położenie Walii na mapie Wielkiej Brytanii (ciemnozielony)
Położenie Południowej Walii(inne języki) (czerwony)
Położenie hrabstwa miejskiego Cardiff (czerwony)
Położenie Vale of Glamorgan (czerwony)
Położenie Rhondda Cynon Taf z dolinami: Rhonddas Fawr, Rhonddas Fach, Cynon, Taff i Ely (czerwony)

Tematem badań zespołu Pneumoconiosis Research Unit[34] była węglowa pylica płuc – zawodowa choroba górników pracujących w kopalniach węgla kamiennego (CWP, „black lung”[i]), którą opisał w 1945 roku George Rosen(inne języki) w książce The History of Miners' Diseases. A Medical and Social Interpretation[30]. Zespół PRU rozpoczął badania w Rhondda Valley – dolinie rzeki Rhondda(inne języki), intensywnie eksploatowanej górniczo. Wieloletnia analiza problemów zdrowia populacji mieszkańców tej doliny została rozpoczęta od sformułowania hipotezy, dotyczącej związku częstości występowania gruźlicy i jej śmiertelności z występowaniem pylicy węglowej i postępującego zwłóknienia płuc (ang. PMF – Progressive Massive Fibrosis, zob. czynniki ryzyka gruźlicy, idiopatyczne włóknienie płuc, idiopatyczne śródmiąższowe zapalenia płuc)[12].

Rozwiązanie problemu wymagało zgromadzenia wielkiej bazy danych dotyczących stopnia zapylenia powietrza w kopalniach i stanu zdrowia mieszkańców wybranych obszarów. Zespół wykonał wieloletnie porównawcze badania w kilkunastu osiedlach górniczych i miejscowościach położonych w sąsiednich rejonach rolniczych (Vale of Glamorgan). Dzięki wielkiemu zaangażowaniu Cochrane'a i jego współpracowników udało się niemal wszystkich członków tych populacji skłonić do odwiedzenia polowego laboratorium rentgenowskiego[33], ustawionego w pobliżu[35]. Wykonano tysiące zdjęć klatki piersiowej, klasyfikowanych zgodnie z opracowanym systemem[36]. Równocześnie pobierano próbki do badań mikrobiologicznych np. w kierunku gruźlicy (plwocina, wymazy). Sporządzano kartotekę wywiadów lekarskich i innych gromadzonych danych (czas pracy w kopalni, historia chorób, warunki życia itp.)[12][37][33][32]. Wyniki badań i analiz porównywano z danymi charakteryzującymi analogiczne populacje w innych krajach.

Dorobek naukowy PRU (1951–1965)

W 1999 roku w Postgraduate Medical Journal ukazał się artykuł pt. Medical research in the Rhondda valleys. Hugh F. Thomas (autor) poinformował m.in., że wyniki badań wykonanych w placówkach MRC w dolinach Rhondda są zawarte w ok. 2 tys. raportów. Były też publikowane w czasopismach, materiałach konferencyjnych i innych opracowaniach. Około 200 artykułów naukowych A. Cochrane’a i współpracowników ukazało się w The BMJ, Lancet i Nature[38]. Artykuły były też publikowana w British Journal of Industrial Medicine (BrJIndMed), British Journal of Tuberculosis and Diseases of the Chest (późniejszy British Journal of Diseases of the Chest). W publikacjach dotyczących tej tematyki są cytowane np. prace:

  • 1951 – The Role of Periodic Examination in the Prevention of Coalworkers' Pneumoconiosis (współautorzy: C.M. Fletcher i in.)[39]
  • 1951 – “Entente Radiologique.” A Step Towards International Agreement on the Classification of Radiographs in Pneumoconiosis (współautorzy: I. Davies, C.M. Fletcher)[36]
  • 1952 – Pulmonary tuberculosis in the Rhondda Fach; an interim report of a survey of a mining community (współautorzy: Cox J.G., Jarman T.F.)[40]
  • 1954 – Tuberculosis and coalworkers' pneumoconiosis[41]
  • 1955 – A "Follow-up" Crest X-Ray Survey in the Rhondda Fach[42]
  • 1956 – The prevalence of coalworkers' pneumoconiosis: its measurement and significance (współautorzy: P.J. Chapman, I. Daies, S. Rae)[43]
  • 1956 – Factors influencing the radiological attack rate of progressive massive fibrosis (współautor: W.E. Miall)[44]
  • 1956 – The relationship between ventilatory capacity and simple pneumoconiosis in coalworkers-the effect of population selection (współautorzy: R.G. Carpenter, J.C. Gilson, I.T.T. Higgins)[45]
  • 1961 – The radiographic progression of progressive massive fibrosis (współautorzy: F. Moore, J. Thomas)[46]
  • 1962 – The attack rate of progressive massive fibrosis[47]
  • 1965 – Rhondda Fach, South Wales[48]
  • 1985 – Mortality of men in the Rhondda Fach 1950-80 (współautorzy: L.K. Atuhaire, M.J. Campbell)[49]

A. Cochrane opisał przebieg i wyniki wieloletnich badań w artykule pt. The attack rate of progressive massive fibrosis (1962). Przedstawił przyczyny, które nie pozwoliły rozwiązać pierwotnie sformułowanego problemu badawczego oraz dowody istnienia korelacji częstości występowania postępującego masywnego zwłóknienia (PMF) z kategorią prostej pylicy płuc. Potwierdzono też, że w okresie ośmiu lat częstość występowania pylicy wśród górników znacznie wzrosła[47].

W 1987 roku wyniki badań stanu zdrowia mieszkańców Rhondda Valleys wykorzystano w opracowaniu Exposure to respirable coalmine dust and incidence of progressive massive fibrosis, dotyczącym występowania PMF u górników pracujących w 24 kopalniach w Anglii, Szkocji i Walii (J.F. Hurley i wsp.)[50].

Kontynuacja badań epidemiologicznych (Epidemiology Unit)[25]

W następnych dziesięcioleciach epidemiologiczne badania były kontynuowane nie tylko w zakresie pulmonologii. Zakres działalności kierowanej przez Cochrane'a Epidemiology Unit (MRC) objął problemy częstego występowania innych chorób (anemia, astma, jaskra i in.)[12][37][38]. Vale of Glamorgan stała się najdokładniej epidemiologicznie przebadaną częścią Wielkiej Brytanii[12].

Zastosowanie aspiryny jako leku przeciwzakrzepowego (metaanaliza)[edytuj | edytuj kod]

Lekarze starożytni, korzystali z zaobserwowanych leczniczych właściwości roślin (zob. np. egipska farmakopea), a wśród nich roślin działających przeciwbólowo, przeciwzapalnie lub przeciwgorączkowo. Rozwój nauk przyrodniczych pozwolił zidentyfikować związki chemiczne, wykazujące to działanie (zob. historia aspiryny) i opracować w XIX wieku produkcję przemysłową preparatów syntetycznych, „Aspiryny” firmy Bayer i kolejnych leków zawierających kwas acetylosalicylowy i salicylany. Do połowy XX wieku nie były stosowane jako preparaty przeciwzakrzepowe (zob. zastosowanie aspiryny jako leku przeciwzakrzepowego, leki przeciwpłytkowe), np. po zawale mięśnia sercowego. Odkrycia tych możliwości dokonał Lawrence Craven[k], autor kilku artykułów z lat 1950–1956, które nie zwróciły uwagi czytelników[51].

Peter Elwood (ok. 1980)[52], inicjator i wykonawca badań przeciwpłytkowego działania aspiryny

W latach 60., 70. i 80. XX w. badania wpływu aspiryny na powstawanie płytek prowadzili m.in. John O'Brien, Hershel Jick, Louis M. Aledort. Wyniki badań zainspirowały Petera Elwooda, następcę A. Cochrane’a na stanowisku dyrektora Epidemiology Research Unit MRC w Cardiff[52]. Cochrane poparł inicjatywę rozpoczęcia serii badań RCT i uczestniczył w ich realizacji, m.in. w pracy nt. A Randomized Controlled Trial of Acetyl Salicylic Acid in the Secondary Prevention of Mortality From Myocardial Infarction (1974)[53][54]. W następnych latach znaczny wkład wniósł Richard Peto (zob. paradoks Peto), wykonując metaanalizę wyników sześciu testów zastosowania aspiryny i placebo po zawale mięśnia sercowego[55][56][54]. Po prezentacji wyników metaanalizy na pierwszym spotkaniu Society for Clinical Trials w Filadelfii stwierdzono, że aspiryna stała się najdokładniej przebadanym ze wszystkich leków[54][57].

Opieka w czasie ciąży i porodu (Oxford Database of Perinatal Trials)[edytuj | edytuj kod]

Iain Chalmers[58][59], współautor Testing Treatments[60], prezentujący hiszpańskojęzyczne wydanie książki[61]

Starania o podniesienie poziomu położnictwa i neonatologii podjął m.in. położnik Iain Chalmers (zachęcany i wspierany przez Cochrane’a). Już w 1980 roku doprowadzono do utworzenia Oxford Database of Perinatal Trials – bazy przeglądów dotyczących interwencji w okresie ciąży i porodu (wynik współpracy międzynarodowej)[9][62], opisanej w artykule z 1986 roku, zamieszczonym w czasopiśmie Controlled Clinical Trials[63]. Na rok przed śmiercią Cochrane stwierdził, że ta baza jest prawdziwym kamieniem milowym na drodze do udoskonalenia opieki zdrowotnej dzięki randomizowanym badaniom klinicznym. Zasugerował, że analogiczne bazy powinny powstać dla innych specjalności[9].

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

Dokumentacja różnorodnej działalności A.L. Cochrane’a znajduje się w Cochrane Archive w Llandough, utworzonym w Education Centre of Llandough Hospital (szpital uniwersytecki Cardiff and Vale University Health Board) jako część Archie Cochrane Library[l][64].

Jego najczęściej cytowanymi pracami, dostępnymi i wciąż budzącymi zainteresowanie, są:

  • A.L. Cochrane Effectiveness & Efficiency: Random Reflections on Health Services, 1972[1][2]
  • Archie Cochrane (współautor: Max Blythe): One Man's Medicine: An autobiography of Professor Archie Cochrane, 1989[19]

Kontynuacja i upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Położnictwo i neonatologia[edytuj | edytuj kod]

W kolejnym etapie prac I. Chalmersa i współpracowników (Murry Enkin, Mark Keirse) opracowano i wydano w 1989 roku książkę pt. Effective Care in Pregnancy and Child Birth, pierwszy podręcznik neonatologii i położnictwa opartego na Oxford Database of Perinatal Trials – bazie systematycznych przeglądów RCT[65]. W kilku następnych latach nastąpił szybki wzrost liczby publikacji w tej dziedzinie. Wyniki około 2 tysięcy nowych analiz zawarto w kolejnej książce, wydanej po trzech latach pod tytułem Effective Care of the Newborn (Oxford University Press 1992)[66].

Cochrane Collaboration[edytuj | edytuj kod]

W 1992 roku ukazał się w The BMJ (British Medical Journal) artykuł I. Chalmersa i współpracowników pt. Getting to grips with Archie Cochrane's agenda[67]. Przypomniano apele A.L. Cochrane’a o ułatwianie podejmowania świadomych i trafnych decyzji dotyczących postępowania medycznego poprzez opracowywanie dowodów w oparciu o zasady medycyny opartej na faktach (EBM). Już w tymże roku otwarto w Oxfordzie pierwszy Ośrodek Cochrane, a w 1993 roku utworzono międzynarodowe stowarzyszenie nazwane Cochrane Collaboration (obecna nazwa: Cochrane), działające pod hasłem[9][68]:

Trusted evidence – Informed decisions – Better health

Wiarygodne dowody naukowe – Świadome decyzje – Lepsze zdrowie

Działalność w następnych latach dowodzi, że wizja Archiego Cochrane'a zainspirowała tysiące kontynuatorów[69].

Inne dowody pamięci[edytuj | edytuj kod]

O trwałej pamięci świadczą np.:

  • 1997 – publikacje:
    • wydana z okazji 25-tej rocznicy publikacji tekstu Cochrane’a nt. „skuteczności” i „sprawności” w systemach ochrony zdrowia książka Non-Random Reflections on Health Services Research: On the 25th Anniversary of Archie Cochrane's „Effectiveness and Efficiency”[70]
    • artykuł Alana Williamsa (Centre for Health Economics, University of York)[71] pt. Cochrane Lecture. All cost effective treatments should be free … or, how Archie Cochrane changed my life![72].
  • 2003 – organizacja XI Cochrane Colloquium w Barcelonie, w czasie którego zaprezentowano specjalnie wydaną książkę pt. Archie Cochrane: Back to the front (red. F. Xavier Bosch), zawierającą opisy zdarzeń z czasu hiszpańskiej wojny domowej oraz teksty rodziny, przyjaciół, współpracowników i innych o życiu i pracy A.L. Cochrane’a oraz jego wpływie na powstanie i rozwój Cochrane Collaboration[73].
  • 2004 – ponowne wydanie Effectiveness and Efficiency: Random Reflections on Health Services[7] (wydawnictwo: Royal Society of Medicine Press, wprowadzenie: Chris Silagy, przedmowa: Iain Chalmers)[7]

W Uniwersytecie w Cardiff (Cardiff University School of Medicine) w 2008 roku katedrę zdrowia publicznego nazwano Cochrane Chair in Public Health[12], a w 2011 roku oficjalnie otwarto Cochrane Building – centrum edukacji w dziedzinie epidemiologii i zdrowia publicznego, badań klinicznych i nowoczesnych technologii gromadzenia i opracowywania danych[64][74].

Odznaczenia, wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

Otrzymał odznaczenia[13][12]:

  • 1945 – Order Imperium Brytyjskiego (V klasa, MBE) za wkład w opiekę nad jeńcami wojennymi[14][75]
  • 1968 – Order Imperium Brytyjskiego (III klasa, CBE) za pracę w Welsh National School of Medicine

oraz honorowe tytuły i stanowiska[13][12]

  • 1972–1975 – stanowisko przewodniczącego nowego Wydziału Medycyny Społecznej (później Wydział Zdrowia Publicznego) w Royal College of Physicians (UK)
  • 1973 – doktorat honoris causa University of York
  • 1974 – Dunham Lecturer w Harvard University (USA)
  • 1975 – honorowe członkostwo American Epidemiological Association
  • 1977 – doktorat honoris causa University of Rochester (USA)
  • 1977 – honorowe członkostwo International Epidemiological Association

Życie rodzinne[edytuj | edytuj kod]

Archie Cochrane nie zawarł małżeństwa. W ostatnich latach życia mieszkał wspólnie ze swoją starszą siostrą i jej rodziną w Somerset. Z pasją zajmował się ogrodem (otrzymał nagrodę Royal Horticultural Society) i kolekcjonował dzieła sztuki. Wyrazem troski o zdrowie licznych krewnych było skłonienie 152 (spośród 153) do przeprowadzenia testów genetycznych, zmniejszających ryzyko błędnych diagnoz lekarskich (u części potwierdzono porfirię). W czasie długotrwałej choroby nowotworowej opiekowała się nim siostra (Helen Stalker) i siostrzeniec Joe z żoną Maggie. Zmarł 18 czerwca 1988 roku[12].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ zob. informacje historyczne w "One Man's Medicine: An Autobiography of Professor Archie"[19].
  2. ↑ wydanie polskie: A.L. Cochrane, Skuteczność i sprawność : uwagi na temat służby zdrowia[85];, OCLC Number: 831169187; z ang. przetł. Mirosław Wysocki[86]; przedm. Jan Kostrzewski[87]
  3. ↑ : W licznych źródłach Archie Cochrane jest nazywany „ojcem EBM”[34][13], jednak według części publikacji na to miano zasłużył np. Arystoteles[76] lub Thomas McKeown(inne języki) (1912–1988)[77]. Koncepcje McKeowna (budzące kontrowersje) wspierał m.in. Angus Deaton, pisząc np.[78]:

    McKeown's views, updated to modern circumstances, are still important today in debates between those who think that health is primarily determined by medical discoveries and medical treatment and those who look to the background social conditions of life.

    Inni autorzy twierdzą, że popularyzowane współcześnie zasady EBM są nie w pełni zgodne z koncepcjami przedstawionymi w 1972 roku w Effectiveness and Efficiency[79]:

    Through a close reading of this text, we show that the principal aim of modern EBM, namely to warrant clinical decisions based on evidence drawn from RCTs, is not part of Cochrane's original project. He had more modest ambitions for what RCTs can accomplish, and, more importantly, he was more concerned with care and equality than are his followers in the EBM movement. We try to reconstruct some of Cochrane's lost legacy and to articulate some of the important silences in Effectiveness and Efficiency From these clues it might be possible, we argue, to remodel EBM in a broader, more pluralistic, more democratic and less authoritarian manner.

    Epidemiolog David Sackett twierdził, że pionierem EBM był William Silverman(inne języki) (1917–2004) – neonatolog, któremu autorzy Testing Treatments: better research for better healthcare[60] zadedykowali tę książkę.

  4. ↑ Pierwotną przyczyną dolegliwej anejakulacji mogła nie być wrodzona porfiria, lecz przebyta w dzieciństwie gruźlica[23].
  5. ↑ zob.Thora Silverthorne(inne języki)
  6. ↑ W autobiografii napisał m.in.[19]:

    … I was glad I had gone to Spain; glad that I had not given up in despair at Grañén. Given my limited abilities, I had made a reasonable contribution to the anti-fascist cause, rather than merely talking about it. I had also learned a lot. Although I had come to hate war, I now knew that fascism would have to be fought and that pacifism was impossible. I had, too, become increasingly suspicious of the communists. …

  7. ↑ Głównym zadaniem MRC, założonego w 1913 roku, było początkowo zapobieganie i zwalczanie gruźlicy. Pierwszym dyrektorem generalnym był w 1914–1933 Sir Walter Morley Fletcher(inne języki). Obszarami aktywnej działalności były tereny eksploatacji złóż węgla, ponieważ jednym z czynników ryzyka jest pylica (ang. pneumoconiosis).
    W latach 1945–1952 dyrektorem MRC Pneumoconiosis Research Unit był syn Waltera Flethera, Charles Montague Fletcher (1911–1995) – pulmonolog, jeden z autorów publikacji pt. The Role of Periodic Examination in the Prevention of Coalworkers' Pneumoconiosis (A.L. Cochrane, C.M. Fletcher i inni, Br.J.Ind.Med. 1951)[39], w latach 1952–1976 lekarz w Hammersmith Hospital(inne języki), wykładowca w London University (Royal Postgraduate Medical School), w latach 1954–1995 – MRC, m.in. Committee on Smoking and Health i funkcja przewodniczącego[80].
  8. ↑ Stanowisko profesora gruźlicy i chorób klatki piersiowej (David Davies professor of tuberculosis and chest diseases) zostało utworzone dla upamiętnienia Sir Davida Daviesa (1852–1934), przemysłowca, polityka i filantropa, pierwszego przewodniczącego King Edward VII Welsh National Memorial Association (NWMA), który hojnie wspierał walkę z gruźlicą w Walii[81][82].
  9. ↑ a b Coal workers' pneumoconiosis (CWP), „black lung”(inne języki)
  10. ↑ zob. Internet Archive, film pt. Vale of Glamorgan (1955)[32]; Topics Lung Diseases, Tuberculosis, Mass Screening, Epidemiology, Wales.
  11. ↑ Lawrence Craven – amerykański lekarz-praktyk z Glendale (Kalifornia). Ukończył College of Medicine and Surgery w Uniwersytecie Minnesoty w 1914 roku. W czasie praktyki lekarskiej stwierdził przeciwzakrzepowe działanie podawanej pacjentom aspiryny. Swoje spostrzeżenia opublikował w latach 1950–1956 w czasopismach medycznych o małym zasięgu. Artykuły nie zwróciły uwagi czytelników. Zmarł w 1957 roku po zawale serca w wieku 74 lat[51].
  12. ↑ Wynik wyszukiwania „Cochrane AL” w PubMed[83] dotyczy dwojga autorów: Archie L. i Anthonea L. (zob. Anthea L. Cochrane[84])

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Archie L. Cochrane: Effectiveness & Efficiency: Random Reflections on Health Services. Taylor & Francis, 1999, s. 103. ISBN 1-85315-394-X.
  2. ↑ a b c Archie L. Cochrane: Effectiveness & Efficiency: Random Reflections on Health Services. The Nuffield Provintial Hospitals Trust, 1972, s. 92.
  3. ↑ a b c d e f John Simkin: Archie Cochrane. [w:] Spartacus Educational [on-line]. Spartacus Educational Publishers Ltd., September 1997 (updated January 2020). [dostęp 2026-04-20]. (ang.).
  4. ↑ ALC. A L COCHRANE CBE, FRCP, FFCM. „The BMJ > Obituary”. 297, s. 63, 2 JULY 1988. ISSN 0959-8138. (ang.). 
  5. ↑ Winkelstein, Warren Jr. The Remarkable Archie: Origins of the Cochrane Collaboration. „Epidemiology”. 20 (5), s. 779, September 2009. Lippincott Williams & Wilkins, Inc.. DOI: 10.1097/EDE.0b013e3181aff391. ISSN 1044-3983. (ang.). 
  6. ↑ Roberto Bucci, Vittoria Colamesta, Giuseppe La Torre. Archie’s beautiful adventure. „EBPH Epidemiology, Biostatistics and Public Health”. 11 (1), 2014. DOI: 10.2427/9950. ISSN 2282-0930. (ang.). 
  7. ↑ a b c d Trisha Greenhalgh. Effectiveness and Efficiency: Random Reflections on Health Services. „The BMJ”. 328 (7438), s. 529, 2004 Feb 28. BMJ Publishing Group Ltd. ISSN 0959-8138. (ang.). 
  8. ↑ The Cochrane Collaboration Trusted evidence. Informed decisions. Better health. [dostęp 2020-04-22]. (ang.).
  9. ↑ a b c d e Zmiany, jakich dokonujemy; Nazwa Cochrane > Dowiedz się więcej o Archie Cochrane. [w:] Strona internetowa Cochrane [on-line]. The Cochrane Collaboration. [dostęp 2020-05-13]. (pol.).
  10. ↑ Cochrane Central Register of Controlled Trials (CENTRAL). [w:] Cochrane Library; Trusted evidence. Informed decisions. Better health - is a highly concentrated source of reports of randomized and quasi-randomized controlled trials. [on-line]. John Wiley & Sons, Inc.. [dostęp 2020-05-11]. (ang.).
  11. ↑ About the Cochrane Library. [w:] Cochrane Library; Trusted evidence. Informed decisions. Better health. [on-line]. John Wiley & Sons, Inc.. [dostęp 2020-04-22]. (ang.).
  12. ↑ a b c d e f g h i j k l m Iain Chalmers. Archie Cochrane (1909-1988). „Journal of the Royal Society of Medicine (J R Soc Med”. 101 (1), s. 41–44, 2008 Jan. DOI: 10.1258/jrsm.2007.071004. ISSN 0141-0768. (ang.). 
  13. ↑ a b c d Antonio Stavrou, Dimitrios Challoumas, Georgios Dimitrakakis. Archibald Cochrane (1909–1988): the father of evidence-based medicine. „InteractiveCardioVascularand ThoracicSurgery”, s. 121–124, 2014. Oxford University Press. DOI: 10.1093/icvts/ivt451. (ang.). 
  14. ↑ a b c d e f g h i j Gerry B. Hill. Commentary: Archie Cochrane and his legacy An internal challenge to physicians’ autonomy?. „Journal of Clinical Epidemiology”. 53, s. 1189–1192, 2000. ISSN 0895-4356. (ang.). 
  15. ↑ The Strangeways Research Laboratory, Cambridge. „Nature”. 123, s. 961, 22 June 1929. Nature Publishing Group. DOI: 10.1038/123961a0. ISSN 0028-0836. (ang.). 
  16. ↑ Department of Public Health and Primary Care > Strangeways Research Laboratory. [w:] School of Clinical Medicine / Department of Public Health and Primary Care / About the DPHPC / History of Strangeways [on-line]. University of Cambridge. [dostęp 2020-04-23]. (ang.).
  17. ↑ a b c John Simkin: Kenneth Sinclair-Loutit. [w:] Spartacus Educational [on-line]. Spartacus Educational Publishers Ltd., September 1997 (updated January 2020). [dostęp 2020-04-20]. (ang.).
  18. ↑ West London Hospital. [w:] 2015 [on-line]. Lost hospitals of London. [dostęp 2020-05-08]. (ang.).
  19. ↑ a b c d e f Max Blythe, Archibald Cochrane: One Man's Medicine: An autobiography of Professor Archie Cochrane. BMJ Books (Cardiff University Club, The Memoir Press 2009), 1989, s. 283. ISBN 0-7279-0277-6.
  20. ↑ Aké-Tano, O., Konan, E.Y., Tetchi, E.O. et al.. Le béribéri, maladie nutritionnelle récurrente en milieu carcéral en Côte-d’Ivoire. „Bull. Soc. Pathol. Exot.”. 104, s. 347–351, 18 February 2011. DOI: 10.1007/s13149-011-0136-6. (ang.). 
  21. ↑ a b Cochrane AL (1941) Reported in: Sickness in Salonica: my first, worst, and most successful clinical trial. BMJ 1984;289:1726-1727. [w:] The James Lind Library; Illustrating the development of fair tests of treatments in health care [on-line]. James Lind Initiative, the Royal College of Physicians of Edinburgh and Minervation Ltd. [dostęp 2020-05-11]. (ang.).
  22. ↑ a b Peter Elwood. The first, worst, and most successful clinical trial of Archie Cochrane. „J Epidemiol Community Health”, s. 369, 2001. BMJ Group. ISSN 0143-005X. (ang.). 
  23. ↑ a b c Hriday M. Shah, Kevin C. Chung. Archie Cochrane and his vision for evidence-based medicine. „Plastic and Reconstructive Surgery”. 124 (3), s. 982–988, 2009 September. Lippincott Williams & Wilkins. DOI: 10.1097/PRS.0b013e3181b03928. ISSN 0032-1052. (ang.). 
  24. ↑ M.D. Joseph Walsh (Assistant Medical Director). The work of the Henry Phipps Institute for the study, treatment, and prevention of tuberculosis. „British Journal of Tuberculosis (British Journal of Tuberculosis and Diseases of the Chest, Respiratory Medicine)”. 2 (4), s. 259-263, October 1908. Elsevier. DOI: 10.1016/S0366-0850(08)80009-9. ISSN 0954-6111. (ang.). 
  25. ↑ a b c d Ness A.R., Reynolds L.A., Tansey E.M. (eds): Population-based Research in South Wales; The transcript of a Witness Seminar, ‘The MRC Epidemiology Unit (South Wales)’, held at the Wellcome Institute for the History of Medicine, London, on 23 March 1999, with extracts from additional interviews conducted by Andy Ness and from a Witness Seminar, Pneumoconiosis in Coal Workers’, 9 November 1994: The MRC Pneumoconiosis Research Unit and the MRC Epidemiology Unit. Londyn: The Trustee of the Wellcome Trust, 2002, s. ss 150. ISBN 978-085484-081-6.
  26. ↑ About. [w:] Strona internetowa Cardiff University [on-line]. Cardiff University. [dostęp 2020-05-07]. (ang.).
  27. ↑ Julian Tudor Hart. A new kind of doctor. „Journal ofthe Royal Society of Medicine”. 74, s. 871-883, December 1981. The Royal Society of Medicine. ISSN 0141-0768. (ang.). 
  28. ↑ A.L. Cochrane, A.S. St Leger F. Moore. Health service "input" and mortality "output" in developed countries. „J Epidemiol Community Health”. 32 (3), s. 200–205, 1978 Sep. 
  29. ↑ a b A. Cochrane: 1931–1971: a critical review, with particular reference to the medical profession. W: Teeling Smith, G. and Wells, N. eds.: Medicines for the year 2000. London: Office of Health Economics (OHE), s. 1-11.
  30. ↑ a b George Rosen: The History of Miners' Diseases. A Medical and Social Interpretation. New York: Schuman's, 1943, s. 490.
  31. ↑ Bill Mathie. Charles Turner Thackrah, 1795–1833, ‘The Father of Occupational Medicine’. „Occupational Medicine”. 67 (4), s. 251–253, 29 May 2017. DOI: 10.1093/occmed/kqx040. (ang.). 
  32. ↑ a b c Dr A. L Cochrane, MRC Pneumoconiosis Research Unit, MRC Epidemiology Unit (South Wales): Vale of Glamorgan. [w:] A film of a screening programme in the rural communities of the Vale of Glamorgan in South Wales. This research followed the work the unit carried out on the incidence of tuberculosis and lung disease in 1951 and 1953 with the mining communities of the Rhondda Fach. There are shots of the TB detection van around the valleys and the screening programme in progress. [on-line]. Cardiff : College of Medicine. [dostęp 2020-05-08]. (ang.).
  33. ↑ a b c Cochrane Chair in Public Health (publikacja związana z informacją o utworzeniu Cochrane Chair in Public Health). [w:] Część dokumentacji badań w latach 40. i 50. XX w. - archiwalne nagranie filmowe z udziałem dr. A. Cochrane'a [on-line]. Cochrane Chair in Public Health, 2008. [dostęp 2020-05-11]. (ang.).
  34. ↑ a b Archie Cochrane, father of evidence based medicine, Chris Holme, October 9, 2013
  35. ↑ Guest Author: Behind the picture: Archie Cochrane and the Welsh coal miners. [w:] UK Research and Innovation, UKRI website [on-line]. 8 Oct 2013. [dostęp 2020-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-05)]. (ang.).
  36. ↑ a b A.L. Cochrane, I. Davies, C.M. Fletcher. “Entente Radiologique.” A Step Towards International Agreement on the Classification of Radiographs in Pneumoconiosis. „Br J Ind Med (Occupational and Environmental Medicine)”. 8 (4), s. 244–255, 1951 Oct. BMJ Group (United Kingdom). DOI: 10.1136/oem.8.4.244. ISSN 1351-0711. (ang.). 
  37. ↑ a b red.: University lauds medical pioneer. [w:] BBC News [on-line]. BBC, 28 May 2008. [dostęp 2020-04-22].
  38. ↑ a b Hugh F. Thomas. Medical research in the Rhondda valleys. „Postgrad Med J”, s. 257–259, 1 May 1999. BMJ Group, Fellowship of Postgraduate Medicine (United Kingdom). DOI: 10.1136/pgmj.75.883.257. ISSN 0032-5473. (ang.). 
  39. ↑ a b A.L. Cochrane, C.M. Fletcher, J.C. Gilson, P. Hugh-Jones. The Role of Periodic Examination in the Prevention of Coalworkers' Pneumoconiosis. „British Journal of Industrial Medicine”. 8 (2), s. 53-61, Apr. 1951. BMJ Group. ISSN 1351-0711. (ang.). 
  40. ↑ A.L. Cochrane, J. Glyn Coxt, Francis Jarman. Pulmonary tuberculosis in tht Rhondda Fach an Interim Report of a Survey of a Mining Community. „British Medical Journal”. 4789 (2), s. 843 -853, October 18, 1952. DOI: 10.1136/bmj.2.4789.843. ISSN 0959-8138. (ang.). 
  41. ↑ A.L. Cochrane. Tuberculosis and Coalworkers' Pneumoconiosis. „Br J Tuberc Dis Chest”. 48 (4), s. 274-285, 1954 Oct. DOI: 10.1016/s0366-0869(54)80127-4. (ang.). 
  42. ↑ A. L. Cochrane, J. Glyn Cox, and T. Francis Jarman. A “Follow-up” Chest X-ray Survey in the Rhondda Fach. „The BMJ”, s. 371–378, 1955 Feb 12. BMJ Group. DOI: 10.1136/bmj.1.4910.371. ISSN 0959-8138. (ang.). 
  43. ↑ P.J. Chapman, A .L. Cochrane, I. Davies, S. Rae. The Prevalence of Coalworkers' Pneumoconiosis: Its Measurement and Significance. „Br J Ind Med (Occupational and Environmental Medicine)”. 13 (4), s. 231-250, 1956 Oct. DOI: 10.1136/oem.13.4.231. ISSN 1351-0711. (ang.). 
  44. ↑ A.L. Cochrane, W.E. Miall. Factors Influencing the Radiological Attack Rate of Progressive Massive Fibrosis. „The BMJ”. 4977 (1), s. 1193-1199, 1956 May 26. DOI: 10.1136/bmj.1.4977.1193. ISSN 0959-8138. (ang.). 
  45. ↑ R.G. Carpenter, A L Cochrane, J.C. Gilson, I.T. Higgins. The Relationship Between Ventilatory Capacity and Simple Pneumoconiosis in Coalworkers; The Effect of Population Selection. „Br J Ind Med Occupational and Environmental Medicine”. 13 (3), s. 166-176, 1956 Jul. BMJ Group (United Kingdom). DOI: 10.1136/oem.13.3.166. ISSN 1351-0711. (ang.). 
  46. ↑ A.L. Cochrane, F. Moorea, J. Thomas. The radiographic progression of progressive massive fibrosis. „Tubercle”. 42 (1), s. 72-77, March 1961. Elsevier Ltd. DOI: 10.1016/S0041-3879(61)80022-6. (ang.). 
  47. ↑ a b A.L. Cochrane. The Attack Rate of Progressive Massive Fibrosis. „Br J Ind Med (obecnie Occupational and Environmental Medicine)”. 19 (1), s. 52–64, 1962 Jan. BMJ Group (United Kingdom). DOI: 10.1136/oem.19.1.52. ISSN 1351-0711. (ang.). 
  48. ↑ A. L. Cochrane. Rhondda Fach, South Wales. „The Milbank Memorial Fund Quarterly (1934-1972)”. 43 (22: Part 2: Comparability in International Epidemiology), s. 326-332, Apr 1965. Wiley, Milbank Memorial Fund. (ang.). 
  49. ↑ L.K. Atuhaire, M.J. Campbell, A.L. Cochrane, M. Jones, F. Moore. Mortality of Men in the Rhondda Fach 1950-80. „Br J Ind Med (Occupational and Environmental Medicine)”. 42 (11), s. 741-745, 1985 Nov. DOI: 10.1136/oem.42.11.741. ISSN 1351-0711. (ang.). 
  50. ↑ J.F. Hurley, W.P. Alexander, D.J. Hazledine, M. Jacobsen, W.M. Maclaren. Exposure to respirable coalmine dust and incidence of progressive massive fibrosis. „British Journal of Industrial Medicine”, s. 661-672, 1987. ISSN 0007-1072. (ang.). 
  51. ↑ a b Jonathan Miner, Adam Hoffhines. The Discovery of Aspirin's Antithrombotic Effects. „Tex Heart Inst J. (THI Journal)”. 34 (2), s. 179–186, 2007; 34(2): 179–186. The Texas Heart Institute. ISSN 0730-2347. (ang.). 
  52. ↑ a b Alice Campbell- Smith: Research Spotlight: Professor Peter Elwood. Cardiff Student Media, 29 lutego 2016. [dostęp 2020-05-07]. (ang.).
  53. ↑ Elwood PC, Cochrane AL, Burr ML, et al.. A Randomized Controlled Trial of Acetyl Salicylic Acid in the Secondary Prevention of Mortality From Myocardial Infarction. „The BMJ”. 5905 (1), s. 436-440, 1974. BMJ (United Kingdom). DOI: 10.1136/bmj.1.5905.436. ISSN 0959-8138. (ang.). 
  54. ↑ a b c Peter Elwood. The first randomized trial of aspirin for heart attack and the advent of systematic overviews of trials. „Journal of the Royal Society of Medicine”. 99 (11), s. 586–588, 2006 Nov. DOI: 10.1258/jrsm.99.11.586. ISSN 0141-0768. (ang.). 
  55. ↑ R. Peto. Aspirin after myocardial infarction. „The Lancet”. 315 (8179), s. 1172–1173, 1980. ISSN 0140-6736. 
  56. ↑ Peto1980: Aspirin after myocardial infarction example data In bayesmeta: Bayesian Random-Effects Meta-Analysis; Meta-Analysis. Bayesmeta. [dostęp 2020-05-18]. (ang.).
  57. ↑ Peter Elwood (Department of Epidemiology, Statistics and Public Health, Cardiff University, University Hospital of Wales, Cardiff): The first randomized trial of aspirin for heart attack and the advent of systematic overviews of trials. [w:] JLL Bulletin: Commentaries on the history of treatment evaluation [on-line]. James Lind Initiative, the Royal College of Physicians of Edinburgh and Minervation Ltd, 2004. [dostęp 2020-05-19]. (ang.).
  58. ↑ Leyla Sanai, medical journalist and retired consultant anaesthetist. Career Focus: Sir Iain Chalmers. „The BMJ”, s. 214, 2005. DOI: 10.1136/bmj.331.7525.s214. (ang.). 
  59. ↑ Ray Moynihan, Iain Chalmers: The Recommended Dose with Ray Moynihan 13 Iain Chalmers. [w:] TRD Iain Chalmers interview transcript (Cochrane co-founder Iain Chalmers joins Ray to look back on the origins of the organisation and the extraordinary life of its namesake, Archie Cochrane) [on-line]. The Cochrane Collaboration. [dostęp 2020-06-06]. (ang.).
  60. ↑ a b Imogen Evans, Hazel Thornton, Iain Chalmers, Paul Glasziou: Testing Treatments: Better Research for Better Healthcare. London: Pinter & Martin, 2011. ... The second edition includes a thought-provoking account of screening, explaining how early diagnosis is not always better, and a new chapter exploring how over-regulation of research can work against the best interests of patients. Another new chapter shows how robust evidence from research can shape the practice of healthcare in ways that allow treatment decisions to be reached jointly by patients and clinicians. ...
  61. ↑ Imogen Evans, Hazel Thornton, Iain Chalmers, Paul Glasziou: Cómo se prueban los tratamientos: Una mejor investigación para una mejor atención de salud; Una mejor investigación para una mejor atención de salud. Washington: Organización Panamericana de Salud, 2014, s. 200. ISBN 978-92-75-31847-8.
  62. ↑ Arne Ohlsson, Kathie Clark. Evidence-based perinatal and paediatric health care: The contribution of the Cochrane Collaboration and the Canadian Cochrane Network and Centre. „Paediatr Child Health”. 5 (7), s. 319–322, 2002 May-Jun. Oxford University Press on behalf of the Canadian Paediatric Society. ISSN 1205-7088. (ang.). 
  63. ↑ I. Chalmers, J. Hetherington, M. Newdick, L Mutch, A. Grant, M. Enkin, E. Enkin, K. Dickersin. The Oxford Database of Perinatal Trials: Developing a Register of Published Reports of Controlled Trials. „Contemporary Clinical Trials (Control Clin Trials)”. 7 (4), s. 306-324, 1986 Dec. Elsevier. DOI: 10.1016/0197-2456(86)90038-3. ISSN 1551-7144. (ang.). 
  64. ↑ a b Archie Cochrane Library. [w:] Strona internetowa Cardiff University [on-line]. Cardiff University. [dostęp 2020-04-29]. (ang.).
  65. ↑ Iain Chalmers, Murray Enkin, Marc J. N. C. Keirse: Effective Care in Pregnancy and Childbirth: Pregnancy. Oxford University Press,, 1989, s. 1516.
  66. ↑ ed. John C. Sinclair, ed. Michael B. Bracken: Effective Care of the Newborn Infant. Oxford University Press, Uniwersytet Michigan, 1992, s. 650. ISBN 0-19-261737-0.
  67. ↑ I. Chalmers, K. Dickersin, T. C. Chalmers. Getting to grips with Archie Cochrane's agenda. „The BMJ”. 305 (6857), s. 786–788, 1992 Oct 3. Getting to grips with Archie Cochrane's agenda. I. Chalmers, K. Dickersin, and T. C. Chalmers. DOI: 10.1136/bmj.305.6857.786. (ang.). 
  68. ↑ O nas. [w:] Strona internetowa Cochrane [on-line]. The Cochrane Collaboration. [dostęp 2020-05-13]. (pol.).
  69. ↑ Kay Dickersin (Director Baltimore Cochrane Center), Eric Manheimer. The Cochrane collaboration: Evaluation of health care and services using systematic reviews of the results of randomized controlled trials. „Clinical obstetrics and gynecology”. 41 (2), s. Pages (from-to) 315-331, Jul 2 1998. Lippincott-Raven Publishers. DOI: 10.1097/00003081-199806000-00012. (ang.). 
  70. ↑ Alan Maynard (Ed.), Iain Chalmers (Ed.): Non-Random Reflections on Health Services Research: On the 25th Anniversary of Archie Cochrane's „Effectiveness and Efficiency”. Blackwell Publishers, January 2nd 2002 (first published March 14th 1997), s. 320. ISBN 0-7279-1151-1.
  71. ↑ Anne R. Mason, Adrian Towse: The Ideas and Influence of Alan Williams: Be Reasonable – Do It My Way. Office of Health Economics, September 2008, s. 10 1 84619 231 5.
  72. ↑ A Williams. Cochrane Lecture. All cost effective treatments should be free ... or, how Archie Cochrane changed my life!. „J Epidemiol Community Health”. 51 (2), s. 116–120, 1997 Apr. BMJ Publishing Group. DOI: 10.1136/jech.51.2.116. (ang.). 
  73. ↑ Francesc Xavier Bosch, Cristina Rajo: Archie Cochrane: Back to the Front. Institut Català d'Oncologia, 2003, s. 324. ISBN 84-607-8958-6.
  74. ↑ Cochrane Building. [w:] Strona internetowa Cardiff University [on-line]. Cardiff University. [dostęp 2020-04-29]. (ang.).
  75. ↑ Casglu'r Tlysau: Letter to Archie Cochrane, medical pioneer, from King George VI (1945). [w:] A People's Story of Wales [on-line]. Cardiff University Library, Cochrane Archive, University Hospital Llandough 2020, 2009-07-24. [dostęp 2020-06-01]. (ang.).
  76. ↑ Hassan N. Sallam. Aristotle, godfather of evidence-based medicine. „Facts Views Vis Obgyn”. 2 (1), s. 11-19, 2010. (ang.). 
  77. ↑ C. Alvarez-Dardet, M.T. Ruiz. Thomas McKeown and Archibald Cochrane: A Journey Through the Diffusion of Their Ideas. „The BMJ”. 306 (6887), s. 1252-1255, 1993 May 8. BMJ Group. DOI: 10.1136/bmj.306.6887.1252. ISSN 0959-8138. (ang.). 
  78. ↑ Angus Deaton: The Great Escape. Princeton University Press, 26 maja 2015, s. 360. ISBN 0-691-16562-9.
  79. ↑ Clemet Askheim, Tony Sandset, Eivind Engebretsen. Who Cares? The Lost Legacy of Archie Cochrane. „Medical Humanities”. 43 (1), s. 41-46, 2017 Mar; Epub 2016 Oct 6. BMA House. DOI: 10.1136/medhum-2016-011037. ISSN 1468-215X. (ang.). 
  80. ↑ Christopher Booth. OBITUARY: Professor Charles Fletcher. „Independent > News”, 23 December 1995. The Independent Newspaper Group. (ang.). 
  81. ↑ Gwilym Davies: DAVIES, DAVID of Llandinam (1880–1944), first BARON DAVIES (created 1932). [w:] Y Bywgraffiadur Cymreig; The Dictionary of Welsh Biography [on-line]. [dostęp 2020-05-08]. (ang.).
  82. ↑ Tuberculosis Eradication in Wales: 1912–1948. [w:] Llyfrgell Genedlaethol Cymru; The National Library of Wales; blog [on-line]. [dostęp 2020-05-08]. (ang.).
  83. ↑ Search: Cochrane AL. [w:] PubMed [on-line]. NCBI National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine. [dostęp 2020-05-11].
  84. ↑ A/Prof Anthea Cochrane, Assoc Professor (Clinical Teaching Coordinator). [w:] Strona internetowaUniversity of Melbourne [on-line]. [dostęp 2020-05-11]. (ang.).
  85. ↑ A.L. Cochrane; Mirosław Jan Wysocki (tł.); Jan Kostrzewski (tł.): Skuteczność i sprawność : uwagi na temat służby zdrowia (WorldCat.org). Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1974.
  86. ↑ Prof. dr hab. Mirosław Jan Wysocki, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [dostęp 2020-05-28].
  87. ↑ Prof. zw. dr czł. rzecz. PAN Jan Karol Kostrzewski, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [dostęp 2020-05-28].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Archibald_Cochrane&oldid=73170514”