Jan Tomasz Zamoyski
| |
| Data i miejsce urodzenia |
12 czerwca 1912 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
29 czerwca 2002 |
| Senator II kadencji | |
| Okres |
od 25 listopada 1991 |
| Przynależność polityczna | |
| Prezes Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego | |
| Okres |
od 1991 |
| Przynależność polityczna | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
| |
Jan Tomasz Zamoyski (ur. 12 czerwca 1912 w Klemensowie[1], zm. 29 czerwca 2002 w Warszawie[2]) – polski ziemianin i polityk. W latach 1939–1944 był szesnastym i ostatnim ordynatem Ordynacji Zamojskiej. Senator II kadencji w latach 1991–1993, prezes Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego w latach 1991–1998. Kawaler Orderu Orła Białego.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Pochodził z rodu Zamoyskich herbu Jelita. Był synem Maurycego Klemensa Zamoyskiego, polityka i piętnastego ordynata, oraz Marii Róży z Sapiehów.
W latach 1931–1932 odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu. W 1935 ukończył studia w Instytucie Handlu i Ekonomii w Nancy. W 1937 uzyskał półdyplom i absolutorium w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie[3]. Wziął udział w kampanii wrześniowej w szeregach 3 Dywizji Piechoty Legionów[3]. Od 1940 należał do Związku Walki Zbrojnej[4]. Później wstąpił do Armii Krajowej. Był też członkiem konspiracyjnej organizacji „Uprawa”, zajmującej się zbieraniem funduszy na rzecz podziemia[5]. Podczas pacyfikacji Zamojszczyzny wraz z żoną Różą uratowali z hitlerowskiego obozu w Zwierzyńcu 460 zabranych matkom dzieci. Dla 1500 chorych dzieci utworzył 4 szpitale, w tej sprawie interweniował u Odila Globocnika, dowódcy SS na dystrykt lubelski[6].
Na skutek powojennej reformy rolnej został pozbawiony majątku. Po krótkotrwałym pobycie w więzieniu w Kielcach osiedlił się na Pomorzu. W styczniu 1949 został aresztowany i skazany na 10 lat pozbawienia wolności. Przebywał w więzieniu we Wronkach, skąd wyszedł na wolność w połowie 1956[3]. W 1957 został prawnie zrehabilitowany[7]. Podjął pracę dziennikarza w czasopiśmie „Rynki Zagraniczne”. Później objął stanowisko kierownika biura przedstawicielstwa w Polsce linii lotniczych Swissair (pracował tam do 1981)[3][8].
Działał w założonym w Warszawie Towarzystwie Przyjaciół Zamościa; dzięki staraniom tej organizacji Sejm PRL w 1975 uchwalił ustawę o renowacji zespołu staromiejskiego[7]. Był prezesem Warszawskiego Koła Zamościan w latach 1985–1997, przyczynił się do wpisania Starego Miasta w Zamościu w 1992 na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Własnym sumptem utworzył w 1987 Muzeum Sztuki Sakralnej Fundacji Rodziny Zamoyskich przy zamojskiej kolegiacie[9].
W 1991 objął funkcję prezesa Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego, którą sprawował do 1998[2]. W wyborach parlamentarnych w 1991 został z ramienia Narodowego Komitetu Wyborczego wybrany w województwie zamojskim na senatora II kadencji[3]; na pierwszym posiedzeniu pełnił funkcję marszałka seniora. Zasiadał w klubie parlamentarnym Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego. Pracował w Komisji Gospodarki Narodowej oraz Komisji Kultury, Środków Przekazu i Edukacji[3]. W 1992 jego nazwisko pojawiło się na tzw. liście Macierewicza[10]. W wyborach parlamentarnych w 1993 bez powodzenia ubiegał się o reelekcję z ramienia Bezpartyjnego Bloku Wspierania Reform[11].
W 1991 ukazał się przeprowadzony przez Roberta Jarockiego wywiad rzeka z Janem Zamoyskim pt. Ostatni ordynat. Z Janem Zamoyskim spotkania i rozmowy[12].
Został pochowany w krypcie rodowej w katedrze Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła w Zamościu.
Odznaczenia, wyróżnienia i upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
W 1995, w uznaniu znamienitych zasług położonych dla Rzeczypospolitej Polskiej, został przez prezydenta RP Lecha Wałęsę odznaczony Orderem Orła Białego[13].
Wyróżniony tytułami honorowego obywatela: Janowa Lubelskiego (1990)[14] oraz Zamościa (1996)[15].
Został patronem Gimnazjum nr 2 w Zamościu[16].
Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]
Mąż Róży z Żółtowskich[17]. Był ojcem Marcina Zamoyskiego, Gabrieli Bogusławskiej, Elżbiety Daszewskiej, Marii Ponińskiej i Agnieszki Rożnowskiej.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Jan Tomasz hr. Zamoyski z Zamościa h. Jelita [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2019-10-01].
- ↑ a b Zamojszczyzna pożegnała ostatniego ordynata [online], wp.pl, 3 lipca 2002 [dostęp 2015-07-23].
- ↑ a b c d e f Jan Tomasz Zamoyski [online], senat.pl [dostęp 2019-09-22].
- ↑ Uprawa-Tarcza – paramilitarna organizacja ziemian w czasie okupacji [online], niezalezna.pl, 4 grudnia 2017 [dostęp 2019-09-22].
- ↑ Artur Szlufik, Zamoyski Jan Tomasz [online], ompio.pl [dostęp 2023-10-22].
- ↑ Sylwetka ostatniego Ordynata, roztocze.net, 11 lipca 2002 [zarchiwizowane 2003-05-09].
- ↑ a b Pawel Rychter, Do końca Polsce oddani [online], „Agro Profil”, 23 października 2018 [dostęp 2019-10-01].
- ↑ Zamość wspomina Jana Zamoyskiego w setną rocznicę jego urodzin [online], wprost.pl, 18 czerwca 2012 [dostęp 2019-10-01].
- ↑ Czesław Galek, Patriotyzm Jana Tomasza Zamoyskiego, „Biografistyka Pedagogiczna”, Nr 1, 2018 [zarchiwizowane 2019-08-01].
- ↑ Rafał Zychal, Andrzej Stankiewicz, Lista Macierewicza ćwierć wieku później [online], onet.pl, 4 czerwca 2017 [dostęp 2019-02-16].
- ↑ M.P. z 1993 r. nr 50, poz. 471
- ↑ Robert Zamoyski, Ostatni ordynat. Z Janem Zamoyskim spotkania i rozmowy, Warszawa: PIW, 1991, s. 502.
- ↑ M.P. z 1995 r. nr 33, poz. 378
- ↑ Jan Tomasz Zamoyski, janowlubelski.pl, 6 października 2010 [zarchiwizowane 2019-09-22].
- ↑ Honorowi Obywatele Zamościa [online], zamosc.pl [dostęp 2019-10-01].
- ↑ Gimnazjum Nr 2 im. Jana Zamoyskiego XVI Ordynata, gim2zamosc.edupage.org [zarchiwizowane 2019-09-22].
- ↑ Patriotyzm Róży hrabiny Zamoyskiej z Żółtowskich ze Zwierzyńca [online], zoltowscy.pl, 14 stycznia 2016 [dostęp 2023-10-22].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Artur Szlufik, Zamoyski Jan Tomasz [online], ompio.pl [dostęp 2023-10-22].
|
- Absolwenci Szkoły Głównej Handlowej
- Hrabiowie Królestwa Kongresowego
- Marszałkowie seniorzy Senatu III Rzeczypospolitej
- Polscy hrabiowie Imperium Rosyjskiego
- Polscy hrabiowie Świętego Cesarstwa Rzymskiego
- Odznaczeni Orderem Orła Białego (III Rzeczpospolita)
- Politycy Bezpartyjnego Bloku Wspierania Reform
- Politycy Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego
- Uczestnicy kampanii wrześniowej (strona polska)
- Członkowie Związku Walki Zbrojnej
- Żołnierze Armii Krajowej
- Członkowie „Uprawy”
- Polskie ofiary represji stalinowskich
- Więźniowie polityczni w Polsce Ludowej 1944–1956
- Więźniowie więzienia we Wronkach (Polska Ludowa)
- Polscy działacze społeczni
- Ordynaci zamojscy
- Zamoyscy herbu Jelita
- Honorowi obywatele Zamościa
- Polscy ziemianie
- Urodzeni w 1912
- Zmarli w 2002