Wyspy Liparyjskie

Wyspy Liparyjskie

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	{{{państwo}}}
Typ	przyrodnicze
Spełniane kryterium	VIII
Numer ref.	908
Region	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	{{{data wpisu}}} na {{{sesja wpisu}}}. sesji
Dokonane zmiany	{{{dokonane zmiany}}}
Położenie na mapie Włoch Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}

{{UNESCO infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | data wpisu = | współrzędne = | państwo = | dokonane zmiany = | sesja wpisu = Nieznane pola: "kraj", "rok", "zmiany", "stopniN", "sesja" oraz "stopniE". Gołe linki: "link".

Wyspy Liparyjskie (dawna nazwa: Wyspy Eolskie, wł. Isole Lipari, Isole Eolie) – grupa siedemnastu (siedmiu większych i dziesięciu małych) wysp pochodzenia wulkanicznego, położonych na Morzu Tyrreńskim, na północ od Sycylii. Wchodzą one w skład Włoch.

Nazwa "Wyspy Liparyjskie" pochodzi z greckiego słowa liparos ("żyzny"), zaś "Wyspy Eolskie" – od władcy wiatrów, Eola, który w mitologii greckiej miał tu swą siedzibę.

Geografia

Łączna powierzchnia wysp wynosi 117 km². Największe z nich to:

Wyspa	Powierzchnia	Wysokość maks.
Lipari	37,3 km²	602 m n.p.m.
Salina	26,1 km²	962 m n.p.m.
Vulcano	20,9 km²	391 m n.p.m.
Stromboli	12,2 km²	924 m n.p.m.
Filicudi	9,5 km²	774 m n.p.m.
Alicudi	5,2 km²	675 m n.p.m.
Panarea	3,4 km²	421 m n.p.m.
Basiluzzo	0,3 km²	165 m n.p.m.

Wyspy zbudowane są ze skał wulkanicznych, głównie z bazaltów i porfirów. Stanowią je dawne stożki wulkaniczne lub resztki starych kraterów wulkanicznych. Na wyspach Stromboli i Vulcano znajdują się ciągle czynne wulkany. Pomimo stosunkowo małej powierzchni występują tu duże wysokości względne, od 421 m n.p.m. (Panarea) do 962 m n.p.m. (Salina). Strome stoki są pokryte w znacznej części tufami wulkanicznymi, starymi popiołami i językami lawy. Wśród naturalnej, dość skąpej roślinności, dominują gatunki wieczniezielone. Cienka warstwa gleby i brak wody utrudniają osadnictwo. Na wyspach panuje klimat śródziemnomorski, przy czym średnie temperatury najchłodniejszych miesięcy zimowych rzadko spadają poniżej + 15 °C. Odległość najbliższej wyspy (Vulcano) od brzegów Sycylii wynosi 25 km, najdalszej (Stromboli) - ponad 70 km.

Historia

Alicudi i Filicudi

Vulcano

Najstarsze ślady osadnictwa na wyspach pochodzą z XI wieku p.n.e. Wiadomo, że w 580 r. p.n.e. wylądowali na wyspach Grecy z Knidos pod wodzą Pentathlona. Od V wieku p.n.e. władali wyspami Kartagińczycy, którzy pierwsi utworzyli tu kolonię karną dla przestępców. W 260 r. p.n.e. w bitwie morskiej koło Wysp Liparyjskich Kartagińczycy pokonali Rzymian, jednak w wyniku wojen punickich to Rzymianie zawładnęli archipelagiem. Utworzyli oni na wyspach lokalny ośrodek wydobycia i handlu siarką, solą i ałunem. Jednocześnie kontynuowali oni tradycję, deportując na wyspy zesłańców politycznych.

W epoce nowożytnej wyspy dzieliły losy sąsiedniej Sycylii. W średniowieczu największego znaczenia nabrała wyspa Lipari, na której w wiekach XIII-XIV wybudowano zamek, przebudowany przez Hiszpanów w XVII wieku w twierdzę typu bastionowego. Strzegła ona wysp, pełniąc jednocześnie rolę więzienia. W roku 1860 Giuseppe Garibaldi zajął Sycylię wraz z sąsiednim archipelagiem Wysp Liparyjskich, które weszły w skład jednoczących się Włoch.

Najczarniejszą kartę w historii wysp zaczęto pisać w 1922 r., kiedy krótko po przejęciu władzy przez faszystów założono w dawnej twierdzy na wyspie Lipari obóz koncentracyjny. Kierowano do niego przeciwników reżimu aż do 1943 r., kiedy to wyspy zostały zdobyte przez aliantów. W tych latach praktycznie nie istniał na wyspach ruch turystyczny, z wyjątkiem okolic Stromboli.

Gospodarka

Wyspy zamieszkuje obecnie ok. 14 tys. osób i liczba ta stale się zmniejsza (na początku lat 60. XX w. było to ok. 20 tys.). Główną wyspą archipelagu jest Lipari, na której zamieszkuje większość ludności, ok. 10,5 tys. (na początku lat 60. XX w. blisko 15 tys.). Podstawą gospodarki wysp jest rybołówstwo (mieczniki, tuńczyki, ośmiornice i owoce morza), rolnictwo (owoce cytrusowe, oliwki i winna latorośl) oraz zanikające dziś pasterstwo kóz i owiec. Od lat 70. XX w. coraz więcej zysków przynosi turystyka. Niektóre gorące źródła wykorzystywane są w lecznictwie. Ważnym produktem eksportowym jest wydobywany tu pumeks.

Komunikację z Sycylią zapewniają niewielkie statki, kursujące z Milazzo na północnym wybrzeżu wyspy lub z Messyny. Ponadto dotarcie na wyspy umożliwiają statki wypływające z miast Kalabrii, np. z Tropei. Komunikację między wyspami archipelagu utrzymują małe łodzie i kutry motorowe. Jedynie trzy wyspy (Salina, Lipari i Vulcano) mają drogi jezdne wykorzystywane do komunikacji samochodowej. Energia elektryczna pochodzi z lokalnych elektrowni opalanych ropą naftową, dostarczaną tu niewielkimi tankowcami. Większość domów gromadzi w specjalnych cysternach wodę opadową, spływającą z dachów, a wodociągi miejskie korzystają z systemów cystern umieszczonych w górach (podczas dłuższych suszy wodę dowożą statki-cysterny aż z Messyny).