Albatros siwogłowy
| Thalassarche eremita[1] | |||
| Murphy, 1930 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
albatros siwogłowy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Albatros siwogłowy[3] (Thalassarche eremita) – gatunek ptaka z rodziny albatrosów (Diomedeidae). Gniazduje na Pyramid, najbardziej wysuniętej na południe spośród Wysp Chatham (należących do Nowej Zelandii). Poza sezonem lęgowym występuje na południowym i południowo-wschodnim Oceanie Spokojnym. Narażony na wyginięcie.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy gatunek opisał Robert Cushman Murphy w 1930 roku. Holotyp pochodził z wyspy Pyramid, najbardziej wysuniętej na południe spośród Wysp Chatham. Był to dorosły samiec pozyskany przez R.H. Becka 2 marca 1926 roku w ramach Whitney South Sea Expedition i przekazany do Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Thalassarche cauta eremita[4], tym samym uznając go za podgatunek albatrosa szarodziobego (T. cauta).
Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza albatrosa siwogłowego w rodzaju Thalassarche jako osobny, monotypowy gatunek[5], podobnie jak autorzy HBW[6]. Tak jest też klasyfikowany przez IUCN[7].
_in_flight.jpg)
Albatros siwogłowy dawniej uznawany był za podgatunek albatrosa szarodziobego (T. cauta), jak został pierwotnie opisany[8]. Tak opisany został przykładowo w Handbook of Australian, New Zealand & Antarctic Birds (1990), jako jeden z trzech podgatunków albatrosa szarodziobego. Zawarta tam sugestia podniesienia ich do rangi gatunku[9] była jedną z uwzględnionych w Checklist of the birds of New Zealand... (2010) w uzasadnieniu umieszczenia na liście albatrosa siwogłowego jako osobnego gatunku[8]. W 2009 roku ukazały się wyniki badań z wykorzystaniem analizy kompletnych sekwencji mitochondrialnego genu cytochromu b. Według nich albatros siwogłowy i albatros szarogrzbiety (T. salvini) to taksony siostrzane, które stanowią klad siostrzany dla T. cauta + T. steadi[10]. Albatros białogłowy (T. (cauta) steadi) nie jest jednak uznawany za odrębny gatunek przez wszystkich autorów. Wcześniejsze badania Abbott i Double (2003) wykazały zasadność oddzielania T. cauta i T. steadi od T. salvini i T. eremita, jednak uzyskane wyniki nie pozwalały na rozstrzygnięcie kwestii odrębności gatunkowej każdego z tych taksonów[11]. Wyniki badań opartych o analizę kompletnych sekwencji genu cytochromu b ukazały się już w 1998; w nich także przedstawiono albatrosa siwogłowego jako odrębny gatunek, siostrzany wobec albatrosa szarogrzbietego[12]. Obejmowały jednak 22 z 24 taksonów albatrosów i zawierały uchybienia, między innymi wynikające z niespójnego definiowania gatunku i dalszego stosowania się do tych definicji[10].
Poniżej przedstawiono fragment drzewa filogenetycznego rodziny albatrosów (Diomedeidae) z jedną grupą zewnętrzną według Chambersa i innych (2009)[10]:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Epitet gatunkowy eremita oznacza z łaciny (od greckiego ἐρημίτης erēmítēs) eremitę, pustelnika[13].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała wynosi 90–100 cm; masa ciała samców – 3600–4700 g, samic – 3100–3900 g[6]. Albatrosy siwogłowe są średniej wielkości w porównaniu do pozostałych przedstawicieli rodziny[14]. W upierzeniu nie występuje dymorfizm płciowy, przejawia się za to w wymiarach – samice mają przeciętnie krótszą górną krawędź dzioba, skrzydła, ogon i skok[6].
Dorosłe osobniki mają jednolicie ciemnoszarą głowę i szyję, wyraźnie oddzielone od białego spodu ciała[6]. Obszar za okiem biały. Od oka do dzioba ciągnie się cienka czarna linia[14], opisywana również jako trójkątna plama na kantarku nadająca ptakowi „przygnębiony” wygląd[6]. Wierzch skrzydeł i grzbiet są ciemnobrązowe. Ogon ciemnoszary. Spód ciała i kuper białe. Dziób ma intensywnie żółtą barwę, końcówka żuchwy – czarną. Nogi jasne, różowoszare. Osobniki w szacie niedojrzałej mają jaśniejsze głowy, zmienną ilość szarej barwy na spodzie skrzydeł i ogona oraz żółtawo-czarny dziób z czarną końcówką. Albatrosy siwogłowe w szacie juwenalnej wyróżniają się czarno zakończonym ciemnoszarym dziobem[14].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Albatrosy siwogłowe gniazdują wyłącznie na wyspie Pyramid (maor.: Tarakoikoia[4][15], moriori: Tcharok’/Tcharako[16]), położonej nieco ponad 8 km na południowy południowy wschód (SSE) od Pitt Island[4]. W latach 2014–2018 wybrane pisklęta zabierano i odchowywano w ramach projektu utworzenia drugiej kolonii na Point Gap w południowej części wyspy Chatham[17][18]. Na początku 2019 roku kilka młodocianych osobników powróciło jednak na Pyramid, zaś na Point Gap nie odnotowano żadnego; powodzenie projektu było wówczas niepewne[18].
Podczas sezonu lęgowego żerują głównie w pasie wód między równoleżnikami 38°S i 48°S na zachód i wschód od Wysp Chatham[19], zwykle w promieniu 300 km od nich[20]. Większość albatrosów siwogłowych zimuje na wodach u wybrzeży środkowo-wschodniego Chile i Peru[19], docierając z Prądem Peruwiańskim do szerokości 6°S[6].
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Albatros siwogłowy jest jednym z później opisanych i słabiej poznanych ze względu na swoje niedostępne miejsca gniazdowania przedstawicieli rodzaju[12]. Wyspa Pyramid to stromy stożek wulkaniczny o powierzchni 1,7 ha[7], którego najwyższy punkt położony jest 174 m n.p.m.[21][15] Mimo że roślinność na wyspie jest skąpa, to stanowi ostoję dla dwóch zagrożonych gatunków roślin: Leptinella featherstonii i Lepidium oleraceum[15]. Na wygląd szaty roślinnej wpływają sztormy[15][22]; jeśli nie występują odpowiednio długo, miejscami pojawiają się stosunkowo gęste połacie roślinności. Prócz wymienionych zagrożonych gatunków tworzą je także między innymi pryszczyrnicowate, starce (Senecio) i turzyce (Carex)[19]. Pyramid to również jedno z dwóch miejsc gniazdowania petrelków grubodziobych (Pachyptila crassirostris) podgatunku P. c. pyramidalis[15].
Trasę i przebieg wędrówek albatrosów siwogłowych w rocznym cyklu ich życia poznano dokładniej dzięki telemetrii satelitarnej. Wstępne badania z lat 1997–1998 obejmowały 3 osobniki. Po okresie lęgowym następuje gwałtowna wędrówka na wschód przez Ocean Spokojny. Później albatrosy siwogłowe przemieszczają się z Prądem Peruwiańskim na północ wzdłuż wybrzeża Ameryki Południowej. Żerują w jego pobliżu na wodach na niskich szerokościach[23]. Do 90% okresu zimowania (3–4 miesiące) spędzają na wodach terytorialnych Chile i Peru[7]. Następnie udają się na zachód, do miejsca gniazdowania. Osiągają prędkość lotu do 85 km/h[23].
Albatrosy siwogłowe są mniej związane z pelagialem niż wielu przedstawicieli rodziny[6]. W okresie lęgowym żerują zarówno na wodach na obrzeżach szelfu kontynentalnego, jak i nad stokiem kontynentalnym. Zwykle są to wody o głębokości od 1 do 4,5 km[20]. Dokładny skład pożywienia nie jest znany; prawdopodobnie albatrosy siwogłowe żywią się głównie rybami i kałamarnicami, podobnie jak najbliżej z nimi spokrewnione albatrosy[6].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]W lipcu i sierpniu albatrosy siwogłowe wracają z zimowisk na Pyramid. Okres składania jaj trwa od sierpnia do września[20]. Gniazdo ma formę dużego kopca utworzonego z mułu, piór i roślinności[6]. Pisklęta wykluwają się od października do grudnia[20]. Są pokryte jasnoszarym puchem, mają czarne dzioby[14]. Prawdopodobnie wysiadywanie trwa 66–72 dni[20]. W trakcie wysiadywania obydwa ptaki z pary zmieniają się regularnie, przeważnie nie rzadziej niż co 5 dni. Dzielą się również opieką nad potomstwem[24]. Młode stają się w pełni opierzone od lutego do kwietnia[20], w wieku około 140–150 dni[24].
Status i zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje albatrosa siwogłowego za gatunek narażony na wyginięcie (VU, Vulnerable) nieprzerwanie od 2010 roku (stan w 2020). W latach 2000–2009 klasyfikowany był jako gatunek krytycznie zagrożony wyginięciem (CR, Critically Endangered). BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za stabilny[7]. Od lat 70. XX wieku prowadzone są badania z wykorzystaniem obrączkowania (również kolorowymi obrączkami) młodych i dorosłych osobników oraz znakowania gniazd. Połączone są z monitoringiem stanu populacji oraz badaniami nad biologią lęgową[24].
Wyspa Pyramid jest przez BirdLife International uznana za Important Bird Area. Jako drugi, obok albatrosa siwogłowego, gatunek kwalifikujący wymieniony został kormoran zielonolicy (Phalacrocorax featherstoni)[25].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Thalassarche eremita, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Thalassarche eremita, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Diomedeidae Gray,GR, 1840 - albatrosy - Albatrosses (Wersja: 2017-12-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-10-08].
- ↑ a b c R.C. Murphy, Birds collected during the Whitney South Sea Expedition. XI, „American Museum Novitates”, 419, 1930, s. 4–5.
- ↑ F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Petrels, albatrosses. IOC World Bird List (v10.2), 25 lipca 2020. [dostęp 2020-10-01].
- ↑ a b c d e f g h i Josep del Hoyo, Nigel Collar & Guy M. Kirwan: Chatham Albatross Thalassarche eremita. [w:] J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie & E. de Juana (red.). Birds of the World [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, 15 września 2014. [dostęp 2020-10-01].
- ↑ a b c d Chatham Albatross Thalassarche eremita. BirdLife International. [dostęp 2020-10-01].
- ↑ a b Gill B.J. i inni, Checklist of the birds of New Zealand, Norfolk and Macquarie Islands, and the Ross Dependency, Antarctica, wyd. 4, Wellington: Te Papa Press & Ornithological Society of New Zealand, 2010, s. 76.
- ↑ Handbook of Australian, New Zealand & Antarctic Birds, Marchant, S. & Higgins, P.J., t. 1. Ratites to ducks; Part A, Ratites to petrels, Melbourne: Oxford University Press, 1990, s. 301–311, ISBN 0-19-553244-9.
- ↑ a b c Chambers i inni, Phylogenetic analysis of the 24 named albatross taxa based on full mitochondrial cytochrome b DNA sequences, „Notornis”, 56, 2009, s. 82–94.
- ↑ Abbott CL, Double MC, Phylogeography of shy and white-capped albatrosses inferred from mitochondrial DNA sequences: implications for population history and taxonomy, „Molecular Ecology”, 12, 2003, s. 2747–2758, DOI: 10.1046/j.1365-294X.2003.01944.x.
- ↑ a b Robertson, C.J.R. & Nunn, G.B., Towards a new taxonomy for albatrosses, [w:] Albatross Biology and Conservation, 1998, s. 13–19, ISBN 978-0-949324-82-5.
- ↑ James A. Jobling, Helm Dictionary of Scientific Bird Names, Christopher Helm Publishers Ltd, 2009, s. 148, ISBN 1-4081-2501-3.
- ↑ a b c d Fraser, M.J.: Chatham Island mollymawk. [w:] Miskelly, C.M. (red.). New Zealand Birds Online [on-line]. 2013 (aktualizacja: 2017). [dostęp 2020-10-05].
- ↑ a b c d e Chatham Islands Conservation Management Strategy, Wellington: Department of Conservation, 1999, s. 90.
- ↑ Deed of Settlement - Historical claims [online], New Zealand Government, 14 lutego 2020 [dostęp 2020-10-05].
- ↑ M. Bell, Establishing a new colony of Chatham Island Albatross in the Chatham Islands, New Zealand, „Sea Swallow”, 64, 2015, s. 4–8 [zarchiwizowane z adresu 2019-08-01].
- ↑ a b John Cooper, Eight translocated Chatham Albatrosses return to the Pyramid, their original home [online], Agreement on the Conservation of Albatrosses and Petrels, 15 marca 2019 [dostęp 2020-10-08].
- ↑ a b c M.D. Bell, D.J. Bell, D.P. Boyle, Chatham Island Mollymawk research on Te Tara Koi Koia: November 2016, Wildlife Management International Limited, 2017.
- ↑ a b c d e f Robertson i inni, The Chatham albatross (Thalassarche eremita): at home and abroad, „Notornis”, 47 (4), 2000, s. 174.
- ↑ Tennyson i inni, A visit to the Pyramid and the Murumurus, Chatham Islands [online], 1993.
- ↑ Recovery plan for albatrosses in the Chatham Islands. Chatham Island mollymawk, northern royal albatross, Pacific mollymawk 2001–2011 | Threatened Species Recovery Plan 42, [w:] Aikman, Hilary, Davis, Alison, Miskelly, Colin, O'Connor, Shaun & Taylor, Graeme (2001): Chatham Islands Threatened Birds Recovery and Management Plans, Department of Conservation, 2001, ISBN 0-478-22064-2 [dostęp 2020-10-05].
- ↑ a b Nicholls, David & Robertson, C.J.R., Assessing flight characteristics for the Chatham albatross (Thalassarche eremita) from satellite tracking, „Notornis”, 54, 2007, s. 168–179.
- ↑ a b c Robertson i inni, Population assessment of the Chatham mollymawk at the Pyramid, December 2001, „DOC Science Internal Series”, 91, Wellington: Department of Conservation, 2003.
- ↑ The Pyramid Tarakoikoia | NZ129 [online], BirdLife International [dostęp 2020-10-01].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Jonathan Franzen: Lost at Sea: Why the Birds You Don’t See Are Fading Away. National Geographic, lipiec 2018. [dostęp 2020-10-05] (ang.)
- Zdjęcie jaja albatrosa siwogłowego (pozyskanego w 1974) w kolekcji Muzeum Narodowego Nowej Zelandii Te Papa Tongarewa