Brzoza karłowata
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
brzoza karłowata |
| Nazwa systematyczna | |
| Betula nana L. Sp. Pl. 2: 983. 1753[3] | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |
 | |
Brzoza karłowata (Betula nana L.) – gatunek karłowatego krzewu z rodziny brzozowatych (Betulaceae). Występuje głównie w tundrze półkuli północnej. We florze polskiej brzoza karłowata jest reliktem glacjalnym[5].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Zasięg geograficzny obejmuje tereny w strefie klimatu arktycznego i umiarkowanego chłodnego na półkuli północnej. Rośnie w północnej Azji i Europie. Na kontynencie tym izolowane stanowiska znajdują się w części środkowej (m.in. w Polsce), a nawet południowej (Rumunia, Włochy, Francja), gdzie rośnie na odizolowanych stanowiskach w górach. W Ameryce Północnej występuje na Grenlandii, w Kanadzie i Alasce[6].
W polskich Karpatach roślina wyginęła. W Polsce występuje jeszcze na 3 reliktowych stanowiskach[5]:
- Pojezierze Chełmińskie – rezerwat przyrody Linje
- Góry Izerskie – rezerwat przyrody Torfowisko Doliny Izery
- Góry Bystrzyckie – rezerwat "Torfowisko pod Zieleńcem", skąd również został podany na początku XX w. mieszaniec z brzozą omszoną B. nana × pubescens (B. ×intermedia Thomas ex Rchb.).
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Krzew lub krzewinka o wysokości rzadko przekraczającej 1 m i szerokości ok. 0,5–1,2 m[5].
- Pędy
- Bardzo ciemne, niemal czarne. Pączki okrągławe, bardzo drobne, pędy skrócone bardzo drobniutkie. Młode pędy omszone, potem łysiejące[7].
- Kwiaty
- Roślina jednopienna, ale kwiaty męskie i żeńskie zebrane są w oddzielne kwiatostany – kotki. Żeńskie kotki wyrastają pojedynczo na bocznych krótkopędach, podczas owocowania osiągają długość 1,5 cm. Wałeczkowate kotki męskie mają długość 0,5–1,5 cm i wyrastają na wierzchołkach lub po bokach pędów[7].
- Liście
- Małe, prawie okrągłe, o brzegu nierównomiernie ząbkowanym, ciemnozielone, połyskujące, jesienią zielonożółte lub żółte. Długość 0,5–1,5 cm, ogonki bardzo krótkie, przylistki trwałe. Młode liście są owłosione i mają żywiczne gruczołki, starsze są nagie. Jesienią liście przebarwiają się na żółtopomarańczowo[7].
- Owoc
- Wąsko oskrzydlone orzeszki[8].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Roślina wieloletnia, nanofanerofit. Kwitnie w kwietniu–maju, jest wiatropylna. Preferuje gleby kwaśne, torfiaste, odpowiednio wilgotne. Rośnie na torfowiskach wysokich i ich obrzeżach. Roślina całkowicie mrozoodporna[7]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku (All.) Oxycocco-Empetrion[9]. Liczba chromosomów 2n= 28[10].
Zmienność[edytuj | edytuj kod]
Tworzy mieszańce z brzozą brodawkowatą i b. omszoną[10].
Wyróżniane są dwa podgatunki[6]:
- Betula nana L. subsp. exilis (Sukaczev) Hultén (syn. Betula exilis Sukaczev) występujący w północnej Azji i Ameryce Północnej.
- Betula nana L. subsp. nana występuje w Europie, na Grenlandii i we wschodniej części kanadyjskiej prowincji Terytoria Północno-Zachodnie.
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Roślina objęta w Polsce ochroną gatunkową[7].
Kategorie zagrożenia gatunku:
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)[11]: V (narażony na wyginięcie); 2016: EN (zagrożony)[12]
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin: EN (endangered, zagrożony)[13]
Najpoważniejszym zagrożeniem dla tej rośliny jest osuszanie podmokłych terenów na których występuje oraz zagłuszanie jej przez inne, bardziej ekspansywne drzewa[7].
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
- Roślina ozdobna: gatunek polecany na wrzosowiska oraz do ogrodów skalnych i naturalistycznych.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-07] (ang.).
- ↑ The Plant List. [dostęp 2017-02-02].
- ↑ Betula nana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ a b c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ a b Betula nana. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2008-01-02]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.