Brzoza karłowata
|
||
 |
||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | klad różowych | |
| Rząd | bukowce | |
| Rodzina | brzozowate | |
| Rodzaj | brzoza | |
| Gatunek | brzoza karłowata | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Betula nana L. Sp. Pl. 2: 983. 1753 |
||
Brzoza karłowata (Betula nana L.) – gatunek karłowatego krzewu z rodziny brzozowatych (Betulaceae). Występuje głównie w tundrze półkuli północnej. We florze polskiej brzoza karłowata jest reliktem glacjalnym.
Spis treści
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj]
Zasięg geograficzny obejmuje tereny w strefie klimatu arktycznego i umiarkowanego chłodnego na półkuli północnej. Rośnie w północnej Azji i Europie. Na kontynencie tym izolowane stanowiska znajdują się w części środkowej (m.in. w Polsce), a nawet południowej (Rumunia, Włochy, Francja), gdzie rośnie na odizolowanych stanowiskach w górach. W Ameryce Północnej występuje na Grenlandii, w Kanadzie i Alasce[2].
W Polsce występuje na 3 reliktowych stanowiskach:
- Pojezierze Chełmińskie – rezerwat przyrody Linje
- Góry Izerskie – rezerwat przyrody Torfowisko Doliny Izery
- Góry Bystrzyckie – rezerwat "Torfowisko pod Zieleńcem", skąd również został podany na początku XX w. mieszaniec z brzozą omszoną B. nana × pubescens (B. ×intermedia Thomas ex Rchb.).
Morfologia[edytuj]
- Pokrój
- Krzew lub krzewinka o wysokości rzadko przekraczającej 1 m i szerokości ok. 0,5–1,2 m.
- Pędy
- Bardzo ciemne, niemal czarne. Pączki okrągławe, bardzo drobne, pędy skrócone bardzo drobniutkie. Młode pędy omszone, potem łysiejące.
- Kwiaty
- Roślina jednopienna, ale kwiaty męskie i żeńskie zebrane są w oddzielne kwiatostany – kotki. Żeńskie kotki wyrastają pojedynczo na bocznych krótkopędach, podczas owocowania osiągają długość 1,5 cm. Wałeczkowate kotki męskie mają długość 0,5–1,5 cm i wyrastają na wierzchołkach lub po bokach pędów.
- Liście
- Małe, prawie okrągłe, o brzegu nierównomiernie ząbkowanym, ciemnozielone, połyskujące, jesienią zielonożółte lub żółte. Długość 0,5–1,5 cm, ogonki bardzo krótkie, przylistki trwałe. Młode liście są owłosione i mają żywiczne gruczołki, starsze są nagie. Jesienią liście przebarwiają się na żółtopomarańczowo.
- Owoc
- Wąsko oskrzydlone orzeszki.
Biologia i ekologia[edytuj]
Roślina wieloletnia, nanofanerofit. Kwitnie w kwietniu–maju, jest wiatropylna. Preferuje gleby kwaśne, torfiaste, odpowiednio wilgotne. Rośnie na torfowiskach wysokich i ich obrzeżach. Roślina całkowicie mrozoodporna. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku (All.) Oxycocco-Empetrion[3]. Liczba chromosomów 2n= 28[4].
Zmienność[edytuj]
Tworzy mieszańce z brzozą brodawkowatą i b. omszoną[4].
Wyróżniane są dwa podgatunki[2]:
- Betula nana L. subsp. exilis (Sukaczev) Hultén (syn. Betula exilis Sukaczev) występujący w północnej Azji i Ameryce Północnej.
- Betula nana L. subsp. nana występuje w Europie, na Grenlandii i we wschodniej części kanadyjskiej prowincji Terytoria Północno-Zachodnie.
Zagrożenia i ochrona[edytuj]
Roślina objęta w Polsce ochroną gatunkową.
Kategorie zagrożenia gatunku:
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski[5]: V (narażony na wyginięcie)
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin: EN (endangered, zagrożony)
Najpoważniejszym zagrożeniem dla tej rośliny jest osuszanie podmokłych terenów na których występuje oraz zagłuszanie jej przez inne, bardziej ekspansywne drzewa. Aby temu zapobiec, w rezerwacie przyrody Linje usunięto rozrastające się brzozy omszone.
Zastosowanie[edytuj]
- Roślina ozdobna: gatunek polecany na wrzosowiska oraz do ogrodów skalnych i naturalistycznych.
Przypisy
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-01-07].
- ↑ a b Betula nana (ang.). Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2 stycznia 2008].
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
Bibliografia[edytuj]
- W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
- Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
