Jarząb nieszpułkowy
| |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
jarząb nieszpułkowy | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Sorbus chamaemespilus (L.) Crantz Stirp. austr. fasc. 2:40. 1763[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
Jarząb nieszpułkowy[5] (Sorbus chamaemespilus (L.) Crantz lub (w zależności od ujęcia) Chamaemespilus alpina (Mill.) K.R.Robertson & J.B.Phipps) – gatunek rośliny z rodziny różowatych (Rosaceae).
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Występuje w południowej, środkowej i wschodniej Europie[6]. Rośnie tam głównie w górach, sięgając do wysokości 2000 m[7]. W Polsce jest bardzo rzadki, występuje wyłącznie w Tatrach[8]. Podany tutaj został z 5 stanowisk w Tatrach Wysokich i 13 w Tatrach Zachodnich: Furkaska, Wielkie Koryciska, Małe Koryciska, Kominiarski Wierch, okolice Iwaniackiej Przełęczy, Jasiowe Turnie, Jatki nad Doliną Strążyską, Dolina Strążyska, grzbiet nad Końskim Żlebem, Suchy Wierch, Sarnia Skała, Krokiew, Dolina Olczyska, Jarząbczy Wierch, Mała Koszysta, powyżej Doliny Roztoki („ku Krzyżnemu”), Dolina Pięciu Stawów Polskich, powyżej wodospadu Siklawa, Niżnia Kopa, Urwany Żleb nad Morskim Okiem[8].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Średnio rozgałęziony krzew o wysokości do 2 m, wyjątkowo do 3 m[7]. Młode pędy są zazwyczaj owłosione. Zwykle wytwarza odrosty.
- Liście
- Eliptyczne do podługowatych, skórzaste i sztywne, o piłkowanych brzegach. Mają długość 3–7 cm, na górnej stronie są ciemnozielone i połyskliwe, na spodniej niebieskozielone[7].
- Kwiaty
- Różowe, zebrane w dość gęste baldachogrona.
- Owoc
- Owoc pozorny, kulisty, w kolorze od czerwonego do brązowoczerwonego. Ma długość około 1 cm i mdły smak.
-
Pokrój -
Pęd z kwiatami -
Pęd z owocami
.jpg)
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Występuje głównie w reglu i w piętrze kosówki na świetlistych i skalistych miejscach, głównie na podłożu wapiennym, rzadko tylko na granicie[8]. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Liczba chromosomów 2n = 34, 68[8]. W polskich Tatrach na poszczególnych stanowiskach występuje w liczbie od kilku do kilkudziesięciu kwitnących i owocujących krzewów[8].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek wyodrębniany jest do własnego, monotypowego rodzaju Chamaemespilus jako Ch. alpina (Mill.) K.R.Robertson & J.B.Phipps[9].
Tworzy mieszańce z jarzębami podrodzaju lub rodzaju (w zależności od ujęcia) Aria określane jako rodzaj Majovskya oraz z jarzębami z podrodzajów (lub rodzajów) Aria i Sorbus s.str. określane jako rodzaj Normeyera[10][9].
Zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
Kategorie zagrożenia gatunku:
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)[11]: R (rzadki); 2016: VU (narażony)[12].
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (2001, 2014): VU (narażony na wymarcie)[13].
Wszystkie stanowiska w Polsce znajdują się na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego. Jest też uprawiany w Górskim Ogrodzie Botanicznym PAN w Zakopanem. Kilka krzewów rosnących obok dawnego schroniska Blaszyńskich w Dolinie Chochołowskiej zostało wyhodowane z nasion zebranych w Wielkich Koryciskach[8]. Zagrożenie dla niego stanowią jelenie, które zimą zgryzają jego pędy, zaś niektóre jego stanowiska (np. na Sarniej Skale) ulegają zalesieniu[8]. Na zgryzanie przez jelenie wydaje się jednak być dość odporny, z łatwością odtwarza nowe pędy z tych, które przetrwały niezgryzione pod śniegiem[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-20] (ang.).
- ↑ The Plant List. [dostęp 2017-01-11].
- ↑ Sorbus chamaemespilus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-04-28].
- ↑ a b c Joachim Mayer, Heinz-Werner Schwegler: Wielki atlas drzew i krzewów. Oficyna Wyd. „Delta W-Z”. ISBN 978-83-7175-627-6.
- ↑ a b c d e f g h Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ a b Chamaemespilus alpina (Mill.) K.R.Robertson & J.B.Phipps. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-04].
- ↑ Alexander N. Sennikov, Arto Kurtto. A phylogenetic checklist of Sorbus s.l. (Rosaceae) in Europe. „Memoranda Societatis pro Fauna et Flora Fennica”. 93, s. 1–78, 2017.
- ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.