Budynek Dyrekcji Kolei Państwowych w Warszawie
 nr rej. 1310 z 3.12.1987[1]
| |
 Budynek Dyrekcji Kolei Państwowych od strony placu Wileńskiego | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Targowa 74 |
| Typ budynku |
biurowy |
| Styl architektoniczny |
styl modernistyczny z pewnymi elementami klasycyzmu |
| Architekt | |
| Inwestor | |
| Kondygnacje |
6 |
| Powierzchnia użytkowa |
101 tys. m³ |
| Rozpoczęcie budowy |
1928 |
| Ukończenie budowy |
1931 |
| Pierwszy właściciel |
Dyrekcja (Okręgowa) Kolei Państwowych |
| Kolejni właściciele |
Polskie Koleje Państwowe |
| Obecny właściciel |
PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
 52°15′19,12″N 21°02′05,85″E/52,255311 21,034958
| |
Budynek Dyrekcji Kolei Państwowych – zespół trzech budynków (biurowca na planie litery H i dwóch budynków mieszkalnych), znajdujący się w Warszawie przy ul. Targowej 74, między ul. Wileńską i al. „Solidarności”. Siedziba spółki PKP Polskie Linie Kolejowe.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Ideą budowy nowej siedziby DOKP była podnoszona od 1919 potrzeba skomasowania wszystkich jednostek organizacyjnych dyrekcji, dotychczas zlokalizowanych w różnych częściach miasta, w jednym miejscu. Decyzję przyśpieszyła realizacja linii średnicowej, która wymusiła zburzenie kilku budynków kolejowych[2].
Kompleks powstał w latach 1928–1931 według projektu Mariana Lalewicza, w stylu modernistycznym z pewnymi elementami klasycyzmu, przypominającego szereg monumentalnych gmachów sprzed rewolucji październikowej w Petersburgu. Powstał w miejscu Dworca Petersburskiego, który został spalony w 1915 przez opuszczających Warszawę Rosjan[3].
Powołano odrębny urząd pod nazwą „Kierownictwo Budowy Gmachu Dyrekcji Kolei Państwowych w Warszawie”[2]. Wykonawcą było Towarzystwo Akcyjne Zakładów Przemysłowych Budowlanych Fr. Martens i A. Daab[4]. Wraz z głównym gmachem biurowym powstały także dwa domy mieszkalne we wschodniej części działki[5]. Gmach główny był zwrócony frontem do ul. Wileńskiej i od strony tej ulicy umieszczono główne wejście[6].
Po wyzwoleniu Pragi (15 września 1944) do końca września kompleks, który nie został zniszczony przez Niemców, stał się siedzibą nowo mianowanego prezydenta miasta Mariana Spychalskiego i władz miejskich[7]. Z powodu silnego ostrzału artyleryjskiego z lewego brzegu Wisły w końcu września 1944 podjęto decyzję o ich przeniesieniu do budynku szkoły powszechnej przy ul. Otwockiej 3[8].
W 1987 roku zespół został wpisany do rejestru zabytków[1].
Zachował się wolno stojący przy wejściu do budynku dorycki portyk w formie antycznej świątyni oraz interesujący wystrój niektórych wnętrz w stylu art déco, np. dwóch holi i wydzielonej części dla kierownictwa.
Podmioty mające siedzibę w kompleksie budynków
[edytuj | edytuj kod]- 1931−1939 – Dyrekcja (Okręgowa) Kolei Państwowych
- 1939 – Wojenna Dyrekcja Kolejowa[9]/Wojenna Dyrekcja Kolejowa „Warszawa”[10]
- 1939−1944 – m.in. jednostki Wehrmachtu[11], Komenda Dzielnicowa (Abschnittswache Praga (lub Ost)) Policji Porządkowej (Ordnungspolizei – Orpo)[12]
- 1944 – władze miejskie
- 1944−1945 – Miejski Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, ul. Wileńska 2/4, pierwsza siedziba[13][14]
- 1944 – „Życie Warszawy”, pierwsza siedziba redakcji[15]
- 1945 – pierwsza siedziba w zdobytej przez Armię Czerwoną Warszawie centralnych władz państwowych (Krajowej Rady Narodowej oraz Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej), a następnie przekształconego w Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, oraz wielu resortów, m.in. kultury i sztuki, oświaty, pracy i opieki społecznej, skarbu, spraw zagranicznych, żeglugi i handlu zagranicznego[16]
- 1945−1975 – Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych
- od 1945 Sąd Wojskowy PKP[17]
- 1945 − Prokuratura Wojskowa PKP[18]
- 1945 – Biuro Kontroli[19], ul. Wileńska 2/4
- 1946−1950 - Ministerstwo Skarbu/Finansów[20][21]
- 1949? – Centralny Zarząd Przemysłu Motoryzacyjnego[22][23]
- 1949−1989 – Komitet PZPR Warszawskiego Węzła Kolejowego, ul. Wileńska 2/4; od 1973 jako Komitet Dzielnicowy PZPR Warszawskiego Węzła Kolejowego[24]
- 1964 – Centrala Eksportu i Importu Taboru Kolejowego i Urządzeń dla Kolejnictwa
- 1975−1998 – Centralna Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych
- 1998−2001 – Sektor Infrastruktury Kolejowej PKP
- 1998−2001 – Dyrekcja Okręgu Infrastruktury Kolejowej
- od 2001 – Centrala spółki PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.
- od 2002 – Oddział Regionalny PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.
Siedziba 9 central kolejowych związków zawodowych
[edytuj | edytuj kod]Obiekt stanowi część kompleksu budynków DKP, z wjazdem od ul. Wileńskiej 2/4, wejściem również od al. „Solidarności”. Wybudowany jako budynek mieszkalny. W 1944 w budynku mieściła się pierwsza siedziba Miejskiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie, następnie przez wiele lat Oddziału Mostowego PKP. Obecnie mieszczą się w nim:
- Sekcja Krajowa Kolejarzy NSZZ „Solidarność”
- Związek Zawodowy Dyżurnych Ruchu PKP
- Federacja Związków Zawodowych Pracowników Automatyki i Telekomunikacji PKP
- Związek Zawodowy Pracowników Warsztatowych
- Krajowy Sekretariat Kolejarzy NSZZ „Solidarność 80”
- Ogólnopolski Związek Zawodowy Straży Ochrony Kolei
- Związek Zawodowy Drużyn Konduktorskich w RP
- Związek Zawodowy Dyspozytorów PKP
- Autonomiczny Ogólnopolski Związek Zawodowy Pracowników Zatrudnionych u Pracodawców Spółek Grupy PKP S.A.
Budynek mieszkalny (od strony al. „Solidarności”)
[edytuj | edytuj kod]Wybudowany jako budynek mieszkalny, do wybuchu II wojny światowej użytkowany przez pracowników Ministerstwa Kolei Żelaznych, i obecnie spełniający funkcje mieszkalne. W międzyczasie mieściło się w nim:
- Biuro Kontroli (1945)[25]
Inne informacje
[edytuj | edytuj kod]- W dniu wybuchu powstania warszawskiego 1 sierpnia 1944 przez kilka godzin budynek był we władaniu żołnierzy oddziału batalionu por. „Bolka” Obwodu Praskiego AK[26].
- W 1945 (od 9 lutego 1945) rozlokowane w kompleksie b. dyrekcji kolejowej centralne władze państwowe ochraniał 2 Batalion Strzelecki 2 Pułku Pogranicznego 64 Dywizji Wojsk Wewnętrznych NKWD[27].
- Ten sam batalion ochraniał też położoną vis-à-vis dyrekcji, przy ul. Wileńskiej 13, siedzibę Ambasady ZSRR (1945-1946).
- W mającym swą siedzibę w budynku Miejskiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego znajdował się też w piwnicy areszt (1944-1945), wcześniej używany przez policję niemiecką i NKWD; zachował się do dnia dzisiejszego.
- W 1945 gmach w którym odbywały się sesje K.R.N. zamierzał wysadzić WiN, lub wytruć w stołówce członków Rządu[28].
- W kompleksie dyrekcji swoją siedzibę miało też szefostwo przewozów Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej; personel kwaterował nieopodal w budynku przy ul. Targowej 75, róg ul. Wileńskiej. Przy ul. Targowej 76 urzędował przedstawiciel Kolei Radzieckich (1950)[29].
- W latach 50. XX w. na budynku stały nadajniki zagłuszające fale krótkie[30].
- Pod budynkiem gospodarczym znajduje się poniemiecki schron przeciwlotniczy o długości około 30 m, podobny (widoczny) znajduje 100 m dalej przy Al.Solidarności pomiędzy budynkami ul.Wileńska 6 /Wileńska 6a.
W filmie (m.in.)
[edytuj | edytuj kod]- Andrzej Titkow – serial TVP Układ Krążenia (1977)
- Andrzej Trzos-Rastawiecki – film Gdziekolwiek jesteś panie prezydencie (1978)
- Ewa Petelska/Czesław Petelski – film Urodziny młodego warszawiaka (1980)
- Stanisław Bareja – film Miś (1980)
- Bohdan Poręba – film Polonia Restituta (1981)
- Jerzy Skolimowski – film Fucha (1981)
- Juliusz Machulski – film Kiler (1997)
- Juliusz Machulski – film Kilerów dwóch (1998)
- Andrzej Wajda – spektakl TV Bigda idzie (1999)
- Jerzy Stuhr – film Tydzień z życia mężczyzny (1999)
- Roman Polański – film Pianista (2001)
- Michał Kwieciński – serial TVP2 Czas honoru (2009-2011)
- Robert Gliński – film Kamienie na szaniec (2013)
- Bogusław Wołoszański – serial dok. Sensacje XX wieku
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) − stan na 23 stycznia 2024 roku. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 19. [dostęp 2024-05-17].
- ↑ a b 90 lat minęło..., Infrator 9-10/2021.
- ↑ Dorota Wilkiewicz: Ulice i uliczki naszej Pragi. Warszawa: Towarzystwo Przyjaciół Pragi, 1999, s. 111. ISBN 83-906889-2-1.
- ↑ Gmach Dyrekcji Kolei Państwowych – Zabytki Pragi – Twoja Praga [online], www.twoja-praga.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
- ↑ Grzegorz Mika. Pałac kolejowy przy Targowej. „Skarpa Warszawska”, s. 10, luty 2024.
- ↑ Rafał Bielski, Jakub Jastrzębski: Utracone miasto. Warszawa wczoraj i dziś. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2016, s. 154. ISBN 978-83-63842-27-7.
- ↑ Zygmunt Ogrodzki. Z życia miasta i działalności władz miejskich Warszawy w pierwszym okresie po wyzwoleniu (1944/45). „Rocznik Warszawski”. I, s. 220–221, 1960.
- ↑ Zygmunt Ogrodzki. Z życia miasta i działalności władz miejskich Warszawy w pierwszym okresie po wyzwoleniu (1944/45). „Rocznik Warszawski”. I, s. 222, 1960.
- ↑ Janusz Gmitruk (red.): Żołnierze żelaznych szlaków: wspomnienia polskich kolejarzy 1939-1945, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej Warszawa 1988, s. 5.
- ↑ Bogdan Kobuszewski: Walka z transportem kolejowym w dystrykcie warszawskim (1942-1944) Próba bilansu (część I), Rocznik Mazowiecki 18 2006, s. 124.
- ↑ Bogdan Kobuszewski: Walka z transportem kolejowym w dystrykcie warszawskim (1942-1944). Próba bilansu (część I), Rocznik Mazowiecki 18 2006.
- ↑ Straty Warszawy.
- ↑ http://www.warszawa-stolica.pl/inne/spacerkiem.pps
- ↑ Następnie przeniósł się na pobliską ul. Cyryla i Metodego 4, do budynku b. internatu dla studentów teologii prawosławnej.
- ↑ Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 36.
- ↑ Spis abonentów sieci telefonicznych m.st. Warszawy na 1945/46 rok.
- ↑ Marcin Zaborski: „Specjalne” sądy wojskowe w Polsce w latach 1944–1955 (Wojskowy Sąd PKP, Wojskowy Sąd KBW oraz Wojskowe Sądy Rejonowe), Palestra 49/3-4(555-556), s. 161-171 2004
- ↑ Elżbieta Romanowska: Wojskowe prokuratury Polskich Kolei Państwowych w latach 1944-1949 - formalno-prawne podstawy działalności, Przegląd Historyczno-Wojskowy 12 (63)/1 (234), s. 97-124, 2011
- ↑ Ówczesna nazwa NIKu.
- ↑ Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Warszawie na 1946 rok
- ↑ Spis Telefonów Warszawskiego Okręgu Poczty i Telekomunikacji na rok 1950
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2010-12-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-14)].
- ↑ Spis Telefonów Warszawskiego Okręgu Poczty i Telekomunikacji na rok 1950 wymienia siedzibę CZPM na ul. Senatorskiej 6, według http://www.trucks-machines.pl/samochody-ciezarowe/historia/987-rowiesnik-syreny w 1956 przy ul. Miodowej.
- ↑ Encyklopedia Warszawy, PWN Warszawa 1975, s. 504.
- ↑ Siedziby Najwyższej Izby Kontroli – Najwyższa Izba Kontroli.
- ↑ „Warszawska Praga w czasie II wojny światowej [online], fundacja-hereditas.pl [dostęp 2024-04-27] [zarchiwizowane z adresu 2014-05-12].
- ↑ CAW: Działalność Zbiorczej Dywizji Wojsk Wewn. NKWD na terenie Polski w latach 1944–1946, [w:] [1].
- ↑ Notatka MBP z 12 grudnia 1949, [w:] [2].
- ↑ Mirosław Golon: Radzieckie służby dyplomatyczne i konsularne w Polsce w latach 1944–1961, czasopismo Czasy Nowożytne, Tom XX, Rok 2007.
- ↑ Marek Henzler, Radio trzeszcząca Europa, „Polityka” nr 18/2002 (2345) z 6 maja 2002.