Pianista (film)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Pianista
The Pianist
ilustracja
Gatunek dramat wojenny
Rok produkcji 2002
Data premiery 24 maja 2002
Kraj produkcji  Francja
 Niemcy
 Polska
 Wielka Brytania
Język angielski
niemiecki
rosyjski
polski
Czas trwania 148 minut
Reżyseria Roman Polański
Scenariusz Ronald Harwood
(na podstawie książki Władysława Szpilmana)
Główne role Adrien Brody
Thomas Kretschmann
Muzyka Wojciech Kilar
Zdjęcia Paweł Edelman
Scenografia Allan Starski
Kostiumy Anna Biedrzycka-Sheppard
Montaż Hervé de Luze
Produkcja Robert Benmussa
Timothy Burrill
Gene Gutowski
Roman Polański
Wytwórnia R.P. Productions
Heritage Films
Studio Babelsberg
Canal+
Studio Canal
Canal+ Polska
Telewizja Polska
i inni
Cytaty w Wikicytatach

Pianista (ang. The Pianist) – dramat wojenny z 2002 roku w reżyserii Romana Polańskiego, koprodukcja francusko-niemiecko-polsko-brytyjska. Film jest adaptacją autobiografii pianisty i kompozytora żydowskiego pochodzenia Władysława Szpilmana. Szpilman w czasie II wojny światowej najpierw przebywał w getcie warszawskim. W trakcie jego likwidacji, dzięki pomocy polskich przyjaciół, ukrywał się w Warszawie po „aryjskiej” stronie. Po upadku powstania warszawskiego przetrwał dzięki kapitanowi Wehrmachtu Wilmowi Hosenfeldowi.

Pianista został zaadaptowany przez scenarzystę Ronalda Harwooda oraz nakręcony z międzynarodową obsadą. Tytułową rolę Szpilmana odegrał Adrien Brody, natomiast w rolę Hosenfelda wcielił się Thomas Kretschmann. Film Polańskiego po prapremierze w maju 2002 roku wzbudził kontrowersje, zbierając przeważnie pozytywne recenzje w Stanach Zjednoczonych, lecz otrzymując zarazem negatywne oceny we Francji oraz w Polsce. Recenzenci krytykowali go za akademicki styl oraz powściągliwość w ukazaniu skutków Zagłady Żydów, natomiast inni chwalili go za obiektywne, chłodne i pozbawione melodramatyzmu ujęcie Szoah.

Pianista zdobył szereg nagród i wyróżnień, między innymi Złotą Palmę dla najlepszego filmu na Festiwalu Filmowym w Cannes, trzy Oscary (za reżyserię, scenariusz i rolę Brody’ego) oraz siedem Cezarów. Film odniósł również sukces komercyjny: przy budżecie 35 milionów dolarów zarobił na całym świecie ponad 120 milionów dolarów[1].

Opis fabuły[edytuj | edytuj kod]

Przedwojenny budynek Polskiego Radia przy ulicy Zielnej 25, gdzie rozpoczyna się akcja filmu
Żydzi ładowani do wagonów pociągu do obozu zagłady w Treblince na rampie Umschlagplatzu. W tym miejscu żydowski policjant uratował życie Szpilmanowi, umożliwiając mu ucieczkę

Film rozpoczyna się we wrześniu 1939 roku, gdy w siedzibie Polskiego Radia przy ulicy Zielnej 27-letni Szpilman gra pod bombami nokturn cis-moll Chopina[2]. Po kapitulacji Warszawy Niemcy wprowadzają szereg restrykcji wobec ludności żydowskiej: nakaz oddawania pieniędzy, zakaz wstępu do parków oraz kawiarń, a nawet chodzenia po chodnikach[3]. Szpilman z rodziną: rodzicami, dwiema siostrami i bratem, przeżywają pasmo upokorzeń. Pozbawieni środków do życia, stopniowo wyprzedają cały swój majątek – obrazy, srebro, meble i największy skarb artysty – fortepian[4].

16 listopada 1940 warszawscy Żydzi zostają zamknięci w getcie, otoczonym wysokim murem z drutami kolczastymi. Okrucieństwo Niemców, głód i cierpienia ludności żydowskiej są tam codziennością. Szpilman zarabia na utrzymanie całej rodziny grając w kawiarni „Capri” (filmowym odpowiedniku kawiarni „Sztuka”)[5], gdzie spotykają się bogatsi Żydzi: spekulanci, szmuglerzy i wysocy urzędnicy Judenratu[6].

W lipcu 1942 Niemcy zaczynają wywozić Żydów z getta warszawskiego. Szpilmanowie, jak wcześniej tysiące innych mieszkańców warszawskiego getta, trafiają na Umschlagplatz. Na rampie Umschlagplatzu, podczas formowania transportu do obozu zagłady w Treblince, Szpilmana w ostatniej chwili wyciąga z tłumu znajomy żydowski policjant, który rozpoznaje go i wskazuje drogę ucieczki[6].

Władysław, tracąc bezpowrotnie rodzinę, zostaje sam w niemal pustym getcie, uświadamiając sobie, że nie zdoła tam przetrwać. Z pomocą przychodzą mu polscy przyjaciele, którzy pomagają mu się ukryć po stronie „aryjskiej”. Powstanie w getcie warszawskim z kwietnia 1943 roku Szpilman obserwuje z okna mieszkania, gdzie został ukryty. Jego sytuacja ulega jednak pogorszeniu, gdy polscy przyjaciele zostają aresztowani przez Gestapo, a on sam nie może liczyć na dostawy żywności. Zdemaskowany przez polską antysemitkę musi uciekać i znajduje schronienie w mieszkaniu spekulanta[6].

Kiedy w sierpniu 1944 wybucha powstanie warszawskie, Szpilman ponownie musi walczyć o życie. Znajduje kolejne schronienie w zrujnowanym budynku, nieświadom tego że mieści się tam lokalna kwatera wojsk niemieckich. Zostaje odkryty przez niemieckiego kapitana Wehrmachtu Wilma Hosenfelda, który go przesłuchuje. Gdy Szpilman ujawnia, że jest pianistą, kapitan każe mu zagrać na znajdującym się tam fortepianie[4]. Szpilman gra balladę g-moll Chopina[7]. Wzruszony kapitan postanawia mu pomóc. Przynosi mu jedzenie, a przed ewakuacją z Warszawy zostawia mu swój oficerski płaszcz[4].

Po wyzwoleniu Warszawy Szpilman ponownie podejmuje pracę w Polskim Radiu. Tam dowiaduje się od kolegi o przetrzymywanym w radzieckiej niewoli niemieckim kapitanie, który twierdził, że uratował Szpilmanowi życie. Gdy jednak razem docierają do miejsca, w którym byli przetrzymywani niemieccy jeńcy, zastają tam tylko puste pole.

Obsada[edytuj | edytuj kod]

Adrien Brody, odtwórca roli Władysława Szpilmana

oraz

Produkcja[edytuj | edytuj kod]

Roman Polański, reżyser filmu

Fabuła filmu była szczególnie bliska Romanowi Polańskiemu, którego matka zginęła w obozie Auschwitz-Birkenau; jego ojciec ledwo przeżył pobyt w nazistowskim obozie koncentracyjnym Mauthausen-Gusen w Austrii. Sam Polański uciekł z getta krakowskiego i przeżył wojnę, ukrywając się u różnych rodzin[8].

Do głównej roli Polański początkowo wytypował Josepha Fiennesa, który jednak odrzucił ją ze względu na ówczesne zaangażowanie w teatrze[9]. Ponad 1400 aktorów próbowało otrzymać rolę Szpilmana na castingu w Londynie. Niezadowolony z wyników castingu, Polański zdecydował się w tej roli obsadzić Adriena Brody’ego. Przygotowując się do roli Szpilmana, Brody narzucił sobie dietę głodową, a sam udział w pracach nad filmem opisywał jako depresyjne doświadczenie[10].

Autorem zdjęć do filmu Pianista był Paweł Edelman, który za pomocą obiektywu o ogniskowej 27 mm kręcił większość scen w szerokich planach z dużą głębią ostrości[11]. Analiza pióra Mikołaja Jazdona dowodzi, że Edelman wzorował się przy kręceniu zdjęć na autentycznych fotografiach z okresu II wojny światowej[12]. Główne zdjęcia do filmu Pianista rozpoczęły się 9 lutego 2001 roku w niemieckim Babelsberg Studio w Poczdamie. Getto warszawskie i okoliczne miasto zostały odtworzone na zapleczu Studia Babelsberg, tak jak wyglądało to w czasie wojny. Do stworzenia zrujnowanego miasta wykorzystano stare koszary Armii Radzieckiej, które i tak miały zostać zniszczone[13].

Pierwsze sceny filmu kręcone były w starych koszarach wojskowych. Wkrótce potem ekipa filmowa przeniosła się do willi w Poczdamie, w której Szpilman spotyka Hosenfelda. 2 marca 2001 roku ekipa filmowa przeniosła się do opuszczonego radzieckiego szpitala wojskowego w Beelitz w Niemczech. Nakręcono tu sceny, w których niemieccy żołnierze niszczyli warszawski szpital miotaczami ognia. 15 marca produkcja filmowa przeniosła się ostatecznie do Studia Babelsberg. Pierwszą sceną nakręconą w atelier była skomplikowana i wymagająca technicznie scena, w której Szpilman doświadcza powstania w getcie[13].

Realizacja filmów w studiach zakończyła się 26 marca, a 29 marca przeniesiono się do Warszawy. Z uwagi na mnogość zabytkowych budynków, na potrzeby filmu wybrano zaniedbaną dzielnicę Pragę. Stylizując budowle praskie, odtworzono wygląd Warszawy z okresu II wojny światowej, z tablicami i plakatami z tego okresu. Dokrętki odbyły się w okolicach Warszawy. Scenę na Umschlagplatzu, gdzie Szpilman, jego rodzina i setki innych Żydów czekają na wywiezienie do obozów zagłady, kręcono w Akademii Obrony Narodowej[14]. Zdjęcia do filmu zakończyły się 16 czerwca 2001 roku[15].

Odbiór[edytuj | edytuj kod]

Pianista został doceniony przez amerykańskich krytyków, a występ Brody’ego i reżyseria Polańskiego spotkały się z ich szczególną pochwałą. Według anglojęzycznego agregatora Rotten Tomatoes film zebrał 172 pozytywne recenzje na 181 zagregowanych, w tym 36 pozytywnych recenzji ze źródeł oznaczonych jako „najważniejsze”[16]. Agregator Metacritic na podstawie 40 recenzji wyliczył średnią ocen 85 na 100 punktów, wskazującą na „powszechne uznanie”[17].

Roger Ebert z „Chicago Sun-Times” pozytywnie ocenił film, wskazując, iż reżyser, „portretując Szpilmana nie jako wojownika lub bohatera, lecz ocalałego człowieka pragnącego przede wszystkim przeżyć”, zawiera w Pianiście „swoje najgłębsze przeczucia: że wcale nie musiał przeżyć, a śmierć jego matki pozostawiła w nim niezaleczoną ranę”[18]. Michael Wilmington z „Chicago Tribune” uznał film za „najlepszy aktorski film pełnometrażowy na temat Holokaustu, jaki widziałem, a zarazem tak mocną wypowiedź na temat wojny, nieludzkości i odkupienia przez sztukę, że można uznać go za osobisty rozrachunek Polańskiego”[19]. Wilmington później twierdził, iż Pianista „dowodzi, że własna sztuka Polańskiego przetrwała chaos swojego życia i piekło, jakie zgotowała mu wojna i fanatyzm”[19]. Richard Schickel z magazynu „Time” stwierdził, że film jest niezwykle „surowy”, po czym docenił jego „brutalną obiektywność”[20]. Zdaniem Micka LaSalle’a z „San Francisco Chronicle” film Polańskiego „zawiera momenty ironii, dwuznaczności i dziwnego piękna, kiedy w końcu dostrzegamy panoramę zniszczenia Warszawy, kolorowy świat zamieniony w czarno-białe gruzy”[21]. LaSalle twierdził również, że „ukazując nam walkę o przetrwanie, w całej swojej zwierzęcej prostocie, Polański obdarza nas również człowieczeństwem w całej jego złożoności”[21]. A.O. Scott dla „The New York Timesa” pisał, iż Szpilman, „przedzierając się przez zdewastowany krajobraz ze słoikiem ogórków, przypomina jednego z Beckettowskich, przebiegłych błaznów egzystencjalnych”[22]. Zdaniem Scotta spotkanie Szpilmana z kochającym muzykę niemieckim oficerem stanowi jedyny moment, kiedy miłość do sztuki utożsamiona jest z moralną przyzwoitością, „którą sami naziści, skąpani w Beethovenie i Wagnerze, całkowicie odrzucili”[22].

Kontrowersje natomiast film wzbudził we Francji. Nieprzychylną opinię wystawił Pianiście Thomas Sotinel z pisma „Le Monde”, twierdząc, jakoby „za pomocą opowieści, która jest mu najbliższa”, Polański miał stworzyć „jeden ze swoich najmniej osobistych filmów”[23]. Zdaniem Sotinela filmowa Warszawa „jest miejscem bez Boga, bez miejsc i przedmiotów kultu, bez ludzi religijnych i wierzących”, a z niezrozumiałych dla niego powodów Polacy mówią w Pianiście po angielsku, zamiast po polsku[23]. Jeszcze gorzej przyjął film inny publicysta „Le Monde”, Jean-Michel Frodon, w swym pamflecie opisując Pianistę jako „martwe patrzydło pełne natrętnych scen i najbardziej ogranych chwytów melodramatycznych”[24]. Dominique Borde dla pisma „Le Figaro” również wyrażał rozczarowanie dziełem Polańskiego: „jesteśmy zbulwersowani, przerażeni, wciągnięci w historię tego człowieka i w ożywioną na nowo historię. Ale spodziewaliśmy się więcej inwencji i fantazji, spojrzenia bardziej transcendentnego, mniej formalizmu w ujęciach kamery, może więcej liryzmu”[25]. Hélène Frappat z „Cahiers du cinéma”, jakkolwiek była nastawiona sceptycznie do filmu (porównywała go bowiem na niekorzyść z dokumentem Claude'a Lanzmanna Sobibór, 2001), odczytywała bierną postać Szpilmana bardziej przez pryzmat autobiografii reżysera aniżeli samego pianisty[26]. Lewicowi krytycy przychylniej potraktowali film Polańskiego. Przykładowo, Philippe Azoury z pisma „Libération” stwierdził, iż Polański „podpisał film niezwykle szczery, kafkowski w swojej ewokacji nazizmu”. Azoury bronił w ten sposób reżysera przed padającymi na festiwalu w Cannes zarzutami rzekomego akademizmu filmu, dostrzegając w dyskusji nad Pianistą echo kontrowersji związanych z premierą Listy Schindlera (1993) Stevena Spielberga[27]. Olivier De Bryun z czasopisma „Positif” oskarżył przeciwników filmu o „złą wolę”, twierdząc, iż Pianista jest filmem o „rzadkiej głębi”[28].

W Polsce Pianistę przyjęto z rozczarowaniem. Tadeusz Sobolewski pisał, iż „Pianista rozczarowuje – zwłaszcza w swojej drugiej połowie [...]. Film podszywa się pod wielkość, której w nim nie ma, stwarza postać klasyka, którym nie jest”[29]. Według Joanny Ostrowskiej dzieło Polańskiego jest filmem „wybitnie powściągliwym, oszczędnym w warstwie emocji, okrucieństwa”, którego przesłanie „nie ma szans na wybrzmienie”[30]. Publicysta „Newsweeka” Wiesław Kot wyraził opinię, iż „zamiast dziejów żydowskiego muzyka usiłującego przetrwać w nieludzkim świecie, otrzymaliśmy filmowe korepetycje z wojny i holocaustu dla młodzieży gimnazjalnej. Korepetycje – trzeba przyznać – solidne”[24]. Recenzentka „Filmu” Elżbieta Ciapara uznała, że „zabrakło w Pianiście artystycznego temperamentu Polańskiego, jego drapieżności, tego wszystkiego, dzięki czemu potrafił ożywić skostniałe i ograne filmowe konwencje”[24]. Andrzej Bątkiewicz był mniej sceptyczny wobec filmu, chwaląc w nim brak „sztuczek kompozycyjnych, wymyślnych inwersji czasowych, melodramatycznych chwytów”[31].

Nagrody[edytuj | edytuj kod]

Festiwal Wyróżnienie[32] Odbiorca
Festiwal Filmowy w Cannes Złota Palma dla najlepszego filmu
Nagroda Bostońskich Krytyków Filmowych Najlepszy film
Najlepszy reżyser Roman Polański
Najlepszy aktor Adrien Brody
The San Francisco Film Critics Circle Awards Najlepszy film
Nagroda Amerykańskiego Stowarzyszenia Krytyków Filmowych Najlepszy film
Najlepszy reżyser Roman Polański
Najlepszy scenariusz Roland Harwood
Najlepszy aktor Adrien Brody
Nagroda Francuskiej Akademii Sztuki Filmowej (Cezar) Najlepszy film francuski
Najlepszy reżyser Roman Polański
Najlepszy aktor Adrien Brody
Najlepsza muzyka Wojciech Kilar
Najlepsza scenografia Allan Starski
Najlepsze zdjęcia Paweł Edelman
Najlepszy dźwięk Jean-Marie Blondel
Nagroda Brytyjskiej Akademii Sztuki Filmowej Najlepszy film
Najlepszy reżyser Roman Polański
Polska Nagroda Filmowa (Orły) Najlepszy film
Najlepszy reżyser Roman Polański
Najlepsza scenografia Anne Sheppard
Najlepsza muzyka Wojciech Kilar
Najlepsza scenografia Allan Starski
Najlepsze zdjęcia Paweł Edelman
Najlepszy dźwięk Jean-Marie Blondel
Najlepszy montaż Hervé de Luze
Nagroda Akademii Filmowej (Oscar) Najlepszy reżyser Roman Polański
Najlepszy scenariusz adaptowany Roland Harwood
Najlepszy aktor pierwszoplanowy Adrien Brody
David di Donatello Najlepszy film zagraniczny
Złota Taśma Film polski
Czeski Lew Najlepszy film zagraniczny

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ The Pianist (ang.). Box Office Mojo. [dostęp 2015-03-08].
  2. ↑ Alexander Stein, Music and trauma in Polanski’s The Pianist (2002), „The International Journal of Psychoanalysis”, 85 (3), 2004, s. 760, DOI: 10.1516/5M8R-60PW-0JA8-VA6F, ISSN 1745-8315 [dostęp 2019-01-31] (ang.).
  3. ↑ Mikołaj Jazdon, Zagłada miasta.Warszawa w Pianiście Romana Polańskiego, „Images. The International Journal of European Film”, 12 (21), 2013, s. 79.
  4. ↑ a b c Wiesław Kot, Sto najważniejszych scen filmu polskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2014, s. 342.
  5. ↑ Mikołaj Jazdon, Zagłada miasta.Warszawa w Pianiście Romana Polańskiego, „Images. The International Journal of European Film”, 12 (21), 2013, s. 80.
  6. ↑ a b c Wiesław Kot, Sto najważniejszych scen filmu polskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2014, s. 343.
  7. ↑ Alexander Stein, Music and trauma in Polanski’s The Pianist (2002), „The International Journal of Psychoanalysis”, 85 (3), 2004, s. 764, DOI: 10.1516/5M8R-60PW-0JA8-VA6F, ISSN 1745-8315 [dostęp 2019-01-31] (ang.).
  8. ↑ Andrew Pulver, Roman Polanski revisits Holocaust experiences in candid interview, „The Guardian”, 16 grudnia 2015, ISSN 0261-3077 [dostęp 2019-01-29] (ang.).
  9. ↑ Xan Brooks, Xan Brooks talks to Joseph Fiennes about Hollywood and the theatre, „The Guardian”, 21 września 2005, ISSN 0261-3077 [dostęp 2019-01-29] (ang.).
  10. ↑ Christopher Small, Adrien Brody Is Still Haunted By ‘The Pianist’ After 15 Years, IndieWire, 7 sierpnia 2017 [dostęp 2019-01-29] (ang.).
  11. ↑ Mikołaj Jazdon, Zagłada miasta.Warszawa w Pianiście Romana Polańskiego, „Images. The International Journal of European Film”, 12 (21), 2013, s. 81.
  12. ↑ Mikołaj Jazdon, Zagłada miasta.Warszawa w Pianiście Romana Polańskiego, „Images. The International Journal of European Film”, 12 (21), 2013, s. 84–85.
  13. ↑ a b Laurent Kelly, Anatomy of a Masterpiece – Roman Polanski’s THE PIANIST, WhatCulture.com, 8 maja 2010 [dostęp 2019-01-29] (ang.).
  14. ↑ Ronald Harwood, In the ghetto with Polanski, „The Guardian”, 22 czerwca 2001, ISSN 0261-3077 [dostęp 2019-01-29] (ang.).
  15. ↑ The Pianist – Roman Polański, Culture.pl [dostęp 2019-01-29] (ang.).
  16. ↑ The Pianist, Rotten Tomatoes [dostęp 2019-01-30].
  17. ↑ The Pianist, Metacritic [dostęp 2019-01-30].
  18. ↑ Roger Ebert, The Pianist Movie Review & Film Summary (2003), www.rogerebert.com, 3 stycznia 2003 [dostęp 2019-01-30] (ang.).
  19. ↑ a b Michael Wilmington, Polanski’s ‘Pianist’ may put ‘profligate dwarf’ in better light, chicagotribune.com, 5 stycznia 2003 [dostęp 2019-01-30] (ang.).
  20. ↑ Richard Schickel, Have a Very Leo Noel, „Time”, 15 grudnia 2002, ISSN 0040-781X [dostęp 2019-01-30] (ang.).
  21. ↑ a b Mick LaSalle, Masterpiece / Polanski’s ‘The Pianist’ is a true account of one man’s survival in the Warsaw ghetto, SFGate, 3 stycznia 2003 [dostęp 2019-01-30].
  22. ↑ a b A.O. Scott, FILM REVIEW; Surviving the Warsaw Ghetto Against Steep Odds, „The New York Times”, 27 grudnia 2002, ISSN 0362-4331 [dostęp 2019-01-30] (ang.).
  23. ↑ a b Daniel Sotilel, Une autobiographie en forme d’ énigme, „Le Monde”, 25 września 2002 [dostęp 2019-01-30] (fr.).
  24. ↑ a b c „Pianista”: Sukces Polańskiego w cieniu słabych recenzji, Interia Film, 5 września 2017 [dostęp 2019-01-31] (pol.).
  25. ↑ Grażyna Arata, Francja ogląda „Pianistę”, Onet Kultura [dostęp 2019-01-30] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-30] (pol.).
  26. ↑ Hélène Frappat, Le fantôme de la liberté, „Cahiers du cinéma”, wrzesień 2002, s. 76-77.
  27. ↑ Philippe Azoury, La leçon du «Pianiste», Libération.fr, 25 września 2002 [dostęp 2019-01-30] (fr.).
  28. ↑ Critiques Presse pour le film Le Pianiste, Allocine [dostęp 2019-01-30].
  29. ↑ Tadeusz Sobolewski, Pianista, Onet Kultura, 6 września 2002 [dostęp 2019-01-31] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-31] (pol.).
  30. ↑ Joanna Ostrowska, Pianista Romana Polańskiego, czyli Holocaust Story po polsku, [w:] Agnieszka Wiśniewska, Piotr Marecki (red.), Kino polskie, 1989-2009: historia krytyczna, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2010, s. 169.
  31. ↑ Wiesław Kot, Sto najważniejszych scen filmu polskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2014, s. 344.
  32. ↑ The Pianist, FilmPolski [dostęp 2019-01-30] (pol.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pianista_(film)&oldid=60320288”