To jest dobry artykuł

Pianista (film)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Pianista
The Pianist
Gatunek dramat wojenny
Rok produkcji 2002
Data premiery 24 maja 2002
Kraj produkcji  Francja
 Niemcy
 Polska
 Wielka Brytania
Język angielski
niemiecki
rosyjski
polski
Czas trwania 148 minut
Reżyseria Roman Polański
Scenariusz Ronald Harwood
(na podstawie książki Władysława Szpilmana)
Główne role Adrien Brody
Thomas Kretschmann
Emilia Fox
Muzyka Wojciech Kilar
Zdjęcia Paweł Edelman
Scenografia Allan Starski
Kostiumy Anna Biedrzycka-Sheppard
Montaż Hervé de Luze
Produkcja Timothy Burrill
Robert Benmussa
Alain Sarde
Roman Polański
Gene Gutowski
Lew Rywin
Wytwórnia R.P. Productions
Heritage Films
Studio Babelsberg
Canal+
Studio Canal
Canal+ Polska
Telewizja Polska
i inni
Cytaty w Wikicytatach

Pianista (ang. The Pianist) – dramat wojenny z 2002 roku w reżyserii Romana Polańskiego, koprodukcja francusko-niemiecko-polsko-brytyjska. Film jest adaptacją autobiografii pianisty i kompozytora żydowskiego pochodzenia Władysława Szpilmana. W czasie II wojny światowej od 1940 przebywał on w getcie warszawskim. W trakcie wielkiej akcji likwidacyjnej latem 1942 roku wydostał się z getta i dzięki pomocy polskich przyjaciół zaczął ukrywać się w Warszawie po „aryjskiej” stronie. Po upadku powstania warszawskiego przetrwał dzięki kapitanowi Wehrmachtu – Wilmowi Hosenfeldowi.

Pianista został zaadaptowany przez scenarzystę Ronalda Harwooda oraz nakręcony z międzynarodową obsadą. Tytułową rolę Szpilmana odegrał Adrien Brody, natomiast w rolę Hosenfelda wcielił się Thomas Kretschmann. Film Polańskiego po prapremierze w maju 2002 roku wzbudził kontrowersje, zbierając przeważnie pozytywne recenzje w Stanach Zjednoczonych, lecz otrzymując zarazem negatywne oceny we Francji oraz w Polsce. Jedni recenzenci krytykowali film za akademicki styl oraz powściągliwość w ukazaniu skutków Zagłady Żydów, natomiast inni chwalili go za obiektywne, chłodne i pozbawione melodramatyzmu ujęcie Szoah.

Pianista zdobył szereg nagród i wyróżnień, między innymi Złotą Palmę dla najlepszego filmu na Festiwalu Filmowym w Cannes, trzy Oscary (za reżyserię, scenariusz i rolę Brody’ego) oraz siedem Cezarów. Film odniósł również sukces komercyjny: przy budżecie 35 milionów dolarów zarobił na całym świecie ponad 120 milionów dolarów.

Opis fabuły[edytuj | edytuj kod]

Żydzi ładowani do wagonów pociągu do obozu zagłady w Treblince na rampie Umschlagplatzu. W tym miejscu żydowski policjant uratował życie Szpilmanowi, umożliwiając mu ucieczkę
Przedwojenny budynek Polskiego Radia przy ulicy Zielnej 25, gdzie rozpoczyna się akcja filmu

Film rozpoczyna się we wrześniu 1939 roku, gdy w siedzibie Polskiego Radia przy ulicy Zielnej 27-letni Szpilman gra pod bombami Nokturn cis-moll Chopina[1]. Po kapitulacji Warszawy Niemcy wprowadzają szereg restrykcji wobec ludności żydowskiej, m.in. nakaz oddawania pieniędzy, zakaz wstępu do parków oraz kawiarń, a nawet chodzenia po chodnikach[2]. Szpilman z rodziną: rodzicami, dwiema siostrami i bratem, przeżywają pasmo upokorzeń. Pozbawieni środków do życia, stopniowo wyprzedają cały swój majątek – obrazy, srebro, meble i największy skarb artysty – fortepian[3].

16 listopada 1940 roku warszawscy Żydzi zostają zamknięci w getcie otoczonym murem z drutami kolczastymi. Okrucieństwo Niemców, głód i cierpienia ludności żydowskiej są tam codziennością. Szpilman zarabia na utrzymanie całej rodziny, grając w kawiarni „Capri” (filmowym odpowiedniku kawiarni „Sztuka”)[4], gdzie spotykają się bogatsi Żydzi: spekulanci, szmuglerzy i wysocy urzędnicy Judenratu[5].

W lipcu 1942 roku Niemcy zaczynają wywozić Żydów z getta warszawskiego. Szpilmanowie, jak wcześniej tysiące innych mieszkańców dzielnicy zamkniętej, trafiają na Umschlagplatz. Na rampie Umschlagplatzu, podczas formowania transportu do obozu zagłady w Treblince, Szpilmana w ostatniej chwili wyciąga z tłumu znajomy żydowski policjant, który rozpoznaje go i wskazuje drogę ucieczki[5].

Tracąc bezpowrotnie rodzinę, Szpilman zostaje sam w opustoszałym getcie, uświadamiając sobie, że nie zdoła tam przetrwać. Z pomocą przychodzą mu polscy przyjaciele, którzy pomagają mu się ukryć po stronie „aryjskiej”. Powstanie w getcie warszawskim w kwietniu 1943 roku Szpilman obserwuje z okna mieszkania, gdzie został ukryty. Jego sytuacja ulega jednak pogorszeniu, gdy polscy przyjaciele zostają aresztowani przez Gestapo, a on sam nie może liczyć na dostawy żywności. Zdemaskowany przez polską antysemitkę musi uciekać i znajduje schronienie w mieszkaniu spekulanta[5].

Kiedy w sierpniu 1944 roku wybucha powstanie warszawskie, ponownie musi walczyć o życie. Znajduje kolejne schronienie w zrujnowanym budynku, nieświadom tego, że mieści się tam lokalna kwatera wojsk niemieckich. Zostaje odkryty przez niemieckiego kapitana Wehrmachtu Wilma Hosenfelda, który go przesłuchuje. Gdy Szpilman ujawnia, że jest pianistą, Niemiec każe mu zagrać na znajdującym się w mieszkaniu fortepianie[3]. Szpilman gra Balladę g-moll Chopina[6]. Wzruszony kapitan postanawia mu pomóc. Przynosi mu jedzenie, a przed ewakuacją z Warszawy zostawia mu swój oficerski płaszcz[3].

Po wyzwoleniu Warszawy Szpilman ponownie podejmuje pracę w Polskim Radiu[7]. Tam dowiaduje się od kolegi o przetrzymywanym w radzieckiej niewoli niemieckim kapitanie, który twierdził, że uratował Szpilmanowi życie. Gdy jednak razem docierają do miejsca, w którym byli przetrzymywani niemieccy jeńcy, zastają tam tylko puste pole[8].

Obsada[edytuj | edytuj kod]

Adrien Brody, odtwórca roli Władysława Szpilmana

Źródło: Internetowa Baza Filmu Polskiego[9]

oraz

Produkcja[edytuj | edytuj kod]

Roman Polański, reżyser filmu
Paweł Edelman, operator zdjęć do filmu

Pochodzący z Polski i mający żydowskie pochodzenie amerykański producent filmowy Gene Gutowski i reżyser Roman Polański współpracowali ze sobą i przyjaźnili się już w latach 60. XX wieku[10]. Latem 1999 roku za sprawą ich wspólnego prawnika Iana Burlinghama obaj otrzymali do przeczytania angielski przekład autobiografii Władysława Szpilmana, kompozytora, który dzięki życzliwym mu ludziom przetrwał inwazję niemiecką na Polskę, pobyt w getcie warszawskim oraz zniszczenie stolicy Polski w wyniku powstania warszawskiego[11][12]. Z uwagi na podobieństwo perypetii Szpilmana do losów ich obu Gutowski był gorącym orędownikiem ekranizacji jego losów i, planując reżyserię Polańskiego nad będącym dopiero w planach filmem, spotykał się już w tej sprawie z głównym bohaterem książki w Warszawie[13]. Wkrótce Polański zdecydował o podjęciu się roli reżysera filmu, a Gutowski objął funkcję koproducenta[14]. Fabuła filmu była Polańskiemu szczególnie bliska, gdyż jego matka zginęła w obozie Auschwitz-Birkenau, ojciec ledwo przeżył pobyt w nazistowskim obozie koncentracyjnym Mauthausen-Gusen w Austrii, a on sam uciekł z getta krakowskiego i przeżył wojnę, ukrywając się u różnych rodzin[15]. Praca nad tym filmem była swego rodzaju zwieńczeniem współpracy filmowej Gutowskiego i Polańskiego po ponad 40 latach od jej rozpoczęcia[16].

Do realizacji wybrano wytwórnię Heritage Films kierowaną przez Lwa Rywina, który został głównym producentem wykonawczym[17]. Producentami zostali Timothy Burrill (kierownik), Robert Benmussa, Alain Sarde, Roman Polański, a koproducentami wspomniani Gene Gutowski i Lew Rywin[18]. Kierownictwo produkcji w Polsce powierzono Michałowi Szczerbicowi[19]. Do dystrybucji dzieła wybrano spółkę Syrena Entertainment Group Jerzego Jednorowskiego[20].

Zamierzeniem Polańskiego było wierne i szczegółowe ukazanie historii zapamiętanej przez Szpilmana[20]. W tym celu zarówno sam reżyser, jak i scenograf Allan Starski (laureat Oscara za scenografię do filmu Lista Schindlera, także dotyczącego zagłady Żydów), przez wiele miesięcy przygotowywali się do realizacji, m.in. korzystając z zasobów archiwalnych, wizytując miejsca zdjęciowe, przeglądając filmy dokumentalne i fotografie, a także konsultując się z ocalonymi z Szoah (m.in. z Markiem Edelmanem)[21]. W wyniku tego wybudowano obiekty halowe i plenerowe i dokonano adaptacji miejsc[19]. Liczne obiekty przygotowało Babelsberg Studio w Poczdamie, zapewniające też pomoc produkcyjną[18]. Kwestię kostiumów do filmu powierzono Annie Biedrzyckiej-Sheppard, która zarówno sama je projektowała, jak i nabywała w Europie[19]. Za charakteryzację odpowiadał Waldemar Pokromski, konsultantem do spraw wojskowych był Andrew Mollo, a koordynatorem efektów kaskaderskich Jim Dowdall[22].

Do głównej roli Polański początkowo wytypował Josepha Fiennesa, który jednak odrzucił ją ze względu na ówczesne zaangażowanie w teatrze[23]. Ponad 1400 aktorów próbowało otrzymać rolę Szpilmana na castingu w Londynie. Niezadowolony z wyników castingu, Polański zdecydował się w tej roli obsadzić Adriena Brody’ego. Przygotowując się do roli Szpilmana, Brody narzucił sobie dietę głodową, a sam udział w pracach nad filmem opisywał jako depresyjne doświadczenie[24]. Do roli kapitana Wilma Hosenfelda zaangażowano niemieckiego aktora Thomasa Kretschmanna[19]. Z uwagi na zamiar stworzenia filmu w języku angielskim zatrudniano głównie aktorów angielskich[19].

Autorem zdjęć do filmu Pianista był Paweł Edelman, który za pomocą obiektywu o ogniskowej 27 mm kręcił większość scen w szerokich planach z dużą głębią ostrości[25]. Analiza pióra Mikołaja Jazdona dowodzi, że Edelman wzorował się przy kręceniu zdjęć na autentycznych fotografiach z okresu II wojny światowej[26]. Główne zdjęcia do filmu Pianista rozpoczęły się 9 lutego 2001 roku w niemieckim Babelsberg Studio w Poczdamie[27]. Getto warszawskie i otaczające je miasto zostały odtworzone na zapleczu Studia Babelsberg, tak jak wyglądały w czasie wojny. Do stworzenia zrujnowanego miasta wykorzystano stare koszary armii radzieckiej, które i tak miały zostać zniszczone[28].

Krajobraz imitujący zrujnowaną Warszawę wykreowano w Jüterbogu we wschodnich Niemczech, gdzie również znajdowały się pozostałości koszar wojskowych Armii Czerwonej[29][30]. Twórcy znaleźli to miejsce po wielu miesiącach poszukiwań[29]. Po zaadoptowaniu tego miejsca i stworzeniu imitacji zniszczonej polskiej stolicy w dniu 19 lutego 2001 roku właśnie w Jüterbogu kontynuowano zdjęcia[31]. Po dwóch dniach zdjęć ekipa filmowa przeniosła się willi w Poczdamie, gdzie sfilmowano scenę spotkania Szpilmana i Hosenfelda[31]. Do tego fragmentu pianista Janusz Olejniczak wykonał aranżację Ballady op. 23 Fryderyka Chopina[31]. 2 marca 2001 roku ekipa filmowa przeniosła się do obiektów w Beelitz pod Berlinem, gdzie istniał radziecki szpital wojskowy[32]. Nakręcono tam sceny, w których Szpilman ukrywa się i przygotowuje naprędce posiłek[32]. 15 marca produkcja przeniosła się ostatecznie do Studia Babelsberg, gdzie realistycznie skonstruowano imitację całych warszawskich ulic wyłożonych kamiennym brukiem i torami tramwajowymi oraz otoczonymi czteropiętrowymi budynkami[33]. Wykreowane tam obiekty posłużyły do sfilmowania scen, gdy Szpilman obserwuje wydarzenia ze swojej kryjówki po wybuchu powstania warszawskiego 1 sierpnia 1944 roku, zaś po przebudowie tej samej scenografii ukazano sceny widziane przez bohatera w trakcie powstania w getcie warszawskim z przełomu kwietnia i maja 1943 roku[34]. Od 15 marca kręcono sceny ataku Niemców na getto[35]. Ostatnie zdjęcia w Babelsbergu nakręcono 26 marca[36]. Następnego dnia dekoracja tam stworzona została usunięta[36]. W trakcie pracy tamże zmarł scenograf i zarazem szef Studia Babelsberg Raner Schaper, który wcześniej czynił starania o realizację Pianisty w tymże studiu[37][38].

29 marca przeniesiono się do Warszawy[39]. Tam kontynuowano zdjęcia w prawobrzeżnej dzielnicy Praga-Północ, wykorzystując zachowaną przedwojenną zabudowę[40]. Wykreowano tam skrzyżowanie ulic Chłodnej i Żelaznej (w rzeczywistości Stalowej i Konopackiej[41]), znajdujące się na granicy warszawskiego getta[39]. Dobudowano fasady kilku kamienic, zainstalowano latarnie-pastorały, zbudowano mury dzielnicy zamkniętej oraz most nad ul. Chłodną[41]. W miejskiej spółce Tramwaje Warszawskie wynajęto na pięć dni cztery wozy tramwajowe różnych typów, które oznaczono numerami linii kursujących w czasie wojny ul. Chłodną[41]. Jeździły one w obu kierunkach ul. Stalową na odcinku od ul. Środkowej do ul. Inżynierskiej, a po zakończeniu dnia zdjęciowego zjeżdżały na noc do zajezdni na Pradze[42]. Na ul. Stalowej filmowano m.in. zatłoczony teren przy bramie łączącej małe i duże getto oraz ujęcia na drewnianym moście nad ul. Chłodną[43][44]. Sceny uliczne, w tym te pokazujące opustoszałe getto w czasie wielkiej akcji wysiedleńczej, kręcono także na ul. Małej[45]. Na Pradze powstały też sceny pracy Szpilmana na budowie[46]. Dzień po zakończeniu prac filmowców mury getta, bramy i most zostały rozebrane[47]. Następnie zrealizowano jeszcze scenę na Umschlagplatzu, która wydarzyła się latem 1942 roku, gdy Szpilman, jego rodzina i setki innych Żydów czekają na wywiezienie do obozu zagłady w Treblince[47]. Zdjęcia te kręcono na terenie Akademii Obrony Narodowej w Rembertowie, uczestniczyło w nich tysiące statystów[48][49].

W scenach przedstawiających powojenny koncert Szpilmana w warszawskiej Filharmonii byli filmowani zarówno Adrien Brody, jak i pianista Janusz Olejniczak[50]. Ich kręcenie w obiektach Polskiego Radia trwało ponad 20 godzin[50]. Uczestniczyła w nich też orkiestra i statyści[50]. Zdjęcia do filmu zakończyły się 16 czerwca 2001 roku[51].

Montaż filmu realizowano w Paryżu[52]. Przez ponad rok były kolejno nagrywane efekty specjalne, po czym muzyka, której kompozytorem był Wojciech Kilar[52].

Odbiór[edytuj | edytuj kod]

Premiera, dochód i frekwencja kinowa[edytuj | edytuj kod]

24 maja 2002 roku film zaprezentowano na festiwalu w Cannes[53], a w czerwcu 2002 roku miał uroczystą premierę w Polsce[54]. Emisję zorganizowano wtedy w Filharmonii Warszawskiej, gdzie przygotowano specjalnie dźwiękoszczelną kabinę projekcyjną i głośniki Dolby[54]. W premierze uczestniczyli prezydent i premier RP, ministrowie, ambasadorzy, ludzie kultury i biznesu[54].

Pianista odniósł sukces komercyjny; wedle szacunków portalu Box Office Mojo film przy budżecie 35 milionów dolarów zarobił na całym świecie ponad 120 milionów dolarów[55]. Portal JP’s Box-Office szacuje, że w kinach Pianistę obejrzało blisko 18 milionów widzów, z czego 1,6 miliona widzów – w samej Francji[56]. W Polsce film obejrzało 1,3 miliona widzów[57].

Recepcja krytyczna[edytuj | edytuj kod]

Pianistę docenili amerykańscy krytycy, a występ Brody’ego i reżyseria Polańskiego spotkały się z ich szczególną pochwałą. Według anglojęzycznego agregatora Rotten Tomatoes film zebrał 172 pozytywne recenzje na 181 zagregowanych, w tym 36 pozytywnych recenzji ze źródeł oznaczonych jako „najważniejsze”[58]. Agregator Metacritic na podstawie 40 recenzji wyliczył średnią ocen 85 na 100 punktów, wskazującą na „powszechne uznanie”[59].

Roger Ebert z „Chicago Sun-Times” pozytywnie ocenił film, wskazując, iż reżyser, „portretując Szpilmana nie jako wojownika lub bohatera, lecz ocalałego człowieka pragnącego przede wszystkim przeżyć”, zawiera w Pianiście „swoje najgłębsze przeczucia: że wcale nie musiał przeżyć, a śmierć jego matki pozostawiła w nim niezaleczoną ranę”[60]. Michael Wilmington z „Chicago Tribune” uznał film za „najlepszy aktorski film pełnometrażowy na temat Holokaustu, jaki widziałem, a zarazem tak mocną wypowiedź na temat wojny, nieludzkości i odkupienia przez sztukę, że można uznać go za osobisty rozrachunek Polańskiego”[61]. Wilmington później twierdził, iż Pianista „dowodzi, że własna sztuka Polańskiego przetrwała chaos swojego życia i piekło, jakie zgotowała mu wojna i fanatyzm”[61]. Richard Schickel z magazynu „Time” stwierdził, że film jest niezwykle „surowy”, po czym docenił jego „brutalną obiektywność”[62]. Zdaniem Micka LaSalle’a z „San Francisco Chronicle” film Polańskiego „zawiera momenty ironii, dwuznaczności i dziwnego piękna, kiedy w końcu dostrzegamy panoramę zniszczenia Warszawy, kolorowy świat zamieniony w czarno-białe gruzy”[63]. LaSalle twierdził również, że „ukazując nam walkę o przetrwanie, w całej swojej zwierzęcej prostocie, Polański obdarza nas również człowieczeństwem w całej jego złożoności”[63]. A.O. Scott dla „The New York Timesa” pisał, iż Szpilman, „przedzierając się przez zdewastowany krajobraz ze słoikiem ogórków, przypomina jednego z Beckettowskich, przebiegłych błaznów egzystencjalnych”[64]. Zdaniem Scotta spotkanie Szpilmana z kochającym muzykę niemieckim oficerem stanowi jedyny moment, kiedy miłość do sztuki utożsamiona jest z moralną przyzwoitością, „którą sami naziści, skąpani w Beethovenie i Wagnerze, całkowicie odrzucili”[64].

Kontrowersje natomiast film wzbudził we Francji. Nieprzychylną opinię wystawił Pianiście Thomas Sotinel z pisma „Le Monde”, twierdząc, jakoby „za pomocą opowieści, która jest mu najbliższa”, Polański miał stworzyć „jeden ze swoich najmniej osobistych filmów”[65]. Zdaniem Sotinela filmowa Warszawa „jest miejscem bez Boga, bez miejsc i przedmiotów kultu, bez ludzi religijnych i wierzących”, a z niezrozumiałych dla niego powodów Polacy mówią w Pianiście po angielsku, zamiast po polsku[65]. Jeszcze gorzej przyjął film inny publicysta „Le Monde”, Jean-Michel Frodon, w swym pamflecie opisując Pianistę jako „martwe patrzydło pełne natrętnych scen i najbardziej ogranych chwytów melodramatycznych”[66]. Dominique Borde w recenzji dla pisma „Le Figaro” również wyrażał rozczarowanie dziełem Polańskiego: „jesteśmy zbulwersowani, przerażeni, wciągnięci w historię tego człowieka i w ożywioną na nowo historię. Ale spodziewaliśmy się więcej inwencji i fantazji, spojrzenia bardziej transcendentnego, mniej formalizmu w ujęciach kamery, może więcej liryzmu”[67]. Hélène Frappat z „Cahiers du cinéma”, jakkolwiek była nastawiona sceptycznie do filmu (porównywała go bowiem na niekorzyść z dokumentem Claude’a Lanzmanna Sobibór z 2001 roku), odczytywała bierną postać Szpilmana bardziej przez pryzmat autobiografii reżysera aniżeli samego pianisty[68]. Lewicowi krytycy przychylniej potraktowali film Polańskiego. Przykładowo Philippe Azoury z pisma „Libération” stwierdził, iż Polański „podpisał film niezwykle szczery, kafkowski w swojej ewokacji nazizmu”[69]. Azoury bronił w ten sposób reżysera przed padającymi na festiwalu w Cannes zarzutami rzekomego akademizmu filmu, dostrzegając w dyskusji nad Pianistą echo kontrowersji związanych z premierą Listy Schindlera (1993 rok) Stevena Spielberga[69]. Olivier De Bryun z czasopisma „Positif” oskarżył przeciwników filmu o „złą wolę”, twierdząc, iż Pianista jest filmem o „rzadkiej głębi”[70].

W Polsce Pianistę przyjęto z podobnym rozczarowaniem, co we Francji. Tadeusz Sobolewski pisał, iż „Pianista rozczarowuje – zwłaszcza w swojej drugiej połowie [...]. Film podszywa się pod wielkość, której w nim nie ma, stwarza postać klasyka, którym nie jest”[71]. Według Joanny Ostrowskiej dzieło Polańskiego jest filmem „wybitnie powściągliwym, oszczędnym w warstwie emocji, okrucieństwa”, którego przesłanie „nie ma szans na wybrzmienie”[72]. Publicysta „Newsweeka” Wiesław Kot wyraził opinię, iż „zamiast dziejów żydowskiego muzyka usiłującego przetrwać w nieludzkim świecie, otrzymaliśmy filmowe korepetycje z wojny i holocaustu dla młodzieży gimnazjalnej. Korepetycje – trzeba przyznać – solidne”[66]. Recenzentka „Filmu” Elżbieta Ciapara uznała, że „zabrakło w Pianiście artystycznego temperamentu Polańskiego, jego drapieżności, tego wszystkiego, dzięki czemu potrafił ożywić skostniałe i ograne filmowe konwencje”[66]. Filmu w Polsce próbował bronić Andrzej Bątkiewicz, który cenił w Pianiście brak „sztuczek kompozycyjnych, wymyślnych inwersji czasowych, melodramatycznych chwytów”[73].

Analizy i interpretacje[edytuj | edytuj kod]

Próbę rehabilitacji Pianisty jako dzieła filmowego podjęła w 2011 roku Aneta Śliwińska. Badając film Polańskiego, Śliwińska potraktowała go jako spójną część dorobku reżysera, niestroniącą od typowej dla Polańskiego groteski: „Bohater w kolejnych odsłonach akcji staje wobec coraz bardziej absurdalnej sytuacji. Na powstanie w getcie będzie patrzył z aryjskiej strony, na powstanie warszawskie zaś z dzielnicy zamieszkałej przez Niemców! Zawsze w niewłaściwym miejscu”[74]. Dalej Śliwińska dowodziła, że „dla Polańskiego najważniejsze stało się pokazanie tragedii Holocaustu poprzez pryzmat jednej osoby, która ciągle pozostaje z boku, nie biorąc udziału w działaniach wojennych, tylko walcząc o siebie i swoje człowieczeństwo”[74]. Dlatego też dla Śliwińskiej Pianista jest filmem łączącym konwencję kina hollywoodzkiego o Szoah z wątkami autobiograficznymi[75].

Zdaniem Iwony Sowińskiej bardzo ważną rolę w Pianiście odgrywa muzyka Fryderyka Chopina. Filmowy Szpilman w jednej z kryjówek odgrywa w swojej wyobraźni fragment Wielkiego Poloneza Es-dur[76]. W finale filmu rozbrzmiewa właśnie ów utwór, który zdaniem Piotra Pomostowskiego pełni w kontekście całego utworu filmowego funkcję ironiczną: „Po tym wszystkim, co reżyser «serwuje» widzowi przez większość czasu ekranowego, finałowa scena wydaje się raczej stanowić swego rodzaju przestrogę: «Słuchajcie Chopina, ale nie zapominajcie, do czego zdolny jest człowiek!»”[77] W Pianiście pojawiają się też inne utwory Chopina: Ballada g-moll oraz Nokturn cis-moll. Pomostowski zwrócił uwagę na specyficzne wykorzystanie kompozycyjne tego ostatniego utworu. Nokturn cis-moll, grany przez filmowego Szpilmana na początku filmu, zostaje przerwany w wyniku bombardowania Warszawy; Szpilman dokańcza swą interpretację utworu w jednej z ostatnich scen Pianisty[78].

Nagrody i nominacje[edytuj | edytuj kod]

Dzieło było wielokrotnie nagradzane[79].

Festiwal Wyróżnienie[9] Odbiorca Wynik
Festiwal Filmowy w Cannes Złota Palma dla najlepszego filmu nagroda
Europejska Nagroda Filmowa Najlepsze zdjęcia Paweł Edelman nagroda
Najlepszy film nominacja
Najlepszy reżyser Roman Polański nominacja
Nagroda Bostońskich Krytyków Filmowych Najlepszy film nagroda
Najlepszy reżyser Roman Polański nagroda
Najlepszy aktor Adrien Brody nagroda
The San Francisco Film Critics Circle Awards Najlepszy film nagroda
Nagroda Amerykańskiego Stowarzyszenia Krytyków Filmowych Najlepszy film nagroda
Najlepszy reżyser Roman Polański nagroda
Najlepszy scenariusz Ronald Harwood nagroda
Najlepszy aktor Adrien Brody nagroda
Nagroda Francuskiej Akademii Sztuki Filmowej (Cezar) Najlepszy film francuski nagroda
Najlepszy reżyser Roman Polański nagroda
Najlepszy aktor Adrien Brody nagroda
Najlepsza muzyka Wojciech Kilar nagroda
Najlepsza scenografia Allan Starski nagroda
Najlepsze zdjęcia Paweł Edelman nagroda
Najlepszy dźwięk Jean-Marie Blondel nagroda
Najlepszy montaż Hervé de Luze nominacja
Najlepszy scenariusz Ronald Harwood nominacja
Najlepsze kostiumy Anna Biedrzycka-Sheppard nominacja
Nagroda Brytyjskiej Akademii Sztuki Filmowej (BAFTA) Najlepszy film nagroda
Najlepszy reżyser Roman Polański nagroda
Najlepszy scenariusz adaptowany Ronald Harwood nominacja
Najlepszy aktor w roli pierwszoplanowej Adrien Brody nominacja
Najlepsza muzyka Wojciech Kilar nominacja
Najlepsze zdjęcia Paweł Edelman nominacja
Najlepszy dźwięk Jean-Marie Blondel nominacja
Polska Nagroda Filmowa (Orły) Najlepszy film nagroda
Najlepszy reżyser Roman Polański nagroda
Najlepsza scenografia Anne Sheppard nagroda
Najlepsza muzyka Wojciech Kilar nagroda
Najlepsza scenografia Allan Starski nagroda
Najlepsze zdjęcia Paweł Edelman nagroda
Najlepszy dźwięk Jean-Marie Blondel nagroda
Najlepszy montaż Hervé de Luze nagroda
Najlepszy scenariusz Ronald Harwood nominacja
Najlepsza główna rola kobieca Emilia Fox nominacja
Najlepsza główna rola męska Adrien Brody nominacja
Najlepsza drugoplanowa rola kobieca Maureen Lipman nominacja
Najlepsza drugoplanowa rola męska Ed Stoppard nominacja
Nagroda Akademii Filmowej (Oscar) Najlepszy reżyser Roman Polański nagroda
Najlepszy scenariusz adaptowany Ronald Harwood nagroda
Najlepszy aktor pierwszoplanowy Adrien Brody nagroda
Najlepszy film nominacja
Najlepsze zdjęcia Paweł Edelman nominacja
Najlepsze kostiumy Anna Biedrzycka-Sheppard nominacja
Najlepszy montaż Hervé de Luze nominacja
David di Donatello Najlepszy film zagraniczny nagroda
Złota Taśma Film polski nagroda
Czeski Lew Najlepszy film zagraniczny nagroda
Nagroda Hiszpańskiej Akademii Filmowej (Goya) Najlepszy film europejski nagroda
Stowarzyszenie Włoskiej Krytyki Filmowej Srebrna Taśma za najlepszy film europejski prezentowany we Włoszech nagroda
Klub Krytyki Filmowej Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich Syrenka Warszawska dla najlepszego filmu fabularnego nominacja
Nagroda Stowarzyszenia Krytyków Filmowych Chicago Najlepszy reżyser Roman Polański nominacja
Nagroda Stowarzyszenia Prasy Zagranicznej w Hollywood Złoty Glob dla najlepszego reżysera Roman Polański nominacja
Złoty Glob dla najlepszego aktora w filmie dramatycznym Adrien Brody nominacja
Nagroda Amerykańskiej Gildii Reżyserów Nominacja do nagrody Roman Polański nominacja

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Stein 2004 ↓, s. 760.
  2. ↑ Jazdon 2013 ↓, s. 79.
  3. ↑ a b c Kot 2014 ↓, s. 342.
  4. ↑ Jazdon 2013 ↓, s. 80.
  5. ↑ a b c Kot 2014 ↓, s. 343.
  6. ↑ Stein 2004 ↓, s. 764.
  7. ↑ Jazdon 2013 ↓, s. 89.
  8. ↑ Bernstein 2011 ↓, s. 119.
  9. ↑ a b The Pianist, FilmPolski [dostęp 2019-01-30] (pol.).
  10. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 236–238, 244, 250–276.
  11. ↑ Werner 2013 ↓, s. 246–247.
  12. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 360.
  13. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 360–361.
  14. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 192, 306, 361, 363.
  15. ↑ Pulver 2015 ↓.
  16. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 379.
  17. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 361, 362, 363.
  18. ↑ a b Gutowski 2004 ↓, s. 363.
  19. ↑ a b c d e Gutowski 2004 ↓, s. 362.
  20. ↑ a b Gutowski 2004 ↓, s. 361.
  21. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 361–362.
  22. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 362–363.
  23. ↑ Brooks 2005 ↓.
  24. ↑ Small 2017 ↓.
  25. ↑ Jazdon 2013 ↓, s. 81.
  26. ↑ Jazdon 2013 ↓, s. 84–85.
  27. ↑ Niemi 2018 ↓, s. 248.
  28. ↑ Kelly 2010 ↓.
  29. ↑ a b Gutowski 2004 ↓, s. 365.
  30. ↑ Goldsmith i O’Regan 2005 ↓, s. 66.
  31. ↑ a b c Gutowski 2004 ↓, s. 366.
  32. ↑ a b Gutowski 2004 ↓, s. 367.
  33. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 364, 368.
  34. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 368–369.
  35. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 369.
  36. ↑ a b Gutowski 2004 ↓, s. 370.
  37. ↑ Babelsberg verliert Studiochef: Trauer um Rainer Schaper (niem.). mediabiz.de, 2001-03-15. [dostęp 2021-07-16].
  38. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 371.
  39. ↑ a b Gutowski 2004 ↓, s. 372.
  40. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 364, 372.
  41. ↑ a b c Walczak, Nalazek i Maciejewski 2013 ↓, s. 94.
  42. ↑ Walczak, Nalazek i Maciejewski 2013 ↓, s. 98.
  43. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 372–373.
  44. ↑ Majewski 2015 ↓, s. 320.
  45. ↑ Majewski 2015 ↓, s. 322.
  46. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 373.
  47. ↑ a b Gutowski 2004 ↓, s. 374.
  48. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 374–375.
  49. ↑ Harwood 2001 ↓.
  50. ↑ a b c Gutowski 2004 ↓, s. 375.
  51. ↑ The Pianist – Roman Polański, Culture.pl [dostęp 2019-01-29] (ang.).
  52. ↑ a b Gutowski 2004 ↓, s. 376.
  53. ↑ Niemi 2018 ↓, s. 249.
  54. ↑ a b c Gutowski 2004 ↓, s. 377.
  55. ↑ The Pianist (ang.). Box Office Mojo. [dostęp 2015-03-08].
  56. ↑ The Pianist (2002), JP’s Box-Office [dostęp 2021-07-25].
  57. ↑ „Oficer i szpieg” Romana Polańskiego w Konkursie Głównym 76. MFF w Wenecji!, Gutek Film, 25 lipca 2019 [dostęp 2021-09-10] (pol.).
  58. ↑ The Pianist, Rotten Tomatoes [dostęp 2019-01-30].
  59. ↑ The Pianist, Metacritic [dostęp 2019-01-30].
  60. ↑ Ebert 2003 ↓.
  61. ↑ a b Wilmington 2003 ↓.
  62. ↑ Schickel 2002 ↓.
  63. ↑ a b LaSalle 2003 ↓.
  64. ↑ a b Scott 2002 ↓.
  65. ↑ a b Sotinel 2002 ↓.
  66. ↑ a b c „Pianista”: Sukces Polańskiego w cieniu słabych recenzji, Interia Film, 5 września 2017 [dostęp 2019-01-31] (pol.).
  67. ↑ Arata ↓.
  68. ↑ Frappat 2002 ↓, s. 76–77.
  69. ↑ a b Azoury 2002 ↓.
  70. ↑ Critiques Presse pour le film Le Pianiste, Allocine [dostęp 2019-01-30].
  71. ↑ Sobolewski 2002 ↓.
  72. ↑ Ostrowska 2010 ↓, s. 169.
  73. ↑ Kot 2014 ↓, s. 344.
  74. ↑ a b Śliwińska 2011 ↓, s. 57.
  75. ↑ Śliwińska 2011 ↓, s. 68.
  76. ↑ Sowińska 2013 ↓, s. 291.
  77. ↑ Pomostowski 2015 ↓, s. 122.
  78. ↑ Pomostowski 2015 ↓, s. 125.
  79. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 378.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Książki i rozdziały w pracach zbiorowych[edytuj | edytuj kod]

  • Jeremy Bernstein, Physicists on Wall Street and other essays on science and society, New York: Springer, 2011, ISBN 978-1-4419-2624-1 [dostęp 2021-07-17].
  • Ben Goldsmith, Tom O'Regan, The Film Studio: Film Production in the Global Economy, Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, 2005, ISBN 978-0-7425-8002-2.
  • Gene Gutowski, Od Holocaustu do Hollywood, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2004, ISBN 83-08-03549-3.
  • Wiesław Kot, Sto najważniejszych scen filmu polskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2014.
  • Jerzy Majewski, Spacerownik Warszawa w filmie, Warszawa: Wydawnictwo Agora, 2015, ISBN 978-83-268-2388-6.
  • Robert Niemi, 100 Great War Movies: The Real History Behind the Films, Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2018, ISBN 978-1-4408-3385-4 [dostęp 2021-09-10].
  • Joanna Ostrowska, Pianista Romana Polańskiego, czyli Holocaust Story po polsku, [w:] Agnieszka Wiśniewska, Piotr Marecki (red.), Kino polskie, 1989−2009: historia krytyczna, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2010.
  • Iwona Sowińska, Chopin idzie do kina, Kraków: Universitas, 2013.
  • Dariusz Walczak, Daniel Nalazek, Bartłomiej Maciejewski, Tramwajem przez piekło, czyli komunikacja miejska na terenie Dzielnicy Żydowskiej w Warszawie (1940−1942), Rybnik: Eurosprinter, 2013, ISBN 978-83-63652-01-2.
  • Paul Werner, Polański. Biografia, Anna Krochmal, Robert Kędzierski (tłum.), Poznań: Rebis, 2013, ISBN 978-83-7818-533-8.

Artykuły naukowe[edytuj | edytuj kod]

Artykuły prasowe i internetowe[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Filmy w reżyserii Romana Polańskiego
1960–1969
1970–1979
1980–1989
1990–1999
2000–2009
2010–2019
Filmy
krótkometrażowe

Roman Polanski Césars 2011.jpg

Cezar za najlepszy film
1975-1979
1980-1989
1990-1999
2000-2009
2010-2019
Filmy nagrodzone Złotą Palmą
1939–1959
1960–1979
1980–1999
2000–2019
od 2020

Palmed'or.jpg

Nagroda Polskiej Akademii Filmowej dla najlepszego filmu
1998–1999
2000–2009
2010–2019
2020–2029
Nagroda BAFTA dla najlepszego filmu
Najlepszy film
z dowolnego źródła
1947–1967
Najlepszy film
od 1968
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pianista_(film)&oldid=64558970”