Janusz Meissner

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Janusz Gniewomir Meissner
„Porucznik Herbert” , „Orski”
Ilustracja
kapitan kapitan
Data i miejsce urodzenia

21 stycznia 1901
Warszawa

Data i miejsce śmierci

28 lutego 1978
Kraków

Przebieg służby
Lata służby

od listopada 1918

Siły zbrojne

Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie
Poland badge.jpg Polskie Siły Zbrojne

Formacja

Roundel of Poland (1921-1993).svg Lotnictwo Wojska Polskiego
RAF roundel.svg RAF

Jednostki

2 eskadra
7 eskadra
56 pułk piechoty
4 eskadra
12 eskadra
1 pułk lotniczy
Bydgoska Szkoła Pilotów
11 pułk myśliwski
2 pułk lotniczy
Lotnicza Akademia Wojskowa

Stanowiska

szef kompanii
d-ca eskadry w CWOL
d-ca Eskadry Treningowej w Krakowie
adiutant pułku
oficer taktyczny
kierownik Wojskowej Rozgłośni Radiowej
korespondent wojenny
szef wydziału propagandy

Główne wojny i bitwy

wojna polsko-bolszewicka
III powstanie śląskie
II wojna światowa

Odznaczenia
Polowa Odznaka Pilota,
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Niepodległości z Mieczami Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy I klasy Order Sztandaru Pracy II klasy Krzyż Walecznych (1920-1941, dwukrotnie) Złoty Krzyż Zasługi Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi I stopnia Medal Srebrny za Długoletnią Służbę Złoty Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
Cytaty w Wikicytatach
Grób Janusza Meissnera na Cmentarzu Salwatorskim
Janusz Meissner i Leonard Buczkowski na planie filmu "Gwiaździsta eskadra"

Janusz Gniewomir Meissner, ps. literacki „Porucznik Herbert”, „Orski” (ur. 21 stycznia 1901 w Warszawie, zm. 28 lutego 1978 w Krakowie) – kapitan pilot Wojska Polskiego, pisarz i dziennikarz, kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Warszawie w rodzinie rzeźbiarza Jana Wiktora Meissnera i Anny z d. Braun[1], jego bratem był kapitan żeglugi wielkiej Tadeusz Meissner. Od 1915 uczył się w Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie. Od lipca 1917 działał w POW, przez kilka tygodni osadzony był w Cytadeli w X Pawilonie przez władze okupacyjne, lecz został zwolniony. Od 11 listopada 1918 w szeregach Wojska Polskiego, początkowo jako mechanik lotniczy w 2 eskadrze w Lublinie i 7 eskadrze we Lwowie[2].

Pod koniec 1919 ukończył kurs pilotażu w Niższej Szkole Pilotów w Krakowie, a w marcu 1920 w Wyższej Szkole Pilotów w Poznaniu[3]. W czerwcu 1920 przydzielony do 56 pułku piechoty jako szef kompanii[1]. Od 14 kwietnia do 6 czerwca 1920 roku służył jako pilot w Oficerskiej Szkole Obserwatorów Lotniczych[4]. Od lipca 1920 brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w składzie nowo sformowanej Toruńskiej Eskadry Wywiadowczej, w stopniu sierżanta pilota[5]. Za lot bojowy 16 lipca 1920 został odznaczony Krzyżem Walecznych, awansował też w sierpniu na podchorążego pilota. Po zakończeniu wojny wziął udział w przygotowaniach do III powstania śląskiego i działaniach bojowych od 3 maja 1921[6], dowodząc oddziałem dywersyjnym z grupy „Wawelberg”. Podczas akcji „Mosty”, która rozpoczęła powstanie, wysadził tor kolejowy pomiędzy Prudnikiem a Racławicami Śląskimi. Został odznaczony za to Orderem Virtuti Militari oraz Krzyżem Niepodległości z Mieczami.

Po powstaniu powrócił do lotnictwa wojskowego; od lutego 1922 służył w 12 eskadrze wywiadowczej w Warszawie jako podporucznik rezerwy zatrzymany w służbie czynnej. 1 października 1923 został odkomenderowany z 1 pułku lotniczego do Szkoły Podchorążych Piechoty na pięciomiesięczny kurs doszkolenia[7]. 9 maja 1924 został awansowany z dniem 1 kwietnia 1924 na porucznika ze starszeństwem z 1 lutego 1924 i 1. lokatą w korpusie oficerów aeronautycznych[8]. W tym samym roku ukończył studia w Wyższej Szkole Nauk Politycznych w Warszawie. W listopadzie 1924 został przydzielony do Szkoły Pilotów w Bydgoszczy na stanowisko instruktora[9]. 19 września 1925 zajął trzecie miejsce w I Pomorskim Locie Okrężnym[10]. Następnie pełnił służbę w 11 pułku myśliwskim w Lidzie i Departamencie Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych jako referent prasowy (1928). Od 1930 służył jako instruktor-pilot w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie, w 1931 – został dowódcą eskadry w CWOL[11]. 12 marca 1933 został mianowany kapitanem ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1933 i 37. lokatą w korpusie oficerów aeronautycznych[12]. W tym samym roku został przeniesiony do 2 pułku lotniczego w Krakowie[13], w którym pełnił służbę na stanowisku adiutanta pułku, a następnie oficera taktycznego III/2 dywizjonu myśliwskiego, dowódcy eskadry treningowej i pułkowej szkoły pilotów przy eskadrze treningowej. Brał także udział w sporcie lotniczym, miał licencję pilota sportowego i ukończony kurs szybowcowy. Z dniem 31 lipca 1939 przeniesiony w stan spoczynku[14]. Do 1939 wylatał na samolotach 7920 godzin.

Pod koniec lat trzydziestych był J.M. jednym z najpopularniejszych autorów literatury młodzieżowej i przygodowej, głównie dzięki swoim książkom i opowiadaniom o lotnictwie[15][16].

Po wybuchu II wojny światowej został 1 września 1939 zmobilizowany i przydzielony do CWOL w Dęblinie. Uczestniczył w jednym locie bojowym podczas kampanii wrześniowej. 19 września 1939 ewakuował się do Rumunii, gdzie został komendantem oddziału 300 lotników polskich, głównie podchorążych, internowanych w Tulczy, następnie w obozie we wsi Sarighiol. Został następnie pełnomocnikiem Brytyjskiego Funduszu Pomocy i Opieki nad Internowanymi Żołnierzami Polskimi działającego przy ambasadzie brytyjskiej, pracując przy ewakuacji polskich żołnierzy do Francji. Jesienią 1939 przedostał się do Francji, a po jej upadku – do Wielkiej Brytanii. Otrzymał numer służbowy RAF P-1007[17]. Nie otrzymując przydziału bojowego został redaktorem i współautorem czasopisma satyrycznego „Polski Spitfire”, którego jedyny numer ukazał się 5 września 1940 w dwóch egzemplarzach[18]. Zamieszczone w nim teksty i krytyka nie spotkały się z uznaniem polskich władz wojskowych, które wszczęły dochodzenie i skierowały go do rezerwy, „zsyłając” z powodów moralnych na Wyspę Węży (Bute)[19]. Mimo to, Meissner został następnie kierownikiem Wojskowej Rozgłośni Radiowej przy Biurze Propagandy Naczelnego Wodza, nadającej krótki program na falach BBC. Odmawiano jego prośbom o przydział do personelu latającego, powołując się na wiek. Od 1 kwietnia 1941 został jednak lotniczym korespondentem wojennym, uczestnicząc m.in. w lotach bojowych z załogami polskich bombowców, co wykorzystał w wydanej w 1943 popularnej książce Żądło Genowefy oraz w stanowiącej jej kontynuację L jak Lucy. 22 października 1942 zwolniony ze służby wojskowej, został dyrektorem Radia Polskiego – działu Ministerstwa Informacji i Dokumentacji rządu na uchodźstwie. W styczniu 1945 został szefem wydziału propagandy, prasy i informacji Polskich Sił Powietrznych.

Po wojnie, jesienią 1946 powrócił do Polski i zamieszkał w Zakopanem w willi Texas. W 1954 został tam wybrany na radnego Miejskiej Rady Narodowej[20], od 1956 zamieszkał w Krakowie, gdzie zmarł 28 lutego 1978. Został pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie w 1978. Pozostawił po sobie 2 synów: Andrzeja i Jerzego Lecha.

Jego pierwsza żona – Stanisława Jajkowska (we wspomnieniach występuje jako „Myszka”) zginęła tragicznie w 1923 i jest pochowana w Warszawie (dane z akt parafialnych wyszukiwarki genealogicznej)[potrzebny przypis], z tego związku miał syna Andrzeja. Jego druga żona Zofia, zmarła w 1955, jest pochowana na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie – z tego związku miał syna Jerzego Lecha (we wspomnieniach występuje jako Leszek), urodzonego w 1927, a zmarłego w 2000 roku i pochowanego w grobowcu rodzinnym z ojcem. Jego trzecia żona Krystyna zmarła w 2009 i jest pochowana w grobowcu rodzinnym wraz z Januszem Meissnerem (kwatera SC13-1-68)[21].

Matka Janusza Meissnera – Anna Meissner z domu Braun zmarła z wycieńczenia w IX 1944 w Warszawie w trakcie Powstania Warszawskiego. Brat Janusza Meissnera - kpt. ż.w. Tadeusz Meissner zmarł w 1966 i jest pochowany na Cmentarzu Witomińskim w Gdyni[22].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Janusza Meissnera.

Meissner napisał wiele popularnych utworów o tematyce lotniczej i marynistycznej, korzystając częściowo z własnych doświadczeń i przeżyć. Pierwszym z nich było opowiadanie Czerwone widmo, opublikowane w tygodniku "Na Fali" w 1926. W kolejnych latach publikował powieści, opowiadania, audycje radiowe. Pierwszą powieścią była Eskadra oparta na przeżyciach z wojny 1920; z kolei na tle zdarzeń I wojny światowej powstała sensacyjno-przygodowa powieść o sterowcu L-59.

Łącznie wydał 48 książek, z czego 33 o tematyce lotniczej, pozostałe o tematyce marynistycznej, sportowej, wojskowej lub myśliwskiej – np. Opowieść pod psem (a nawet pod dwoma) (1963), a także wspomnienia: Pierwsze kroki (1956), Jak dziś pamiętam (1967), Wiatr w podeszwach (1971) i Pióro ze skrzydeł (1973). Do najbardziej znanych powieści należą Szkoła orląt (1929) – poświęcona szkoleniu lotniczemu, Żądło Genowefy (1943) i L jak Lucy (1945) – poświęcone polskim lotnikom bombowym z czasu II wojny światowej, Wraki – powieść inspirowana autentycznym zdarzeniem wydobycia wraku niemieckiego transportowca «MS Seeburg», który później (największy statek Polskiej Marynarki Handlowej) pływał jako MS Dzierżyński, oraz historyczno-przygodowa trylogia Opowieść o korsarzu Janie Martenie (Czarna bandera, Czerwone krzyże, Zielona Brama). Książki te przez całe dziesięciolecia pobudzały (głównie wśród młodzieży) zainteresowania lotnicze i marynistyczne. W 1973 otrzymał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki I stopnia w dziedzinie literatury za całokształt twórczości.

Był ponadto autorem scenariusza do filmu Leonarda Buczkowskiego Gwiaździsta eskadra z 1930. Współtworzył także scenariusze filmowe (Orzeł, Sprawa pilota Maresza, Wraki), a na podstawie jego powieści S/t Samson wychodzi w morze (1953) powstał film Skarb kapitana Martensa. Meissner był również autorem książki Żwirko i Wigura – zbeletryzowanej opowieści o dokonaniach pilota Franciszka Żwirki i inż. Stanisława Wigury. Niektóre z książek przetłumaczono na języki obce.

„Sprawa Orłosia”[edytuj | edytuj kod]

W książkach Wiatr w podeszwach i Pilot gwiaździstego szlaku Meissner opisał jedną z największych wojskowych katastrof lotniczych w przedwojennej Polsce. 25 lipca 1931 w Dęblinie doszło do zderzenia samolotów "Bartel BM-4" pilotowanego przez kpr. Konrada Rynkowskiego oraz "Morane-Saulnier MS.35 E" z załogą instruktor – kpt. Karol Orłoś i uczeń- por Bolesław Rogowski, w wyniku czego wszyscy trzej lotnicy zginęli na miejscu. Meissner winą za wypadek obarczył błędne decyzje podjęte kpt. Orłosia, które miały doprowadzić do znalezienia się obu samolotów na kursie grożącym kolizją, a w konsekwencji do zderzenia.

Świadkiem wypadku był jeden z najlepszych polskich pilotów, późniejszy dowódca słynnego Dywizjonu 303, Witold Urbanowicz, który – w liście z 1 listopada 1974 do rodziny Karola Orłosia – dokładnie opisał całe zdarzenie, zarzucając Meissnerowi stronniczość, zmyślenie przebiegu katastrofy, niesłuszne obarczenie winą za wypadek kpt. Orłosia oraz dyskwalifikując ponadto Meissnera jako pilota. Przyczyną takiego ujęcia katastrofy w powieściach miała być zemsta na przełożonym, z którym Meissner był skonfliktowany. List był przeznaczony do publikacji właśnie w celu obrony dobrego imienia Karola Orłosia, ale Wydawnictwo Iskry (wydawca Meissnera) odmówiło wówczas opublikowania samego listu czy też sprostowania i nie chciało angażować się w tę sprawę. Broniący honoru swego stryja pisarz Kazimierz Orłoś był wówczas (w 1974) szykanowany przez komunistyczne władze, ponadto jego nazwisko objęto zapisem PRL-owskiej cenzury. Ostatecznie list ten opublikowano dopiero w 2015[23]. Należy jednak zauważyć, że oficjalne dochodzenie prowadzone przez prokuraturę i żandarmerię wojskową winą za wypadek obarczyło wyłącznie załogi obu rozbitych samolotów[24][25].

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Jego imię nosi m.in. ulica w Warszawie, w dzielnicy Praga-Południe (Gocław)[30], ulica w Poznaniu (na Osiedlu Lotników Wielkopolskich, w dzielnicy Jeżyce), ulica w Krakowie, w dzielnicy Prądnik Czerwony, w gdańskiej dzielnicy Zaspa, na kieleckim osiedlu Pod Dalnią, w Bolesławcu Śląskim oraz na wrocławskim Muchoborze Wielkim, a także w Nowym Sączu na Osiedlu Św. Heleny.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Polak (red.) 1993 ↓, s. 136.
  2. ↑ Niestrawski t. I 2017 ↓, s. 61.
  3. ↑ Niestrawski t. I 2017 ↓, s. 125.
  4. ↑ Niestrawski t. I 2017 ↓, s. 130.
  5. ↑ Romeyko 1933 ↓, s. 149.
  6. ↑ W źródle Mała encyklopedia lotników polskich (dz. cyt. w bibliogr.) najwyraźniej błędna data 3 marca 1921.
  7. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 60 z 18 września 1923 roku, s. 564.
  8. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 47 z 13 maja 1924 roku, s. 268.
  9. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 118 z 5 listopada 1924 roku, s. 659.
  10. ↑ Mariusz Niestrawski. Pierwszy Pomorski Lot Okrężny (19 września 1925). „Aeroplan” nr 1(130)/2018, s. 33-36. Warszawa: Agencja Lotnicza Altair Sp. z o.o. ISSN 1232-8839
  11. ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 238, 818.
  12. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 14 marca 1933 roku, s. 48.
  13. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 11 kwietnia 1933 roku, s. 85.
  14. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 956.
  15. ↑ W.Ch., Śmigłem i piórem, „Kurier Nowogródzki”, 2 (5), 8 stycznia 1932, s. 2, Cytat: Śmigłem i piórem wycina sobie drogę naprzód lotnik-literat, poeta i entuzjasta walki, mający mocną rękę, przyzwyczajoną do kierowania sterem, wzrok, śmiało sięgający w dal, i serce romantyka! Tak: Janusz Meissner niezawodnie należy do najciekawszych i najsympatyczniejszych współczesnych pisarzy.
  16. ↑ Mieczysław Lisiewicz, Filozofia Róży wiatrów. O Januszu Meissnerze, „Czas”, 91 (125), 8 maja 1938, s. 8, Cytat: Dlatego nie pomoże przemilczanie ani wzruszanie ramionami, nie pomoże odsuwanie na bok. Meissner i jego książki są najbardziej poszukiwaną lekturą młodzieży i pozostaną na pewuo aż do tego czasu, gdy przyjdzie ktoś drugi, kto pójdzie przez Meissnera nakreślonym torem, i opowie o morzu tak samo, jak Meissner opowiadał o powietrzu: rzeczy autentyczne, realne, prawdziwe, a jednak pełne romantyzmu sprawy fali idącej z daleka....
  17. ↑ Krzystek 2012 ↓, s. 382.
  18. ↑ Pismo współredagowali Zygmunt Wasilewski i Artur Horowicz; według Mała encyklopedia... ukazały się cztery numery. Zawarte w nim teksty satyryczne krytykujące stosunki panujące na uchodźstwie i zbyt duży wpływ oficerów sztabowych stały się przyczyną odsunięcia Meissnera przez władze.
  19. ↑ Kaczmarski 2020 ↓, s. 202.
  20. ↑ W okręgu wyborczym nr 5. Ogłoszenie Miejskiej Komisji Wyborczej w Zakopanem z dnia 6. grudnia 1954 r.; w.: Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie, 1955, nr 1, poz 6.
  21. ↑ Wyszukiwarka Grobonet Kraków Salwator. [dostęp 2016-06-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-01)].
  22. ↑ Wyszukiwarka Grobonet Gdynia Witomino
  23. ↑ Kazimierz Orłoś, Dzieje dwóch rodzin. Mackiewiczów z Litwy i Orłosiów z Ukrainy, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015 r., s. 299.
  24. ↑ Protokół prokuratury wojskowej z 14.08.1931r. – część I
  25. ↑ Protokół prokuratury wojskowej z 14.08.1931r. – część II
  26. ↑ M.P. z 1931 r. nr 64, poz. 100.
  27. ↑ M.P. z 1955 r. nr 96, poz. 1298
  28. ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 238.
  29. ↑ M.P. z 1953 r. nr 93, poz. 1254
  30. ↑ Uchwała nr 49 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 31 stycznia 1979 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy", Warszawa, dnia 2 kwietnia 1979 r., nr 5, poz. 21, s. 2

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Janusz_Meissner&oldid=67058467”