Janusz Meissner

Janusz Gniewomir Meissner Porucznik Herbert
kapitan
Data i miejsce urodzenia	21 stycznia 1901 Warszawa
Data i miejsce śmierci	28 lutego 1978 Kraków
Przebieg służby
Lata służby	od listopada 1918
Stanowiska	d-ca eskadry w CWOL w Dęblinie, d-ca Eskadry Treningowej w Krakowie
Główne wojny i bitwy	wojna polsko-bolszewicka, III powstanie śląskie, II wojna światowa
Odznaczenia

Grób Janusza Meissnera na Cmentarzu Salwatorskim

Janusz Gniewomił Meissner, ps. literacki „Porucznik Herbert” (ur. 21 stycznia 1901 w Warszawie, zm. 28 lutego 1978 w Krakowie) – kapitan pilot Wojska Polskiego, pisarz i dziennikarz.

Życiorys

Urodził się w Warszawie w rodzinie rzeźbiarza Jana Wiktora Meissnera, jego bratem był kapitan żeglugi wielkiej Tadeusz Meissner. Od 1915 uczył się w Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie. Od lipca 1917 działał w POW, przez kilka tygodni osadzony był w Cytadeli w X Pawilonie przez władze okupacyjne, lecz został zwolniony. W listopadzie 1918 wstąpił do Wojska Polskiego, służąc początkowo jako mechanik lotniczy w 2 Eskadrze w Lublinie i 7 Eskadrze we Lwowie.

Pod koniec 1919 ukończył kurs pilotażu w Niższej Szkole Pilotów w Krakowie, a w marcu 1920 w Wyższej Szkole Pilotów w Poznaniu. Od lipca 1920 brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w składzie nowo sformowanej Toruńskiej Eskadry Wywiadowczej, w stopniu sierżanta pilota. Za lot bojowy 16 lipca 1920 został odznaczony Krzyżem Walecznych, awansował też w sierpniu na podchorążego pilota. Po zakończeniu wojny wziął udział w przygotowaniach do III powstania śląskiego i działaniach bojowych od 3 maja 1921, dowodząc oddziałem dywersyjnym z grupy „Wawelberg”. Został odznaczony za to Orderem Virtuti Militari oraz Krzyżem Niepodległości z Mieczami.

Po powstaniu powrócił do lotnictwa wojskowego; od lutego 1922 służył w 12 Eskadrze Wywiadowczej w Warszawie jako podporucznik rezerwy zatrzymany w służbie czynnej. 1 października 1923 został odkomenderowany z 1 Pułku Lotniczego do Szkoły Podchorążych Piechoty na pięciomiesięczny kurs doszkolenia. 9 maja 1924 roku został awansowany z dniem 1 kwietnia 1924 roku na porucznika ze starszeństwem z 1 lutego 1924 roku i 1. lokatą w korpusie oficerów aeronautycznych. W tym samym roku ukończył studia w Wyższej Szkole Nauk Politycznych w Warszawie. Służył następnie w 11 Pułku Myśliwskim w Lidzie (1924), Niższej Szkole Pilotów w Bydgoszczy jako instruktor (1925), Departamencie Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych jako referent prasowy (1928). Od 1930 służył jako instruktor-pilot w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie, w 1931 – został dowódcą eskadry w CWOL. 12 marca 1933 został mianowany kapitanem ze starszeństwem z 1 stycznia 1933 i 37. lokatą w korpusie oficerów aeronautycznych. W tym samym roku został przeniesiony do 2 Pułku Lotniczego w Krakowie, w którym pełnił służbę na stanowisku adiutanta pułku, a następnie oficera taktycznego III/2 Dywizjonu Myśliwskiego, dowódcy Eskadry Treningowej i pułkowej szkoły pilotów przy Eskadrze Treningowej. Brał także udział w sporcie lotniczym, miał licencję pilota sportowego i ukończony kurs szybowcowy. Z dniem 31 lipca 1939 przeniesiony w stan spoczynku. Do 1939 wylatał na samolotach 7920 godzin.

Po wybuchu II wojny światowej został 1 września 1939 zmobilizowany i przydzielony do CWOL w Dęblinie. Uczestniczył w jednym locie bojowym podczas kampanii wrześniowej. 19 września 1939 ewakuował się do Rumunii, gdzie został komendantem oddziału 300 lotników polskich, głównie podchorążych, internowanych w Tulczy, następnie obozie we wsi Sarighiol. Został następnie pełnomocnikiem Brytyjskiego Funduszu Pomocy i Opieki nad Internowanymi Żołnierzami Polskimi działającego przy ambasadzie brytyjskiej, pracując przy ewakuacji polskich żołnierzy do Francji. Jesienią 1939 przedostał się do Francji, a po jej upadku – do Wielkiej Brytanii. Nie otrzymując przydziału bojowego został redaktorem i współautorem czasopisma satyrycznego „Polski Spitfire”, którego jedyny numer ukazał się 5 września 1940 w dwóch egzemplarzach. Zamieszczone w nim teksty i krytyka nie spotkały się z uznaniem polskich władz wojskowych, które wszczęły dochodzenie i skierowały go do rezerwy, „zsyłając” na Wyspę Węży (Bute). Mimo to, Meissner został następnie kierownikiem Wojskowej Rozgłośni Radiowej przy Biurze Propagandy Naczelnego Wodza, nadającej krótki program na falach BBC. Odmawiano jego prośbom o przydział do personelu latającego, powołując się na wiek. Od 1 kwietnia 1941 został jednak lotniczym korespondentem wojennym, uczestnicząc m.in. w lotach bojowych z załogami polskich bombowców, co wykorzystał w wydanej w 1943 popularnej książce Żądło Genowefy oraz w stanowiącej jej kontynuację L jak Lucy. 22 października 1942 zwolniony ze służby wojskowej, został dyrektorem Radia Polskiego – działu Ministerstwa Informacji i Dokumentacji rządu na uchodźstwie. W styczniu 1945 został szefem wydziału propagandy, prasy i informacji Polskich Sił Powietrznych.

Po wojnie, jesienią 1946 powrócił do Polski i zamieszkał w Zakopanem w willi Texas. W 1954 został tam wybrany na radnego Miejskiej Rady Narodowej, od 1956 zamieszkał w Krakowie, gdzie zmarł 28 lutego 1978. Został pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie w 1978 roku. Pozostawił po sobie 2 synów: Andrzeja i Jerzego Lecha.

Jego pierwsza żona – Stanisława Jajkowska (we wspomnieniach występuje jako „Myszka”) zginęła tragicznie w 1923 roku i jest pochowana w Warszawie (dane z akt parafialnych wyszukiwarki genealogicznej)^{[potrzebny przypis]}, z tego związku miał syna Andrzeja. Jego druga żona Zofia, zmarła w 1955 roku, jest pochowana na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie – z tego związku miał syna Jerzego Lecha (we wspomnieniach występuje jako Leszek), urodzonego w 1927 roku, a zmarłego w 2000 roku i pochowanego w grobowcu rodzinnym z ojcem. Jego trzecia żona Krystyna zmarła w 2009 roku i jest pochowana w grobowcu rodzinnym wraz z Januszem Meissnerem.

Matka Janusza Meissnera – Anna Meissner z domu Braun zmarła z wycieńczenia w IX 1944 roku w Warszawie w trakcie Powstania Warszawskiego. Brat Janusza Meissnera - kpt. ż.w. Tadeusz Meissner zmarł w 1966 roku i jest pochowany na Cmentarzu Witomino w Gdyni.

Twórczość

Meissner napisał wiele popularnych utworów o tematyce lotniczej i marynistycznej, korzystając częściowo z własnych doświadczeń i przeżyć. Pierwszym z nich było opowiadanie Czerwone widmo, opublikowane w tygodniku „Na Fali” w 1926. W kolejnych latach publikował powieści, opowiadania, audycje radiowe. Pierwszą powieścią była Eskadra oparta na przeżyciach z wojny 1920 roku. Łącznie wydał 48 książek, z tego 33 o tematyce lotniczej, pozostałe o tematyce marynistycznej, sportowej, wojskowej lub myśliwskiej – np. „Opowieść pod psem (a nawet pod dwoma)” (1963), a także wspomnienia: Pierwsze kroki (1956), Jak dziś pamiętam (1967), Wiatr w podeszwach (1971) i Pióro ze skrzydeł (1973). Najbardziej znane powieści to Szkoła orląt (1929), poświęcona szkoleniu lotniczemu, Żądło Genowefy (1943) i L jak Lucy (1945), poświęcone polskim lotnikom bombowym okresu II wojny światowej, Wraki powieść powstala na bazie autentycznego faktu wydobycia wraku niemieckiego transportowca MS Seeburg, który później (największy statek Polskiej Marynarki Handlowej) pływał jako MS Dzierżyński i trylogia Opowieść o korsarzu Janie Martenie (Czarna bandera, Czerwone krzyże, Zielona brama). Książki te przez całe dziesięciolecia pobudzały, głównie wśród młodych ludzi, zainteresowania lotnicze i marynistyczne. W 1973 otrzymał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki I stopnia w dziedzinie literatury za całokształt twórczości.

Był ponadto autorem scenariusza do filmu Leonarda Buczkowskiego Gwiaździsta eskadra z 1930 r. Współtworzył także scenariusze filmowe (Orzeł, Sprawa pilota Maresza, Wraki), a na podstawie jego powieści S/t Samson wychodzi w morze (1953) powstał film Skarb kapitana Martensa. Meissner był również autorem książki Żwirko i Wigura, opowieści o dokonaniach pilota Franciszka Żwirki i inż. Stanisława Wigury. Niektóre z książek przetłumaczono na kilka języków.

„Sprawa Orłosia”

W książkach Wiatr w podeszwach i Pilot gwiaździstego szlaku Meissner opisał w sposób wyjątkowo stronniczy jedną z największych wojskowych katastrof lotniczych w przedwojennej Polsce. Całą winą za wypadek z 25 lipca 1931 w Dęblinie oskarżył szefa pilotażu szkoły, pilota kpt. Karola Orłosia. W rzeczywistości Meissner, który podobno miał być świadkiem tej katastrofy, wymyślił po prostu wersję przedstawioną w książce, mszcząc się na swoim przełożonym, z którym był wcześniej skonfliktowany. Świadkiem wypadku był jeden z najlepszych polskich pilotów, późniejszy dowódca słynnego Dywizjonu 303, Witold Urbanowicz, który – w liście z 1 listopada 1974 r. do rodziny Karola Orłosia – dokładnie opisał całe zdarzenie i haniebną rolę Meissnera, zdyskwalifikował ponadto tego ostatniego jako pilota. List był przeznaczony do publikacji właśnie w celu obrony dobrego imienia Karola Orłosia, ale Wydawnictwo Iskry (wydawca Meissnera) odmówiło wówczas opublikowania samego listu czy też sprostowania i nie chciało angażować się w tę sprawę. Broniący honoru swego stryja pisarz Kazimierz Orłoś był wówczas (w 1974 r.) szykanowany przez komunistyczne władze, ponadto jego nazwisko objęto zapisem PRL-owskiej cenzury. Ostatecznie list ten opublikowano dopiero w 2015 r.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyżem Niepodległości z Mieczami – 12 marca 1931 roku „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Order Sztandaru Pracy I klasy
• Order Sztandaru Pracy II klasy
• Krzyż Walecznych – dwukrotnie
• Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi z Gwiazdą
• Srebrnym Medalem za Długoletnią Służbę
• Złoty Medal „Za Zasługi Dla Obronności Kraju”
• Medal Zasłużony dla Lotnictwa (1973)
• Polowa Odznaka Pilota

Upamiętnienie

Jego imię nosi m.in. ulica w Warszawie, w dzielnicy Praga-Południe (Gocław), ulica w Poznaniu, w dzielnicy Wola, ulica w Krakowie, w dzielnicy Prądnik Czerwony, w gdańskiej dzielnicy Zaspa, na kieleckim osiedlu Pod Dalnią, w Bolesławcu Śląskim oraz na wrocławskim Muchoborze Wielkim, a także w Nowym Sączu na Osiedlu Św. Heleny.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Odszedł Janusz Meissner. Nekrolog. „Dziennik Polski”. 49, s. 1, 4, 1 marca 1978. 
• Jerzy. Konieczny, Tadeusz. Malinowski: Mała encyklopedia lotników polskich. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983. ISBN 83-206-0337-4.
• Janusz Meissner: Wspomnienia pilota – 3. Pióro ze skrzydeł. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1985. ISBN 83-08-01134-9.
• Kazimierz Orłoś, Dzieje dwóch rodzin. Mackiewiczów z Litwy i Orłosiów z Ukrainy, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015 r. ​ISBN 978-83-08-06047-6​.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• http://geneteka.genealodzy.pl/