Janusz Meissner
![]() | |
![]() | |
Data i miejsce urodzenia |
21 stycznia 1901 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
28 lutego 1978 |
Przebieg służby | |
Lata służby |
od listopada 1918 |
Siły zbrojne | |
Formacja | |
Jednostki |
2 eskadra |
Stanowiska |
szef kompanii |
Główne wojny i bitwy |
wojna polsko-bolszewicka |
Odznaczenia | |
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |

Janusz Gniewomir Meissner, ps. literacki „Porucznik Herbert”, „Orski” (ur. 21 stycznia 1901 w Warszawie, zm. 28 lutego 1978 w Krakowie) – kapitan pilot Wojska Polskiego, pisarz i dziennikarz, kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w Warszawie w rodzinie rzeźbiarza Jana Wiktora Meissnera i Anny z d. Braun[1], jego bratem był kapitan żeglugi wielkiej Tadeusz Meissner. Od 1915 uczył się w Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie. Od lipca 1917 działał w POW, przez kilka tygodni osadzony był w Cytadeli w X Pawilonie przez władze okupacyjne, lecz został zwolniony. Od 11 listopada 1918 w szeregach Wojska Polskiego, początkowo jako mechanik lotniczy w 2 eskadrze w Lublinie i 7 eskadrze we Lwowie[2].
Pod koniec 1919 ukończył kurs pilotażu w Niższej Szkole Pilotów w Krakowie, a w marcu 1920 w Wyższej Szkole Pilotów w Poznaniu[3]. W czerwcu 1920 przydzielony do 56 pułku piechoty jako szef kompanii[1]. Od 14 kwietnia do 6 czerwca 1920 roku służył jako pilot w Oficerskiej Szkole Obserwatorów Lotniczych[4]. Od lipca 1920 brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w składzie nowo sformowanej Toruńskiej Eskadry Wywiadowczej, w stopniu sierżanta pilota[5]. Za lot bojowy 16 lipca 1920 został odznaczony Krzyżem Walecznych, awansował też w sierpniu na podchorążego pilota. Po zakończeniu wojny wziął udział w przygotowaniach do III powstania śląskiego i działaniach bojowych od 3 maja 1921[6], dowodząc oddziałem dywersyjnym z grupy „Wawelberg”. Podczas akcji „Mosty”, która rozpoczęła powstanie, wysadził tor kolejowy pomiędzy Prudnikiem a Racławicami Śląskimi. Został odznaczony za to Orderem Virtuti Militari oraz Krzyżem Niepodległości z Mieczami.
Po powstaniu powrócił do lotnictwa wojskowego; od lutego 1922 służył w 12 eskadrze wywiadowczej w Warszawie jako podporucznik rezerwy zatrzymany w służbie czynnej. 1 października 1923 został odkomenderowany z 1 pułku lotniczego do Szkoły Podchorążych Piechoty na pięciomiesięczny kurs doszkolenia[7]. 9 maja 1924 został awansowany z dniem 1 kwietnia 1924 na porucznika ze starszeństwem z 1 lutego 1924 i 1. lokatą w korpusie oficerów aeronautycznych[8]. W tym samym roku ukończył studia w Wyższej Szkole Nauk Politycznych w Warszawie. W listopadzie 1924 został przydzielony do Szkoły Pilotów w Bydgoszczy na stanowisko instruktora[9]. 19 września 1925 zajął trzecie miejsce w I Pomorskim Locie Okrężnym[10]. Następnie pełnił służbę w 11 pułku myśliwskim w Lidzie i Departamencie Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych jako referent prasowy (1928). Od 1930 służył jako instruktor-pilot w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie, w 1931 – został dowódcą eskadry w CWOL[11]. 12 marca 1933 został mianowany kapitanem ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1933 i 37. lokatą w korpusie oficerów aeronautycznych[12]. W tym samym roku został przeniesiony do 2 pułku lotniczego w Krakowie[13], w którym pełnił służbę na stanowisku adiutanta pułku, a następnie oficera taktycznego III/2 dywizjonu myśliwskiego, dowódcy eskadry treningowej i pułkowej szkoły pilotów przy eskadrze treningowej. Brał także udział w sporcie lotniczym, miał licencję pilota sportowego i ukończony kurs szybowcowy. Z dniem 31 lipca 1939 przeniesiony w stan spoczynku[14]. Do 1939 wylatał na samolotach 7920 godzin.
Pod koniec lat trzydziestych był J.M. jednym z najpopularniejszych autorów literatury młodzieżowej i przygodowej, głównie dzięki swoim książkom i opowiadaniom o lotnictwie[15][16].
Po wybuchu II wojny światowej został 1 września 1939 zmobilizowany i przydzielony do CWOL w Dęblinie. Uczestniczył w jednym locie bojowym podczas kampanii wrześniowej. 19 września 1939 ewakuował się do Rumunii, gdzie został komendantem oddziału 300 lotników polskich, głównie podchorążych, internowanych w Tulczy, następnie w obozie we wsi Sarighiol. Został następnie pełnomocnikiem Brytyjskiego Funduszu Pomocy i Opieki nad Internowanymi Żołnierzami Polskimi działającego przy ambasadzie brytyjskiej, pracując przy ewakuacji polskich żołnierzy do Francji. Jesienią 1939 przedostał się do Francji, a po jej upadku – do Wielkiej Brytanii. Otrzymał numer służbowy RAF P-1007[17]. Nie otrzymując przydziału bojowego został redaktorem i współautorem czasopisma satyrycznego „Polski Spitfire”, którego jedyny numer ukazał się 5 września 1940 w dwóch egzemplarzach[18]. Zamieszczone w nim teksty i krytyka nie spotkały się z uznaniem polskich władz wojskowych, które wszczęły dochodzenie i skierowały go do rezerwy, „zsyłając” z powodów moralnych na Wyspę Węży (Bute)[19]. Mimo to, Meissner został następnie kierownikiem Wojskowej Rozgłośni Radiowej przy Biurze Propagandy Naczelnego Wodza, nadającej krótki program na falach BBC. Odmawiano jego prośbom o przydział do personelu latającego, powołując się na wiek. Od 1 kwietnia 1941 został jednak lotniczym korespondentem wojennym, uczestnicząc m.in. w lotach bojowych z załogami polskich bombowców, co wykorzystał w wydanej w 1943 popularnej książce Żądło Genowefy oraz w stanowiącej jej kontynuację L jak Lucy. 22 października 1942 zwolniony ze służby wojskowej, został dyrektorem Radia Polskiego – działu Ministerstwa Informacji i Dokumentacji rządu na uchodźstwie. W styczniu 1945 został szefem wydziału propagandy, prasy i informacji Polskich Sił Powietrznych.
Po wojnie, jesienią 1946 powrócił do Polski i zamieszkał w Zakopanem w willi Texas. W 1954 został tam wybrany na radnego Miejskiej Rady Narodowej[20], od 1956 zamieszkał w Krakowie, gdzie zmarł 28 lutego 1978. Został pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie w 1978. Pozostawił po sobie 2 synów: Andrzeja i Jerzego Lecha.
Jego pierwsza żona – Stanisława Jajkowska (we wspomnieniach występuje jako „Myszka”) zginęła tragicznie w 1923 i jest pochowana w Warszawie (dane z akt parafialnych wyszukiwarki genealogicznej)[potrzebny przypis], z tego związku miał syna Andrzeja. Jego druga żona Zofia, zmarła w 1955, jest pochowana na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie – z tego związku miał syna Jerzego Lecha (we wspomnieniach występuje jako Leszek), urodzonego w 1927, a zmarłego w 2000 roku i pochowanego w grobowcu rodzinnym z ojcem. Jego trzecia żona Krystyna zmarła w 2009 i jest pochowana w grobowcu rodzinnym wraz z Januszem Meissnerem (kwatera SC13-1-68)[21].
Matka Janusza Meissnera – Anna Meissner z domu Braun zmarła z wycieńczenia w IX 1944 w Warszawie w trakcie Powstania Warszawskiego. Brat Janusza Meissnera - kpt. ż.w. Tadeusz Meissner zmarł w 1966 i jest pochowany na Cmentarzu Witomińskim w Gdyni[22].
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
- Z tym tematem związana jest kategoria:
Meissner napisał wiele popularnych utworów o tematyce lotniczej i marynistycznej, korzystając częściowo z własnych doświadczeń i przeżyć. Pierwszym z nich było opowiadanie Czerwone widmo, opublikowane w tygodniku "Na Fali" w 1926. W kolejnych latach publikował powieści, opowiadania, audycje radiowe. Pierwszą powieścią była Eskadra oparta na przeżyciach z wojny 1920; z kolei na tle zdarzeń I wojny światowej powstała sensacyjno-przygodowa powieść o sterowcu L-59.
Łącznie wydał 48 książek, z czego 33 o tematyce lotniczej, pozostałe o tematyce marynistycznej, sportowej, wojskowej lub myśliwskiej – np. Opowieść pod psem (a nawet pod dwoma) (1963), a także wspomnienia: Pierwsze kroki (1956), Jak dziś pamiętam (1967), Wiatr w podeszwach (1971) i Pióro ze skrzydeł (1973). Do najbardziej znanych powieści należą Szkoła orląt (1929) – poświęcona szkoleniu lotniczemu, Żądło Genowefy (1943) i L jak Lucy (1945) – poświęcone polskim lotnikom bombowym z czasu II wojny światowej, Wraki – powieść inspirowana autentycznym zdarzeniem wydobycia wraku niemieckiego transportowca «MS Seeburg», który później (największy statek Polskiej Marynarki Handlowej) pływał jako MS Dzierżyński, oraz historyczno-przygodowa trylogia Opowieść o korsarzu Janie Martenie (Czarna bandera, Czerwone krzyże, Zielona Brama). Książki te przez całe dziesięciolecia pobudzały (głównie wśród młodzieży) zainteresowania lotnicze i marynistyczne. W 1973 otrzymał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki I stopnia w dziedzinie literatury za całokształt twórczości.
Był ponadto autorem scenariusza do filmu Leonarda Buczkowskiego Gwiaździsta eskadra z 1930. Współtworzył także scenariusze filmowe (Orzeł, Sprawa pilota Maresza, Wraki), a na podstawie jego powieści S/t Samson wychodzi w morze (1953) powstał film Skarb kapitana Martensa. Meissner był również autorem książki Żwirko i Wigura – zbeletryzowanej opowieści o dokonaniach pilota Franciszka Żwirki i inż. Stanisława Wigury. Niektóre z książek przetłumaczono na języki obce.
„Sprawa Orłosia”[edytuj | edytuj kod]
W książkach Wiatr w podeszwach i Pilot gwiaździstego szlaku Meissner opisał jedną z największych wojskowych katastrof lotniczych w przedwojennej Polsce. 25 lipca 1931 w Dęblinie doszło do zderzenia samolotów "Bartel BM-4" pilotowanego przez kpr. Konrada Rynkowskiego oraz "Morane-Saulnier MS.35 E" z załogą instruktor – kpt. Karol Orłoś i uczeń- por Bolesław Rogowski, w wyniku czego wszyscy trzej lotnicy zginęli na miejscu. Meissner winą za wypadek obarczył błędne decyzje podjęte kpt. Orłosia, które miały doprowadzić do znalezienia się obu samolotów na kursie grożącym kolizją, a w konsekwencji do zderzenia.
Świadkiem wypadku był jeden z najlepszych polskich pilotów, późniejszy dowódca słynnego Dywizjonu 303, Witold Urbanowicz, który – w liście z 1 listopada 1974 do rodziny Karola Orłosia – dokładnie opisał całe zdarzenie, zarzucając Meissnerowi stronniczość, zmyślenie przebiegu katastrofy, niesłuszne obarczenie winą za wypadek kpt. Orłosia oraz dyskwalifikując ponadto Meissnera jako pilota. Przyczyną takiego ujęcia katastrofy w powieściach miała być zemsta na przełożonym, z którym Meissner był skonfliktowany. List był przeznaczony do publikacji właśnie w celu obrony dobrego imienia Karola Orłosia, ale Wydawnictwo Iskry (wydawca Meissnera) odmówiło wówczas opublikowania samego listu czy też sprostowania i nie chciało angażować się w tę sprawę. Broniący honoru swego stryja pisarz Kazimierz Orłoś był wówczas (w 1974) szykanowany przez komunistyczne władze, ponadto jego nazwisko objęto zapisem PRL-owskiej cenzury. Ostatecznie list ten opublikowano dopiero w 2015[23]. Należy jednak zauważyć, że oficjalne dochodzenie prowadzone przez prokuraturę i żandarmerię wojskową winą za wypadek obarczyło wyłącznie załogi obu rozbitych samolotów[24][25].
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 7829[1]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyżem Niepodległości z Mieczami – 12 marca 1931 roku „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”[26]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1955)[27]
- Order Sztandaru Pracy I klasy
- Order Sztandaru Pracy II klasy
- Krzyż Walecznych – dwukrotnie[28]
- Złoty Krzyż Zasługi (1953)[29]
- Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi z Gwiazdą
- Srebrnym Medalem za Długoletnią Służbę
- Złoty Medal „Za Zasługi Dla Obronności Kraju”
- Medal Zasłużony dla Lotnictwa (1973)
- Polowa Odznaka Pilota
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Jego imię nosi m.in. ulica w Warszawie, w dzielnicy Praga-Południe (Gocław)[30], ulica w Poznaniu (na Osiedlu Lotników Wielkopolskich, w dzielnicy Jeżyce), ulica w Krakowie, w dzielnicy Prądnik Czerwony, w gdańskiej dzielnicy Zaspa, na kieleckim osiedlu Pod Dalnią, w Bolesławcu Śląskim oraz na wrocławskim Muchoborze Wielkim, a także w Nowym Sączu na Osiedlu Św. Heleny.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Polak (red.) 1993 ↓, s. 136.
- ↑ Niestrawski t. I 2017 ↓, s. 61.
- ↑ Niestrawski t. I 2017 ↓, s. 125.
- ↑ Niestrawski t. I 2017 ↓, s. 130.
- ↑ Romeyko 1933 ↓, s. 149.
- ↑ W źródle Mała encyklopedia lotników polskich (dz. cyt. w bibliogr.) najwyraźniej błędna data 3 marca 1921.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 60 z 18 września 1923 roku, s. 564.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 47 z 13 maja 1924 roku, s. 268.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 118 z 5 listopada 1924 roku, s. 659.
- ↑ Mariusz Niestrawski. Pierwszy Pomorski Lot Okrężny (19 września 1925). „Aeroplan” nr 1(130)/2018, s. 33-36. Warszawa: Agencja Lotnicza Altair Sp. z o.o. ISSN 1232-8839
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 238, 818.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 14 marca 1933 roku, s. 48.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 11 kwietnia 1933 roku, s. 85.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 956.
- ↑ W.Ch., Śmigłem i piórem, „Kurier Nowogródzki”, 2 (5), 8 stycznia 1932, s. 2, Cytat: Śmigłem i piórem wycina sobie drogę naprzód lotnik-literat, poeta i entuzjasta walki, mający mocną rękę, przyzwyczajoną do kierowania sterem, wzrok, śmiało sięgający w dal, i serce romantyka! Tak: Janusz Meissner niezawodnie należy do najciekawszych i najsympatyczniejszych współczesnych pisarzy .
- ↑ Mieczysław Lisiewicz , Filozofia Róży wiatrów. O Januszu Meissnerze, „Czas”, 91 (125), 8 maja 1938, s. 8, Cytat: Dlatego nie pomoże przemilczanie ani wzruszanie ramionami, nie pomoże odsuwanie na bok. Meissner i jego książki są najbardziej poszukiwaną lekturą młodzieży i pozostaną na pewuo aż do tego czasu, gdy przyjdzie ktoś drugi, kto pójdzie przez Meissnera nakreślonym torem, i opowie o morzu tak samo, jak Meissner opowiadał o powietrzu: rzeczy autentyczne, realne, prawdziwe, a jednak pełne romantyzmu sprawy fali idącej z daleka... .
- ↑ Krzystek 2012 ↓, s. 382.
- ↑ Pismo współredagowali Zygmunt Wasilewski i Artur Horowicz; według Mała encyklopedia... ukazały się cztery numery. Zawarte w nim teksty satyryczne krytykujące stosunki panujące na uchodźstwie i zbyt duży wpływ oficerów sztabowych stały się przyczyną odsunięcia Meissnera przez władze.
- ↑ Kaczmarski 2020 ↓, s. 202.
- ↑ W okręgu wyborczym nr 5. Ogłoszenie Miejskiej Komisji Wyborczej w Zakopanem z dnia 6. grudnia 1954 r.; w.: Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie, 1955, nr 1, poz 6.
- ↑ Wyszukiwarka Grobonet Kraków Salwator. [dostęp 2016-06-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-01)].
- ↑ Wyszukiwarka Grobonet Gdynia Witomino
- ↑ Kazimierz Orłoś, Dzieje dwóch rodzin. Mackiewiczów z Litwy i Orłosiów z Ukrainy, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015 r., s. 299.
- ↑ Protokół prokuratury wojskowej z 14.08.1931r. – część I
- ↑ Protokół prokuratury wojskowej z 14.08.1931r. – część II
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 64, poz. 100.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 96, poz. 1298
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 238.
- ↑ M.P. z 1953 r. nr 93, poz. 1254
- ↑ Uchwała nr 49 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 31 stycznia 1979 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy", Warszawa, dnia 2 kwietnia 1979 r., nr 5, poz. 21, s. 2
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Odszedł Janusz Meissner. Nekrolog. „Dziennik Polski”. 49, s. 1, 4, 1 marca 1978.
- Krzysztof Kaczmarski: Nie tylko Rothesay. Oficerskie obozy izolacyjne oraz obóz dyscyplinarny dla żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych w Wielkiej Brytanii (1940-1943). Rzeszów-Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2020. ISBN 978-83-8098-813-2. OCLC 276981965.
- Jerzy Konieczny, Tadeusz. Malinowski: Mała encyklopedia lotników polskich. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983. ISBN 83-206-0337-4.
- Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). T. I: Początki, organizacja, personel i sprzęt. Oświęcim: Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0. OCLC 995372299.
- Tadeusz Jerzy Krzystek, [Anna Krzystek]: Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii w latach 1940-1947 łącznie z Pomocniczą Lotniczą Służbą Kobiet (PLSK-WAAF). Sandomierz: Stratus, 2012. ISBN 978-83-61421-59-7. OCLC 276981965.
- Janusz Meissner: Wspomnienia pilota – 3. Pióro ze skrzydeł. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1985. ISBN 83-08-01134-9.
- Kazimierz Orłoś, Dzieje dwóch rodzin. Mackiewiczów z Litwy i Orłosiów z Ukrainy, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015 r. ISBN 978-83-08-06047-6.
- Marian Romeyko (red.), Ku czci poległych lotników: księga pamiątkowa, Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku czci Poległych Lotników, 1933, OCLC 830230270 [dostęp 2021-03-01] [zarchiwizowane z adresu 2020-06-03] .
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- http://geneteka.genealodzy.pl/
- Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792 – 1945. T. 2/2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1993. ISBN 83-900510-0-1.
- Absolwenci i studenci Szkoły Nauk Politycznych w Warszawie
- Członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej
- Kapitanowie lotnictwa II Rzeczypospolitej
- Laureaci Nagrody Ministra Kultury i Sztuki (1944–1989)
- Ludzie radia w Polsce
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski
- Odznaczeni Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi
- Odznaczeni Krzyżem Niepodległości z Mieczami
- Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1944–1989)
- Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Walecznych
- Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy I klasy
- Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy II klasy
- Odznaczeni Srebrnym Medalem za Długoletnią Służbę (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (1944–1989)
- Odznaczeni Złotym Medalem „Za zasługi dla obronności kraju”
- Oficerowie II Rzeczypospolitej w powstaniach śląskich
- Polscy szybownicy
- Pochowani na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie
- Polscy dziennikarze prasowi
- Polscy lotnicy w wojnie polsko-bolszewickiej
- Polscy pisarze współcześni
- Polscy prozaicy XX wieku
- Polscy scenarzyści XX wieku
- Radni Miejskich Rad Narodowych
- Uczestnicy III powstania śląskiego
- Uczestnicy kampanii wrześniowej (strona polska)
- Więźniowie Cytadeli Warszawskiej (Królestwo Polskie 1916–1918)
- Urodzeni w 1901
- Zmarli w 1978
- Piloci 4 Eskadry Wywiadowczej
- Oficerowie 1 Pułku Lotniczego
- Ludzie urodzeni w Warszawie