Katarzyna I

Katarzyna I Aleksiejewna
Marta Skowrońska (Skawrońska?)
	Cesarzowa Rosji; (panująca)
Okres	od 8 lutego 1725; do 17 maja 1727
Poprzednik	Piotr I Wielki
Następca	Piotr II Romanow
	Cesarzowa Rosji; (jako małżonka)
Okres	od 2 listopada 1721; do 8 lutego 1725
Jako żona	Piotr I Wielki
Koronacja	18 maja 1724
Poprzedniczka	Eudoksja Łopuchina
Następczyni	Katarzyna II
	Dane biograficzne
Data i miejsce urodzenia	15 kwietnia 1683 lub 1684 ; Jēkabpils
Data i miejsce śmierci	17 maja 1727 ; Petersburg
Miejsce spoczynku	Sobór Pietropawłowski w Petersburgu
Ojciec	Samuel Skowroński (Skawroński?)
Matka	nieznana
Mąż	Johann Rabe
Mąż	Piotr I Wielki; od luty 1712; do 28 stycznia 1725
Dzieci	Anna; Elżbieta; 10 lub 8 dzieci zmarłych w dzieciństwie
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Katarzyna I Aleksiejewna^[1] (ros. Екатерина I Алексеевна; urodzona jako Marta Helena Skowrońska^[2]; ur. 5 kwietnia^?/15 kwietnia 1684^[2] w Jēkabpils w Inflantach, zm. 6 maja^?/17 maja 1727 w Petersburgu) – cesarzowa Rosji^[b] w latach 1724–1727 (samodzielne panowanie od śmierci męża w 1725), druga żona Piotra I Wielkiego od 1712 r.^[3]

Życiorys

Pochodzenie i młodość

Urodziła się 5 kwietnia 1684 r. prawdopodobnie w rodzinie chłopskiej, jednak nie jest to do końca pewne^[2], gdyż istnieje teoria, że jej ojciec Samuel Skowroński mógł być zubożałym inflanckim szlachcicem^[2]. Mógł być też szwedzkim oficerem^[4]. O jej matce nie ma żadnych pewnych informacji^[2].

Według innej wersji, Marta była córką osiadłego na terenie dzisiejszej Łotwy chłopa wyznania katolickiego, mieszkańca Wielkiego Księstwa Litewskiego Polaka, Samuela Skowrońskiego. Skowroński w latach 70. i 80. XVII wieku miał służyć u gospodarza Pałacu Kazimierza Jana Sapiehy, po czym uciekł od niego do Estonii, gdzie urodziła się przyszła cesarzowa^[5]. Później, podczas panowania Katarzyny I, władze rosyjskie zaczęły wykupować od możnowładców litewskich jej braci i siostry^[6].

Marta wcześnie została sierotą^[4].

Pierwsze małżeństwo

W wieku kilkunastu lat najęła się na służbę u ewangelickiego pastora Glücka w inflanckim Marienburgu (obecnie Alūksne, Łotwa). W tym mieście poznała szwedzkiego dragona, ubogiego szlachcica Johanna Rabego, za którego wyszła za mąż. Ten prawdopodobnie sprzedał ją Inflantczykowi, który zmusił ją do prostytucji^[7]. Według innej wersji po śmierci męża dostała się do niewoli^[4]. Po nawiązaniu romansu z rosyjskim kawalerzystą trafiła na służbę do marszałka Borysa Szeremietiewa^[4]. U niego spotkał ją Aleksandr Mienszykow, najbliższy doradca cara Piotra I, który wykupił ją od hrabiego^[4].

Romans z carem

W 1700 r.^[2] lub w 1706 r.^[7] u Aleksandra Mienszykowa Marta poznała cara Piotra I i wkrótce rozpoczął się ich romans^[8]. Piotr I kilka lat wcześniej zamknął swoją pierwszą żonę, Eudoksję, w monasterze Opieki Matki Bożej w Suzdalu.

Marta prawdopodobnie w 1705 r. przeszła na prawosławie i przyjęła imię Katarzyna Aleksiejewna^[2]. Od tego czasu cudzoziemki, które dołączały do carskiej rodziny, przybierały imiona rosyjskie^[2].

Katarzyna idealnie spełniała wymogi Piotra I: lubiła alkohol, szaloną i swobodną zabawę. Była analfabetką^[2], chociaż mówiła po niemiecku, szwedzku, polsku i nauczyła się rosyjskiego^[9]. Miała czarne włosy i ciemne oczy oraz dość pulchną sylwetkę^[4]. Car miał wiele kochanek, jednak tylko Katarzyna potrafiła załagodzić wybuchy jego gniewu i agresji, także fizycznej^[4]. Wykazywała się odwagą i potrafiła namówić cara do przerywania uczt suto zakrapianych alkoholem^[2]. Z czasem Katarzynie zaczęto oddawać hołdy należne carskiej małżonce, mimo iż nie była jeszcze carycą^[2].

Małżeństwo z Piotrem I Wielkim

Piotr I ogłosił Katarzynę swoją żoną w 1711 r., choć oficjalne małżeństwo zostało zawarte w cerkwi w petersburskim pałacu Mienszykowa^[10] w lutym 1712 r.^[2]^[3] Córki Katarzyny i Piotra były druhnami^[4]. Obecne na ślubie były bratanice Piotra, w tym przyszła cesarzowa Anna oraz Katarzyna, babka przyszłego cesarza Iwana VI^[3]. Syn cara i jego pierwszej żony Aleksy nie pojawił się w cerkwi, gdyż drugie małżeństwo ojca uznawał za brak szacunku do swojej matki^[3].

Katarzyna miała silną pozycję na dworze, mimo niechęci niektórych dworzan ze względu na jej pochodzenie oraz stronników pierwszej żony cara, Eudoksji^[2]. Miała wsparcie księcia Mienszykowa^[4]. Dla drugiej żony Piotr nakazał wznieść pod Petersburgiem pałac w Carskim Siole^[11].

Namówiła męża do podpisania traktatu pruckiego^[12]

Katarzyna urodziła 9^[2] lub 12^[7]^[4] dzieci, jednak tylko dwie córki: Anna i Elżbieta, urodzone przed oficjalnym ślubem w 1712 r., przeżyły dzieciństwo^[4]. Piotr nie winił żony za śmierć synów twierdząc, że to wola Boga^[4]. Oddana mężowi Katarzyna godziła się na jego kolejne romanse, o których ten w szczegółach ją informował, a nawet sama wybierała mu kochanki^[13]^[4]. Mimo romansów cara małżonkowie byli sobie bardzo bliscy^[4]. Podczas wyjazdów cara para cały czas ze sobą korespondowała (Katarzyna dyktowała treść swoich listów, te od Piotra były jej odczytywane)^[4].

Pasierb Katarzyny był skonfliktowany z ojcem. Prosił Katarzynę o pomoc i stawiennictwo przed carem, jednak nie ma informacji, jakoby Katarzyna próbowała wpłynąć na męża w tej kwestii^[14]. Carewicz Aleksy zmarł w wyniku zadanych ciosów lub został zamordowany w czerwcu 1718 r.^[14]

W 1722 r. mołdawska księżniczka Maria Kantemir towarzyszyła Piotrowi i Katarzynie w podróży do Astrachania^[15]. Księżniczka urodziła martwe dziecko, którego ojcem był cesarz^[15]. Na dworze carskim szerzyły się plotki, jakoby Katarzyna (lub ktoś na jej polecenie) otruła ciężarną Marię.

Koronacja

W grudniu 1721 r. przyznano Katarzynie oficjalny tytuł cesarzowej^[16].

7/18 maja 1724 r. w soborze Zaśnięcia Matki Bożej na moskiewskim Kremlu odbyła się jej koronacja^[13]. Był to ogromny sukces i wyróżnienie dla Katarzyny, bowiem była to pierwsza tego typu uroczystość od 1606 r., kiedy ukoronowano Marynę Mniszchównę^[16]. Car osobiście włożył na głowę żony koronę imperatorską, która była wysadzana brylantami^[16]^[17]. Cesarzowa nie otrzymała jednak berła ani jabłka, symboli władzy, ponieważ Piotr I pozostawił je sobie^[16]^[17]. Ceremonia była pełna przepychu, zaproszeni goście ubrani byli w stylu europejskim. Sama Katarzyna wystąpiła w brokatowym płaszczu, który był bogato zdobiony kamieniami szlachetnymi^[16].

Romans z Wilhelmem Monsem

Katarzyna nawiązała romans z szambelanem swego dworu, 30-letnim Wilhelmem Monsem^[15]. Był bratem jednej z kochanek Piotra Anny^[15]. Powszechnie uważano go za bardzo przystojnego mężczyznę^[15]. W październiku 1724 r. oskarżono go o łapówkarstwo^[15]. Poddany torturom przyznał się do winy^[15]. W jego rzeczach osobistych znaleziono listy miłosne kierowane do Katarzyny^[15]. Cesarzowa stanęła w obronie swego kochanka, jednak bezskutecznie – Mons został ścięty 16 listopada 1724 r.^[15] Głowę kochanka zakonserwowano w słoju i przekazano cesarzowej^[15]. Relacje pomiędzy małżonkami popsuły się, Piotr groził żonie, że pozbawi ją pozycji i władzy^[15]. Katarzyna obawiała się, że Piotr oddali ją i poślubi Marię Kantemir^[15].

Samodzielne rządy

W listopadzie 1724 r. Piotr zachorował^[17]. Na łożu śmierci czuwała przy nim Katarzyna, która poprosiła go, aby przebaczył Mienszykowowi, z którym od niedawna był skonfliktowany^[15]. Piotr w swoich ostatnich słowach zamierzał wskazać następcę, jednak nie był w stanie już pisać^[c], jedynie posłał po starszą z córek Annę, aby podyktować jej swoją wolę^[15]. Zanim cesarzówna przybyła, Piotr już nie żył. Zmarł o 6:00 rano 28 stycznia 1725 r.^[15]

Zgodnie z jego testamentem Katarzyna przejęła po nim tron cesarski^[18].

Według większości źródeł Piotr nie pozostawił testamentu a poza komnatą, w której leżało ciało cesarza, odbyły się narady na temat sukcesji^[15]. Wpływowe rody Dołgorukowów i Golicynów starały się wystąpić przeciwko Katarzynie i osadzić na tronie wnuka Piotra i Eudoksji^[15]. Piotr Tołstoj zaproponował, aby rządy objęła samodzielnie Katarzyna^[15]. Książę Mienszykow również agitował za kandydaturą Katarzyny^[15]. Gwardia natychmiastowo poparła tę decyzję i feldmarszałek Stiepan Apraksin obwołał Katarzynę cesarzową^[15].

Katarzyna była pierwszą kobietą w Rosji pełniącą samodzielne rządy^[19]^[15]. Faktycznie władzę w jej imieniu sprawował Aleksandr Mienszykow, który przewodniczył specjalnie utworzonej 6-osobowej Najwyższej Tajnej Radzie, będącej organem doradczym carycy^[20]. Katarzyna znacznie bardziej interesowała się życiem dworskim, przyjęciami i balami; na prowadzenie dworu wydała w pierwszym roku panowania 450 tys. rubli^[20]. Nie była popularna wśród poddanych^[21].

Kontynuowała rozbudowę Petersburga, zgodnie z życzeniem męża. Dokończyła budowę i zainaugurowała działalność petersburskiej Kunstkamery, sprzyjała urządzaniu ogrodów miejskich i umacnianiu brzegów Newy, by zapobiegać powodziom^[22]. Również kontynuując inicjatywę męża, wsparła finansowo pierwszą wyprawę Vitusa Beringa w poszukiwaniu drogi morskiej między Syberią a Ameryką Północną (wyprawa ta zakończyła się już po jej śmierci)^[22].

Zdrowie Katarzyny nadwątliło wieloletnie nadużywanie alkoholu, kobieta cierpiała również na chorobę weneryczną i astmę^[21]. W testamencie wyraziła wolę, aby następcą na tronie po jej śmierci został Piotr II Aleksiejewicz, wnuk Piotra I (po jego najstarszym synu z pierwszego małżeństwa – Aleksym). Dopiero po nim władcami miały być kolejno Anna i Elżbieta, córki Piotra I i Katarzyny.

W 1726 odznaczona Orderem Orła Białego^[23].

Postać Katarzyny I jest tytułową bohaterką beletrystycznej powieści Ellen Alpsten Caryca^[24].

Uwagi

↑ Formalna współwładczyni z Piotrem I od 18 maja 1724.
↑ Tytuł nieuznawany przez Rzeczpospolitą.
↑ Napisał tylko „Oddajcie wszystko...”.

Przypisy

↑ Katarzyna I Aleksiejewna, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-10-26] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ AndrzejA. Andrusiewicz AndrzejA., Romanowowie, 2014, s. 159, 173 .
↑ ^a ^b ^c ^d Simon SebagS.S. Montefiore Simon SebagS.S., Romanowowie 1613-1918, 2017, s. 129, ISBN 978-83-65257-13-0 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Simon SebagS.S. Montefiore Simon SebagS.S., Romanowowie. 1613-1918, 2017, s. 106–107, ISBN 978-83-65257-13-0 .
↑ W. Kalada: Дом на Юр’еўскай вуліцы. W: Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. T. 1. Mińsk: BiełTA, 2001, s. 273. ISBN 985-6302-33-1. (biał.).
↑ Всемирно известные белорусы. BiełTA. [dostęp 2010-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-11)]. (ros.).
↑ ^a ^b ^c Biblioteka GazetyB.G. Wyborczej Biblioteka GazetyB.G., Dynastie Europy. Romanowowie, 2010, s. 24 .
↑ J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 51–52.
↑ J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 51.
↑ J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 52.
↑ J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 63.
↑ AndrzejA. Andrusiewicz AndrzejA., Romanowowie, 2012, s. 165 .
↑ ^a ^b J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 77–78.
↑ ^a ^b Simon SebagS.S. Montefiore Simon SebagS.S., Romanowowie 1613-1918, 2017, s. 139–140, ISBN 978-83-65257-13-0 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u Simon SebagS.S. Montefiore Simon SebagS.S., Romanowowie 1613-1918, 2017, s. 157–160, ISBN 978-83-65257-13-0 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e AndrzejA. Andrusiewicz AndrzejA., Romanowowie, 2012, s. 169–171 .
↑ ^a ^b ^c Simon SebagS.S. Montefiore Simon SebagS.S., Romanowowie 1613-1918, 2017, s. 152, ISBN 978-83-65257-13-0 .
↑ J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 79.
↑ Synowa Iwana Groźnego po śmierci swego męża zrezygnowała z tronu po kilku dniach.
↑ ^a ^b J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 88–89.
↑ ^a ^b J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 92–93.
↑ ^a ^b J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 90–91.
↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008, 2008, s. 152.
↑ Ellen Alpsten, Caryca. (tłum. Daria Kuczyńska-Szymala, Katowice 2011, Sonia Draga, ISBN 978-83-7508-374-3).

[1] Formalna współwładczyni z Piotrem I od 18 maja 1724.

[4] Tytuł nieuznawany przez Rzeczpospolitą.

[20] Napisał tylko „Oddajcie wszystko...”.

[2] Katarzyna I Aleksiejewna, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-10-26] .

[:0-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ AndrzejA. Andrusiewicz AndrzejA., Romanowowie, 2014, s. 159, 173 .

[:7-5] Simon SebagS.S. Montefiore Simon SebagS.S., Romanowowie 1613-1918, 2017, s. 129, ISBN 978-83-65257-13-0 .

[:8-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Simon SebagS.S. Montefiore Simon SebagS.S., Romanowowie. 1613-1918, 2017, s. 106–107, ISBN 978-83-65257-13-0 .

[7] W. Kalada: Дом на Юр’еўскай вуліцы. W: Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. T. 1. Mińsk: BiełTA, 2001, s. 273. ISBN 985-6302-33-1. (biał.).

[8] Всемирно известные белорусы. BiełTA. [dostęp 2010-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-11)]. (ros.).

[:1-9] Biblioteka GazetyB.G. Wyborczej Biblioteka GazetyB.G., Dynastie Europy. Romanowowie, 2010, s. 24 .

[10] J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 51–52.

[11] J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 51.

[12] J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 52.

[13] J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 63.

[14] AndrzejA. Andrusiewicz AndrzejA., Romanowowie, 2012, s. 165 .

[:3-15] J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 77–78.

[:9-16] Simon SebagS.S. Montefiore Simon SebagS.S., Romanowowie 1613-1918, 2017, s. 139–140, ISBN 978-83-65257-13-0 .

[:10-17] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u Simon SebagS.S. Montefiore Simon SebagS.S., Romanowowie 1613-1918, 2017, s. 157–160, ISBN 978-83-65257-13-0 .

[:2-18] AndrzejA. Andrusiewicz AndrzejA., Romanowowie, 2012, s. 169–171 .

[:11-19] Simon SebagS.S. Montefiore Simon SebagS.S., Romanowowie 1613-1918, 2017, s. 152, ISBN 978-83-65257-13-0 .

[21] J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 79.

[22] Synowa Iwana Groźnego po śmierci swego męża zrezygnowała z tronu po kilku dniach.

[:4-23] J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 88–89.

[:5-24] J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 92–93.

[:6-25] J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo MAGNUM, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7, s. 90–91.

[26] Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008, 2008, s. 152.

[27] Ellen Alpsten, Caryca. (tłum. Daria Kuczyńska-Szymala, Katowice 2011, Sonia Draga, ISBN 978-83-7508-374-3).

[a]

[1]

[2]

[b]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[c]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]