Mundur Polskich Sił Zbrojnych

Mundur Polskich Sił Zbrojnych – ubiór żołnierza Polskich Sił Zbrojnych.

Mundur Wojska Polskiego we Francji

Formowane jesienią 1939 roku oddziały Armii Polskiej we Francji otrzymały różnorodne, mocno wysłużone, pamiętające czasy I wojny światowej, umundurowanie barwy błękitnej. Jako nakrycia głowy służyły: czapki typu kepi, furażerki, berety i hełmy. Wojsku wydano drelichowe spodnie, stare ładownice i tornistry. Znakiem przynależności państwowej były samorzutnie nakładany polski orzeł wojskowy.

Lotnicy polscy otrzymali granatowe mundury, skórzane kurtki i ubiory polowe lotnictwa francuskiego. Na granatowych czapkach lotnicze godła ze skrzydłami husarskimi.

Ciągłość tradycji ubioru w czasie całej wojny utrzymały załogi okrętów wojennych, które znalazły się w 1939 roku w portach Wielkiej Brytanii oraz personel dowódczy i brzegowy marynarki wojennej. Nie nastręczało to trudności wobec wielkiego podobieństwa polskich i brytyjskich ubiorów marynarskich.

24 października 1939 roku ukazał się pierwszy na wychodźstwie rozkaz Ministra Spraw Wojskowych regulujący zasady umundurowania wojska na obczyźnie. Jako zasadę przyjęto, że mundury będą kroju i barwy państw sojuszniczych z polskimi odznakami stopni wojskowych i polskim godłem wojskowym. Zniesiono obowiązek noszenia guzików z orłem państwowym, numerów pułków na naramiennikach, barwnych patek i wężyków na kołnierzu. Barwy broni i służb miały być od tej pory oznaczone małymi patkami barwnymi z wypustkami, naszywanymi na kołnierzach kurtek i płaszczy.

Wiosną 1940 roku wydano oddziałom polskim nowe umundurowanie i oporządzenie wzoru 1935. Nakryciem głowy były furażerki khaki i hełmy, a w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Podhalańskich i 2 Dywizji Strzelców Pieszych ciemnobrązowe berety francuskich oddziałów fortecznych z orłami wyciśniętymi z gumy. Na hełmie wzór 1915 malowano biały wizerunek polskiego godła wojskowego.

Kurtki żołnierskie były zapinane na pięć wypukłych guzików, z miękkim leżącym kołnierzem, spod którego widać było koszulę khaki. Niektóre oddziały z braku kurtek otrzymały grube swetry barwy khaki. Spodnie sukienne kroju pump, noszone były z owijaczami pod kolano. Obuwie stanowiły juchtowe trzewiki sznurowane z podkówkami i gwoździami. Płaszcz khaki z zapięciem jednorzędowym na pięć guzików był przystosowany do podpinania pół, by nie przeszkadzały w marszu. Kołnierze płaszczy i kurtek miały na przodzie wszytą klapkę do zakrywania numerów jednostek.

Kurtki oficerskie posiadały cztery kieszenie i wyłożony kołnierz do koszuli z krawatem. W nowym mundurze noszono godła metalowe lub haftowane na czapkach i furażerkach, wytłaczane z szarej gumy, wycinane z sukna lub haftowane na beretach.

Nowe oporządzenie francuskie składało się ze skórzanego pasa ze sprzączką mosiężną o dwóch kolcach, pary dwuczęściowych ładownic skórzanych podtrzymywanych na skórzanych szelkach, brezentowego tornistra i chlebaka z dwiema dużymi kieszeniami, manierki na wino w sukiennym pokrowcu noszonej na pasku przez ramię oraz maski przeciwgazowej w brezentowej torbie. Na pasie noszono metalową pochwę do bagnetu na żabce. Oddziały polskie nie otrzymały łopatek. Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich nosiła długie peleryny z kapturem, pochodzące z magazynów francuskich formacji artyleryjskich oraz brezentowe kurtki – półpłaszcze. Nad cholewką trzewika podhalańczycy wywijali białe, narciarskie skarpety, zakrywając częściowo owijacze.

Brygada Strzelców Karpackich wyposażona została w koszule tropikalne z krótkimi rękawami i szorty, wełniane skarpety do kolan lub granatowe owijacze oraz roboczy mundur drelichowy i sweter. Nakryciem głowy były sukienne francuskie furażerki. Oficerowie umundurowani zostali w lekkie bawełniane frencze z kołnierzem wykładanym, spodnie bryczesy i długie buty lub sztylpy do trzewików. Na głowach nosili przyniesione z kraju rogatywki. W brygadze nie noszono hełmów bojowych.

Żołnierze broni pancernych donaszali części umundurowania przyniesione z obozów internowania. Używano też krótszych francuskich kurtek skórzanych, czarnych beretów i hełmów czołgowych wz. 1935. Na otrzymanych od Francuzów mundurach umieszczano polskie godła i oznaki stopni.

Mundur w Polskich Siłach Zbrojnych w Wielkiej Brytanii

W Polskich Siłach Zbrojnych w Wielkiej Brytanii przyjęto umundurowanie i oporządzenie armii brytyjskiej z zachowaniem polskich oznak stopni, guzików i orłów na nakrycia głowy, godeł na patkach kurtek generałów i oficerów dyplomowanych. Wydane 27 października 1941 roku „Przepisy umundurowania wojska poza granicami państwa polskiego” ustalały zasadnicze rodzaje ubiorów, które z niewielkimi zmianami i uzupełnieniami obowiązywały do końca istnienia Polskich Sił Zbrojnych.

Odrębność narodową akcentowano noszeniem polskiego godła na nakryciu głowy, polskimi oznakami stopni, guzikami z orłem przy wyjściowych kurtkach generalskich i oficerskich, patkami lub proporczykami w tradycyjnych barwach rodzaju broni, służby lub formacji. Oddziały otrzymały sukienne umundurowanie angielskie battle dress, furażerki, bluzy, spodnie, płaszcze, czarne trzewiki i spinacze. Oporządzenie stanowiło: parciane pasy główne, szelki, ładownice, tornistry, chlebaki i torby do maski przeciwgazowej. W niektórych oddziałach donaszano umundurowanie i oporządzenie francuskie.

Na wszystkich typach ubioru, z wyjątkiem płaszczy od deszczu i munduru marynarskiego obowiązywały naszywki Poland.

Ogół żołnierzy występował początkowo w furażerkach typu brytyjskiego, które po odpięciu guzików, opuszczeniu boków i daszka mogły spełniać rolę kominiarki pod hełm lub czapki zimowej. Furażerki Od 1942 roku sukcesywnie zastępowane były beretami.

Na furażerkach noszono metalowe, oksydowane orły wojskowe, na beretach w zasadzie haftowane srebrną, szarą lub białą nicią, a na hełmach malowane olejną farbą. Oznaki stopni na furażerkach i beretach haftowano lub naszywano początkowo z lewej strony – oficerskie poziomo, podoficerskie pionowo, a od lutego 1943 roku lokowano je między orłem a skórzanym obszyciem dolnej krawędzi beretu.

Berety khaki nosili żołnierze Batalionu Strzelców Podhalańskich. Kompania reprezentacyjna batalionu występowała w pelerynach. Wraz ze zmianą nakrycia głowy w armii brytyjskiej w czarne berety, wyposażono w 1942 roku żołnierzy broni pancernych, i oddziałów technicznych I Korpusu. Berety popielate 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa. Od 1943 roku kompania grenadierów winna nosić również berety popielate. Wbrew przepisom noszono w niej jednak berety błękitne. W pozostałych formacjach I Korpusu berety granatowe weszły w 1943 roku.

Samodzielna Kompania Grenadierów, oprócz typowego umundurowania brytyjskiego wyróżniała się popielatymi lub błękitnymi beretami, patkami na kołnierzu z wiśniową wypustką i metalowym znakiem w postaci spadochronu oraz oznaką alianckich oddziałów specjalnych noszoną na prawym rękawie. Kompania wyposażona została ponadto w amerykańskie gumowe hełmy spadochronowe i trzewiki z długą, sznurowaną cholewką.

Żandarmeria nosiła okrągłe brytyjskie czapki z białym pokrowcem. Na ramieniu zakładano czerwono-biało-czerwone opaski służbowe z literami MP i sznury służbowe na lewym ramieniu.

Oficerowie do ubioru garnizonowo-służbowego mogli nosić rogatywki z barwnym otokiem. W Londynie, Edynburgu i Glasgow był to ubiór obowiązkowy. Rogatywek nie noszono do battle-dressu.

Mundur w Armii Polskiej na Wschodzie i w 2 Korpusie

Umundurowanie brytyjskie otrzymały również oddziały polskie pełniące służbę w Afryce, na Bliskim Wschodzie i walczące na terenie Włoch. Obok mundurów sukiennych zaopatrywano je również w drelichowe barwy piaskowej, składające się z furażerki, kasku tropikalnego, koszuli tropikalnej z naramiennikami, tropikalnej kurtki oficerskiej bush jacket, szortów, swetra i długich drelichowych spodni zamiast bryczesów. Koszule noszono z podwiniętymi rękawami. Oficerowie używali koszul z krótkimi rękawami. Oznaki stopni noszono w formie nasuwek na naramienniki, a oznaki rozpoznawcze z naszywką „Poland” na przymocowanych sznurkiem do naramiennika i przypiętych na zatrzaski „klapkach” z materiału tropikalnego. Szeregowi używali do szortów wełnianych skarpet pod kolano bez stóp, które obwiązywano owijką nad cholewką trzewika lub z braku owijek spinano spinaczem.

Do połowy 1942 roku obowiązywało oficerów i szeregowych zapinanie bluzy battle-dress pod szyją. Rozpiąć można było w czasie marszu lub przy wykonywaniu prac biurowych i poza służbą. Przy rozpiętym kołnierzu kurtki obowiązywała oficerów i podoficerów koszula khaki i krawat. Od połowy 1942 oficerowie mieli zawsze kołnierz bluzy rozpięty i klapy zapięcia wyłożone. Szeregowi nadal nosili bluzę zapiętą pod szyją i koszulę bez kołnierzyka i krawata. Od lutego 1945 roku wprowadzono dla szeregowych koszule z krawatem.

Do 1943 roku oficerowie występując w szeregu i na służbie nosili pas skórzany z koalicyjką i pistoletem w skórzanym futerale. Poza służbą nie noszono pasa. Dozwolony był pas miękki z materiału kurtki na wyjściowej kurtce oficerskiej. Od 1943 roku oficerowie i szeregowi obowiązani byli nosić na bluzie battle-dress pas parciany typu żołnierskiego, poza służbą bez szelek, a w służbie z szelkami i z rewolwerem w brezentowym futerale.

W styczniu czarne berety przyznano 2 BKPanc, trzem pułkom rozpoznawczym i kompaniom transportowym 2 Korpusu. Berety ciemnozielone nosiła 1 Samodzielna Kompania Commando. 18 marca 1944 roku rozpoczęto wymianę furażerek na berety khaki. Proces ten trwał do 1 lipca. W kwietniu 1945 roku wymieniono je na berety granatowe.

W Palestynie Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich została przemundurowana na wzór brytyjski. Były to zestawy tropikalne typu battle dres, koszule tropikalne z podwijanymi rękawami i szorty barwy piaskowej, wełniane skarpety pod kolano, krótkie sukienne owijki zastąpione później brezentowymi spinaczami, dwurzędowy płaszcz sukienny, furażerki sukienne i bawełniane, hełmy stalowe z malowanymi godłami, kapelusze australijskie i hełmy korkowe. W skład ekwipunku wchodziły pasy i ładownice skórzane, zamienione później na parciane, plecak, chlebak i manierka w sukiennym pokrowcu.

Mundur polowy oficerów był identyczny. Ubiór wyjściowy stanowiły kurtki z lekkiego materiału, bryczesy, buty czarne lub brązowe z długą cholewą lub sztylpy i skórzane pasy z koalicyjką.

Mimo rozkazu Naczelnego Wodza z 27 października 1941 o oznaczeniu rękawów mundurów żołnierzy polskich na obczyźnie naszywką „Poland”, oznaka ta nie była noszona w brygadzie>.

Umundurowanie kobiet

Panie z Pomocniczej Służby Wojskowej Kobiet od kwietnia 1943 roku nosiły umundurowanie kroju i barwy odpowiednich brytyjskich kobiecych służb wojsk lądowych, marynarki i lotnictwa, ze specjalnymi oznakami grup służbowych, odmiennymi oznakami stopnia niż w wojsku, z polskim godłem i guzikami.

Nakryciem głowy w kompaniach transportowych byty czarne berety filcowe z orłem, w pozostałych – berety czesankowe khaki.

Mundur letni składał się z koszuli z przypinanymi naramiennikami, spódnicy drelichowej, zielonych skarpet i brązowych półbutów.

Do munduru zimowego kobiety nosiły bluzę battle-dressu z kołnierzem rozpiętym i wyłożonym kołnierzem koszuli lub też frencze kamgamowe z paskiem sukiennym i kamgamowe spódnice. Okryciem wierzchnim były dwurzędowe płaszcze sukienne z wykładanym kołnierzem.

Niebieskie naramienniki w Wojskowym Korpusie Sióstr Służby Zdrowia wykonane były z szewiotu. Zamiast gwiazdek noszono metalowe krzyżyki. Na rękawach noszono naszywki „Poland” i odpowiednie oznaki wielkich jednostek.

Umundurowanie Armii Polskiej w ZSRR

Armia Polska w ZSRR umundurowana była początkowo w części umundurowania polskiego z 1939 roku, a częściowo wyposażona w radzieckie zimowe ubiory watowane, futrzane czapki, buty z cholewami i filcowe „walonki”. Zimą 1941 roku otrzymała pierwszy transport brytyjskich płaszczy, starych pasów skórzanych i ładownic. Wiosną roku 1942 większość oddziałów wyposażono w angielskie mundury sukienne i furażerki oraz parciany ekwipunek brytyjskiej piechoty. Na nakryciach głowy noszono polskie orły wojskowe wykonane własnym przemysłem przez żołnierzy, a później dostarczane z Wielkiej Brytanii.

Mundur Polskich Sił Powietrznych

Żołnierze Polskich Sił Powietrznych nosili stalowoniebieski mundur RAF-u z polskimi guzikami, polskimi oznakami stopni na małych patkach nałożonych na wyłogi kołnierzy, oraz z brytyjskimi oznakami stopni funkcyjnych na rękawy kurtek, na naramienniki płaszczy i bluz battle-dressu. Szeregowi nosili godła metalowe godła wzorowane na lotniczych godłach z roku 1936, oficerowie zaś haftowane złotym i srebrnym bajorkiem na czarnych podkładkach. Do ubioru polowego piloci poszczególnych dywizjonów nosili różnokolorowe szaliki.

Mundur Marynarki Wojennej

Marynarka wojenna zachowała umundurowanie sprzed 1939 roku. Nie nastręczało to trudności wobec wielkiego podobieństwa polskich i brytyjskich ubiorów marynarskich. Drobne zmiany obejmowały wprowadzenie oznak stopni na naramiennikach półpłaszczy, wprowadzeniu nowej oznaki chorążego i skrócenie galonów oficerskich na rękawach kurtek oficerskich, tylko do części zewnętrznej mankietu.

Typy umundurowania

W okresie istnienia Polskich Sił Zbrojnych obowiązywały następujące typy ubiorów: polowy, garnizonowy i garnizonowo-służbowy.

• Ubiór polowyobowiązywał wszystkich żołnierzy w oddziałach i sztabach oraz poza służbą do plutonowego włącznie.
• Ubiór garnizonowy obowiązywał przede wszystkim oficerów centralnych władz wojskowych przebywających stale lub czasowo w Londynie, Edynburgu i Glasgow oraz oficerów uczestniczących w oficjalnych uroczystościach. Poza służbą mogli ten typ ubioru nosić wszyscy oficerowie, podoficerowie od sierżanta wzwyż i podchorążowie.
• Ubiór garnizonowo-służbowy obowiązywał wyższych dowódców i asystujących im oficerów w czasie wizytowania oddziałów na przeglądach, rewiach oraz oficerów żandarmerii na służbie.

Oznaki i odznaki

Oznaki stopni wojsk lądowychnoszone były na naramiennikach, nasuwkach na naramienniki i nakryciu głowy z wyjątkiem hełmów bojowych, kapeluszy, hełmów spadochronowych, kasków tropikalnych i czapeczek wełnianych.

Barwy rodzajów wojsk i służb noszone były w formie patek, proporczyków kawaleryjskich i trójkątów na kołnierzach kurtek i płaszczy. W 2 Korpusie barwy i emblematy nakładano na furażerki i berety.

Stosowano też zwyczaj noszenia na rękawach oznak rozpoznawczych oddziałów. Noszono je na lewym rękawie kurtki, bluzy, koszuli tropikalnej i płaszcza poniżej naszywki Poland . Żołnierze 2 Korpusu od czerwca 1946 roku na rękawach nosili po dwie, a w przypadku brygad nawet trzy oznaki.

Noszono też odznaki honorowe. 10 pułk dragonów nosił herb hrabstwa Lanark, a pułki i bataliony 1 DPanc otrzymały prawo noszenia naszywek z herbami miast belgijskich i holenderskich. Ochotnicy z krajów Europy i obydwu Ameryk nosili naszywki naramienne z flagami narodowymi.

Batalion Strzelców Podhalańskich nosił sznur naramienny w norweskich barwach narodowych, a 10 Brygada Kawalerii Pancernej czarne naramienniki

Bibliografia

• Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939–1945: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984. ISBN 83-223-2055-8.
• Madej Kazimierz: Polskie symbole wojskowe 1943–1978 : godło, sztandary, ordery, odznaczenia i odznaki ludowego Wojska Polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1980. ISBN 83-11-06410-5.
• Jerzy Murgrabia: Symbole wojskowe Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN 83-11-07825-4.
• Leonard Ratajczyk: Historyczny rodowód polskiego ceremoniału wojskowego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. ISBN 83-11-06506-3.
• Zdzisław Żygulski (jun.), Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988. ISBN 83-03-01483-8.