Ostróg (miasto)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ostróg
Острог
Ilustracja
Zamek Ostrogskich
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 rówieński

Rejon

ostrogski

Prawa miejskie

1528

Powierzchnia

10,9 km²

Populacja (2017)
• liczba ludności


15 642[1]

Nr kierunkowy

+380 3654

Kod pocztowy

35800 – 35807

Położenie na mapie obwodu rówieńskiego
Mapa konturowa obwodu rówieńskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Ostróg”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Ostróg”
Ziemia50°20′N 26°31′E/50,333333 26,516667
Strona internetowa

Ostróg[2] (ukr. Острог, Ostroh) – miasto na Ukrainie, w obwodzie rówieńskim, siedziba rejonu ostrogskiego, do 1945[3] w Polsce, w województwie wołyńskim, w powiecie zdołbunowskim, położone nad Horyniem, u ujścia Wilii.

Ostróg był gniazdem rodowym książąt Ostrogskich. Prywatne miasto szlacheckie położone było w XVI wieku w województwie wołyńskim[4]. Miejsce pierwszych wręczeń Orderu Virtuti Militari.

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Rzeka Wilia w Ostrogu

Ostróg położony jest na Wyżynie Wołyńskiej. Historycznie przynależy do Wołynia. Najbliższymi dużymi miastami (min. 200 tys. mieszkańców) są:

Łuck
110 km
Równe
45 km
Lwów
220 km
Żytomierz
170 km
Tarnopol
135 km
Chmielnicki
125 km
Winnica
210 km

Historia[edytuj | edytuj kod]

Stary gród ruski, wzmiankowany już w 1100 roku; od drugiej połowy XII wieku w Księstwie Wołyńskim; w XIV wieku był przedmiotem walk pomiędzy wojskami polskimi a litewskimi; 1386 przyłączony do Wielkiego Księstwa Litewskiego; własność m.in. Ostrogskich, Zasławskich, Wiśniowieckich, Sanguszków, Jabłonowskich, Dubieńskich.

W I Rzeczypospolitej[edytuj | edytuj kod]

Miasto na mapie Wacława Grodeckiego, Poloniae finitimarumgue locarum descriptio[5]

W latach 1440–1442 książę Fedor Ostrogski ufundował w Ostrogu klasztor dominikanów i łaciński kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny[6].

Od XV wieku w mieście znajdowało się skupisko Żydów. Była to jedna z 4 gmin żydowskich Wołynia, posiadających przedstawicieli w Sejmie Żydów Korony. Żydzi w XVI wieku zbudowali w mieście murowaną Wielką Synagogę z renesansową attyką. Wojewoda kijowski Konstanty Wasyl Ostrogski przebudował w stylu renesansowym zamek i bramy miejskie, a w 1579 roku została przez niego założona Akademia Ostrogska, dzięki czemu miasto na przełomie XVI i XVII wieku stało się ważnym ośrodkiem kulturalnym, do czasu zniszczenia Akademii przez Kozaków w latach 40. XVII wieku. W 1577 roku Iwan Fedorowicz założył Drukarnię Ostrogską. Pod jego kierownictwem zostały wydane następujące księgi: nowe wydanie „Bukwara” (1578), Nowy Testament z indeksem i Psałterz (1580), „ChronologiaAndrzeja Rymszy (1581), Biblia ostrogska (1581).

Książę wojewoda Ostrogski wystarał się też o prawa miejskie magdeburskie, które Ostróg otrzymał w 1585 roku. W II połowie XVI w. Ostróg był znaczącym ośrodkiem prawosławnym z dziewięcioma cerkwiamiObjawienia Pańskiego, św. Bazylego, św. Mikołaja (dwie świątynie tego wezwania), Zaśnięcia Matki Bożej, Zmartwychwstania Pańskiego, św. św. Borysa i Gleba, św. Jana, św. Onufrego oraz monasterem Trójcy Świętej. Fundatorem tejże wspólnoty był Konstanty Wasyl Ostrogski[7].

Pozostałości zamku w XVIII w. na obrazie Zygmunta Vogla

W XVII wieku od zachodu miasto otrzymało dodatkowe ziemne umocnienia z wałem, fosą i pięcioma bastionami.

W latach 1609–1753 Ostróg stał się ośrodkiem ordynacji założonej przez wojewodę wołyńskiego Janusza Ostrogskiego, który po przejściu, jako pierwszy z rodu, z prawosławia na katolicyzm sprowadził do miasta bernardynów. W mieście działała też szkoła braci polskich, w której uczył kaznodzieja Andrzej Węgierski, który we wrześniu 1622 r. został na synodzie w Ostrorogu ordynowany na diakona i katechetę kalwińskiego. W tym samym roku Anna Alojza Chodkiewicz wzniosła w Ostrogu kolegium jezuickie. W 1648 roku oraz w 1649 roku podczas powstania Chmielnickiego miasto i kolegium jezuickie zostały spalone przez Kozaków, a ludność katolicka wymordowana. Nastąpił upadek miasta. Ponowny pomyślny etap w historii miasta miał miejsce w XVIII wieku dzięki wysokiemu poziomowi tutejszej szkoły jezuickiej. Miasto wchodziło w skład dóbr wołyńskich księżnej Anny Jabłonowskiej[8].

Ostróg w XIX w.

W 1792 roku w czasie wojny z Rosją w mieście stacjonował książę Józef Poniatowski. Tydzień po zwycięskiej bitwie pod Zieleńcami w Ostrogu 25 czerwca 1792 roku po raz pierwszy w historii wręczono Ordery Virtuti Militari.

Okres zaborów[edytuj | edytuj kod]

Od 1793 roku w zaborze rosyjskim, siedziba powiatu ostrogskiego. W XIX wieku rozebrano kościół i klasztor jezuitów oraz kościół i klasztor karmelitów. Pod koniec XIX wieku miasto traciło na znaczeniu z uwagi na oddalenie od linii kolejowych. Liczyło wtedy około 8 tys. mieszkańców.

W II Rzeczypospolitej[edytuj | edytuj kod]

Przedwojenny herb

W latach 1919–1939 ponownie w granicach Polski, w ówczesnym pow. zdołbunowskim, w dawnym województwie wołyńskim. 7 lipca 1920 roku doszło pod miastem do starć pomiędzy wojskami polskimi gen. Wincentego Krajowskiego i bolszewickimi z 1 Armii Konnej Budionnego.

1 kwietnia 1927 roku do miasta włączono wsie Bielmaż, Krasnostaw, Tatarską Ulicę i osadę Kaukaz z gminy wiejskiej Chórów, a także nie należące do żadnej gminy osady Kidry i Karpaty[9].

Miasto było garnizonem macierzystym batalionu KOP „Ostróg” i 19 pułku Ułanów Wołyńskich. Ze względu na położenie Ostroga w strefie nadgranicznej, część miasta była dostępna tylko za okazaniem specjalnej przepustki.

Od 17 sierpnia 1934 do 17 września 1939 roku burmistrzem miasta był Stanisław Żurakowski[10].

Okupacja wojenna i rzeź wołyńska[edytuj | edytuj kod]

Podczas II wojny światowej, we wrześniu 1939 zajęty przez ZSRR i włączony do Ukraińskiej SRR. W 1939 roku 10 500 Żydów (czyli około 61% mieszkańców) wywieziono na Syberię. Wywożono także Polaków.

W latach 1941–1944 Ostróg był pod okupacją niemiecką. Niemcy przystąpili do eksterminacji Żydów, których pozostało około 7 tysięcy. Łącznie w Ostrogu przeprowadzono 4 akcje eksterminacyjne, w których rozstrzelano 6,5 tysiąca Żydów miejscowych i z okolicznych wsi. Ostatnia masakra, 15 października 1942 roku, oznaczała likwidację getta powstałego 4 miesiące wcześniej[11].

Podczas rzezi wołyńskiej w 1943 roku Ostróg stał się schronieniem dla polskich uciekinierów z eksterminowanych przez UPA wsi. Polacy mieli nadzieję na ochronę załogi niemieckiej i węgierskiej.

Po wycofaniu się Niemców i Węgrów z Ostroga oraz po wymarszu oddziału AK Franciszka Pukackiego „Gzymsa” na koncentrację sił 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty na początku stycznia 1944 roku, ludność polska w Ostrogu broniła się przed UPA przez dwa tygodnie w klasztorze i budynku więzienia. Duchowy przywódca Polaków, miejscowy proboszcz o. Remigiusz Kranc, organizował obronę i pomoc dla ludności polskiej. Pomagał mu pluton „Borszczówka” pod dowództwem Tadeusza Koblańskiego, który przybył do Ostroga, posiadał broń i doświadczenie bojowe. Ochronę zapewniał także oddział polskiej policji utworzony przez Niemców. Na cmentarzu rzymskokatolickim grzebano zwłoki zabitych przywiezione przez uchodźców; według obliczeń o. Kranca pochowano około 560 osób w 3 miesiące (na 1280 wiernych w parafii)[12]. W latach 1943–1945 ukraińscy nacjonaliści zamordowali w mieście ponad 118 Polaków[12].

Ulica miasta

Polacy oblężeni w Ostrogu złożyli broń w ręce Armii Czerwonej, która wkroczyła do miasta 5 lutego 1944. O. Remigiusz Kranc ofiarował wtedy okryty chwałą sztandar Armii Polskiej. Uroczyste przekazanie sztandaru w ręce zastępcy dowódcy AP w ZSRR gen. dywizji Karola Świerczewskiego odbyło się 17 IV 1944 roku. O. Remigiusz Kranc w nagrodę za patriotyczną i społeczną postawę został mianowany przez władze radzieckie zastępcą przewodniczącego MRN miasta Ostroga, a następnie zesłany na katorgę do łagrów Kołymy.

W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca w miasteczku rodzina Szczawińskich udzieliła pomocy Linie Nusinow, Simie Rozliwker oraz Samuelowi Klepaczowi. W 1986 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Eugenii, Edwardowi, Adamowi Tadeuszowi Szczawińskim i Antoninie Tomaszewskiej z d. Szczawińskiej tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[13]

Okres powojenny[edytuj | edytuj kod]

W latach 1945–1991 miasto znajdowało się w Ukraińskiej SRR, następnie na Ukrainie.

Od 2005 r. Ostróg jest miastem partnerskim Sandomierza. Od 10 września 2005 r. również Bierunia.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Pozostałości zamku Ostrogskich i cerkiew Objawienia Pańskiego
Kościół Wniebowzięcia NMP
Brama Łucka
 Z tym tematem związana jest kategoria: Zamki i pałace Ostrogskich herbu własnego.

Niezachowane:

  • kościół oo. jezuitów z 1624 r., fundacji Anny Chodkiewiczowej, zburzony w 1875 r.
  • dwór Jabłonowskich z XVIII w.
  • kościół i klasztor oo. karmelitów z 1779 r., rokokowy, zburzony w połowie XIX w.
  • koszary KOP Batalionu Ostróg
  • cmentarz rzymskokatolicki zniszczony z polecenia ukraińskich komunistów na przełomie lat 60–70. XX w. Na jego miejscu wybudowano stadion. Na cmentarzu pochowani byli m.in. Jan Latosz, polski lekarz i astronom, wykładowca Akademii Krakowskiej, oraz Stanisław Kardaszewicz, polski sędzia i badacz historii miasta Ostroga.

Przemysł[edytuj | edytuj kod]

Przemysł spożywczy (mleczarski, cukrowniczy, rozlewnia wód mineralnych), materiałów budowlanych, fabryka mebli[14].

Osoby związane z Ostrogiem[edytuj | edytuj kod]

Pomnik książąt Ostrogskich

Urodzeni w Ostrogu[edytuj | edytuj kod]

Zmarli i pochowani[edytuj | edytuj kod]

  • Samuel Eidels – żydowski uczony, rabin, komentator talmudu,
  • Stanisław Kardaszewicz – polski sędzia i badacz historii miasta Ostroga,
  • Jan Latosz – polski lekarz i astronom, wykładowca Akademii Krakowskiej,
  • Michał Rychlicki – prawosławny duchowny, etatowy katecheta szkół miasta Ostroga w latach 1921–1939.

Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Численность населения на 1 апреля 2017 года. rv.ukrstat.gov.ua. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-10)]. / Головне управління статистики у Рівненській області.
  2. Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
  3. Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
  4. Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 163.
  5. (fragment), 1571, wyd. 2Biblioteka Narodowa, syg. ZZK 18611, domena publiczna.
  6. Witold Józef Kowalów, Szkice z dziejów kościelnych Ostroga i okolicy, 2001, s. 11–12, ISBN 83-88863-02-9.
  7. S. Horin, Prawosławni monastyri na Wołyni u druhij połowyni XV – perszij połowyni XVI stolittia, [w:] red. J. Skarbek, Samoidentyfikacja mniejszości narodowych i religijnych w Europie Środkowo-Wschodniej. Problematyka atlasowa, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 1998, ISBN 83-85854-34-7, s. 96–97.
  8. Janina Berger-Mayerowa, Księżna Pani na Kocku i Siemiatyczach: (działalność gospodarcza i społeczna Anny z Sapiehów Jabłonowskiej), w: Archiwum Towarzystwa Naukowego we Lwowie. Wydział 2, Historyczno-Filozoficzny. Tom 18, Zeszyt 1, Lwów 1937, s. 335.
  9. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 1927 r. o zmianie granic gminy miejskiej Ostróg w powiecie zdołbunowskim, województwie wołyńskiem (Dz.U. z 1927 r. nr 8, poz. 65).
  10. Ks. Witold Józef Kowalów. Ostrogska Lista Katyńska. Mieszkańcy Ostroga i okolicy, którzy zginęli z rąk NKWD w Katyniu, Charkowie, Miednoje i innych miejscach kaźni. „Wołanie z Wołynia”, s. 40, nr 2 (93), marzec – kwiecień 2010. Kościół rzymskokatolicki na Ukrainie / Diecezja łucka. 
  11. Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6, s. 706.
  12. a b Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 985–988, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885.
  13. Historia pomocy – Rodzina Szczawińskich | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-11-26].
  14. Ostróg, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-08-03].
  15. Brykowska Maria: Kościół Jezuitów w Łucku i architektura zakonu Jezuitów na Wołyniu i Podolu w 1. połowie XVII wieku [w] Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej 1996. T. 2. s. 69. [dostęp 2017-06-20].
  16. Alma Kar – córka prawosławnego duchownego wkracza na salony [online], histmag.org [dostęp 2023-07-18].
  17. Redaktor naczelny “Wołania z Wołynia” ks. Witold Józef Kowalów obchodzi 30 lat kapłaństwa | CREDO [online], credo.pro [dostęp 2023-07-18].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]