Przejdź do zawartości

Pałac Saski w Warszawie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy pałacu przy obecnym placu Piłsudskiego w Warszawie. Zobacz też: inne znaczenia nazwy „Pałac Saski”.
Pałac Saski
Zabytek: nr rej. A-741z 17.05.2007[1]
Ilustracja
Pałac Saski w Warszawie, 1930
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Typ budynku

pałac

Styl architektoniczny

klasycyzm

Architekt

Adam Idźkowski

Inwestor

Jan Andrzej Morsztyn

Rozpoczęcie budowy

po 1661

Ważniejsze przebudowy

1713–1724
1839–1842

Zniszczono

1944

Pierwszy właściciel

Jan Andrzej Morsztyn

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Pałac Saski”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pałac Saski”
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pałac Saski”
Ziemia52°14′28″N 21°00′41″E/52,241111 21,011389
Multimedia w Wikimedia Commons

Pałac Saski – klasycystyczny pałac, który znajdował się przy dzisiejszym placu marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Został zniszczony przez wojska niemieckie po upadku powstania warszawskiego w grudniu 1944. W 2021 podjęto decyzję o odbudowie pałacu.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Powstanie pałacu i czasy saskie

[edytuj | edytuj kod]

Pierwotnie na miejscu pałacu stał dwór Tobiasza Morsztyna. Jego spadkobierca Jan Andrzej Morsztyn na miejscu dworu i części Wału Zygmuntowskiego wybudował po 1661 piętrowy barokowy pałac z czterema wieżami. Pałac ten zakupił w 1713 król August II Mocny, który rozpoczął jego przebudowę ukończoną w 1724[2]. Pracami kierowali Carl Friedrich Pöppelmann i Joachim Daniel Jauch. Przebudowany pałac stanowił jedno z założeń urbanistycznych Osi Saskiej ciągnącej się od Krakowskiego Przedmieścia do Koszar Mirowskich. Od 1716 Sala Teatralna pałacu stanowiła wraz z amfiteatrem położonym w Ogrodzie Saskim i Zamkiem Królewskim miejsce organizowania przedstawień teatralnych – Warszawa nie posiadała wówczas specjalnego budynku teatralnego. Autorem dekoracji pałacu był Louis de Silvestre.

W ramach rozbudowy obiektu przyłączono do obszaru kompleksu pałacowego sąsiadujące z nim rezydencje magnackie – w 1721 posiadłość rodu Sanguszków, późniejszy pałac Brühla, a w 1726 dołączono rezydencję biskupa Teodora Potockiego, którą później przekształcono w pałac Błękitny, przeznaczony dla Anny Orzelskiej, córki Augusta II Mocnego. Przebudowa pałacu wraz z kształtowaniem założenia architektonicznego Osi Saskiej przebiegała w trzech etapach: pierwszym – od 1713 do początków lat 20. XVIII w., drugim – do śmierci Augusta II Mocnego w 1733 (z powodów finansowych i politycznych król zmuszony był znacznie spowolnić prace budowlane), i ostatecznie trzecim, kiedy w latach 30. i 40. XVIII w. August III Sas ukończył przebudowę kompleksu.

Druga połowa XVIII i początek XIX wieku

[edytuj | edytuj kod]
Pałac Saski w XVIII wieku

Po śmierci Augusta III Sasa w 1763 pałac utracił status rezydencji królewskiej i podupadł. Wciąż należał jednak do kolejnych elektorów saskich, którzy wynajmowali pomieszczenia w pałacu na biura i mieszkania[3]. 17 kwietnia 1794 podczas insurekcji warszawskiej pod pałacem Saskim od strony wschodniej stoczono z żołnierzami rosyjskimi jedną z dwóch największych bitew w stolicy – powstańcy odparli wtedy atak silnej kolumny wojsk rosyjskich zmierzającej na odsiecz oblężonemu w pałacu na ulicy Miodowej naczelnemu wodzowi armii rosyjskiej Osipowi Igelströmowi.

Od 1804 pałac był siedzibą Liceum Warszawskiego[3]. Jesienią 1810 na drugim piętrze prawego skrzydła pałacu zamieszkali Mikołaj i Justyna Chopinowie wraz z dziećmi: Ludwiką i Fryderykiem. Ojciec przyszłego kompozytora 1 października 1810 rozpoczął pracę w Liceum Warszawskim jako nauczyciel języka francuskiego. Chopinowie mieszkali w pałacu Saskim do 1817[4].

W latach 1808–1816 pałac Saski był nadal własnością królów Saksonii, jednak gdy na kongresie wiedeńskim Fryderyk August I został zmuszony do zrzeczenia się tytułu księcia warszawskiego, pałac sprzedano rządowi Królestwa Polskiego.

W 1817 podjęto próby zmiany charakteru budynku i okołopałacowego założenia krajobrazowego; polski architekt Piotr Aigner przedstawił projekt częściowej przebudowy pałacu i ustawienia alei stu kolumn wzdłuż Osi Saskiej. Do realizacji tej koncepcji jednak nie doszło, gdyż ówczesny namiestnik Józef Zajączek zrezygnował z przebudowy ze względu na jej wysokie koszty finansowe.

Przebudowa po powstaniu listopadowym

[edytuj | edytuj kod]

W 1837 Adam Idźkowski, magister budownictwa i miernictwa oraz absolwent Oddziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego, opracował na zlecenie nowego właściciela pałacu Saskiego, kupca Iwana Skwarcowa, który nabył budynek od rządu za kwotę 115 200 złotych[5], plany jego przebudowy[6]. Oprócz niego w konkursie na przebudowę brali udział m.in. Henryk Marconi i Antonio Corazzi. Zwyciężył projekt Marconiego, ale namiestnik Iwan Paskiewicz odrzucił go bez uzasadnienia i zatwierdził projekt Idźkowskiego. Na podstawie planów Idźkowskiego dokonano w latach 1839–1842 przebudowy gmachu w stylu klasycystycznym, rozbierając część środkową pałacu i dodając w tym miejscu kolumnadę w porządku korynckim. Zmodyfikowano także oba skrzydła boczne pałacu, dodając m.in. nawiązujące do stylu kolumnady pilastry. Przebudowany pałac przejął nazwę wcześniejszego budynku[7].

W listopadzie 1841 przed pałacem odsłonięto pomnik siedmiu polskich oficerów-lojalistów, zabitych 29 listopada 1830 przez powstańców za odmowę przejścia na ich stronę, zaprojektowany przez Antonia Corazziego[8]. W latach 1894–1912 na placu wzniesiono monumentalny sobór św. Aleksandra Newskiego z 70-metrową dzwonnicą od strony ulicy Królewskiej[9]. W związku z budową świątyni pomnik oficerów-lojalistów przeniesiono na plac Zielony[8].

W 1864 spadkobiercy Iwana Skwarcowa sprzedali pałac władzom wojskowym[10]. Do 1915 gmach zajmowała armia Imperium Rosyjskiego – znajdowało się w nim rosyjskie Dowództwo III Warszawskiego Okręgu Wojskowego.

Okres międzywojenny i II wojna światowa; zniszczenie pałacu

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Biuro Szyfrów.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku w pałacu Saskim ulokowano Sztab Generalny Wojska Polskiego[11]. Działał w nim także zespół pod dowództwem podpułkownika Jana Kowalewskiego, który złamał bolszewickie szyfry, co przyczyniło się do zwycięstwa nad Armią Czerwoną w wojnie z 1920 roku[12]. W 1923 roku przed budynkiem od strony placu Saskiego ustawiono pomnik księcia Józefa Poniatowskiego[13]. Dwa lata później arkady pałacu Saskiego zostały wybrane przez władze Polski jako miejsce lokalizacji Grobu Nieznanego Żołnierza, którego odsłonięcie odbyło się 2 listopada 1925 roku[14]. W latach 1930–1937 pałac Saski był siedzibą Biura Szyfrów – w grudniu 1932 roku trzech współpracujących z nim matematyków: Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski dokonało w murach budynku pierwszego złamania kodu niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma[15][16]. W 1938 roku należące do Tadeusza Czosnowskiego Biuro Budowlane T. Czosnowski i Ska dokonało gruntownego remontu elewacji pałacu[17].

Po wybuchu II wojny światowej, w wyniku kapitulacji Warszawy we wrześniu 1939 pałac zajął Wehrmacht. Po upadku powstania warszawskiego, w dniach 27–29 grudnia 1944 gmach został wysadzony w powietrze przez żołnierzy niemieckich[18]. Ocalał tylko fragment arkad z Grobem Nieznanego Żołnierza[12]. Według niektórych hipotez fragment ten przetrwał dlatego, że biorący udział w akcji wysadzania pałacu niemiecki żołnierz nie włożył dynamitu w przygotowane wcześniej otwory w tej części budowli z szacunku dla spoczywającego w grobie bezimiennego żołnierza polskiego[19].

  • Defilada wojska niemieckiego po kapitulacji miasta we wrześniu 1939
    Defilada wojska niemieckiego po kapitulacji miasta we wrześniu 1939
  • Ocalały fragment arkad pałacu Saskiego po wysadzeniu w 1944
    Ocalały fragment arkad pałacu Saskiego po wysadzeniu w 1944

Okres powojenny; rozważania i próby odbudowy

[edytuj | edytuj kod]

Po zakończeniu II wojny światowej władze PRL brały pod uwagę odbudowę zachodniej pierzei placu Saskiego (przemianowanego na plac Zwycięstwa), której część stanowił pałac Saski. W 1946 roku przeprowadzono według projektu architekta Zygmunta Stępińskiego rekonstrukcję ocalałego fragmentu arkad budynku z Grobem Nieznanego Żołnierza, a także rozpisano pierwsze konkursy projektowe uwzględniające zagadnienie odbudowy całego gmachu, które jednak nie zakończyły się podjęciem jakichkolwiek działań w tej sprawie[12]. Do koncepcji odbudowy pałacu Saskiego powrócono w latach 70. XX wieku, kiedy to został rozpisany kolejny konkurs architektoniczny dopuszczający możliwość rekonstrukcji nieistniejących zabytków. Wybrano zwycięski projekt architektów Bohdana Gniewiewskiego i Bolesława Koseckiego, jednak nie doczekał się on realizacji[12].

Po 1989 temat rekonstrukcji pałacu Saskiego był kilkukrotnie poruszany. We wrześniu 1999 została zorganizowana akcja „odbudowy” pałacu z klocków Lego[12]. Idea odbudowy budynku odżyła w latach 2004–2006 za sprawą prezydenta Warszawy Lecha Kaczyńskiego, który uczynił ją jednym ze sztandarowych projektów swojej prezydentury w stolicy[12]. W lutym 2004 ogłoszono przetarg na odbudowę pałaców Saskiego i Brühla oraz kamienicy przy ul. Królewskiej[20]. Wybrano projekt i przedsiębiorstwo Budimex Dromex SA, mające odpowiadać za prace przedprojektowe, projektowe i budowlane[21][22]. Na odbudowę miasto wyasygnowało środki w wysokości 200 milionów złotych[23]. Podczas prac archeologicznych, związanych z inwestycją, w okolicach Grobu Nieznanego Żołnierza odnaleziono wybudowany w 1933 tunel łączący skrzydła pałacowe. Odsłonięto również fundamenty pałacu. Najstarszymi odsłoniętymi elementami były piwnice pałacu Morsztyna. Natrafiono także na relikty studni, kanałów ściekowych i latryn[24].

25 listopada 2006 wykopaliska udostępniono publiczności. Zgodnie z odpowiednią ekspertyzą większość fundamentów pałacu Saskiego była zbyt słaba, by na nich budować nową konstrukcję. 17 maja 2007 część piwnic (fundamenty pałaców Morsztyna i Saskiego) została wpisana do rejestru zabytków[1]. W trakcie prac archeologicznych prowadzonych w latach 2006 i 2008 zinwentaryzowano około 45 tysięcy obiektów ruchomych, głównie z XVIII wieku[24].

Pierwotnie zakładano ukończenie odbudowy pałacu do 2010. W zrekonstruowanym budynku swoją siedzibę miał mieć Urząd Miasta Stołecznego Warszawy[25], którego poszczególne instytucje były rozproszone w kilku różnych budynkach na terenie całego miasta. W 2008 prezydent Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz zdecydowała o rozwiązaniu umowy z wykonawcą inwestycji, mimo że dotychczas poniesione koszty wynosiły 15,6 miliona złotych[26]. Decyzja ta była argumentowana wpisem odsłoniętych piwnic do rejestru zabytków. We wrześniu 2008 roku odkryte fundamenty zasypano piaskiem i zabezpieczono geowłókniną do czasu ewentualnego wznowienia prac budowlanych[27]. Środki przeznaczone na odbudowę pałacu prezydent miasta przeznaczyła na budowę mostu Północnego[28].

W 2013 powstało stowarzyszenie „Saski 2018”[29]; celem stowarzyszenia była odbudowa pałacu Saskiego do 11 listopada 2018, na setną rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę. Stowarzyszenie zrzesza wielbicieli Warszawy, a także prawników i archeologów. W celach statutowych stowarzyszenia znajdują się m.in. nagłaśnianie kwestii odbudowy Pałacu Saskiego w mediach, poszukiwanie, dla władz Warszawy lub Skarbu Państwa, źródeł finansowania odbudowy pałacu Saskiego i zagospodarowania placu Piłsudskiego wszelkimi sposobami dozwolonymi prawem, czy organizacja dyskusji publicznych dotyczących możliwości zagospodarowania placu Piłsudskiego i jego okolic[30].

We wrześniu 2014 nastąpiła premiera projektu saski360, w ramach którego powstała interaktywna aplikacja multimedialna, pokazująca za pomocą lotniczych panoram oraz wizualizacji nieistniejący pałac Saski, w kontekście współczesnej architektury Warszawy[31]. Wizualizacje zostały wykonane według projektu pracowni architektonicznej PBPA Projekt. Zdjęcia lotnicze wykonano z kilku punktów, dzięki czemu użytkownicy mogą zobaczyć wizualizacje pałacu z kilku perspektyw. Aplikacja zawiera także zdjęcia stacjonarne wzbogacone o wizualizacje. Całość tworzy wirtualną wycieczkę, która daje możliwość zobaczenia, jak w krajobrazie dzisiejszej Warszawy prezentowałyby się zabudowania głównego elementu Osi Saskiej, czyli pałacu Saskiego oraz pałacu Brühla i kamienic przy ulicy Królewskiej.

Plany i przygotowania do odbudowy

[edytuj | edytuj kod]
 Zobacz też: Pałac Saski (przedsiębiorstwo).

W 2017, podczas zorganizowanego przez warszawski oddział Wspólnoty Polskiej oraz stowarzyszenie „Saski 2018” spotkania w Domu Polonii w Warszawie, potomkowie polskich matematyków odpowiedzialnych za złamanie szyfru Enigmy: Janina Sylwestrzak – córka Mariana Rejewskiego, Janusz Różycki – syn Jerzego Różyckiego oraz Jerzy Palluth – syn Antoniego Pallutha, wykładowcy tajnych kursów kryptologii wojskowej w Poznaniu, konstruktora urządzeń cyfrowych i współwłaściciela Wytwórni Radiotechnicznej AVA podpisali apel do prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie wznowienia odbudowy pałacu Saskiego[15]. W 2018 Komitet Narodowych Obchodów Setnej Rocznicy Odzyskania Niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej poparł inicjatywę prezydenta Andrzeja Dudy dotyczącą odbudowy gmachu. Zgodnie z tą koncepcją pałac miałby stać się siedzibą Senatu, a pobliski pałac Brühla siedzibą Ministerstwa Spraw Zagranicznych[32]. 11 listopada 2018 roku podczas obchodów setnej rocznicy odzyskania niepodległości przez Polskę prezydent Andrzej Duda podpisał deklarację o restytucji pałacu Saskiego[33].

W maju 2021 Prawo i Sprawiedliwość ogłosiło rozpoczęcie odbudowy pałacu Saskiego w 2023[34]. W lipcu 2021 prezydent Andrzej Duda wniósł do Sejmu projekt ustawy o odbudowie pałacu Saskiego, pałacu Brühla oraz trzech kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie, którą Sejm uchwalił dwa tygodnie później[35]. Prezydent podpisał ją 15 sierpnia 2021 podczas dnia Święta Wojska Polskiego[36]. Z chwilą wejścia w życie ustawy stowarzyszenie „Saski 2018” uznało swój cel statutowy za zrealizowany, w związku czym przyjęło uchwałę o swoim rozwiązaniu[29]. W grudniu 2021 powołano spółkę celową Pałac Saski[37].

W sierpniu 2022 rozpoczęły się pierwsze prace związane z przygotowaniem terenu do odbudowy pałacu Saskiego, pałacu Brühla i kamienic przy ul. Królewskiej[38]. Spółka poinformowała, że z planową inwestycją koliduje ok. 150 drzew w Ogrodzie Saskim, głównie lip i dębów[39]. Do wycięcia przeznaczono 60 drzew, a 90 do przesadzenia w inne miejsca[39].

We wrześniu 2022 powołano Radę Odbudowy Pałacu Saskiego, w której skład weszli: Izabela Bogucka, Wojciech Fałkowski, Marlena Happach, Michał Laszczkowski, Jadwiga Lesisz, Ewa Malinowska-Grupińska, Małgorzata Omilanowska, Piotr Walkowiak, Michał Wiater i Tadeusz Wolsza[40].

W październiku 2022 otwarto wystawę Okruchy przeszłości, mającą postać rozwieszonych na ogrodzeniu terenu odbudowy pałacu Saskiego i pozostałych budynków wielkoformatowych plansz ze zdjęciami historycznych przedmiotów, wydobytych podczas prac archeologicznych, prowadzonych na obszarze po pałacu Saskim w latach 2006–2008, oraz tekstem dotyczącym historii zabudowań zachodniej pierzei placu Piłsudskiego. Minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński ogłosił, że pałac Saski, pałac Brühla i kamienice przy ul. Królewskiej mają zostać odbudowane „nie tylko w stylu, ale także z autentycznych, historycznych materiałów” oraz dodał, że w pałacu Brühla znajdzie się siedziba Senatu, a w pałacu Saskim reprezentacyjne przestrzenie dla Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego. Jan Edmund Kowalski dodał, że we wnętrzach odbudowanego pałacu Saskiego znajdzie się też centrum historyczno-kulturalne, którego koncepcję wspólnie opracowują pod egidą Ministerstwa Kultury przedstawiciele następujących warszawskich instytucji: Muzeum Narodowego, Muzeum Historii Polski, Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki, Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina i Biura Programu „Niepodległa”. Odkopano wówczas ponad 60% zachowanych reliktów dawnego pałacu Saskiego w celu przeprowadzenia prac konserwatorskich i badań archeologicznych[41]. W czasie prac odkryto m.in. zbiornik na wodę oraz pochówek wampiryczny o nieustalonym datowaniu[42].

W listopadzie 2022 spółka Pałac Saski Sp. z o.o. podpisała umowę ze Stowarzyszeniem Architektów Polskich (SARP) na zorganizowanie i przeprowadzenie w kolejnym roku międzynarodowego konkursu architektoniczno-urbanistycznego na opracowanie koncepcji architektonicznej wraz z zagospodarowaniem terenu dla inwestycji w postaci odbudowy pałacu Saskiego, pałacu Brühla oraz kamienic przy ulicy Królewskiej[43]. W październiku 2023 ogłoszono, że jego zwycięzcą został projekt autorstwa warszawskiej pracowni WXCA[44][45][46].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) − stan na 30 czerwca 2023. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 48. [dostęp 2023-07-28].
  2. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 607. ISBN 83-01-08836-2.
  3. ↑ a b Maria Wardzyńska. Morsztyn, Sas, Chopin i inni mieszkańcy Pałacu Saskiego. „Stolica”, s. 41, wrzesień−październik 2022. 
  4. ↑ Mariusz Wrona: Fryderyk Chopin. Poeta fortepianu. Warszawa: Świat Książki, 2010, s. 14–15. ISBN 978-83-247-1831-3.
  5. ↑ Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska“, 1939, s. 154.
  6. ↑ Franciszek Maksymilian Sobieszczański: Rys historyczno-statystyczny wzrostu i stanu miasta Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 264.
  7. ↑ Rafał Bielski, Jakub Jastrzębski: Utracone miasto. Warszawa wczoraj i dziś. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2016, s. 133. ISBN 978-83-63842-27-7.
  8. ↑ a b Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo „PTTK Kraj”, s. 43. ISBN 83-7005-211-8.
  9. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 638. ISBN 83-01-08836-2.
  10. ↑ Eugeniusz Szulc: Cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie. Zmarli i ich rodziny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1989, s. 512. ISBN 83-06-01606-8.
  11. ↑ Michał Wróblewski: Pałac Saski w Warszawie. Lada dzień ruszy odbudowa. [w:] Wiadomości [on-line]. wiadomosci.wp.pl, 2018-10-20. [dostęp 2018-11-12]. (pol.).
  12. ↑ a b c d e f Anna Kruszyńska: Wardzyńska: Pałac Saski mógłby być odbudowany w ciągu czterech lat [WYWIAD]. forsal.pl, 2018-10-06. [dostęp 2018-11-12]. (pol.).
  13. ↑ 50 lat temu pomnik księcia Poniatowskiego został przeniesiony na Krakowskie Przedmieście. dzieje.pl, 2015-10-18. [dostęp 2018-11-12]. (pol.).
  14. ↑ Stworzenie Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie. muzhp.pl. [dostęp 2018-11-12]. (pol.).
  15. ↑ a b Elżbieta Szczuka: Tajemnice Pałacu Saskiego – złamanie szyfrów Enigmy (foto). [w:] Wydarzenia [on-line]. nowywyszkowiak.pl, 2017-03-21. [dostęp 2018-11-12]. (pol.).
  16. ↑ 80 lat temu polscy matematycy złamali szyfr „Enigmy”. [w:] Historia i kultura [on-line]. naukawpolsce.pap.pl, 2012-12-31. [dostęp 2018-11-12]. (pol.).
  17. ↑ Słownik biograficzny techników polskich tom IV s. 31–32, NOT Warszawa 1994.
  18. ↑ Warszawa Oskarża. Przewodnik po wystawie urządzonej przez Biuro Odbudowy Stolicy wespół z Muzeum Narodowym w Warszawie. Warszawa: maj/czerwiec 1945, s. 20.
  19. ↑ Warszawa. Miniprzewodnik: Warszawa. Miniprzewodnik. books.google.pl, 2012. [dostęp 2018-11-12]. (pol.).
  20. ↑ Kronika. Kalendarz warszawski styczeń-marzec 2004. „Kronika Warszawy”. 2 (121), s. 103, 2004. 
  21. ↑ Umowa na odbudowę Pałacu Saskiego podpisana – Warszawa – Naszemiasto.pl.
  22. ↑ Budimex odbuduje Pałac Saski.
  23. ↑ 200 mln zł na odbudowę Pałacu Saskiego.
  24. ↑ a b Agata Wójcik. Badania archeologiczne w Warszawie. „Stolica”, s. 48, styczeń-luty 2016. 
  25. ↑ Tomasz Urzykowski, Pałac Saski w sam raz na ratusz. Gazeta Wyborcza – Stołeczna, środa 23 maja 2007.
  26. ↑ Przygotowania do odbudowy Pałacu Saskiego kosztowały 15,6 mln zł. pb.pl, 13 listopada 2008. [dostęp 2017-09-01].
  27. ↑ Kalendarz warszawski lipiec-wrzesień 2008. „Kronika Warszawy”. 140, s. 111, 2009. 
  28. ↑ Pałac Saski w Warszawie zostanie odbudowany?
  29. ↑ a b Saski 2018.
  30. ↑ statut stowarzyszenia Saski 2018.
  31. ↑ Wirtualna panorama Pałacu Saskiego.
  32. ↑ PiS chce przenieść Senat i MSZ do pałaców. rp.pl. [dostęp 2018-11-14]. (pol.).
  33. ↑ Prezydent podpisał deklarację o restytucji Pałacu Saskiego. prezydent.pl, 2018-11-11. [dostęp 2018-11-12].
  34. ↑ Witold Mrozek: "Polski ład". Dawne obietnice: dziedzictwo królów oraz nobliwe gmachy. wyborcza.pl, 16 maja 2016. [dostęp 2021-05-17].
  35. ↑ Druk nr 1388 Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie. [w:] Sejm Rzeczypospolitej Polskiej [on-line]. sejm.gov.pl, 7 lipca 2021. [dostęp 2021-07-10].
  36. ↑ Prezydent zatwierdził odbudowę Pałacu Saskiego. "Aby podnieść Polskę z ruin". [w:] naTemat [on-line]. naTemat.pl. [dostęp 2021-08-15].
  37. ↑ Otwieramy kolejny etap procesu odbudowy Pałacu Saskiego. Powołanie spółki celowej. gov.pl, 2021-12-01. [dostęp 2021-12-01].
  38. ↑ ODBUDOWA PAŁACU SASKIEGO: RUSZAJĄ PIERWSZE PRACE NA PL. PIŁSUDSKIEGO. nowawarszawa.pl, 2022-08-18. [dostęp 2022-11-09]. (pol.).
  39. ↑ a b Tomasz Urzykowski. Ropucha zatrzyma odbudowę Pałacu Saskiego?. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 12 grudnia 2023. 
  40. ↑ Powołanie Rady Odbudowy Pałacu Saskiego. gov.pl, 9 września 2022. [dostęp 2022-09-10].
  41. ↑ „Okruchy przeszłości” – wystawa o znaleziskach archeologicznych pod dawnym Pałacem Saskim. [w:] Aktualności [on-line]. rdc.pl, 2022-10-18. [dostęp 2022-11-09]. (pol.).
  42. ↑ Aleksandra Stefaniak. Odbudowa na placu Saskim: pałac czy kamienica?. „Skarpa Warszawska”, s. 75, kwiecień 2024. 
  43. ↑ Stowarzyszenie Architektów Polskich operatorem konkursu architektonicznego. [w:] Aktualności [on-line]. palacsaski.pl. [dostęp 2024-03-03]. (pol.).
  44. ↑ Wyniki konkursu na odbudowę Pałacu Saskiego. [w:] Aktualności [on-line]. palacsaski.pl. [dostęp 2024-03-03]. (pol.).
  45. ↑ Znamy wyniki konkursu architektoniczno-urbanistycznego na opracowanie koncepcji odbudowy Pałacu Saskiego. [w:] Aktualności [on-line]. gov.pl, 2023-10-12. [dostęp 2024-03-03]. (pol.).
  46. ↑ Tomasz Urzykowski. Grób Nieznanego Żołnierza zagrożony?. „Gazeta Stołeczna (Tygodnik Warszawa)”, s. 8, 13 października 2023. 

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • M.M. Drozdowski, A. Zahorski, Historia Warszawy, PWN, Warszawa 1975.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pałac_Saski_w_Warszawie&oldid=75049865”