Przejdź do zawartości

Województwo poleskie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Konarski (dyskusja | edycje)
ilustracja
Linia 31: Linia 31:
[[Plik:Polska II RP gestosc zaludnienia.jpg|thumb|Polska, [[gęstość zaludnienia]], [[1931]]]]
[[Plik:Polska II RP gestosc zaludnienia.jpg|thumb|Polska, [[gęstość zaludnienia]], [[1931]]]]
[[Plik:Brest3.JPG|thumb|Urząd Wojewódzki Poleski w Brześciu nad Bugiem – widok współczesny]]
[[Plik:Brest3.JPG|thumb|Urząd Wojewódzki Poleski w Brześciu nad Bugiem – widok współczesny]]
[[Plik:Brest building 6.jpg|thumb|Budynek kolonii urzędniczej w Brześciu]]
[[Plik:Brest building 28.jpg|thumb|Brześć - Willa funkcjonalistyczna z czasów II RP]]
[[Plik:Брест, ул. Ленина, 9 1.JPG|thumb|Bank Polski w Brześciu z czasów II RP]]
[[Plik:Radio Baranavihy.JPG|thumb|Buynek Polskie Radia w Baranowiczach z 1938 r.]]
'''Województwo poleskie''' – [[województwo]] [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]] utworzone 19 lutego 1921 z siedzibą w [[Pińsk]]u<ref>Tymczasową siedzibą województwa (do czasu przysposobienia gmachu dla urzędu wojewódzkiego) był [[Brześć|Brześć Litewski]] ({{Monitor Polski|rok=1921|numer=55|pozycja=97}})</ref>. Po pożarze miasta w sierpniu 1921 stolicę przeniesiono do [[Brześć|Brześcia Litewskiego]], przemianowanego 20 marca 1923 na ''Brześć nad Bugiem''<ref>{{Monitor Polski|rok=1923|numer=65|pozycja=70}}</ref>. W 1921 województwo składało się z [[Podział administracyjny II RP|10 powiatów]], [[Miasta II Rzeczypospolitej|17 miast]] i [[:Kategoria:Dawne gminy w województwie poleskim|113 gmin]] i zajmowało powierzchnię 42.280 km². Województwo istniało do 1939.
'''Województwo poleskie''' – [[województwo]] [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]] utworzone 19 lutego 1921 z siedzibą w [[Pińsk]]u<ref>Tymczasową siedzibą województwa (do czasu przysposobienia gmachu dla urzędu wojewódzkiego) był [[Brześć|Brześć Litewski]] ({{Monitor Polski|rok=1921|numer=55|pozycja=97}})</ref>. Po pożarze miasta w sierpniu 1921 stolicę przeniesiono do [[Brześć|Brześcia Litewskiego]], przemianowanego 20 marca 1923 na ''Brześć nad Bugiem''<ref>{{Monitor Polski|rok=1923|numer=65|pozycja=70}}</ref>. W 1921 województwo składało się z [[Podział administracyjny II RP|10 powiatów]], [[Miasta II Rzeczypospolitej|17 miast]] i [[:Kategoria:Dawne gminy w województwie poleskim|113 gmin]] i zajmowało powierzchnię 42.280 km². Województwo istniało do 1939.



Wersja z 16:26, 1 wrz 2014

Szablon:Województwo II RP infobox

Województwo poleskie w szczegółowych danych statystycznych spisu powszechnego z 30.IX.1921 i spisu powszechnego z 9. XII. 1931 r.
Województwo poleskie - oficjalne dane GUS spisu powszechnego 1921
Skorowidz miejscowości 1921 – szczegółowe dane GUS spisu powszechnego 1921 – województwo poleskie
Województwo poleskie - oficjalne dane GUS spisu powszechnego 1931
Polska, gęstość zaludnienia, 1931
Urząd Wojewódzki Poleski w Brześciu nad Bugiem – widok współczesny
Budynek kolonii urzędniczej w Brześciu
Brześć - Willa funkcjonalistyczna z czasów II RP
Bank Polski w Brześciu z czasów II RP
Buynek Polskie Radia w Baranowiczach z 1938 r.

Województwo poleskiewojewództwo II Rzeczypospolitej utworzone 19 lutego 1921 z siedzibą w Pińsku[1]. Po pożarze miasta w sierpniu 1921 stolicę przeniesiono do Brześcia Litewskiego, przemianowanego 20 marca 1923 na Brześć nad Bugiem[2]. W 1921 województwo składało się z 10 powiatów, 17 miast i 113 gmin i zajmowało powierzchnię 42.280 km². Województwo istniało do 1939.

Charakterystyka

Było to jedno z najbardziej zacofanych województw Polski międzywojennej, o wysokim stopniu analfabetyzmu, niskiej scholaryzacji[3]. W 1938 większość ludności przyznawała się do narodowości „tutejszej”, nie podając języka ojczystego[4]

1 stycznia 1923 z części gmin powiatów łuninieckiego, sarneńskiego i pińskiego utworzono nowy powiat stoliński[5]. 16 grudnia 1930 województwo zmieniło swoje granice – do województwa wołyńskiego przyłączono powiat sarneński[6]. 1 kwietnia 1935 powiat kosowski przemianowano na iwacewicki[7][8].

W wyniku paktu Ribbentrop-Mołotow województwo poleskie znalazło się w granicach ZSRR. Jego południowa część z Kamieniem Koszyrskim została włączona do Ukrainy radzieckiej, północna część zaś – jako obwody brzeski i piński – do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.

W czasie okupacji niemieckiej (1941–1944) teren województwa podzielono między obwód białostocki oraz Komisariaty Rzeszy: Wschód i Ukraina.

W wyniku układu polsko-radzieckiego z 1945 jedynie niewielkie fragmenty województwa poleskiego znajdują się obecnie w Polsce, stanowiąc część Podlasia. Reszta województwa została rozparcelowana między obwody brzeski i piński na Białorusi oraz wołyński i rówieński na Ukrainie. Po reformie administracyjnej w Białoruskiej SRR i likwidacji obwodu pińskiego tereny województwa znajdujące się na obszarze Białorusi prawie w całości należą do obwodu brzeskiego (poza m.in. wsią Lenin włączoną w skład obwodu homelskiego).

Podział administracyjny

Powierzchnia powiatów według stanu na 1939 r., w przypadku wcześniejszego zniesienia lub zmiany przynależności wojewódzkiej powiatu na ostatni rok istnienia w ramach danego województwa. Liczba ludności na podstawie spisu powszechnego z 1931 r., w przypadku powiatów zniesionych lub przeniesionych przed tą datą, dane ze spisu powszechnego z 1921 r.

Powiat Pow.km² Mieszk. Miasto powiatowe Mieszk.
Województwo poleskie
brzeski 4625 216.200 Brześć nad Bugiem 50.700
drohiczyński 2351 97.000 Drohiczyn (1921) 1.987
iwacewicki (od 1935) ² 3562 83.700 Iwacewicze (1921) 373
kobryński 3545 114.000 Kobryń 10.101
kosowski (do 1935) ² 3578 48.586 Kosów Poleski 3.256
koszyrski (lub kamień-koszyrski) 3243 95.000 Kamień Koszyrski (1921) 1.265
łuniniecki ³ 5722 109.300 Łuniniec 8.721
piński ³ 5587 183.600 Pińsk 31.913
prużański 2644 108.600 Prużana 8.013
sarneński (do 1930) ¹ ³ 5441 131.652 Sarny 5.931
stoliński (od 1923) ³ 5389 124.800 Stolin 6.328
¹ 16 grudnia 1930 r. powiat sarneński zmienił przynależność z województwa poleskiego do województwa wołyńskiego (Dz.U. z 1930 r. nr 82, poz. 649).
² 1 kwietnia 1935 r. zniesiono powiat kosowski a z jego terytorium utworzono powiat iwacewicki (Dz.U. z 1929 r. nr 35, poz. 318; zm. Dz.U. z 1931 r. nr 111, poz. 867).
³ 1 stycznia 1923 r. utworzono powiat stoliński z części powiatów łuninieckiego, sarneńskiego i pińskiego (Dz.U. z 1922 r. nr 116, poz. 1051).

Ludność

Ludność województwa w 1921 wynosiła 880 898 osób[9].

Ludność województwa w 1931 wynosiła 1 132 200.

Główne miasta: Brześć nad Bugiem, Pińsk, Dawidgródek, Łuniniec, Kobryń, Prużana, Sarny[6] i Stolin.

Według drugiego powszechnego spisu ludności z 1931 roku województwo zamieszkiwało 124 951 (11,0%) osób rzymskokatolickiego wyznania, 1780 – unickiego, 875 803 (77,4%) – prawosławnego wyznania, 3065 – augsburskiego, 415 – reformowanego, 79 – unijne ewangelickie, 1939 osób podało wyznanie ewangelickie bez bliższego określenia, 9329 – inne chrześcijańskie, 113 988 (10,1%) – mojżeszowe, 120 – inne niechrześcijańskie, 191 osób nie zostało określonych (oraz bezwyznaniowi), 279 osób nie podało przynależności konfesyjnej[10]. W stosunku do pierwszego spisu liczba ludności polskiej była mniejsza o 10,8 tysięcy (164 163 osób) i stanowiła 14,5% a nie 24,3%, co sugerował pierwszy spis[11].

Wojewodowie polescy w II Rzeczypospolitej

Miasta i miasteczka

Synteza

W latach międzywojennych istniały trzy rodzaje jednostek osadniczych o charakterze topograficznie miejskim miasto, miasteczko i osada miejska. Na terenie woj. poleskiego występowały dwie formy (miasta i miasteczka).

Określenie miasto miało w latach międzywojennych trojakie znaczenie. Mogło odnosić się wyłącznie do charakteru prawnego miejscowości (a więc typu jednostki administracyjnej), co nie znaczyło automatycznie że "miasto administracyjne" faktycznie posiadało prawa miejskie. Podstawą zaliczenia danej miejscowości do grupy miast było tzw. kryterium administracyjne, jako najwięcej odpowiadające rozwojowi stosunków i życia. Mimo że większość miast prawnych prawa miejskie posiadała, wiele z nich miało zaledwie prawa miasteczka a niektóre miasta (Nisko, Borysław, Tustanowice) były wręcz wsiami[12].

Odwrotnie wiele miasteczek, a nawet miast – a więc faktycznie posiadających prawa miasteczka bądź prawa miejskie – były wsiami w gminach wiejskich[12]. Jednostki te w ogólnych publikacjach nie są zaliczane do miast (a więc nie wpływają na liczbę miast województwa), co jednak lekceważy fakt posiadania praw miasteczka/praw miejskich (poniższa tabela je uwzględnia z zachowaną dystynkcją).

Wreszcie, niektóre miejscowości posiadały w nazwie wyraz Miasto – pisany wielką literą – mimo braku praw miejskich (np. Pruchnik Miasto, Waręż Miasto, Tartaków Miasto). Wyraz ten stanowił integralną część nazwy miejscowości (choć nie przesądzał bynajmniej jej charakteru topograficznego) aby odróżnić ją od innej (topograficznie wiejskiej) miejscowości o identycznej nazwie w tej samej okolicy (np. Pruchnik-Wieś, Waręż-Wieś, Tartaków-Wieś)[12].

Za II Rzeczypospolitej w poczet miast (gmin miejskich) zaliczano różne grupy miejscowości zależnie od obszaru dawnego zaboru, w których się znajdowały. W województwach wschodnich byłego zaboru rosyjskiego (m.in. w woj. poleskim) po odzyskaniu niepodległości panowało zamieszanie co do charakteru prawnego miejscowości posiadających prawa miejskie/miasteczka. Sprawa ta została częściowo uregulowana różnymi rozporządzeniami[13][14][15][16], lecz przepisy były tylko częściowo wykonywane[17]. Ostatecznie w woj. poleskim za miasta uznano wszystkie miejscowości posiadające w 1924 roku prawa miejskie bądź te miejscowości o prawach miasteczka, które liczyły ponad 2.000 mieszkańców. Jednakże Główny Urząd Statystyczny (na którego danych poniższa tabela jest utworzona) oparł wykaz nie na stanie faktycznym, lecz na obowiązujących przepisach prawno-administracyjnych (przez to są w nim niewielkie rozbieżności, np. Rokitno). Stąd:

  • Za miasta (gminy miejskie) uznano wszelkie miejscowości, które za czasów rosyjskich posiadały ustrój miejski, o ile liczą (w 1924 roku) więcej niż 4000 mieszkańców
  • Za miasteczka (gminy miejskie) uznano wszelkie miejscowości o charakterze miasteczkowym z liczbą mieszkańców (w 1924 roku) od 2000[18] do 4000 mieszkańców
  • Za miasta/miasteczka (gminy miejskie) uznano także wszelkie inne miejscowości, na które ustawa miejska (względnie tymczasowa ustawa miejska) została rozciągnięta indywidualnymi rozporządzeniami Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich[9]

W poniższej tabeli umieszczono wszystkie miasta i miasteczka województwa poleskiego obu typów (stan na 1924 rok) z podziałem na charakter prawny (rodzaj jednostki administracyjnej) i przywileje (prawa miejskie/miasteczka). W późniejszych latach część najmniejszych miast status miejski utraciła; w wykazie oznaczono (►) miasta, które w 1937 roku były już wsiami[19].

Wykaz

Stan ludności: na 30 czerwca 1921 roku (niezależnie od statusu jednostki w 1921 roku)
Główne źródło: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom VIII - Województwo Poleskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924
Źródła uzupełniające: Dzienniki Ustaw, przedstawione w przypisach
► = status miejski utracony przed 1937 rokiem

Herb Miejscowość Charakter prawny Przywileje Powiat Liczba mieszk.
Antopol Miasto Miasteczko kobryński 2206
Bereza Kartuska[20] Miasto Miasteczko prużański 3526
Plik:Berezhnycr s.png Bereźnica Miasto Miasteczko sarneński[6] 2434
Błudeń Wieś Miasteczko prużański 257
Brześć nad Bugiem Miasto Miasto brzeski 29460
Chomsk Wieś Miasteczko drohiczyński 1678
Dawidgródek Miasto Miasto łuniniecki[5] 9851
Dąbrowica Miasto Miasteczko sarneński[6] 2694
Domaczów Wieś Miasteczko brzeski 1504
Drohiczyn Wieś Miasteczko drohiczyński 1978
Dywin Miasto Miasteczko kobryński 2299
Hancewicze Wieś Miasteczko łuniniecki 1015
Horodec Wieś Miasteczko kobryński 688
Horodno Miasto[21] Miasteczko łuniniecki[5] 2597
Janów Miasto Miasteczko drohiczyński 3068
Kamieniec Litewski Miasto Miasteczko brzeski 2348
Kamień Koszyrski Wieś Miasteczko koszyrski 1265
Kobryń Miasto Miasto kobryński 8208
Kossów Miasto Miasteczko[22] kossowski 2433
Kożangródek Miasto Miasteczko łuniniecki 2706
Lenin[23] Wieś Miasteczko łuniniecki 1520
Linowo Wieś Miasteczko prużański 145
Lubieszów Wieś Miasteczko piński 339
Łachwa Miasto Miasteczko łuniniecki 3420
Łohiszyn Miasto[24] Miasteczko piński 1984
Łuniniec Miasto Miasto łuniniecki 8267
Malecz Wieś Miasteczko prużański 430
Małoryta Wieś Miasteczko brzeski 1791
Motol Miasto Miasto[25] drohiczyński 4390
Pińsk Miasto Miasto piński 23468
Pohost Zahorodny Wieś Miasteczko łuniniecki[26] 748
Pohost Zarzeczny Wieś Miasteczko piński 720
Prużana Miasto Miasto prużański 6332
Rafałówka Wieś Miasteczko sarneński[6] 1315
Raśna Wieś Miasteczko brzeski 275
Rokitno Miasto[27] Miasteczko[28] sarneński[6] 1491
Różana Miasto Miasto kossowski 3622
Sarny Miasto Miasto sarneński[6] 5931
Serniki Miasto Miasteczko piński 2837
Sielec Wieś Miasteczko prużański 997
Stolin Miasto Miasto łuniniecki[5] 4763
Szereszów Miasto[29] Miasteczko prużański 3310
Telechany Wieś Miasteczko kossowski 895
Tomaszgród Wieś Miasteczko sarneński[6] 803
Wielka Hłusza Wieś Miasteczko koszyrski 334
Wierzchowice Wieś Miasteczko brzeski 223
Włodawka Wieś Miasteczko brzeski 292
Włodzimierzec Miasto Miasteczko sarneński[6] 2935
Wołczyn Wieś Miasteczko brzeski 190
Wysock Miasto Miasteczko sarneński[5] 2978
Wysokie Litewskie Miasto Miasteczko brzeski 2100
Żabinka Wieś Miasteczko kobryński 610
  1. Tymczasową siedzibą województwa (do czasu przysposobienia gmachu dla urzędu wojewódzkiego) był Brześć Litewski (M.P. z 1921 r. nr 55, poz. 97)
  2. M.P. z 1923 r. nr 65, poz. 70
  3. Mały Rocznik Statystyczny 1938 Warszawa 1938 Wyd. GUS, s. 28, wyniki spisu powszechnego 1931. Tabela:Analfabetyzm wśród ludności w wieku 10 lat i więcej.
  4. Mały Rocznik Statystyczny 1938 Warszawa 1938 Wyd. GUS, s. 22, wyniki spisu powszechnego 1931. Tabela: Ludność według języka ojczystego 1931.
  5. a b c d e od 1 stycznia 1923 w nowo utworzonym powiecie stolińskimDz.U. z 1922 r. nr 116, poz. 1051
  6. a b c d e f g h i 16 grudnia 1930 roku powiat sarneński wyłączono z woj. poleskiego i przyłączono do województwa wołyńskiegoDz.U. z 1930 r. nr 82, poz. 649
  7. Dz.U. z 1929 r. nr 35, poz. 318
  8. Dz.U. z 1931 r. nr 111, poz. 867
  9. a b Według publikacji: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom VIII - Województwo Poleskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924
  10. Drugi Powszechny Spis Ludności z Dn. 9.XII 1931 r. Mieszkania i Gospodarstwa Domowe. Ludność. Stosunki /Zawodowe. Województwo Poleskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1931, s. 25.
  11. A. Krysiński: Ludność polska a mniejszości w Polsce w świetle spisów ludności 1921 i 1931. Warszawa: 1933, s. 27.
  12. a b c Według publikacji: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom XIII - Województwo Lwowskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924
  13. Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 27 czerwca 1919, Nr. 7, poz. 460
  14. Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 14 sierpnia 1919, Nr. 12, poz. 99
  15. Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 16 sierpnia 1919, Nr. 13, poz. 112
  16. Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 7 listopada 1919, Nr. 32, poz. 345
  17. Dane z 1924 roku
  18. Dokładnie 1984 w przypadku Łohiszyna
  19. M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104
  20. Publikacja źródłowa podaje błędnie Bereza Kartuzka, w sprostowaniach poprawiono na Bereza Kartuska
  21. Początkowo była to gmina miejska, lecz miejscowość utraciła prawa miejskie z dniem 1 kwietnia 1927 roku, wchodząc w skład gminy Radczysk (Dz.U. z 1927 r. nr 38, poz. 338), a po jej zniesieniu z dniem 18 kwietnia 1928 roku Horodno weszło w skład gminy Stolin (Dz.U. z 1928 r. nr 46, poz. 452)
  22. Publikacja źródłowa podaje błędnie prawa miejskie, w sprostowaniach poprawiono na przywileje miasteczka
  23. 31 maja 1939 roku przemianowany na SosnkowiczeDz.U. z 1939 r. nr 123, poz. 292
  24. Status miejski zniesiony 1 kwietnia 1934 – Dz.U. z 1934 r. nr 7, poz. 149
  25. Publikacja źródłowa podaje błędnie przywileje miasteczka, w sprostowaniach poprawiono na prawa miejskie
  26. Od 1 stycznia 1923 w powiecie pińskimDz.U. z 1922 r. nr 116, poz. 1051
  27. Publikacja źródłowa podaje następujący przypis: Ustrój miejski miasteczka Rokitno winien być skasowany stosownie do art. 1 Rozporządzenia z dn. 16 sierpnia 1919 r. (Dz.U.Z.C.Z.W. Nr. 13 poz. 112). Wykazano w dziale miast, gdyż włączenie do gminy jeszcze nie nastąpiło. Ustroju miejskiego jednak nie skasowano, a Rokitno wybiło się nawet z grupy miasteczek i awansowało do rangi miast pod względem przywilejów z dniem 15 kwietnia 1927 (Dz.U. z 1927 r. nr 36, poz. 320)
  28. Prawa miejskie Rokitno otrzymało 15 kwietnia 1927 (Dz.U. z 1927 r. nr 36, poz. 320)
  29. Status miejski zniesiony 1 kwietnia 1934 – Dz.U. z 1934 r. nr 26, poz. 202

Zobacz też

Szablon:Podział II RP