Theta: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

[wersja nieprzejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 17:45, 15 maj 2024

Theta (thita, θῆτα, pisana Θθ lub ϴϑ) – ósma litera alfabetu greckiego oznaczająca spółgłoskę aspirowaną "t" (czyli "th"). W greckim systemie liczbowym oznacza liczbę 9.

Użycie jako symbolu

Θ

W matematyce i fizyce stosowane czasami oznaczenie miary kąta płaskiego.
W matematyce i informatyce Θ jest elementem „notacji dużego O”, która służy do opisywania asymptotycznego tempa wzrostu funkcji^[1].

θ

W biologii molekularnej sposób replikacji kolistej cząsteczki DNA. W miejscu origin następuje rozplecenie podwójnej helisy i powstają dwie pary widełek replikacyjnych wędrujących w przeciwnych kierunkach. Około połowy procesu cząsteczka przybiera kształt θ (stąd nazwa).
Theta – w brydżu, konwencja licytacyjna, część systemu Precision.
Fale theta – rodzaj fal mózgowych
θ – mezon

ϑ

W fizyce stosowane czasami jako oznaczenie temperatury (gdy litera "T" jest już w użyciu).

Użycie w alfabecie łacińskim

Ligatura »dz« proponowana przez Jana Kochanowskiego dla abecadła polskiego.

Ligatura »dź« proponowana przez Jana Kochanowskiego dla abecadła polskiego.

Ligatura »dż« proponowana przez Jana Kochanowskiego dla abecadła polskiego.

W zmodyfikowanym alfabecie łacińskim theta zaczęła się pojawiać w sugerowanym przez Jana Kochanowskiego zapisie, dla języka średniopolskiego^[2]^{[Doprecyzuj: gdzie konkretnie?]} do oznaczenia dźwięku dz od wieku XVI do XVIII^[3]. W języku średniopolskim zaczęły się także pojawiać litery ϑ ze znakami diakrytycznymi, takie jak akut i kropka, które wyglądały następująco ϑ́, ϑ̇, oznaczały dźwięk dź i dż, poniżej są wymienione ich fonetyczne części:

ϑ́ – [d ʑ]
ϑ̇ – [ʤ]

Theta oznaczała też w IPA spółgłoskę zwarto-szczelinową dziąsłową dźwięczną [ʣ].

Kodowanie

W Unicode litera jest zakodowana:

Znak	Unicode	Kod HTML	Nazwa unikodowa	Nazwa polska
Θ	U+0398	`Θ` lub `Θ` lub `Θ`	GREEK CAPITAL LETTER THETA	wielka litera grecka theta
θ	U+03B8	`θ` lub `θ` lub `θ`	GREEK SMALL LETTER THETA	mała litera grecka theta
ϑ	U+03D1	`&thetasym;` lub `ϑ` lub `ϑ`	GREEK THETA SYMBOL	grecki znak theta ϑ

W LaTeX-u używa się znacznika:

Znak	LaTeX
$\Theta$	`\Theta`
$\theta$	`\theta`
$\vartheta$	`\vartheta`

Zobacz też

Przypisy

↑ Ronald L Graham, Donald Ervin Knuth, Oren Patashnik: Matematyka konkretna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 489. ISBN 83-01-13906-4.
↑ Petra ČerneP.Č. Oven Petra ČerneP.Č., Typografia. Skąd się wzięły znaki diakrytyczne?, 2+3D, 7 listopada 2012 [dostęp 2021-03-01] [zarchiwizowane 2021-04-23] .
↑ średniopolski – Wielki słownik W. Doroszewskiego PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2021-04-21] (pol.).

[1] Ronald L Graham, Donald Ervin Knuth, Oren Patashnik: Matematyka konkretna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 489. ISBN 83-01-13906-4.

[2] Petra ČerneP.Č. Oven Petra ČerneP.Č., Typografia. Skąd się wzięły znaki diakrytyczne?, 2+3D, 7 listopada 2012 [dostęp 2021-03-01] [zarchiwizowane 2021-04-23] .

[3] średniopolski – Wielki słownik W. Doroszewskiego PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2021-04-21] (pol.).

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 16: / Linia 16: @@
 == Użycie w alfabecie łacińskim ==
+[[Plik:Ligatura_»dz«_podług_Kochanowskiego.png|mały|Ligatura »dz« proponowana przez Jana Kochanowskiego dla abecadła polskiego.]]
-W zmodyfikowanym [[Alfabet łaciński|alfabecie łacińskim]] theta zaczęła się pojawiać w sugerowanym przez [[Jan Kochanowski|Jana Kochanowskiego]] zapisie, dla [[Język średniopolski|języka średniopolskiego]]<ref>{{Cytuj |autor = Petra Černe Oven |tytuł = Typografia. Skąd się wzięły znaki diakrytyczne? |data = 7 listopada 2012 |data dostępu = 2021-03-01 |opublikowany = 2+3D |archiwum = http://web.archive.org/web/20210423224128/https://www.2plus3d.pl/artykuly/skad-sie-wziely-znaki-diakrytyczne}}</ref>{{Doprecyzuj|Doprecyzuj: gdzie konkretnie?|data=2021-12}} do oznaczenia dźwięku [[Dz (dwuznak)|dz]] od [[wiek]]u [[XVI wiek|XVI]] do [[XVIII wiek|XVIII]]<ref>{{Cytuj |tytuł = średniopolski – Wielki słownik W. Doroszewskiego PWN |data dostępu = 2021-04-21 |opublikowany = sjp.pwn.pl |url = https://sjp.pwn.pl/doroszewski/sredniopolski;5505850.html |język = pl}}</ref>. W języku średniopolskim zaczęły się także pojawiać litery θ ze [[Znaki diakrytyczne|znakami diakrytycznymi]], takie jak [[Akcent ostry|akut]] i [[Kropka (znak diakrytyczny)|kropka]], które wyglądały następująco [[θ´]] [[θ˙]], oznaczały dźwięk [[Dź (dwuznak)|dź]] i [[Dż (dwuznak)|dż]], poniżej są wymienione ich fonetyczne części:
+[[Plik:Ligatura_»dź«_podług_Kochanowskiego.png|mały|Ligatura »dź« proponowana przez Jana Kochanowskiego dla abecadła polskiego.]]
-*θ´ – [{{IPA|dʑ}}]
+[[Plik:Ligatura_»dż«_podług_Kochanowskiego.png|mały|Ligatura »dż« proponowana przez Jana Kochanowskiego dla abecadła polskiego.]]
-*θ˙ – [{{IPA|ʤ}}]
+W zmodyfikowanym [[Alfabet łaciński|alfabecie łacińskim]] theta zaczęła się pojawiać w sugerowanym przez [[Jan Kochanowski|Jana Kochanowskiego]] zapisie, dla [[Język średniopolski|języka średniopolskiego]]<ref>{{Cytuj |autor = Petra Černe Oven |tytuł = Typografia. Skąd się wzięły znaki diakrytyczne? |data = 7 listopada 2012 |data dostępu = 2021-03-01 |opublikowany = 2+3D |archiwum = http://web.archive.org/web/20210423224128/https://www.2plus3d.pl/artykuly/skad-sie-wziely-znaki-diakrytyczne}}</ref>{{Doprecyzuj|Doprecyzuj: gdzie konkretnie?|data=2021-12}} do oznaczenia dźwięku [[Dz (dwuznak)|dz]] od [[wiek]]u [[XVI wiek|XVI]] do [[XVIII wiek|XVIII]]<ref>{{Cytuj |tytuł = średniopolski – Wielki słownik W. Doroszewskiego PWN |data dostępu = 2021-04-21 |opublikowany = sjp.pwn.pl |url = https://sjp.pwn.pl/doroszewski/sredniopolski;5505850.html |język = pl}}</ref>. W języku średniopolskim zaczęły się także pojawiać litery '''ϑ''' ze [[Znaki diakrytyczne|znakami diakrytycznymi]], takie jak [[Akcent ostry|akut]] i [[Kropka (znak diakrytyczny)|kropka]], które wyglądały następująco '''[[θ´|ϑ́]],''' '''[[θ˙|ϑ]]̇''', oznaczały dźwięk [[Dź (dwuznak)|dź]] i [[Dż (dwuznak)|dż]], poniżej są wymienione ich fonetyczne części:
+*'''ϑ́''' – [{{IPA|dʑ}}]
+*'''ϑ̇''' – [{{IPA|ʤ}}]
 Theta oznaczała też w [[Międzynarodowy alfabet fonetyczny|IPA]] [[Spółgłoska zwarto-szczelinowa dziąsłowa dźwięczna|spółgłoskę zwarto-szczelinową dziąsłową dźwięczną]] [{{IPA|ʣ}}].

Klasyczne litery greckie	Αα alfa Ββ beta (wita) Γγ gamma (ghama) Δδ delta (dhelta) Εε epsilon Ζζ dzeta (zita) Ηη eta (ita) Θθ theta (thita) Ιι℩ jota Κκ kappa (kapa) Λλ lambda (lambdha) Μμ my (mi) Νν ny (ni) Ξξ ksi Οο omikron Ππ pi Ρρ rho (ro) Σσς sigma Ττ tau (taf) Υυ ipsylon Φφ phi (fi) Χχ chi Ψψ psi Ωω omega
Litery nieużywane współcześnie	Ϝϝ(Ͷͷ) digamma Ϛϛ stigma Ͱͱ heta Ϗϗ kaj Ϻϻ san Ϙϙ(Ϟϟ) koppa Ͳͳ(Ϡϡ) sampi
Litery używane w innych językach	Ϳϳ jot Ϸϸ szo