ß

ß

Informacje podstawowe
Majuskuła	ẞ
Minuskuła	ß
Podstawowe pismo	łaciński
Podstawowy alfabet	niemiecki
Pochodzenie
Ligatura liter	ſ + ʒ
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Znak „ß” w różnych krojach pisma

Znak „ß”, użyty w krótkiej inwokacji na sklepieniu spichlerza w Przeczycy z 1732

ẞ ß (escet, niem. Eszett lub scharfes S „ostre S”) – litera występująca wyłącznie w alfabecie niemieckim, z wyjątkiem alfabetu w standardzie szwajcarskim używanym w Szwajcarii i Liechtensteinie. Reprezentuje ona spółgłoskę szczelinową dziąsłową bezdźwięczną (polskie s). Znak ten powstał jako ligatura małych liter S i Z, zapisywanych historycznie jako ſ i ʒ (ſʒ), co stanowi źródło nazw Es-Zett. Litera nazywana jest też Scharfes-S, gdyż jest czytana zawsze tak jak polskie s, zaś litera S w niemieckim może być wymawiana na trzy sposoby: jak polskie s (was), z (sein) lub sz (Stunde). Litera ß występuje zawsze w środku lub na końcu wyrazu.

Litera ß jest wymawiana w identyczny sposób jak dwuznak ss (doppel S). Po reformie ortograficznej z 1996 r. ß używa się wyłącznie po dyftongach i długich samogłoskach, a w pozostałych przypadkach zapisywane jest ss. Nie dotyczy to wersji alfabetu stosowanej w Szwajcarii i Liechtensteinie, gdzie zawsze używa się ss, a ß nie funkcjonuje w ogóle. Ponadto zastępowanie ß przez ss jest obowiązkowe, gdy czcionka nie zawiera tego znaku. Dwuznaku ss zamiast ß używa się też często, gdy słowo go zawierające zapisywane jest dużymi literami, ponieważ escet funkcjonuje zasadniczo jako minuskuła, gdyż nie znajduje się na początku żadnego słowa. Zastępowanie ß majuskułą SS powoduje problem, gdyż w m.in. nazwach własnych (szczególnie nazwiskach) przekształcając wielkie litery SS w małe nie wiadomo, czy w ich miejscu stoi ß czy ss. Stąd pojawiły się postulaty stworzenia majuskuły escetu (ẞ), która ostatecznie została oficjalnie uznana przez Radę Ortografii Niemieckiej w 2017 r. Zatem, zamiast zastępować ß przez SS (wcześniej stosowano również formę SZ) w zapisie słowa wielkimi literami, można też użyć ẞ, chociaż jest niedostępna na niemieckim układzie klawiatury i została oficjalnie zatwierdzona dosyć niedawno. Niedozwolone jest także zastępowanie przez wielką literę B, podobną do escetu kształtem.

W porządku alfabetycznym ß może występować na samym końcu alfabetu.

Reforma

Dawniej stosowany częściej niż dziś, w odgórnie reformowanej pisowni języka niemieckiego znak ß zastąpiony został przez ss w położeniu po samogłosce krótkiej, a przed spółgłoską lub na końcu wyrazu, na przykład:

• Expreß → Express
• Boß → Boss
• Schloß → Schloss

Obowiązujące przed reformą z 1996 r. reguły pisania ß pochodzą od ortografa Johanna Christopha Adelunga i zostały wprowadzone do szkół i urzędów reformą niemieckiej pisowni z 1901 r.

Zgodnie z nimi ß pisano:

• na końcu wyrazu: muß, aß, Kuß, daß
• na końcu cząstki wyrazowej: kußecht, Schlußstrich, Paßbild
• przed spółgłoską: müßt, paßt, grüßt, wäßrig, unvergeßne, Rößl
• po akcentowanej długiej samogłosce: Straße, aß, aßen, Buße, grüßt (niezmienione)
• po dwugłosce: heißen, außen (niezmienione)

„ss” natomiast tylko:

• między samogłoskami, z których pierwsza była krótka: müssen, Wasser, Küsse, Rüssel.
• w wyrazach obcego pochodzenia: Renaissance, Croissant, Fitness.

Zbitka ss pozostawała na końcu wyrazu, jeżeli po nim stał apostrof: (ich) lass', ale: laß! (tryb rozkazujący).

Pewne nazwy własne nie stosowały się do reguły pisania ß na końcu, np.: ciąg uliczny we Frankfurcie nad Menem Freßgass (z powodu gwary brakuje na końcu litery „e”), miejscowość Neuss i osoba Günter Grass.

«ß» i «ss» a «s»

Litera s odpowiada głosce [z] z wyjątkiem niektórych zapożyczeń (zwłaszcza z języka angielskiego), chyba że ulega ubezdźwięcznieniu. Jednak inaczej niż w języku polskim ubezdźwięcznienie następuje nie tylko przed spółgłoskami bezdźwięcznymi i w wygłosie wyrazu, ale często też w wygłosie morfemu. W tym ostatnim przypadku ubezdźwięcznienie nie następuje przed końcówkami fleksyjnymi rozpoczynającymi się od samogłoski. A więc na przykład: das Haus [das ˈhaʊs] (ubezdźwięcznienie w wygłosie wyrazu), häuslich [ˈhɔʏslɪç] (ubezdźwięcznienie w wygłosie morfemu), ale: die Häuser [diː ˈhɔʏzɐ] (brak ubezdźwięcznienia przed samogłoską w nagłosie końcówki fleksyjnej), por. pol. chodź [ˈxɔʨ] – chodźmy [ˈxɔʨmɨ], ale: chodzimy [xɔˈʥimɨ]. Z tego powodu łącznik -(e)s- czyta się jak [(ə)s] (Todesangst [ˌtoːdəsˈʔaŋst]).

Niekiedy ß/ss wymienia się z s: das Geheimnis – die Geheimnisse, des – dessen (ale den – denen), aus – außer. Wynika to z wymowy.

Połączenia st, sp na początku wyrazów i cząstek wyrazowych czyta się odpowiednio jak polskie szt [ʃt] i szp [ʃp] (Stube [ˈʃtuːbə], verspäten [fɐˈʃpeːtn̩]). W innych pozycjach przed spółgłoskami bezdźwięcznymi s oznacza głoskę [s], a ß/ss spotyka się rzadko (Ski, Aster, ist – 'jest', ale isst (nowe)/ißt (dawne) – 'je').

Język polski

Była dawniej używana w języku średniopolskim, jako litera sugerowana przez Jana Kochanowskiego do oznaczenia dźwięku sz. Tę literę można też zobaczyć w przykładzie tekstu napisanego w Biblii Jakuba Wujka.

Tekst polski z 1599 roku pochodzący z polskiego tłumaczenia Biblii Jakuba Wujka, w nim położenie litery ß przy jednym podanym słowie: „náßéy” (naszej).

Zgodnie z uchwałą Rady Języka Polskiego niemiecka litera ß w tekstach polskich powinna być zapisywana jako „ss”, dopuszcza się jednak zapis oryginalny w uzasadnionych przypadkach.

Kodowanie

Znak	ẞ		ß
Nazwa w Unikodzie	latin capital letter sharp s		latin small letter sharp s
Kodowanie	dziesiętnie	szesnastkowo	dziesiętnie	szesnastkowo
Unicode	7838	U+1E9E	223	U+00DF
UTF-8	225 186 158	e1 ba 9e	195 159	c3 9f
Odwołania znakowe SGML	ẞ	ẞ	ß	ß
Odwołania znakowe SGML			ß

Zobacz też

• Beta – litera alfabetu greckiego