Pancernikowce: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
z {{r|Superina&Abba18}} |
→Systematyka: ilustracja |
||
Linia 59: | Linia 59: | ||
* [[Chlamyphoridae]] {{small|[[Karol Lucjan Bonaparte|Bonaparte]], 1850}}. Rodziny takiej nie podają niektóre źródła{{r|Cichocki&inni}}. Inne zaliczają do niej bolity{{r|Carter&16}}, puklerzniki, Gliptodontinae i Chlamyphorinae{{r|Superina&Abba18}}. |
* [[Chlamyphoridae]] {{small|[[Karol Lucjan Bonaparte|Bonaparte]], 1850}}. Rodziny takiej nie podają niektóre źródła{{r|Cichocki&inni}}. Inne zaliczają do niej bolity{{r|Carter&16}}, puklerzniki, Gliptodontinae i Chlamyphorinae{{r|Superina&Abba18}}. |
||
[[Plik:Doedicurus BW.jpg|thumb|''[Doedicurus]]'' należał do [[Glyptodontia]]]] |
|||
Grupy wymarłe obejmują: |
Grupy wymarłe obejmują: |
||
* [[Gliptodonty|Glyptodontidae]], 65 rodzajów, niekiedy Glyptodontoidea, wedle niektórych autorów mogące obejmować też Pampatheriinae{{r|Gaudin&Wible06}}. W niektórych ujęciach tworzą osobny podrząd [[Glyptodontia]] z nadrodziną [[Glyptodontoidea]]{{r|Porpino&10}}: |
* [[Gliptodonty|Glyptodontidae]], 65 rodzajów, niekiedy Glyptodontoidea, wedle niektórych autorów mogące obejmować też Pampatheriinae{{r|Gaudin&Wible06}}. W niektórych ujęciach tworzą osobny podrząd [[Glyptodontia]] z nadrodziną [[Glyptodontoidea]]{{r|Porpino&10}}: |
Wersja z 13:42, 19 wrz 2021
Cingulata[1] | |||
Flower, 1883 | |||
Przedstawiciel rzędu – włosopuklerznik kosmaty (Chaetophractus villosus) | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd |
pancernikowce | ||
Rodziny | |||
|
Pancernikowce[2] (Cingulata) – rząd lądowych ssaków łożyskowych z podgromady żyworodnych (Theria).
Budowa
Pancernikowce są obecnie zwierzętami niewielkimi bądź średnich rozmiarów[3], cechując się tutaj istotną różnorodnością. Najmniejsi przedstawiciele, jak puklerzniczek karłowaty zwany też pancernikiem karłowatym, osiągają zaledwie 12 cm długości głowy i tułowia, a największe, jak zębolita olbrzymia zwana też pancernikiem olbrzymim, 1 m[4]. W przeszłości osiągały większe rozmiary, na przykład Pampatheriidae osiągające 3 m długości[3]. Masa ciała dzisiejszych pancernikowców waha się pomiędzy 100 g a 80[5]-100 kg[4]. Dawne Glyptodontia ważył i dwie tony[6]. Występować może dymorfizm płciowy, np. u zębolity olbrzymiej samce są większe od samic[5].
Wśród szczerbaków pancernikowce zachowały najwięcej cech niezaawansowanych ewolucyjnie[7].
Najbardziej rzucającą się w oczy specjalizacją pancernikowców jest pancerz, który pokrywa jest ciało. Wraz z pewnymi przystosowaniami behawioralnymi umożliwia on tym zwierzętom ochronę przed drapieżnikami[4]. Obecnie pancernikowce są jedyną grupą zwierząt stosującą taki sposób obrony[3], aczkolwiek w przeszłości pancerze nosiły też inne grupy zwierząt, na przykład ankylozaury[8]. Pancerz pancernikowców budują niewielkie kostno-rogowe płytki[4], występujące w setkach[3], pomiędzy którymi leży zwykła, owłosiona skóra. Właśnie jej pasma umożliwiają zwierzęciu zachowanie giętkości, dzięki czemu niektóre pancernikowce w razie zagrożenia potrafią zwinąć się w kulkę, podobnie jak jeżowate (ewolucja konwergentna). Do mistrzowstwa tą taktykę doprowadziła bolita południowa. Ma ona pewne wady: nie chroni przed przejeżdżającymi drogi samochodami, przyczyniając się do istotnej umieralności (również i w tym pancernikowce przypominają jeże). Pancerz nie obejmuje również brzusznej strony ciała, na której także obserwuje się owłosienie[4]. Wymarłe Pampatheriidae miały pancerz powierzchownie przypominający spotykany u form dzisiejszych, z dwoma dużymi płytami ochraniającymi obręcze barkową i miedniczną. Gliptodontidae miały pancerz gruby i nieruchomy[3].
Czaszka Gliptodontidae była krótka a wysoka[3].
Dzisiejsze pancernikowce dysponują wieloma nieróżniącymi się od siebie zębami policzkowymi[4]. Pampatheriidae miały dwupłatowe zęby o płaskiej koronie, Gliptodontidae trójplatowe[3].
Kręgi Gliptodontidae zrastały się ze sobą[3].
Ciało wieńczy ogon. U Gliptodontidae zakończy bywał niekiedy buławą kostną[3].
Przednie łapy są silne, przystosowanie do drążenia w ziemi nor bądź w poszukiwaniu pokarmu[4]. U Gliptodontidae przypominały one słoniowe[3].
Ewolucja
Pancerz pancernikowców sprzyja zachowywania się okazów tych zwierząt w zapisie kopalnym. Ich skamieniałości należą do najwcześniejszych znalezionych pozostałości szczerbaków. Pierwsze kopalne pancernikowce pochodzą już ze środkowego paleocenu. Znaleziono je w Brazylii w Itaboraí. Kolejne skamieniałości pochodzące z eocenu z Casamayoran[3]. W tej właśnie epoce, 45 miliony lat temu, wyodrębniły się Chlamyphoridae, których najstarsze znane skamieniałości są o 3 miliony lat późniejsze. Grupa ta rozwijała, osiągając później istotną różnorodność[6]. Częściej zaś spotyka się pozostałości Cingulata od miocenu. W 2006 znano 38-39 kopalnych gatunków[3]. Obecnie wymienia się setkę rodzajów kopalnych, z czego 65 należących do Gliptodontia. Różnorodność zmniejszyło wymieranie w plejstocenie[6].
Systematyka
Wraz z rzędem włochaczy obejmującym liściożery[9] i giętkojęzykowe[10] rząd pancernikowców tworzy nadrząd szczerbaków (Xenarthra), pochodzący z Ameryki Południowej[7]. Monofiletyzm szczerbaków potwierdziły liczne badania[11]. Miejsce samych szczerbaków na drzewie rodowym ssaków nie zostało jednakże ustalone jednoznacznie. Istnieją różne hipotezy umiejscawiające je w różnych miejscach[12].
- Wedle hipotezy Atlantogenata szczerbaki tworzą klad Atlantogenata z grupą afroterów[13] (afrotery obejmują afrosorkowce[14], ryjkonosowe[15], rurkozębne[16], góralkowce[17], trąbowce[18] i brzegowce[19]). Pozostałe ssaki łożyskowe należą do Boreoeutheria[13]. Hipotezę tą wspierają badania genetyczne. Badania metodą zegara molekularnego wskazują czas rozejścia się szczerbaków i afroterów na jakieś 103 miliony lat temu (przedział 93-114 milnionów lat)[20].
- Hipoteza Exafroplacentalia wiąże szczerbaki nie z afroterami, w których widzi najbardziej bazalną grupę łożyskowców, ale z Boreoeutheria, dzielonymi na Laurasiatheria[12] (Eulipotyphla, nietoperze, kopytne i Ferae[21]) i Euarchontoglires[12] (siekaczowce, naczelne, łuskowce i Dermoptera[21]). Klad tworzony przez szczerbaki i Boreoeutheria nosi nazwę Exafroplanetalia bądź Notolegia[12].
- W końcu hipoteza Epitheria dzieli łożyskowce na dwa klady, z których jednym są szczerbaki. Wszystkie pozostałe łożyskowce zalicza natomiast do drugiego, nazwanego Epitheria, dzielonego dalej na afrotery i Boreoeutheria[12].
Systematyka Cingulata bywa różnie ujmowana przez różnych autorów. Niektórzy dzielą klad na dwie główne grupy Dasypodidae i Euphracta[3].
Do rzędu należą następujące rodziny obejmujące współczesne gatunki[22]:
- Dasypodidae J.E. Gray, 1821[22] – pancernikowate[2], niekiedy Dasypodoidea, niekiedy uznawaną za parafiletyczną i obejmującą przodków innych linii pancernikowców, a może i innych szczebaków[3], tradycyjnie z następującymi podrodzinami[2]:
- pancerniki (Dasypodinae) (pancernik, 7 gatunków)[2], wyodrębniany także do plemienia Dasypodini, wedle badań genetycznych być może takson siostrzany wszystkich pozostałych dzisiejszych pancernikowców[3], w efekcie w nowszych ujęciach pozostawiony jako jedyny współczesny rodzaj tej rodziny[6].
- puklerzniki (Euphractinae) (puklerzowiec, monotypowy, włosopuklerznik, 3 gatunki, puklerzniczek, 1 gatunek, puklerznik, również monotypowy, puklerzyk, także 1 gatunek)[2]
- bolity (Tolypeutinae) (bolita, 2 gatunki, zębolita 1 gatunek, kabassu, 4 gatunki, [2], dwa ostatnie włączone do plemienia Prionodontini[3])
- wymarła podrodzina Pampatheriinae, obejmująca 6 rodzajów[3],
- Chlamyphoridae Bonaparte, 1850. Rodziny takiej nie podają niektóre źródła[2]. Inne zaliczają do niej bolity[5], puklerzniki, Gliptodontinae i Chlamyphorinae[6].
należał do Glyptodontia]]
Grupy wymarłe obejmują:
- Glyptodontidae, 65 rodzajów, niekiedy Glyptodontoidea, wedle niektórych autorów mogące obejmować też Pampatheriinae[3]. W niektórych ujęciach tworzą osobny podrząd Glyptodontia z nadrodziną Glyptodontoidea[23]:
- Niekiedy wyróżnia się wśród nich podrodzinę Hoplophorinae i plemię Hoplophorini, ale wydają sie one być parafiletyczne[23],
- Panochthinae bądź Panochthidae obejmujących Hoplophorus i plemię Panochthini[23],
- Neosclerocalyptinae obejmujące Neosclerocalyptus[23],
- Propalaehoplophorinae z rodzajami Propalaehoplophorus, Eucinepeltus[23],
- Doedicurinae z rodzajem Doedicurus[23],
- Glyptodontinae obejmujące Glyptodon[23],
- Pampatheriidae, uznawane niekiedy za osobną rodzinę z rodzajem Pampatherium[23].
Pokrewieństwa obrazuje następujący kladogram[3]:
Cingulata |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kladogram z pracy Porpino et al. dotyczącej Glyptodontia[23]:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Różne źródła podają różną liczbę gatunków. Nie ulega jednak wątpliwości, że obecnie pancernikowce stanowią najliczniejszą grupę szczerbaków, liczącą między 21 a 35 gatunków[3] (da porównania liściożery obejmują 2 rodzaje liczące 6 gatunków[2]).
Rozmieszczenie geograficzne
Rząd obejmuje gatunki występujące w Ameryce[22]. Gliptodonty należały do najpowszechniejszych ssaków Ameryki Południowej późnego kenozoiku[3]. Obecnie również cechują się szerokim zasięgiem. Na północy sięgają południa Ameryki Północnej, zamieszkują dalej Amerykę Środkową i całą Amerykę Południową[4].
Ekologia
Zwierzęta te zasiedlają otwarte tereny[4].
Wiodą nocny tryb życia[4].
Cingulata obecnie są wszystkożercami bądź owadożercami[3]. W szczególności zjadają owady czy też inne bezkręgowce wygrzebywane ze ściółki czy z ziemi. Niekiedy znaczną część ich menu stanowią mrówkowate. Spożywają też wykopane z ziemi bulwy roślin oraz owoce[4]. Wymarłe Pampatheriidae czy Gliptodontidae spożywały pokarm roślinny[3].
Są przystosowane do kopania[3]. Zakopywanie się w ziemi jest drugą obok zwijania się w kulkę strategią unikania ataku drapieżnika. W efekcie pancernikowce rzadko padają łupem drapieżników[4].
Na północnym i południowym krańcu ich zasięgu występowania występuje sen zimowy[4].
Rozmnażanie
Dojrzałość płciową osiągają po roku. Rozmnażanie może zachodzić przez cały rok, jednakże porody zachodzą najczęściej w czasie lata. Występuje ciąża trwająca około 2 miesiące. Niektóre gatunki rozwinęły ciążę przedłużoną trwającą pół roku. Następnie samica rodzi od jednego do czterech młodych, niekiedy aż 8 bądź jeszcze więcej. Matka pancernika dziewięciopaskowego zawsze wydaje na świat czwórkę potomstwa, co więcej, takie czworaczki są jednojajowe[4].
Status
Pancernikowce obejmują gatunki o różnym statusie zagrożenia[2]:
- gatunki narażone na wyginięcie (VU): pancernik włochaty, włosopuklerznik andyjski, zębolita olbrzymia, bolita brazylijska,
- gatunki bliskie zagrożenia (NT): pancernik pampasowy, puklerzyk różowy, kabassu argentyński, bolita południowa
- gatunki najmniejszej troski (LC): pancernik większy, pancernik dziewięciopaskowy, pancernik nizinny, pancernik siedmiopaskowy, włosopuklerznik wrzaskliwy, włosopuklrzenik kosmaty, puklerznik sześciopaskowy, kabassu jednopaskowy, kabassu wielki,
- brak danych (DD): pancernik reliktowy, puklerzowiec skryty, puklerzniczek karłowaty, kaassu północny.
Przypisy
- ↑ Cingulata, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 23-25. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x Timothy J. Gaudin , John R. Wible , The Phylogeny of Living and Extinct Armadillos (Mammalia, Xenarthra, Cingulata): A Craniodental Analysis, [w:] Amniote Paleobiology: Perspectives on the Evolution of Mammals, Birds, and Reptiles, Chicago, IL: University of Chicago Press, 2006, s. 153-198 (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Gliwicz i Błaszak 2020 ↓, s. 108.
- ↑ a b c Tracy S. Carter , Mariella Superina , David M. Leslie jr., Priodontes maximus (Cingulata: Chlamyphoridae), „Mammalian Species”, 48 (932), 2016, s. 21-34 (ang.).
- ↑ a b c d e Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwieSuperina&Abba18
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ a b Gliwicz i Błaszak 2020 ↓, s. 107.
- ↑ Tracy L Ford , A new look at the armor of Ankylosaurus, just how did it look?, [w:] DE Brown, The Mesozoic in Wyoming, Casper, Wyoming: The Geological Museum, Casper College, 2003, s. 48-68 (ang.).
- ↑ Gliwicz i Błaszak 2020 ↓, s. 109.
- ↑ Gliwicz i Błaszak 2020 ↓, s. 110.
- ↑ Daniela C. Kalthoff , Microstructure of dental hard tissues in fossil and recent xenarthrans (Mammalia: Folivora and Cingulata)., „Journal of Morphology”, 272 (6), 2011, s. 641-661 (ang.).
- ↑ a b c d e Gliwicz i Błaszak 2020 ↓, s. 89.
- ↑ a b Gliwicz i Błaszak 2020 ↓, s. 90.
- ↑ Gliwicz i Błaszak 2020 ↓, s. 91-96.
- ↑ Gliwicz i Błaszak 2020 ↓, s. 96-98.
- ↑ Gliwicz i Błaszak 2020 ↓, s. 98-99.
- ↑ Gliwicz i Błaszak 2020 ↓, s. 99-101.
- ↑ Gliwicz i Błaszak 2020 ↓, s. 101-105.
- ↑ Gliwicz i Błaszak 2020 ↓, s. 104-107.
- ↑ William J. Murphy i inni, Using genomic data to unravel the root of the placental mammal phylogeny, „Genome research”, 17 (4), 2007, s. 413-421 (ang.).
- ↑ a b Gliwicz i Błaszak 2020 ↓, s. 111.
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 120–124. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Kleberson de O. Porpino , Juan C. Fernicola , Lílian P. Bergqvist , Revisiting the intertropical Brazilian species Hoplophorus euphractus (Cingulata, Glyptodontoidea) and the phylogenetic affinities of Hoplophorus, „Journal of vertebrate paleontology”, 30 (3), 2010, s. 911-927 (ang.).
Bibliografia
- Joanna Gliwicz , Czesłąw Błaszak , Superkohorta: Atlantogenata, [w:] Czesław Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).