Tony Halik

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tony Halik
Ilustracja
Imię i nazwisko urodzenia

Mieczysław Sędzimir Antoni Halik

Data i miejsce urodzenia

24 stycznia 1921
Toruń

Data i miejsce śmierci

23 maja 1998
Warszawa

Miejsce spoczynku

cmentarz Bródnowski

Zawód, zajęcie

dziennikarz

Małżeństwo

Pierrette Andrée Courtin (do jego śmierci)

Partnerka

Elżbieta Dzikowska

Dzieci

Ozana

Odznaczenia
Krzyż Wojenny 1939–1945 (Francja) War Medal 1939–1945 (Wielka Brytania)

Tony Halik, właściwie Mieczysław Sędzimir Antoni Halik (ur. 24 stycznia 1921 w Toruniu, zm. 23 maja 1998 w Warszawie) – polski podróżnik, dziennikarz, pisarz, operator filmowy, fotograf, autor programów telewizyjnych o tematyce podróżniczej (z partnerką[1] Elżbietą Dzikowską). Za swoją działalność odznaczony został francuskim Krzyżem Wojennym. Po wojnie przez ponad trzydzieści lat pracował jako korespondent NBC. W 1976 z E. Dzikowską i Edmundem Guillénem dotarli do legendarnej stolicy InkówVilcabamby. Przez ponad dwadzieścia lat prowadził z E. Dzikowską programy (ponad trzysta) dla TVP: Tam, gdzie pieprz rośnie, Tam, gdzie rośnie wanilia, Tam, gdzie kwitną migdały, Tam, gdzie pachnie eukaliptus oraz Pieprz i wanilia. Zrealizował około czterysta filmów dokumentalnych[2]. Napisał trzynaście książek, wiele artykułów do gazet oraz współtworzył komputerową Encyklopedię świata[3].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Młodość[edytuj | edytuj kod]

Akt urodzenia Tony’ego Halika

Urodził się jako Mieczysław Sędzimir Halik, syn Zbigniewa i Heleny (z domu Krasuskiej)[4] – właścicieli majątków ziemskich Tupadło, potem Żabin. Rodzice postanowili jednak, że ich pierwsze dziecko urodzi się w Toruniu – po porodzie wrócili do rodzinnego majątku. Później przeprowadzili się do Płocka.

W wieku 14 lat, wbrew woli ojca, popłynął jako flisak na tratwie z Płocka do granicy Wolnego Miasta Gdańska. Wyprawie przeszkodziła Straż Graniczna, która pod eskortą odstawiła go do domu[5]. Uczył się w płockim Liceum im. Stanisława Małachowskiego, ale ukończył inną szkołę – Liceum Ogólnokształcące im. Władysława Jagiełły w Płocku.

II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

Wcielony do Wehrmachtu, od kwietnia 1943 służył w 6. Baterii Szkolnej 11. Ciężkiego Zapasowego Dywizjonu Obrony Przeciwlotniczej Luftwaffe, a latem tego samego roku otrzymał przydział do 40. Eskadry Średnich i Ciężkich Bombowców Luftwaffe i został skierowany do Francji. W 1944 zdezerterował z Wehrmachtu i przyłączył się do maquis, oddziałów partyzanckich francuskiego ruchu oporu[6][a]. Przerzucając zestrzelonych alianckich pilotów poznał swą pierwszą żonę, której rodzina udzielała schronienia pilotom do czasu powrotu do Wlk. Brytanii[6]. Po wyzwoleniu dołączył do 4. dywizji piechoty Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Służbę w PSZ rozpoczął od stopnia aspiranta (15 listopada 1944), w czerwcu 1945 został awansowany do bombardiera. Po ukończeniu kursu w szkole podchorążych w lipcu 1945 dołączył do 15. Pułku Artylerii Lekkiej w stopniu kaprala[1].

Podczas II wojny światowej po raz pierwszy zetknął się z kamerą, filmując samoloty (również zestrzeliwane). W czasie rekonwalescencji wysyłał listy do przyjaciela w Londynie, w których opisywał swoje wojenne losy. Listy te były drukowane w jednym z angielskich czasopism, a Halik polubił dziennikarstwo[potrzebny przypis][7].

Po wojnie, w 1946, wziął ślub z Pierrette Andrée Courtin. Został odznaczony francuskim Krzyżem Wojennym (Croix de Guerre)[8] i Medalem za Wojnę 1939–1945 (1947)[1].

Został wysłany z Anglii do Afryki, jako budowniczy mostów i pomocniczych lądowisk. W Kenii zetknął się po raz pierwszy z plemionami o kulturze odległej od europejskiej. Tam też zdobywał pierwsze doświadczenia w filmowaniu dzikich zwierząt.

Kariera dziennikarska[edytuj | edytuj kod]

Po powrocie do Wielkiej Brytanii w 1948 podpisał kontrakt z prywatną argentyńską transportową linią lotniczą. Wraz z żoną wyemigrował do tego kraju i w 1952 przyjął obywatelstwo argentyńskie, żeby móc swobodniej podróżować.

W Buenos Aires początkowo pracował jako pilot w firmie lotniczej, potem w Dirección de festejos y ornamentaciones jako fotograf w ekipie obsługującej Juana Peróna, ówczesnego szefa państwa i jego żonę Evitę[9]. Zafascynowany Indianami, wyjeżdżał często z żoną do amazońskiej dżungli. Na swoją pierwszą powojenną podróż zakupił żaglówkę (która otrzymała nazwę „Halikówka”) i wraz z żoną popłynął rzeką Parana w poszukiwaniu indiańskich plemion.

Po tej wyprawie zaczął współpracować z czasopismem „Life”, a następnie „Time and Life”, „Sport Magazine” oraz ze stacjami telewizyjnymi. Od 1950 r. zaczął pracować dla amerykańskiej sieci telewizyjnej NBC. Wtedy po raz pierwszy nazwano go zdrobnieniem Tony[10].

Tony Halik był również żeglarzem
Tony Halik realizuje nagranie podczas jednej ze swoich podróży

Na następną wyprawę Halik udał się w górę rzeki Paragwaj na pokładzie żaglówki „White Shadow”. Przez dłuższy czas przebywali w amazońskim stanie Mato Grosso znanym jako Zielone Piekło. Halik z żoną powrócili do Mato Grosso w latach 1955–1956. Po odłączeniu się od wyprawy myśliwskiej udali się w dół rzeki Araguai, a następnie poszukiwali Rio das Mortes (Rzeki Śmierci). Natrafili wówczas na górskie pasmo Serra do Roncador, w którym Halik odkrył system tuneli i jaskiń. Jedną z nich, ze względu na ciekawą kompozycję stalaktytów, nazwał Jaskinią Orła Białego[11]. Swoje przygody z tej wyprawy opisał w dwóch książkach: 200 dias de Mato Grosso (200 dni w Mato Grosso) oraz Con cámara y rifle a través del Mato Grosso (Z kamerą i strzelbą przez Mato Grosso)[12].

Halik potrafił rozmawiać w wielu obcych językach: hiszpańskim, angielskim, francuskim, portugalskim, włoskim, rosyjskim, niemieckim, oraz w narzeczach Indian Hinan, Guarani i Xavante. [potrzebny przypis]

Najsłynniejszą podróż odbył z żoną Pierrette jeepem z Ziemi Ognistej do Alaski. Rozpoczęła się ona w 1957 i trwała 1536 dni – przemierzyli 182 624 km (ponad czterokrotna długość równika Ziemi) i wydali ponad 80 tysięcy dolarów. Zwiedzili wówczas 21 krajów, przekroczyli 140 rzek i bagien, wybudowali 14 mostów i zmienili 8 kompletów opon. Najwyżej dotarli na 5200 m n.p.m., podróżowali w temperaturach od –50 do +60 °C. Podczas podróży używali namiotu Turin z nieprzemakalną podłogą i podwójnym dachem, który rozbijali 684 razy i spędzili w nim 1253 noce. Na zakończenie podróży (w 1962 r.), za kręgiem polarnym, wbili w ziemię dwie flagi: polską i argentyńską.

Wiele lat później Halik dowiedział się, że na trasie jego podróży powstała miejscowość Puente Halik (Most Halika). Jak się okazało, podczas jednej z przepraw Tony Halik zbudował most oraz wbił w ziemię tablicę informacyjną z takim napisem i ruszył w dalszą drogę. Wkrótce potem ludzie zaczęli korzystać z prowizorycznego mostu, ulepszać go, a powstała tam osada przyjęła nazwę, jaką pozostawił po sobie Tony Halik[13].

Podczas tej wyprawy (5 stycznia 1959) urodził się ich syn, Ozana. Wg opowieści Halika otrzymał imię na cześć Indianina, który miał uratować mu życie podczas walki dwóch zwaśnionych plemion. Sam Ozana historię swego imienia poznał od swej matki, Pierrette, wg której wersji pierwowzorem był chłopiec o tym imieniu w jednej z wiosek indiańskich, którego bardzo polubiła[14]. Halik często wśród Indian zyskiwał miano „białego Indianina”. Pokłosiem tej eskapady jest książka 180 tysięcy kilometrów przygody[15].

W latach 1960–1970 w Meksyku był korespondentem NBC na Amerykę Łacińską. Później został tamże prezesem Związku Dziennikarzy Zagranicznych. W swoich wypowiedziach bronił Indian.

Wielokrotnie przyjeżdżał do Polski. Brał udział w wielu programach telewizyjnych, między innymi w programach Ryszarda Badowskiego Kawiarenka pod globusem i Klub sześciu kontynentów.

Elżbieta Dzikowska i Tony Halik podczas nagrywania programu Pieprz i wanilia, w swoim domowym studiu telewizyjnym

W 1974 poznał w Meksyku Elżbietę Dzikowską, która przeprowadziła z nim wywiad dla „Kontynentów”[16]. Pierrette została w Meksyku, gdzie mieszkała do śmierci w 2010[17]. W 1975 przeniósł się na stałe do Polski i otrzymał kartę stałego pobytu. Spędzili razem 24 lata, podróżując po świecie, który otwierali dla Polski dzięki bardzo popularnym cyklicznym programom telewizyjnym Tam, gdzie pieprz rośnie, Tam, gdzie rośnie wanilia i Pieprz i wanilia. Nadal pracował dla NBC, nadając korespondencje z okresu powstawania Solidarności, strajków, stanu wojennego itp.

W 1976 razem z E. Dzikowską byli pierwszymi Polakami (w towarzystwie prof. Guillenema), którzy dotarli do Vilcabamby. Wcześniej inne wyprawy dotarły do tego miejsca, ale ekspedycja Guillena, Halika i Dzikowskiej była pierwszą, która dostarczyła dowody potwierdzające, że to właśnie miejsce jest legendarną stolicą Inków[18].

Ze swoich wypraw przywozili myśliwskie trofea, plemienne ozdoby, broń, amulety, ceramikę i egzotyczne kapelusze, które gromadzili w swoim warszawskim domu. Pamiątki wybierane były z myślą o widzach – Tony przywoził tylko to, co nadawało się do pokazania w Pieprzu i wanilii. Program ten nadawany był nie ze studia telewizyjnego, ale z prowizorycznego atelier zainstalowanego w ich domowej piwnicy w Międzylesiu w Warszawie.

W 1985 otrzymał medal „Za zasługi dla miasta Torunia” m.in. za film popularyzujący w Stanach Zjednoczonych gród Kopernika.

W latach 1987–1988 opłynął świat na pokładzie żaglowca „Dar Młodzieży”[19]. Od 1978 latał również na bojerach. Najpierw w Chałupach, a obecnie w Pucku odbywają się coroczne regaty imienia im. Tony’ego Halika, organizowane przez małżeństwo Leopolda i Bogusławę Naskrętów.

Tony Halik i Elżbieta Dzikowska realizują nagranie podczas jednej z podróży

Pisał książki i reportaże dla miesięcznika „Kontynenty”, udzielał wywiadów, spotykał się z czytelnikami – najchętniej z młodzieżą. Jest patronem czternastu szkół w Polsce. Społecznemu liceum w Ostrołęce ufundował wakacyjne stypendium w Oksfordzie dla najlepszego absolwenta. Jest też bohaterem Studenckiego Kręgu Instruktorskiego ZHP przy Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Śmierć[edytuj | edytuj kod]

Grób Tony’ego Halika na cmentarzu Bródnowskim

Zmarł 23 maja 1998 po długiej chorobie. 28 maja został pochowany na cmentarzu Bródnowskim w grobie rodzinnym obok Jadwigi Zbańskiej, primo voto Górskiej, matki Elżbiety Dzikowskiej (kwatera 31D-5-19). W 2002 wykonano pomnik z granitu, na którym widnieje krzyż z zawieszonym na nim plecakiem – autorem jest polski rzeźbiarz profesor Gustaw Zemła[20].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

W 2003 w Toruniu powstało Muzeum Podróżników im. Tony’ego Halika – większość eksponatów, pochodzących z ich wspólnych wypraw, podarowała Elżbieta Dzikowska, która stale je uzupełnia. W Chałupach i Pucku odbywają się doroczne regaty łodzi kaszubskich jego imienia. Od 2010 w Obornikach Śląskich odbywa się Festiwal Kultur Świata im. Tony’ego Halika, którego celem jest przybliżanie widzom interesujących obrazów codziennego i niecodziennego życia mieszkańców różnych zakątków świata[21]. Halik patronuje szkole podstawowej nr 16 w Warszawie na osiedlu Kabaty[22].

Tony Halik był osobą niezwykle popularną i obecnie jego nazwisko przeniknęło również do kultury graffiti pod postacią krótkiego napisu „Byłem tu. Tony Halik”.

Twórczość (wydania polskie)[edytuj | edytuj kod]

Nagrody[edytuj | edytuj kod]

Do 2017 (publikacja biografii Tu byłem. Tony Halik autorstwa Mirosława Wlekłego) powszechnie podawano jakoby Tony Halik za cykl programów politycznych o Kubie dla stacji NBC zdobył nagrodę Pulitzera[24]. Informacja ta była mistyfikacją Halika po jego śmierci powielaną przez Elżbietę Dzikowską. Dopiero Wlekły ustalił, iż Tony Halik nigdy nie otrzymał nagrody Pulitzera. Ani razu nie było to możliwe, gdyż nagroda Pulitzera nie jest przyznawana za materiały filmowe w żadnej z trzech konkursowych kategorii (literatura, muzyka i dziennikarstwo)[1][25][26].

Organizacje[edytuj | edytuj kod]

  • Polski Oddział The Explorers Club (jako wiceprezes)
  • Toruński Oddział Towarzystwa Polska – Ameryka Łacińska (jako honorowy członek)
  • Gdański Klub Nurków „Rekin”
  • Yacht Klub Polski

W filmie[edytuj | edytuj kod]

  • Marcin Borchardt, Tony Halik. Urodzony dla przygody, film dokumentalny, 2020.[27]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Tony Halik całe życie ukrywał fakt wcielenia do Wehrmarchtu. Utrzymywał, że poprzez Rumunię dostał się do Francji, potem Wlk. Brytanii, gdzie służąc w RAF został zestrzelony nad okupowaną Francją w czasie misji[6].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d Mirosław Wlekły: Tu byłem Tony Halik. Warszawa: Agora, 2017. ISBN 978-83-268-2467-8.
  2. W archiwum filmowym Telewizji Polskiej figuruje 315 pozycji autorstwa (lub współautorstwa) T. Halika.
  3. Halik współtworzył Encyklopedię Świata. [dostęp 2010-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-27)].
  4. Metryka urodzenia. [dostęp 2010-09-03].
  5. Władysław Sobecki, Moje życie – wielka przygoda, Fakty, 1984, nr 51 / 52, s. 21, 23.
  6. a b c Borchardt 2020 ↓, s. 1:15:00.
  7. Brak danych na temat tytułu czasopisma. Monika Rogozińska (Urodzony dla przygody, „Polityka”, 1998, nr 125, s. 26) wskazuje, iż było to pismo amerykańskie. Z kolei z artykułu A. Krajewskiej (Wybrzeże, 1986, nr 26, s. 32–33) wynika, że na podstawie tych listów powstały dwie książki: The Wind oraz Hunters from the sky.
  8. Monika Rogozińska, Urodzony dla przygody, „Rzeczpospolita”, 1998, nr 125, s. 26.
  9. Borchardt 2020 ↓, s. 6:30.
  10. Ewa Banaszkiewicz, Kilkadziesiąt tysięcy kilometrów przygód, Życie Warszawy, 1977, nr 229, s. 6.
  11. Ryszard Badowski, Biały Indianin, Przemiany, 1975, nr 6, s. 22–24.
  12. Wydanie pod tytułem 180 000 kilometrów przygody, Warszawa 1975, Iskry zawierało dwie książki: 180 000 kilometrów przygody oraz Z kamerą i strzelbą przez Mato Grosso (obie skrócone).
  13. Ryszard Badowski, Odkrywanie świata, Polacy na sześciu kontynentach, Rzecz o osiągnięciach polskich podróżników, Bielsko-Biała, 2001, Pascal.
  14. Borchardt 2020 ↓, s. 10:49.
  15. Antonio Halik (tłum. z hiszpańskiego Teresa Marzyńska), Moja wielka przygoda, Glob, 1988, ISBN 83-7007-153-8.
  16. Ryszard Badowski, Żegnaj, Tony!, Poznaj Świat 1998, nr 6, s. 4.
  17. Informacja podana przez Elżbietę Dzikowską.
  18. Katarzyna Wierzba, Zdobywcy Świata, Wydawnictwo Esprit, Grudzień 2004, ISBN 83-60040-00-1.
  19. Antonio Halik, Wielkie przygody małej Patrycji, Warszawa 1991, Polus.
  20. Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski: Spacerownik po warszawskich cmentarzach. Warszawa: Agora, 2009, s. 131. ISBN 978-83-7552-713-1.
  21. Festiwal Kultur Świata im. Tony’ego Halika.
  22. Setne urodziny patrona kabackiej podstawówki. Szkołę odwiedziła znana podróżniczka!, www.haloursynow.pl [dostęp 2022-07-02] (pol.).
  23. Zielone małżeństwo. „Tygodnik Sanocki”. Nr 10 (382), s. 4, 5 marca 1999. 
  24. Antony Halik (Tony Halik) - National Geographic, www.national-geographic.pl [dostęp 2019-03-27] (pol.).
  25. Opis nagrody Pulitzera na oficjalnej stronie konkursu. [dostęp 2017-04-12]. (ang.).
  26. Na oficjalnej stronie nagrody Pulitzera wśród nagrodzonych Tony Halik nie został wymieniony.
  27. Tony Halik w bazie filmpolski.pl

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]