Przejdź do zawartości

Władysław Bortnowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy Władysława Bortnowskiego – generała. Zobacz też: Władysława Bortnowskiego – historyka wojskowości i podpułkownika.
Władysław Bortnowski
Ilustracja
jako generał brygady
generał dywizji generał dywizji
Data i miejsce urodzenia

12 listopada 1891
Radom, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

21 listopada 1966
Glen Cove, Nowy Jork, USA

Przebieg służby
Lata służby

1914–1945

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie

Formacja

Legiony Polskie

Stanowiska

dowódca Armii „Pomorze”

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-ukraińska,
wojna polsko-bolszewicka,
II wojna światowa:

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Niepodległości Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie) Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej Komandor Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Komandor Orderu Gwiazdy Rumunii Order Wojenny Pogromcy Niedźwiedzia (Łotwa) Oficer Orderu Leopolda (Belgia) Medal Pamiątkowy Jubileuszowy 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej
Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych
Multimedia w Wikimedia Commons
Prezes
Przynależność

Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce

Okres sprawowania

od 1961
do 1962

Poprzednik

Henryk Korab-Janiewicz

Następca

Henryk Korab-Janiewicz

Władysław Bortnowski (ur. 12 listopada 1891 w Radomiu[1], zm. 21 listopada 1966 w Glen Cove) – generał dywizji Wojska Polskiego, działacz emigracyjny i prezes Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Młodość i I wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]

Ukończył gimnazjum w Żytomierzu[1], a następnie przez rok studiował medycynę na Uniwersytecie Moskiewskim, z którego przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. Od 1908 należał do Związku Walki Czynnej, a od 1912 do Związku Strzeleckiego. Ukończył w 1913 szkołę podoficerską, a następnie oficerską Związku Strzeleckiego. Po wybuchu I wojny światowej przerwał studia i od 6 sierpnia 1914 służył w Legionach Polskich[2]. Dowodził plutonem w 1 pułku piechoty, potem kompanią w 5 pułku piechoty, a następnie został adiutantem w 7 pułku piechoty w składzie I Brygady[2]. Był ranny w bitwie pod Łowczówkiem 25 grudnia 1914. Po kryzysie przysięgowym w 1917 został internowany w obozie w Beniaminowie, w którym przebywał od lipca 1917 do kwietnia 1918. Do października tego roku sprawował funkcję dowódcy Okręgu Krakowskiego Polskiej Organizacji Wojskowej.

Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920

[edytuj | edytuj kod]

31 października 1918 wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego. Był dowódcą kompanii, a następnie batalionu w 5 pułku piechoty Legionów. W listopadzie 1918 uczestniczył w odsieczy polskiej dla opanowanego przez Ukraińców Przemyśla, a następnie Lwowa. Od maja do grudnia 1919 był słuchaczem I Kursu Wojennego Szkoły Sztabu Generalnego. Podczas wojny polsko-bolszewickiej pełnił następujące funkcje (od 10 października 1919): oficera operacyjnego w 1 Dywizji Piechoty Legionów, szefa III Oddziału GO gen. Edwarda Rydza-Śmigłego, szefa III Oddziału 3 Armii, a od października 1920 szefa sztabu 3 Armii.

Okres międzywojenny

[edytuj | edytuj kod]

1 listopada 1920 rozpoczął studia w Wyższej Szkole Wojennej w Paryżu. Po powrocie do Polski, we wrześniu 1922, objął stanowisko I oficera Sztabu Inspektora Armii nr 1 w Wilnie. Z dniem 25 kwietnia 1925 został „odkomenderowany” na okres 4 miesięcy do pełnienia obowiązków zastępcy szefa Oddziału IIIa Biura Ścisłej Rady Wojennej[3]. Od października 1925 dowodził 37 pułkiem piechoty w Kutnie[4]. W okresie od listopada do grudnia 1926 był szefem III Oddziału Sztabu Generalnego. W lutym 1928 został mianowany dowódcą piechoty dywizyjnej 26 Dywizji Piechoty[5] w Skierniewicach, a w czerwcu 1930 – piechoty dywizyjnej 14 Dywizji Piechoty w Poznaniu. W październiku 1930 objął funkcję oficera w Inspektoracie Armii w Toruniu. 1 listopada 1931 został dowódcą 3 Dywizji Piechoty Legionów w Zamościu.

Wojewoda śląski Michał Grażyński, marszałek Edward Śmigły-Rydz i gen. Władysław Bortnowski na moście granicznym w Czeskim Cieszynie, październik 1938 r.

10 grudnia 1931 Prezydent RP, Ignacy Mościcki awansował go na generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932 i lokatą 3 w korpusie generałów oraz „zezwolił na nałożenie odznak nowych stopni przed 1 stycznia 1932”[6]. 12 października 1935 objął funkcję generała do prac przy Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych z siedzibą w Toruniu. Jednocześnie jesienią 1938 na 3 miesiące został dowódcą Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Śląsk”, która przeprowadziła akcję przyłączenia Zaolzia do Polski. 5 grudnia 1938 otrzymał dyplom honorowego obywatela miasta Cieszyna[7]. Akcja ta przyniosła mu tak znaczną popularność, że po wyborach prezydenckich planowanych na rok 1940 miał zastąpić marszałka Śmigłego na stanowisku naczelnego wodza (marszałek miał zostać prezydentem)[8].

Członek Prezydium Pomorskiego Wojewódzkiego Komitetu Funduszu Obrony Narodowej w Toruniu w 1938 roku[9].

19 marca 1939 awansował na generała dywizji i inspektora armii z siedzibą w Toruniu[10]. 23 marca 1939 objął dowodzenie Armią „Pomorze”. W sierpniu tego roku uczestniczył w pracach planistycznych dotyczących ewentualnego użycia Korpusu Interwencyjnego w Gdańsku. Utworzenie Korpusu i wysunięcie jego jednostek silnie na północ zburzyło jednak obronne plany Armii Pomorze.

Kampania wrześniowa

[edytuj | edytuj kod]
Polscy żołnierze wzięci do niewoli niemieckiej w czasie bitwy w Borach Tucholskich, gdzie dowodził Bortnowski

Podczas wojny obronnej 1939 dowodził Armią „Pomorze” w składzie: Pomorska Brygada Kawalerii, 4 Dywizja Piechoty, 9 Dywizja Piechoty, 15 Dywizja Piechoty, 16 Dywizja Piechoty, 27 Dywizja Piechoty, 26 Dywizja Piechoty (od 5 września), Chełmińska Brygada Obrony Narodowej, Pomorska Brygada Obrony Narodowej, Oddział Wydzielony Rzeki Wisły. Armia, zagrożona z dwóch stron, stoczyła trzy krwawe bitwy: w Borach Tucholskich, pod Bydgoszczą i Nakłem. Udało się nie dopuścić do rozbicia armii, a nawet uratować część Korpusu Interwencyjnego wysuniętego przed linie obronne. 27 Dywizja została wycofana na południe (uzupełniono ją 6–8 września), lecz z 9 Dywizji uratował się jeden pułk (w następnych dniach odtworzono kolejny).

9 września podporządkował się dowódcy Armii „Poznań” generałowi Tadeuszowi Kutrzebie, aby następnie wziąć udział w bitwie nad Bzurą, podczas której walczył pod Łowiczem i Sochaczewem. 14 września – wobec otrzymania meldunku o dużych siłach nieprzyjaciela, zdążających w kierunku pola walki – podjął decyzję wycofania swoich sił na północny brzeg Bzury, co doprowadziło do generalnego odwrotu obu armii w kierunku na Warszawę. 21 września dostał się do niewoli niemieckiej.

Kontrowersje

[edytuj | edytuj kod]

Oceniając działania gen. Bortnowskiego podczas kampanii wrześniowej jego podkomendny gen. Mikołaj Bołtuć przed śmiercią miał stwierdzić, iż żałuje, że „w pierwszych dniach wojny, w czasie bitwy w Borach Tucholskich, nie dał mu kuli w łeb i nie objął dowództwa” oraz „jak zginę, to niech wszyscy wiedzą, że zginąłem ja i armia z winy tego skurwysyna”.

Powyższa opinia, znana z przekazu gen. Wiktora Thommée, pozostaje w sprzeczności z opiniami, jakie o gen. Bortnowskim mieli inni jego wrześniowi podkomendni wysokiego szczebla, jak dowódca 9. DP płk. Józef Werobej, dowódca 35. pp płk. Jan Maliszewski, który w 1939 wyrwał swój pułk z kotła w „korytarzu” pomorskim. Podobnie bardzo pozytywnie odnosił się do gen. Bortnowskiego ppłk Czesław Kopański – kwatermistrz armii „Pomorze” oraz inni oficerowie tejże armii.

Gen. Mikołaj Bołtuć (o którym gen. Bortnowski wyrażał się po wojnie w sposób pozytywny) był dowódcą „popędliwym” w słowach i czynach. W czasie walk wrześniowych odwołał na polu walki obydwu dowódców dywizji wchodzących w skład podległej mu Grupy Operacyjnej. Dodatkowo bombardowanie w czasie walk nad Bzurą i podczas przebijania się ku twierdzy Modlin mogło nadwerężyć mu nerwy. Gen. Bołtuć oceniając swego przełożonego, potępiał go w głównej mierze za ciąg fatalnych zdarzeń mających swój początek w niezależnych od Bortnowskiego rozkazach Naczelnego Wodza. Chodziło o ulokowanie z przyczyn politycznych trzech polskich wielkich jednostek w głębi „korytarza” (PBK, 27. DP, 9. DP), co było absurdem z punktu widzenia taktyki wojskowej. Decyzji tej gen. Bortnowski, mimo wielokrotnych monitów w GISZ, nie był w stanie zmienić. Poniesiona w pierwszych dniach wojny klęska wspomnianych jednostek osłabiła autorytet dowódcy, co bardzo utrudniło późniejsze dowodzenie. Klęska armii zazwyczaj najbardziej uderza w dowódcę, gdyż na nim spoczywa największy ciężar odpowiedzialności (według Clausewitza). Tak też było z gen. Bortnowskim[11].

Niewola i emigracja

[edytuj | edytuj kod]

Przebywał w oflagach: IV B Königstein, VIII E Johannisbrunn i VIIa Murnau. Po uwolnieniu, 29 kwietnia 1945, przez wojska amerykańskie, pozostał na emigracji najpierw w Wielkiej Brytanii, gdzie pracował jako pielęgniarz w szpitalu dla nerwowo chorych w Mabledon[12][13]. W 1954 przeniósł się do USA. Działał w wielu organizacjach polonijnych. W 1947 był jednym ze współzałożycieli Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie, działał w Lidze Niepodległości Polski. Po przyjeździe do Stanów Zjednoczonych działał nadal w Lidze Niepodległości Polski, w stowarzyszeniu „Bratnia Pomoc”, w stowarzyszeniu Legionistów i Peowiaków. Jego głównym zaangażowaniem była jednak działalność w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Ameryce. Od 30 listopada 1954 był członkiem Rady Instytutu, a od 19 czerwca 1955 wiceprezesem. Zmarł 21 listopada 1966 w Glen Cove. Pogrzeb odbył się 26 listopada 1966 na cmentarzu w Doylestown (Pensylwania), gdzie spoczął w Alei Zasłużonych. Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera E-1/8,9)[14].

Awanse

[edytuj | edytuj kod]

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

W 1986, w Mennicy Państwowej w Warszawie został wykonany (wybity z tombaku i patynowany) Medal upamiętniający gen. Władysława Bortnowskiego dowódcę Armii Pomorze w czasie Wojny Obronnej 1939[38].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe: na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 66.
  2. ↑ a b c d e Kolekcja ↓, s. 5.
  3. ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 45 z 23.04.1925 r., s. 218.
  4. ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk nr 106 z 15.10.1925 r.
  5. ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 4 z 28.02.1928 r.
  6. ↑ Zarządzenie Prezydenta RP z dnia 10.12.1931 r. w: Dziennik Personalny MSWojsk. Nr 10 z 11.12.1931 r., s. 395.
  7. ↑ Gen. Bortnowski honorowym obywatelem m. Cieszyna, Dziennik Poznański Nr 279 z 6 grudnia 1938 r. s. 6.
  8. ↑ Paweł Wieczorkiewicz: Historia polityczna Polski 1935–1945. Warszawa: Wydawnictwo „Książka i Wiedza”, 2006. ISBN 83-05-13441-5.
  9. ↑ Pomorski Wojewódzki Komitet Funduszu Obrony Narodowej w Toruniu: Obywatele! [Inc.:] W dniach 19 i 20 czerwca 1938 r., Pomorze święcić będzie w obecności Pana Marszałka Edwarda Śmigłego Rydza, dzień wielkiego tryumfu ofiarności [...]
  10. ↑ Awanse w wojsku. „Słowo Pomorskie”. Nr 67, s. 9, 22 marca 1939. 
  11. ↑ R. Ziobroń. Historia żołnierza tułacza. Działalność emigracyjna gen. Władysława Bortnowskiego, Rzeszów 2009.
  12. ↑ Włodzimierz Nikitenko: Włóczędzy w generalskich mundurach. historia.org.pl, 23 września 2014. [dostęp 2016-11-01]. (pol.).
  13. ↑ Piotr Stawecki, Generałowie polscy. Zarys portretu zbiorowego 1776–1945 Bellona Warszawa 2010, s. 162.
  14. ↑ Cmentarz Stare Powązki: Bortnowscy, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-01-31].
  15. ↑ a b Generałowie II Rzeczypospolitej s. 51.
  16. ↑ Tajny Dziennik Personalny nr 2 z 19 marca 1939.
  17. ↑ a b c d e f g h i j k l m Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 66.
  18. ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 3393 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 41, s. 1606).
  19. ↑ Kolekcja ↓, s. 141.
  20. ↑ M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 592 „za wybitne zasługi w służbie wojskowej”.
  21. ↑ P. Prezydent R.P. w Cieszynie. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 258 z 13 listopada 1938. 
  22. ↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za zasługi w służbie wojskowej”.
  23. ↑ Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”. Nr 2, s. 17, 11 listopada 1936. 
  24. ↑ M.P. z 1931 r. nr 18, poz. 31 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  25. ↑ M.P. z 1925 r. nr 262, poz. 1083 „za zasługi na polu organizacji armji i wyszkolenia żołnierzy”.
  26. ↑ Dziennik Personalny MSWojsk. Nr 123 z 20.11.1925 r.
  27. ↑ Rocznik oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932, s. 14, 484. [dostęp 2015-06-16].
  28. ↑ Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 12, s. 369.
  29. ↑ Dziennik Personalny MSWojsk. Nr 35 z 26 września 1922 r.
  30. ↑ M.P. z 1930 r. nr 98, poz. 143 „za zasługi na polu wyszkolenia wojska”.
  31. ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wojskowych G.M.I.L. 1254 z 1926 r. (Dziennik Personalny z 1926 r. Nr 12, s. 70).
  32. ↑ Piętnastolecie L. O. P.P.. Warszawa: Wydawnictwo Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, 1938, s. 280.
  33. ↑ Dziennik Personalny MSWojsk. Nr 12 z 06.08.1929 r.
  34. ↑ Dziennik Personalny MSWojsk. Nr 9 z 04.02.1926 r.
  35. ↑ Vilius Kavaliauskas: Symbole wolności bałtyckiej 1918–1940. Warszawa: Muzeum Łazienki Królewskie, 2020, s. 41–42. ISBN 978-83-64178-88-7.
  36. ↑ Rocznik oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928, s. 114, 160. [dostęp 2015-06-16].
  37. ↑ Dziennik Personalny MSWojsk. Nr 12, s. 238.
  38. ↑ Medal pamiątkowy – gen. Władysław Bortnowski [online], Muzeum Armii Krajowej [dostęp 2020-04-28] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Zbigniew Mierzwiński: Generałowie II Rzeczypospolitej. Warszawa 1990: Wydawnictwo Polonia, s. 47–52. ISBN 83-7021-096-1.
  • Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990, s. 752–753. ISBN 83-211-1096-7.
  • Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski: Generałowie Polski Niepodległej, Editions Spotkania, Warszawa 1991, wyd. II uzup. i poprawione, s. 33.
  • Piotr Stawecki: Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918–1939, Warszawa 1994, ISBN 83-11-08262-6, s. 85–86.
  • Władysław Bortnowski. [w:] Kolekcja Generałów i Osobistości I.480.1-100 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2025-05-25].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Władysław_Bortnowski&oldid=77766169”