27 Dywizja Piechoty (II RP)
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1920 |
| Rozformowanie |
1939 |
| Tradycje | |
| Kontynuacja |
27 Wołyńska DP (tradycje) |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
płk Gustaw Kuchinka |
| Ostatni |
gen. bryg. Juliusz Drapella |
| Działania zbrojne | |
| kampania wrześniowa bitwa o Pomorze (1–3 IX 1939) bitwa pod Świekatowem (2 IX 1939) bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939) bój pod Płockiem (14–15 IX 1939) | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja |
garnizon Kowel |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
.jpg)
27 Dywizja Piechoty (27 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.
W czasie kampanii wrześniowej dywizja walczyła w składzie Armii „Pomorze”. Pierwotnie, przeznaczona do Korpusu Interwencyjnego, wysunięta została nad granicę Wolnego Miasta Gdańska. W czasie przebijania się na południe, poniosła ciężkie straty w starciu z korpusem Guderiana pod Świekatowem i Trutnowem. Po wycofaniu pod Włocławek została zreorganizowana. Pozostawała w północnej osłonie grupy Armii „Poznań-Pomorze” i broniła przepraw pod Płockiem. Została rozbita nad dolną Bzurą, resztki dotarły do Warszawy, gdzie wzięły udział w obronie na Mokotowie[1].
Formowanie[edytuj | edytuj kod]
Dywizja powstała w wyniku powojennej reorganizacji Wojska Polskiego z 18 października 1920. W jej skład weszły pułki piechoty z 3 DP Leg. (23 pp), 2 DP Leg. (24 pp) i 13 DP (50 pp).
Siedziba dowództwa przez cały okres II RP znajdowała się w Kowlu[2], a jej oddziały stacjonowały we Włodzimierzu Wołyńskim, Łucku i Sarnach.
Dywizja w kampanii wrześniowej 1939[edytuj | edytuj kod]
Mobilizacja[edytuj | edytuj kod]
Mobilizacja alarmowa dywizji dowodzonej przez gen. bryg. Juliusza Drapellę została przeprowadzona 14–16 sierpnia 1939 r. Zgodnie z planem mobilizacyjnym stanowiła wraz z 13 DP Korpus Interwencyjny. 17–18 sierpnia została przerzucona transportami kolejowymi do rejonu Bydgoszcz – Inowrocław, a następnie przesunięta 24 – 27 sierpnia na płd.-zach. od Starogardu Gdańskiego. Po rozwiązaniu Korpusu Interwencyjnego dywizję podporządkowano Armii „Pomorze” gen. Władysława Bortnowskiego[3][4].
Działania bojowe[edytuj | edytuj kod]
1 – 5 września
- 1 września dywizja otrzymała kolejno rozkaz marszu do rejonu Torunia, a następnie współdziałania z 9 DP w kierunku Sępolna. Wieczorem ponownie zmieniono rozkaz, nakazując marsz na Toruń. 2 września dywizja przebijała się przez linie niemieckie pod Świekatowem (50 pułk piechoty) oraz Tuszynami (23 i 24 pp). 3 września została odcięta od reszty Armii „Pomorze”. W ciężkich bojach pod Terespolem Pomorskim i Świeciem odłączyły się od głównych sił dywizji 50. pp, który następnie w lasach pod Wierzchucinem został rozbity wraz z 9 DP oraz częściowo 24 pp i 27 pułk artylerii lekkiej. Pozostała część dywizji dotarła do Kanału Bydgoskiego 4 września, gdzie zajęła pozycje obronne. 5 września skierowana została do rejonu na południe Torunia i przesunięta do odwodów Armii „Pomorze” celem reorganizacji.
6 – 15 września
- Od 6 września przebiegała reorganizacja dywizji. W jej skład włączono: 208 pułk piechoty (rezerwowy z Inowrocławia), batalion ON „Starogard” oraz 48 i 68 dywizjony artylerii lekkiej (z dotychczasowej artylerii dywizyjnej uratowano 4 baterie). W ten sposób uzupełniono 23 pułk piechoty i odtworzono 24 pułk piechoty (wzmocniony 83 batalionem)[5]. W nowym składzie dywizja zabezpieczała Toruń od zachodu. Utworzono Grupę Operacyjną gen. Drapelli[a] w składzie 27 Dywizja Piechoty, improwizowany pułk Pomorskiej Brygady Kawalerii i inne mniejsze oddziały[7], z zadaniem osłony odwrotu głównych sił Armii „Pomorze” w kierunku Sochaczewa i Warszawy. 7 września wieczorem 27 DP na rozkaz dowódcy Armii „Pomorze” przesunęła się na linię rzeki Tążyna, na której miała pozostawać w gotowości do odparcia ewentualnego natarcia nieprzyjaciela. 8 września stoczono tu kilkugodzinną walkę ogniową z przeciwnikiem nacierającym od Gniewkowa (na kierunku z Torunia nie stwierdzono niemieckiej aktywności), po czym w godzinach nocnych rozpoczęto marsz w kierunku Włocławka. Tego samego dnia (8 września) do dywizji dołączył 22 pułk piechoty wraz z II dyonem 9 pal z rozbitej 9 DP. 9 września po forsownym marszu nocnym 27 DP zorganizowała obronę przejściową od Włocławka do Brześcia Kujawskiego (27 DP wraz z 15 DP oraz Poznańską Brygadą ON zabezpieczała tyły Armii „Pomorze”). Na rozkaz dowódcy Armii cofnięto obronę prawego skrzydła Dywizji nad rzekę Zgłowiączkę i wysłano oddział wydzielony w sile 24 pp z 48 dal po osi Wieniec – Osięciny. Oddział ten 10 IX stoczył pod Osięcinami kilkugodzinną walkę z niem. 309 pp z 208 DP, po czym zagrożony odcięciem drogi odwrotu przez zmotoryzowany pościg wycofał się w walce na Brześć Kujawski, tracąc działa 2 baterii 48 dal. Na odcinku w rejonie Nowy Młyn – Wieniec 22 pp odparł silne natarcie 208 DP, które wdarło się w polskie stanowiska, lecz przeciwnatarciem zostało wyrzucone. Poniesione w walce straty spowodowały konieczność rozwiązania I batalionu 22 pp. 11 września weszła w skład Grupy Operacyjnej gen. Tokarzewskiego-Karaszewicza. W tym dniu w styczności ogniowej z Niemcami (Brygadą Netze) znajdował się cały odcinek Dywizji nad Zgłowiączką, m.in. atak na pozycje 22 pp został odparty energicznym wypadem polskich żołnierzy. 12 września walki kontynuowano, a o zmierzchu, przy bierności przeciwnika (50 DP i Brygady Netze), wyruszono na nową linię obrony Dobrzyń – Jezioro Rakutowskie – Świątkowice. Wydzielono zarazem II batalion 22 pp wraz z baterią 9 pal do odwodu Grupy Operacyjnej gen. Tokarzewskiego-Karaszewicza, w składzie której 27 DP (wraz z 15 DP) znalazła się od 11 września. Po ciężkich walkach zakończonych odrzuceniem nieprzyjaciela, 13 września dywizja zorganizowała obronę w rejonie Gostynina. Od 14 września 27 DP razem z 15 DP prowadziła przeciwnatarcia na niemiecki przyczółek pod Płockiem, jednak bez większych rezultatów.
16 – 27 września
- 16 września dywizja otrzymała rozkaz marszu na Gąbin. Zaatakowana przez nieprzyjaciela musiała przejść do przeciwnatarcia w rejonie Uderz – Stare Budy. 17 września wskutek silnego ataku lotnictwa niemieckiego pod Iłowem 27 DP została rozbita. Luźne grupy przebijały się na Modlin i Warszawę, prowadząc sporadyczne walki. Do Warszawy dotarła tylko grupa w sile około jednego batalionu i razem z batalionem 59 pp z 4 DP utworzono z nich pułk, który został skierowany na Powązki jako odwód.
Ośrodek Zapasowy 27 DP[edytuj | edytuj kod]
- OZ 27 DP znajdował się we Włodzimierzu. Między innymi w oparciu o znajdujące się w nim wojsko sformowano Grupę „Włodzimierz”, która w dniach 14 i 15 września skutecznie broniła miasta przed atakami 4 Dywizji Lekkiej.
- Wobec agresji sowieckiej postanowiono zdemobilizować grupę. Zwolniono z szeregów wszystkich żołnierzy zamieszkałych na wschód od Bugu, pozostali mieli indywidualnie przebijać się na Węgry. Demobilizacja nastąpiła 18 września. Pozostały tylko 3 baony, które przeszły na zachodni brzeg Bugu, ale 19 września na rozkaz gen. Smorawińskiego 2 powróciły do Włodzimierza. Tu skapitulowały przed Armią Czerwoną.
- dowódca ośrodka – ppłk Józef Gawlik (I zastępca dowódcy 23 pp)
- dowódca batalionu nadwyżek 23 pp – mjr Franciszek Młynarczyk
- dowódca batalionu nadwyżek 24 pp – ?
- dowódca batalionu nadwyżek 50 pp – ppłk Józef Kutyba (I zastępca dowódcy 50 pp)
Organizacja wojenna we wrześniu 1939 roku[edytuj | edytuj kod]
- Kwatera Główna 27 DP
Piechota dywizyjna
- 23 pułk piechoty
- 24 pułk piechoty
- 50 pułk piechoty Strzelców Kresowych
- samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej nr 23
- kompania kolarzy nr 23
- 27 pułk artylerii lekkiej
- 27 dywizjon artylerii ciężkiej
- bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typ A nr 27
- samodzielny patrol meteorologiczny nr 27 (27 pal)
Jednostki broni
- 27 batalion saperów
- kompania telefoniczna 27 DP
- szwadron kawalerii dywizyjnej – mjr Mieczysław Ipohorski-Lenkiewicz
Jednostki i zakłady służb
- sąd polowy Nr 27 (Dowództwo 27 DP)
- szef sądu – mjr aud. mgr Marian Michał Weryński
- sędzia – kpt. aud. rez. Ignacy Szablowski
- sędzia – por. aud. rez. Zygmunt Rudolf[8]
| Obsada personalna Dowództwa 27 DP w marcu 1939[2][b] | Obsada personalna Kwatery Głównej 27 DP we wrześniu 1939 | ||
|---|---|---|---|
| dowódca dywizji | gen. bryg. Juliusz Alfred Drapella | dowódca dywizji | gen. bryg. Juliusz Alfred Drapella |
| dowódca piechoty dywizyjnej | płk dypl. piech. Gwido Karol Kawiński | dowódca piechoty dywizyjnej | płk dypl. piech. Gwido Karol Kawiński |
| stanowisko wyłącznie w organizacji wojennej | dowódca artylerii dywizyjnej | płk dypl. art. Andrzej Juliusz Uthke | |
| komendant Rejonu PW Konnego | mjr kaw. Mieczysław Henryk Ipohorski-Lenklewicz | dowódca kawalerii dywizyjnej | mjr kaw. Mieczysław Henryk Ipohorski-Lenklewicz |
| szef sztabu | ppłk dypl. Stanisław Bobrowski | szef sztabu | ppłk dypl. Stanisław Bobrowski |
| I oficer sztabu | kpt dypl. piech. Jerzy Wacław Nowakowski | oficer operacyjny | kpt. dypl. Oskar Grzeczkowski |
| I oficer sztabu (dubler) | kpt. dypl. art. Aleksander Kieres | pomocnik oficera operacyjnego | |
| II oficer sztabu | kpt adm. (piech.) Edmund Józef Katlewski | oficer informacyjny | kpt adm. (piech.) Edmund Józef Katlewski zm. 17 IX 1939 |
| stanowisko wyłącznie w organizacji wojennej | pomocnik oficera informacyjnego | kpt. Aleksander Butkiewicz | |
| dowódca łączności | kpt. łącz. Stanisław Kmiecik | dowódca łączności | kpt. łącz. Stanisław Kmiecik |
| stanowisko wyłącznie w organizacji wojennej | kwatermistrz | kpt dypl. piech. Jerzy Wacław Nowakowski | |
| oficer taborowy | mjr tab. Karol Czulak | dowódca taborów | |
| oficer intendentury | kpt int. Jan Piotr Brunon Danysz | szef służby intendentury | kpt int. Jan Piotr Brunon Danysz zm. 17 IX 1939 |
| stanowisko wyłącznie w organizacji wojennej | oficer gospodarczy Kwat. Gł. | ppor. int. rez. Wacław Chruściel[10] | |
Ordre de Bataille dywizji 17 września o godz 0.01[edytuj | edytuj kod]
- 23 pułk piechoty – płk Jerzy Wroczyński
- 24 pułk piechoty – ppłk. dypl. Julian Grudziński
- 208 pułk piechoty – ppłk Jan Szewczyk
- II dywizjon 27 pułku artylerii lekkiej
- 27 dywizjon artylerii ciężkiej – ppłk Ostapowicz
- 48 batalion saperów
- szwadron kawalerii dywizyjnej nr 27 – mjr. Iphorski
Obsada personalna dowództwa dywizji[edytuj | edytuj kod]
- Dowódcy dywizji
- płk piech. / gen. bryg. Gustaw Kuchinka (IX 1921 – †6 XII 1923)
- płk piech. / gen. bryg. Bolesław Kraupa (III – X 1924 → dyspozycja ministra spraw wojskowych)
- płk piech. / gen. bryg. Karol Krauss (X 1924 – II 1927 → stan spoczynku z dniem 30 IV 1927)
- płk SG / gen. bryg. Jerzy Wołkowicki (7 III 1927 – 29 X 1932 → przydzielony do II wiceministra spraw wojskowych)
- płk dypl. piech. / gen. bryg. Juliusz Drapella (29 X 1932 – IX 1939 → niemiecka niewola)
- Dowódcy piechoty dywizyjnej
- płk SG Wacław Jan Przeździecki (od 1 IX 1921)
- płk piech. Adolf Dąbrowski (do 13 VII 1923 → praktyka poborowa w DOK II)
- płk piech. Stanisław Tarabanowicz (13 VII 1923 – 31 III 1927 → członek OTO)
- płk dypl. Juliusz Drapella (31 III 1927 – 29 X 1932 → dowódca 27 DP)
- płk piech. Marian Turkowski (VI 1933 – 1936 → komendant CWPiech.)
- płk dypl. piech. Gwido Kawiński (1936 – IX 1939)
- Szefowie sztabu
- kpt. pd SG Józef Grodecki (od 1 IX 1921)
- kpt. pd SG (piech.) Władysław Michalski (do IX 1923[11])
- mjr pd SG (art.) Tadeusz Procner (IX 1923[11] – 10 I 1924[12])
- kpt. pd SG (piech.) Władysław Michalski (od I 1924[13])
- kpt. / mjr SG (piech.) Mieczysław Zatłokal (15 X 1924[14] – X 1925 → dowódca I/19 pp)
- mjr SG Marian Morawski (15 X 1925 – 31 X 1927 → zastępca dowódcy 24 pp)
- mjr dypl. Jan Maksymilian Sokołowski (31 X 1927 – 23 XII 1929 → PUWFiPW)
- mjr dypl. Marian Kułakowski (23 XII 1929 – 23 X 1931 → 3 pac)
- mjr dypl. Stanisław II Skowroński (23 X 1931 – 9 XII 1932)
- ppłk dypl. Stanisław Sadowski (9 XII 1932 – 7 VI 1934 → DOK X)
- mjr / ppłk dypl. Tadeusz Adam Wasilewski (20 VI 1934 – 1 I 1937)
- ppłk dypl. Stanisław Bobrowski (1 I 1937 – 17 IX 1939)
Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej[edytuj | edytuj kod]
Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[15]
| Nazwisko i imię | stopień | zawód | miejsce pracy przed mobilizacją | zamordowany |
|---|---|---|---|---|
| Gawlik Józef | podpułkownik | żołnierz zawodowy | Katyń | |
| Walerian Orłowski | major | żołnierz zawodowy | Katyń | |
| Stawarz Stanisław | major | żołnierz zawodowy | Katyń | |
| Tucki Antoni[16] | podporucznik | żołnierz zawodowy | Katyń | |
| Łupiński Piotr | porucznik rezerwy | Charków |
Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ W dniach 8, 9, 10 września gen. Drapella podpisywał rozkazy jako dowódca zgrupowania oznaczonego jego nazwiskiem, określał zadania dla płk. dypl. Kawińskiego jako dowódcy 27 Dywizji Piechoty. W rozkazach dowódcy Armii „Pomorze" mówi się o 27 DP jako całości, nie występuje pojęcie „Zgrupowanie gen. Drapelli”[6].
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Zawilski 2019 ↓, s. 796.
- ↑ a b Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 539.
- ↑ Ciechanowski 1982 ↓, s. 51.
- ↑ Jurga 1975 ↓, s. 249.
- ↑ Porwit 1983 ↓, s. II/109.
- ↑ Ciechanowski 1982 ↓, s. 289.
- ↑ Jurga 1990 ↓, s. 393.
- ↑ Jerzy Nazarewicz, Działalność sądów wojennych w wojnie obronnej Polski 1939 r., Wojskowy Przegląd Historyczny nr 1 (87) z 1979 roku, s. 107.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Wacław Chruściel. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.15207 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-12-10].
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 63 z 27 września 1923, s. 584.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 21 stycznia 1924, s. 28.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 21 stycznia 1924 roku, s. 28.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 110 z 15 października 1924 roku, s. 612, 615, tym samym unieważniono przydział na stanowisko szefa sztabu mjr SG Zygmunta Polaka, ogłoszony w Dz. Pers. MSWojsk. Nr 103 z 2 października 1924 roku, s. 568.
- ↑ Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 3873.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06793-7.
- Przemysław Dymek: 27 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2018, seria: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7945-619-2.
- Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
- Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
- Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990. ISBN 83-211-1096-7.
- Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Marian Porwit: Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku. T. I, II, III. Warszawa: 'Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1983. ISBN 83-11-06793-7.
- Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
- Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.
- Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].