Władysław Orlicz
Pełne imię i nazwisko |
Władysław Roman Orlicz |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
24 maja 1903 |
Data i miejsce śmierci | |
Miejsce spoczynku | |
Zawód, zajęcie | |
Narodowość | |
Tytuł naukowy |
profesor |
Odznaczenia | |
Władysław Orlicz (ur. 24 maja 1903 w Okocimiu, zm. 9 sierpnia 1990 w Poznaniu[1]) – polski matematyk, profesor Uniwersytetu Poznańskiego, członek rzeczywisty PAN; prezes Polskiego Towarzystwa Matematycznego (1977–1979).
Orlicz należał do tzw. lwowskiej szkoły matematycznej. Jego prace dotyczą głównie analizy funkcjonalnej i szeregów ortogonalnych. Do jego najważniejszych osiągnięć należy opracowanie teorii pewnego typu przestrzeni funkcyjnych (przestrzenie Orlicza i Musielaka-Orlicza). Udowodnił też twierdzenie w teorii przestrzeni Banacha, nazwane potem twierdzeniem Orlicza-Pettisa.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Lata szkolne[edytuj | edytuj kod]
W pierwszych dwudziestu latach XX w. rodzina Orliczów dość często zmieniała miejsca pobytu. Wiązało się to z koniecznością zmiany szkół, ale fakt ten nie wpływał w sposób istotny na postępy w nauce Władysława. Uczęszczał on do szkół w Tarnowie, morawskim Znaimiu i we Lwowie, gdzie Orliczowie osiedli tuż po I wojnie światowej. Władysław, szczególnie w starszych klasach, uczył się doskonale, a wstępny okres edukacji zakończył 10 czerwca 1920 roku, otrzymując maturę w Państwowej Drugiej Szkole Realnej we Lwowie, którą zdał z odznaczeniem. Latem 1920 rok ochotniczo wstąpił do Wojska Polskiego. Nie brał udziału w walkach z bolszewikami, ponieważ wojna się zakończyła.
Studia[edytuj | edytuj kod]
Studia, które rozpoczął na Politechnice Lwowskiej, nie sprawiały mu kłopotów. Nie były one jednak dla niego dostatecznie fascynujące i już po roku podjął decyzję o zmianie uczelni. Zapisał się na Wydział Filozoficzny (przekształcony wkrótce w Wydział Matematyczno-Przyrodniczy) Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie rozpoczynając zgłębianie tajników matematyki.
Lwów był w okresie międzywojennym miastem bardzo szczególnym, o wyjątkowej atmosferze, jaką tworzyli wybitni naukowcy i twórcy kultury, osoby barwne, o silnych, wyrazistych, fascynujących osobowościach, stanowiące doskonały wzorzec dla młodzieży, również dla młodych matematyków. Studenci matematyki mieli możność uczenia się u mistrzów tej rangi co Stefan Banach, Hugo Steinhaus, Antoni Łomnicki, Stanisław Ruziewicz, Eustachy Żyliński czy Kazimierz Ajdukiewicz, prowadzący wykłady z zakresu logiki i metodologii nauk.
Okupacja[edytuj | edytuj kod]
W czasie okupacji niemieckiej Lwowa (1941–1944), gdy zamknięte były lwowskie uczelnie, wraz z innymi uczonymi, m.in. Stefanem Banachem, był karmicielem wszy w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami profesora Rudolfa Weigla, zarabiając w ten sposób na utrzymanie i chroniąc się przed represjami hitlerowców.
Lata powojenne[edytuj | edytuj kod]
W 1945 w wyniku przymusowych wysiedleń Polaków z Kresów Wschodnich opuścił Lwów, udając się do Poznania, gdzie objął Katedrę Matematyki na tamtejszym uniwersytecie. Od 1953 pracował także w Państwowym Instytucie Matematycznym w Warszawie. Od 1956 był członkiem korespondentem, od 1961 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[2].
Został pochowany 17 sierpnia 1990 w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Junikowo w Poznaniu (pole AZ kwatera 2-L-07)[3].
Rodzina[edytuj | edytuj kod]
Był synem Franciszka (zm. 1907) i Marii z Rossknechtów, która po śmierci Franciszka wyszła ponownie za mąż przyjmując nazwisko Patocka. Miał czterech braci: Kazimierza, Tadeusza, Zbigniewa i Michała. Od 12 lipca 1928 jego żoną była Zofia z Krzysików (1897–1999), fizyk, asystentka w Instytucie Fizyki UJK, nauczycielka gimnazjalna, porucznik Armii Krajowej i Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, więzień polityczny w latach 1948–1953.
Ordery i odznaczenia[4][edytuj | edytuj kod]
- Order Sztandaru Pracy I klasy (1978)
- Order Sztandaru Pracy II klasy (1973)
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1986)
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1958)
- Złoty Krzyż Zasługi (16 lipca 1954)[5]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (14 stycznia 1955)[6]
- Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”
- Medal im. Wacława Sierpińskiego przyznany przez UW (27 kwietnia 1979)
- Medal im. Mikołaja Kopernika przyznany przez PAN (1973)
Nagrody i wyróżnienia[4][edytuj | edytuj kod]
- Nagroda im. Stefana Banacha Polskiego Towarzystwa Matematycznego (1948)
- Nagroda Państwowa II stopnia (1952)
- Nagroda Państwowa I stopnia (1966)
- nagroda Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego (1973)
- doktoraty honoris causa: Uniwersytetu York w Toronto (1974), Politechniki Poznańskiej (5 sierpnia 1979) i Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (23 sierpnia 1983)[7]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Orlicz Władysław, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-10-02] .
- ↑ Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s])
- ↑ Plan Poznania - Cmentarze [online], www.poznan.pl [dostęp 2021-08-25] .
- ↑ a b Roman Duda: Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2012, s. 77. ISBN 978-83-229-3316-9.
- ↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1566 „za wybitne zasługi w dziedzinie nauki”.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 - Uchwała Rady Państwa z dnia 14 stycznia 1955 r. nr 0/126 - na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk.
- ↑ Doktorzy honoris causa Politechniki Poznańskiej. [dostęp 2016-09-20].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Kto jest kim w Polsce 1989, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989, s. 948.
- Roman Duda: Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2012, s. 349–354. ISBN 978-83-229-3316-9.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Władysław Orlicz. staff.amu.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].
- Władysław Roman Orlicz w bazie Mathematics Genealogy Project (ang.) [dostęp 2021-10-30].
- John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Władysław Orlicz w MacTutor History of Mathematics archive (ang.) [dostęp 2021-07-29]
- Lwowska szkoła matematyczna
- Analiza funkcjonalna – polscy naukowcy
- Prezesi Polskiego Towarzystwa Matematycznego
- Wykładowcy Uniwersytetu Lwowskiego
- Zatrudnieni w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Medalem 10-lecia Polski Ludowej
- Odznaczeni Odznaką Nagrody Państwowej
- Odznaczeni odznaką tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel PRL”
- Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy I klasy
- Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy II klasy
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
- Członkowie rzeczywiści PAN
- Doktorzy honoris causa Politechniki Poznańskiej
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
- Laureaci medalu im. Wacława Sierpińskiego
- Laureaci Nagrody im. Stefana Banacha
- Ludzie upamiętnieni nazwami przestrzeni matematycznych
- Ludzie upamiętnieni nazwami twierdzeń
- Absolwenci Uniwersytetu Lwowskiego
- Polacy wysiedleni z Kresów Wschodnich 1944–1946
- Wspierający Apel 64
- Ludzie urodzeni w Okocimiu
- Pochowani na Cmentarzu na Junikowie
- Urodzeni w 1903
- Zmarli w 1990