Jan Karski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Kelvin (dyskusja | edycje) o 09:10, 25 kwi 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Jan Karski
Jan Romuald Kozielewski
Witold
{{{alt grafiki}}}
Data i miejsce urodzenia

24 czerwca 1914
Łódź

Data i miejsce śmierci

13 lipca 2000
Waszyngton

Zawód, zajęcie

prawnik
dyplomata
historyk

Odznaczenia
Order Orła Białego Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Armii Krajowej Prezydencki Medal Wolności (Stany Zjednoczone)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa
Własnoręcznie wypełniony przez Jana Kozielewskiego formularz z datą urodzenia oraz imieniem brata Mariana Kozielewskiego z archiwum we Lwowie
Pomnik Jana Karskiego w Nowym Jorku
Pomnik Jana Karskiego w Kielcach
Pomnik Jana Karskiego w Tel Awiwie
Pomnik Jana Karskiego w Parku Ocalałych w Łodzi
Pomnik Jana Karskiego w Warszawie

Jan Karski, właściwie Jan Romuald Kozielewski, pseudonim „Witold” (ur. 24 czerwca 1914[a][1][2][3] w Łodzi, zm. 13 lipca 2000 w Waszyngtonie[4]) – obywatel Polski i Stanów Zjednoczonych, prawnik i dyplomata, historyk, wykładowca akademicki i profesor Uniwersytetu Georgetown[5]. Sekretarz dyrektora Biura Personalnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych[6], kurier i emisariusz władz Polskiego Państwa Podziemnego w stopniu porucznika[7], świadek Holocaustu[8]. Za swoją działalność został odznaczony najwyższymi odznaczeniami państwowymi – polskim Orderem Orła Białego i amerykańskim Medalem Wolności[9]. Uhonorowany przez Jad Waszem tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, honorowy obywatel państwa Izrael. W 2016 mianowany pośmiertnie na stopień generała brygady.

Bratem Jana Karskiego był Marian Kozielewski (1897–1964), komendant Policji Państwowej Warszawy, pierwszy komendant policji granatowej w Warszawie, później organizator i pierwszy komendant główny Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego.

Życiorys

Młodość

Wychował się w rodzinie katolickiej, w środowisku wielokulturowej Łodzi. Rodzina Kozielewskich mieszkała przy ulicy Kilińskiego 71, w kamienicy czynszowej, w której większość lokatorów była pochodzenia żydowskiego. Ukończył wydział prawa i dyplomację na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie (1935), był prymusem w Szkole Podchorążych artylerii konnej we Włodzimierzu Wołyńskim. Po odbyciu praktyki dyplomatycznej, w styczniu 1939 roku został zatrudniony w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.

Początek II wojny światowej

Będąc oficerem 5 Dywizjonu Artylerii Konnej brał udział w kampanii wrześniowej[10]. Po ataku ZSRR na Polskę znalazł się w niewoli sowieckiej, w łagrze Kozielszczyna. Dzięki zastosowanemu podstępowi – udawał zwykłego szeregowca – objęty został wymianą jeńców pomiędzy Niemcami i ZSRR. W listopadzie 1939 roku uciekł z transportu niemieckiego, dotarł do Warszawy i podjął działalność konspiracyjną. Zaangażowany przez swojego brata Mariana Kozielewskiego od stycznia 1940 roku działał z ramienia władz podziemnych w misjach kurierskich do rządu polskiego na uchodźstwie we Francji[11]. W czerwcu tego roku wpadł w ręce Gestapo na Słowacji. W trakcie brutalnych przesłuchań w preszowskim więzieniu, nie widząc szans na ratunek, obawiając się, że może nie wytrzymać kolejnych tortur, podciął żyły obu rąk. Został odratowany i przewieziony przez gestapo do okupowanej Polski[potrzebny przypis]. Podczas akcji ZWZ pod dowództwem podchorążego Zbigniewa Rysia został odbity ze szpitala w Nowym Sączu. W odwecie, 21 sierpnia 1941 w Biegonicach, Niemcy rozstrzelali 32 zakładników. Karski działał następnie w Biurze Propagandy i Informacji Komendy Głównej AK i był aktywnym uczestnikiem Frontu Odrodzenia Polski organizacji założonej przez Zofię Kossak-Szczucką kontynuującej działalność przedwojennej Akcji Katolickiej.

Raport w sprawie Holocaustu

 Osobny artykuł: Raporty Karskiego.

Jan Karski był kurierem i emisariuszem politycznym. W podziemiu znany był pod pseudonimem „Witold”. Używał także innych: „Piasecki”, „Kwaśniewski”, „Znamierowski”, „Kruszewski”, „Kucharski”. Namówiony przez przywódców podziemia żydowskiego dwukrotnie przedostał się do getta warszawskiego, a następnie, w przebraniu strażnika ukraińskiego, wszedł na teren obozu, z którego Niemcy transportowali Żydów na śmierć. Początkowo zidentyfikował to miejsce jako obóz zagłady w Bełżcu – później okazało się, że widział obóz tranzytowy w Izbicy[12].

Swoje raporty Kozielewski (Karski) przygotowywał i redagował razem z bratem Marianem Kozielewskim, przedwojennym oficerem polskiej policji oraz pierwszym komendantem granatowej policji w Warszawie, który podczas okupacji był komendantem Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego. Fakt ten odnotowany jest we wstępie Raportu pt. „Dane osobiste sprawozdawcy”, w którym brat Marian występuje pod pseudonimem „Konrad”[13]. Raport ten powstał w początku lutego 1940 roku w Angers, spisany z pamięci przez kuriera. Był on historycznie drugim.  Pierwszy raport napisany został przez braci Kozielewskich w końcu grudnia 1939 roku, następnie został przekazany serbskiemu dyplomacie Dobrosawowi Adamowicowi, chargé d’affaires Poselstwa Jugosławii w Warszawie, który zabrał go do Belgradu i tam przekazał posłowi polskiemu, ten zaś – dalej do Paryża, gdzie ostatecznie trafił do premiera rządu gen. Władysława Sikorskiego. Do niedawna raport ten uchodził za zaginiony. Został odnaleziony i zidentyfikowany w zasobach Instytutu Sikorskiego przez Waldemara Piaseckiego, który omawia raport w miesięczniku „Odra”[14].

Trzeci – już samodzielnie przygotowany przez Karskiego – raport  został w ostatecznej wersji zredagowany w początku grudnia 1942 roku w Londynie i przekazany polskiemu rządowi. Następnie, w wersji angielskiej, także przywódcom alianckim. Był to efekt misji powierzonej mu przez Cyryla Ratajskiego, Delegata Rządu na Kraj. W części raportu dotyczącej eksterminacji Żydów - przy współpracy środowisk żydowskich. Przekazał informacje o strukturze, organizacji i funkcjonowaniu Państwa Podziemnego w okupowanej Polsce, które było fenomenem w skali wszystkich okupowanych państw europejskich.  W części dotyczącej Żydów – relację naocznego świadka z getta warszawskiego i obozu tranzytowego w Izbicy. Rząd generała Władysława Sikorskiego postanowił „Raport Karskiego” przekazać z prośbą o pomoc rządom Anglii i USA. Uważa się, że na podstawie dokumentów przywiezionych przez Karskiego w postaci mikrofilmów i potwierdzonych jego świadectwem, ówczesny minister spraw zagranicznych w rządzie RP w Londynie Edward Raczyński przygotował i 10 grudnia 1942 przedstawił aliantom szczegółowy raport o holokauście[b]. Była to najważniejsza jego misja.

 Osobny artykuł: Nota Raczyńskiego.

28 lipca 1943 roku Karski został przyjęty przez Franklina Delano Roosevelta, prezydenta USA. Polski wysłannik przekazał przedstawicielom najwyższych władz alianckich postulaty przywódców żydowskich o ratunek dla Żydów. Proponował wystosowanie ultimatum wielkich mocarstw wobec Niemiec, że jeżeli nie zaprzestaną mordu na Żydach, zbombardowane zostaną ich miasta. Innym rozwiązaniem byłoby bombardowanie linii kolejowych do obozów zagłady lub dostarczanie broni, pieniędzy oraz paszportów partyzantom i uciekającym przed zagładą Żydom. Podczas tego spotkania w pewnym momencie prezydent Roosevelt przerwał raport polskiego emisariusza na temat Żydów i powiedział: „...Policzymy się z Niemcami po wojnie. Panie Karski, proszę mnie ewentualnie wyprowadzić z błędu, ale czy Polska jest krajem rolniczym? Czy nie potrzebujecie koni do uprawy waszej ziemi?”[15].

Jan Karski w Ameryce spotkał się z wieloma wybitnymi osobistościami, takimi jak Felix Frankfurter, Cordell Hull, William Joseph Donovan, Samuel Stritch czy Stephen Wise. Przedstawiał swój „raport” wszędzie, gdzie udało mu się dotrzeć – politykom, biskupom, przedstawicielom mediów i przemysłu filmowego z Hollywood oraz artystom. Wyuczył się go na pamięć i streścił w 18 minutach, tak aby nie „nudzić” słuchaczy. Jednak nigdzie nie znalazł zainteresowania tragedią narodu żydowskiego. Wiele osób, z którymi rozmawiał, nie wierzyło w jego relacje i uznawało je za propagandę rządu polskiego na uchodźstwie. To, co opowiadał Karski, niektórzy jego rozmówcy określali jako niewiarygodne i być może byli szczerzy. Polski emisariusz nie był jedyny. Napływały inne relacje, w tym od samych Żydów. Po wyzwoleniu obozów koncentracyjnych dominującą reakcją był szok.

W 1944 r. na polecenie rządu emigracyjnego w Londynie, po nieudanej próbie nakręcenia filmu poświęconego swojej misji, Karski napisał „Tajne państwo” (Story of a Secret State). Książka ukazała się w listopadzie 1944 r. w Bostonie i zrobiła w USA furorę. Dopiero z niej Amerykanie dowiedzieli się o walce i cierpieniach Polaków, o roli państwa podziemnego, a także o zagładzie Żydów. Prasa amerykańska oceniła książkę entuzjastycznie. „Tajne państwo” szybko stało się bestsellerem, a jego sprzedaż sięgnęła 400 tysięcy egzemplarzy.

Za swoją działalność został w latach 1941 i 1943 dwukrotnie odznaczony Orderem Virtuti Militari[16].

Okres powojenny, USA

Nagrobek Jana Karskiego i jego żony Poli Nireńskiej na cmentarzu Mount Olivet w Waszyngtonie

Jan Karski po wojnie związał się z jezuickim Uniwersytetem Georgetown w Waszyngtonie. Zdobył tu stopień naukowy doktora, później profesora nauk politycznych[5] i przez 40 lat wykładał na Wydziale Służby Zagranicznej stosunki międzynarodowe i teorię komunizmu. W 1970 roku napisał fundamentalną monografię „The Great Powers and Poland, 1919-1945: From Versailles to Yalta” („Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945. Od Wersalu do Jałty”), a w lipcu tego roku został odznaczony Krzyżem Armii Krajowej[17]. Członek Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie (od 1985). 16 lipca 1986 został odznaczony przez prezydenta RP na uchodźstwie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski za długoletnią pracę i wysiłek w szerzeniu prawdy o rzeczywistości w Kraju w walce Narodu przeciw niemieckiemu najeźdźcy, oraz za obronę dobrego imienia Narodu Polskiego na arenie międzynarodowej[18].

W 1965 roku poślubił 54-letnią tancerkę i choreografkę, Polę Nireńską (1910-1992), polską Żydówkę. Byli małżeństwem do jej tragicznej śmierci w 1992[19]. Nie mieli dzieci. Zarówno brat Jana Karskiego, Marian Kozielewski (1897-1964)[11], jak i żona Pola Nireńska, popełnili samobójstwo. Przyjaciółką Jana Karskiego przez ostatnie 8 lat życia była projektantka mody Kaya Mirecka-Ploss[19].

Udział w filmie Shoah (1985) Claude’a Lanzmanna „odkrył” dla światowej opinii publicznej Jana Karskiego i jego zapomniane czyny z okresu wojny. W 1982 roku otrzymał tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata i posadził drzewko na terenie Jad Waszem w Jerozolimie. Przyjął go prezydent Izraela. W 1994 roku otrzymał honorowe obywatelstwo państwa Izrael. 8 maja 1995 roku w 50. rocznicę kapitulacji hitlerowskich Niemiec otrzymał Order Orła Białego. Osiem uniwersytetów amerykańskich i polskich (m.in. Uniwersytet Warszawski 18 czerwca 1991[20], Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej 28 czerwca 1995[21], i Uniwersytet Łódzki 1996)[22] uhonorowało go doktoratami honoris causa. W 1996 roku zrealizowano o nim dokumentalny film Waldemara Piaseckiego i Michała Fajbusiewicza, Moja misja[23]. Podczas pobytu w Polsce na początku lutego 1997 otrzymał Nagrodę im. brata Alberta za heroiczną służbę Polsce[24]. W 1998 roku, w 50. rocznicę powstania państwa Izrael, otrzymał nominację do Pokojowej Nagrody Nobla[25].

Jan Karski zmarł 13 lipca 2000 roku w Waszyngtonie i został pochowany na tamtejszym cmentarzu Mount Olivet (Góry Oliwnej), u boku żony, Poli Nireńskiej. Podczas uroczystości żałobnych hołd oddali mu prezydenci USA i Polski: Bill Clinton oraz Aleksander Kwaśniewski.

Upamiętnienie

Mural Kto nie potępia ten przyzwala upamiętniający Jana Karskiego przy ul. Lubelskiej 30/32 w Warszawie
  • W 2001 r. imieniem Jana Karskiego nazwano ulicę w Łodzi[26].
  • 29 maja 2012 Prezydencki Medal Wolności przyznany pośmiertnie Janowi Karskiemu odebrał w Waszyngtonie z rąk prezydenta USA Baracka Obamy były minister spraw zagranicznych RP, Adam Daniel Rotfeld[27]. Rodzina Karskiego, której odznaczenie należne było z mocy prawa, została w procedowaniu pominięta. Prawdopodobnie strona amerykańska nie została powiadomiona o jej istnieniu. Podczas uroczystości doszło do użycia przez Baracka Obamę określenia „polskie obozy koncentracyjne”, które wywołało liczne protesty, a po nich – oficjalne sprostowanie prezydenta USA i wyrażenie przezeń ubolewania za przejęzyczenie.
  • Od początku 2010 r. Muzeum Historii Polski w Warszawie prowadzi program „Jan Karski. Niedokończona misja”, który ma na celu przywrócenie pamięci o czynach i osobie legendarnego emisariusza w Polsce i na świecie.
  • Rok 2014 uchwałą Sejmu RP VII kadencji z 6 grudnia 2013 został ogłoszony Rokiem Jana Karskiego w Polsce[28][29]. W programie obchodów Roku znalazły się różnorodne działania i wydarzenia takie jak wystawy, warsztaty edukacyjne, panele dyskusyjne, konferencje i pokazy filmów organizowane w kraju i za granicą. Międzynarodowe upamiętnianie legendarnego emisariusza rozpoczęła konferencja „Responsibility to protect – the legacy of Jan Karski” oraz wystawa w Parlamencie Europejskim w Brukseli. W ciągu roku w kilkunastu miastach Polski odbyły się Dni Karskiego organizowane lokalnie, z inicjatywy władz miasta i innych instytucji publicznych przy wsparciu Muzeum Historii Polski. Panelową wystawę “Jan Karski. Człowiek Wolności” zaprezentowano w kilku językach w kilkudziesięciu miejscach na całym świecie, w tym w Polsce.
  • Na początku lutego 2014 roku Towarzystwo Jana Karskiego i rodzina bohatera wystąpiły do Prezydenta RP, Bronisława Komorowskiego, o pośmiertne awansowanie Jana Karskiego do stopnia generała brygady w uznaniu zarówno jego własnych zasług wojennych, jak też zasług wszystkich kurierów i emisariuszy Polski Podziemnej[7][30]. Minister obrony narodowej nie wystąpił do Prezydenta RP z wnioskiem o taki awans, co wywołało wiele interpelacji poselskich oraz głosów krytyki z trybuny sejmowej. W 2016 r. Minister obrony narodowej wystąpił do Prezydenta RP z wnioskiem o taki awans i postanowieniem Prezydenta RP z 2 września 2016 r. porucznik Jan Kozielewski (Karski) pośmiertnie został mianowany generałem brygady[31]. Nominację ogłoszono i wręczono w związku z okazji Święta Niepodległości 11 listopada 2016 r.
  • Amerykański tygodnik „Newsweek” uznał Karskiego za jedną z najwybitniejszych postaci XX wieku, zaś jego misję wojenną określił mianem jednego z moralnych kamieni milowych cywilizacji upływającego stulecia.
  • Francuski pisarz Yannick Haenel opisał losy Karskiego w wydanej w sierpniu 2009 powieści pt. Jan Karski, która wywołała wiele kontrowersji we Francji. Opisany w książce Claude Lanzmann, autor filmu Shoah, zarzucił autorowi manipulowanie historią. Autor książki postawił z kolei dokładnie ten sam zarzut reżyserowi na łamach Le Monde[32].
  • 5 czerwca 2014 r. w Warszawie w Ogrodzie Sprawiedliwych odsłonięto kamień upamiętniający jego osobę i posadzono drzewo pamięci.
  • 24 czerwca 2014 roku w Bazylice Archikatedralnej w Łodzi odsłonięto tablicę poświęconą osobie Jana Karskiego. W uroczystej mszy, której przewodniczył metropolita łódzki abp Marek Jędraszewski uczestniczyła rodzina Karskiego i przyjaciele, a także m.in. delegacja z łódzkiej szkoły jego imienia, naukowcy oraz prezydent Łodzi[33]. 24 czerwca 2014 roku w Lublinie odbyła się międzynarodowa konferencja „Jan Karski. Misja Kompletna – Mission Accomplished”[34].
  • W 2016 na wniosek ministra obrony narodowej mianowany został pośmiertnie przez Prezydenta RP na stopień generała brygady[35].
  • Imię Jana Karskiego nosi sześć szkół w Polsce:
    • Publiczne Gimnazjum nr 18 w Łodzi[36]
    • Publiczne Gimnazjum nr 14 w Rudzie Śląskiej[37]
    • Zespół Szkół Ogólnokształcących Integracyjnych nr 4 w Kielcach[38]
    • Zespół Szkół nr 42 w Warszawie; Technikum nr 8, Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 37[39]
    • Zespół Szkół Społecznych SPLOT w Nowym Sączu
    • Publiczne Gimnazjum w Wiśniowej Górze[40]
  • Imieniem Jana Karskiego nazwano w 2016 r. ulicę w częstochowskiej dzielnicy Kiedrzyn[41].
  • 24 kwietnia 2014 roku Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monety „100. rocznica urodzin Jana Karskiego” o nominałach 200 zł, 10 zł i 2 zł[42].
  • Nagroda Jana Karskiego i Poli Nireńskiej, ufundowana w 1992 przez prof. Jana Karskiego

Ławki Karskiego

  • W Nowym Jorku 12 listopada 2007 odbyło się uroczyste odsłonięcie pomnika Jana Karskiego, autorstwa Karola Badyny – rzeźba przedstawia Karskiego siedzącego na ławce. Pomnik stanął u zbiegu 37. ulicy i Madison Avenue, naprzeciwko konsulatu generalnego RP na Manhattanie. Róg 37. ulicy i Alei Madison nazwano Jan Karski Corner[43]
  • Taki sam pomnik, zwany „Ławką Karskiego”, stoi już na campusie Uniwersytetu Georgetown w Waszyngtonie, gdzie legendarny kurier, który pozostał na emigracji w USA, wykładał nauki polityczne.
  • Taki sam pomnik stoi przy ulicy Sienkiewicza w Kielcach. Przedstawia on postać Jana Karskiego, który pochyla się nad szachownicą.
  • „Ławka Karskiego”, również autorstwa Karola Badyny, od 2009 roku znajduje się w Łodzi, w Parku Ocalałych. Ustawiona jest na Kopcu Pamięci[44].
  • W kwietniu 2009 tabliczka z nazwiskiem Karskiego zawisła na rogu Madison Avenue i 37. Ulicy w Nowym Jorku, w pobliżu konsulatu generalnego RP na Manhattanie. W związanych z tym uroczystościach wziął udział między innymi były burmistrz miasta Ed Koch. O odsłonięciu tablicy Jana Karskiego 17 kwietnia 2009 informowało wiele mediów w Stanach Zjednoczonych, jak również Haaretz – jeden z najważniejszych dzienników w Izraelu[45].
  • W grudniu 2009 marszałek Sejmu RP Bronisław Komorowski i rektor Uniwersytetu w Tel Awiwie odsłonili w kampusie uniwersyteckim pomnik-ławkę przedstawiający Jana Karskiego.
  • 26 stycznia 2016 roku Ławeczka stanęła również przed Synagogą Remu w krakowskiej dzielnicy Kazimierz.

Publikacje autorstwa Karskiego

  • Courier from Poland: The Story of a Secret State, Boston 1944 (wyd. pol. Tajne państwo: opowieść o polskim Podziemiu, przekład i uzupełnienie Waldemar Piasecki, Warszawa 1999, Wydawnictwo „Twój Styl”, ISBN 83-7163-177-4, wyd. 2, Warszawa 2004, Wydawnictwo Rosner & Wspólnicy; ISBN 83-89217-39-2; Kraków 2014 [nowe tłumaczenie], wyd. Znak Horyzont ISBN 978-83-240-3005-7).
  • Wielkie mocarstwa wobec Polski: 1919-1945 od Wersalu do Jałty. wyd. I krajowe Warszawa 1992, Wyd. PIW ISBN 83-06-02162-2, wyd. ang. The Great Powers and Poland, 1919-1945: From Versailles to Yalta, 1985
  • Tajna dyplomacja Churchilla i Roosevelta w sprawie Polski: 1940–1945, wyd. krajowe Lublin, 1995
  • Polska powinna stać się pomostem między narodami Europy Zachodniej i jej wschodnimi sąsiadami, Łódź 1997.

Literatura o Karskim

  • Jerzy Korczak, Misja ostatniej nadziei, Oficyna Wydawnicza VOLUMEN, Warszawa 1992.
  • E. T. Wood, Karski: opowieść o emisariuszu, Kraków 1996.
  • Jerzy Korczak, Karski, Oficyna Wydawnicza „Rytm”, Warszawa 2001.
  • S. M. Jankowski, Karski: raporty tajnego emisariusza, Poznań 2009.
  • Y. Haenel, Jan Karski powieść, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2010.
  • Jerzy Korczak, Karski. Opowieść biograficzna, VEDA Agencja Wydawnicza, Warszawa 2010.
  • A. Żbikowski, Karski, Warszawa 2011.
  • Jan Karski, Maciej Wierzyński, Emisariusz. Własnymi słowami, PWN, Warszawa 2012.
  • komiks o Janie Karskim na stronie Instytutu Jana Karskiego w Waszyngtonie
  • Jan Karski a odpowiedzialność za ochronę, Wydawnictwo Semper i Fundacja Edukacyjna Jana Karskiego, Warszawa 2015.
  • Waldemar Piasecki, Jan Karski. Jedno życie, tom. I „Madagaskar”, Wydawnictwo Insignis, Kraków 2015.

Filmografia

  • Daremna misja. Opowieść Jana Karskiego-Kozielewskiego. Film dokumentalny o Janie Karskim. Scenariusz i reżyseria Janusz Weychert, 1993.
  • Moja misja. Film dokumentalny. Scenariusz i reżyseria: Waldemar Piasecki, Michał Fajbusiewicz. TVP 1996[46]
  • Mur. Film dokumentalny przedstawiający historię Artura Szmula Zygielbojma. Scenariusz i reżyseria Mieczysława Wazacza, 2001.
  • Człowiek, który chciał zatrzymać holocaust. Film dokumentalny o Janie Karskim (pośmiertny). Scenariusz i reżyseria: Jan Grzyb, 2005.
  • Fragmenty wywiadu C. Lanzmanna z Karskim. Reżyseria: Claude Lanzmann, Francja, 1985 (unikatowe materiały niewykorzystane w filmie)
  • Wysłannik z Polski (Messanger from Poland), reżyseria Martin Smith, Wielka Brytania 1987
  • Posłaniec z piekła. Historia Jana Karskiego (Messenger from Hell). Produkcja: Rafael Medoff, Neil Adams, Stan Lee. USA, Disney Enterprises, 2010. Film animowany.
  • Karski i władcy ludzkości (Karski & The Lords of Humanity). Film dokumentalny. Scenariusz: Katka Reszke, Sławomir Grünberg, E. Thomas Wood, reżyseria Sławomir Grünberg. Polska, USA, 2015[47].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Niekiedy data urodzenia podawana jest jako 24 kwietnia 1914 roku, co jest powtórzeniem pomyłki w metryce urodzenia, zob. Akt urodzenia Jana Karskiego – metryka nr 1296/1914 parafii Św. Krzyża w Łodzi, data ta znajduje się również na dyplomie ukończenia Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie oraz Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Natomiast według relacji samego Jana Karskiego, powtarzanej przy wielu okazjach, urodził się w Dzień Świętego Jana Chrzciciela (24 czerwca), po którym otrzymał swoje pierwsze imię. Według członków rodziny Jana Karskiego, w dniu jego chrztu i dokonywania zapisu parafialnego, tj. 8 sierpnia 1914 roku popełniony został błąd pisarski, wynikający najprawdopodobniej z faktu, że dane dotyczące dziecka podawane były po polsku, natomiast notacja wykonywana w języku rosyjskim (narzuconym administracyjnie przez carskiego zaborcę tej części Polski, w której znajdowała się wówczas Łódź). Jeszcze inna, błędna data urodzin figuruje w paszporcie dyplomatycznym Jana Karskiego: 22 marca 1912 roku.
  2. ↑ Nota Edwarda Raczyńskiego do rządów narodów zjednoczonych z 10 grudnia 1942, zob. The mass extermination of Jews in German occupied Poland, Note addressed to the Governments of the United Nations on December 10th 1942. Nota została następnie opublikowana na zlecenie MSZ w postaci broszury, na którą składały się dodatkowo: fragment przemówienia Mikołajczyka wygłoszonego na specjalnym posiedzeniu RN 27 listopada i rezolucja wówczas przyjęta, tekst wspólnej deklaracji sojuszniczej z 17 grudnia oraz przemówienie Raczyńskiego po angielsku w BBC z tego samego dnia. zob. E. Raczyński, „W sojuszniczym Londynie”, Polish Research Centre, Londyn, 1960, s. 156–158.

Przypisy

  1. ↑ Senat USA uhonorował Jana Karskiego.
  2. ↑ Myślę, że Karski w grobie się przewraca.
  3. ↑ Curriculum vitae Jana Kozielewskiego z roku 1936.
  4. ↑ 99 lat temu urodził się Jan Karski.
  5. ↑ a b http://gazeta.us.edu.pl/node/208331.
  6. ↑ Część IV.
  7. ↑ a b http://www.rmf24.pl/fakty/polska/news-jan-karski-nie-zostanie-generalem,nId,1480020.
  8. ↑ Aleksander Wolski (wywiad z Janem Karskim), Emisariusz, „Nigdy Więcej”, nr 7, 1998, ISSN 1428-0884.
  9. ↑ Najwyższe amerykańskie odznaczenie dla Jana Karskiego.
  10. ↑ Wrzesień 1939 – powtórka z historii. jankarski.org. [dostęp 2014-09-25].
  11. ↑ a b Aleksander Korczyński. Ś. p. Marian Kozielewski. „Wiadomości”. 39 (965), s. 5, 27 września 1964. 
  12. ↑ Jankowski, Karski. Raport tajnego emisariusza, s. 222.
  13. ↑ Misja Karskiego w Muzeum Historii Polski.
  14. ↑ Waldemar Piasecki. Nieznany raport Jana Karskiego. „Odra”. 2015 (nr 5). s. 5–16. 
  15. ↑ Aleksandra Klich: Jak katolik został Żydem. wyborcza.pl, 13 lipca 2010. [dostęp 2013-10-05].
  16. ↑ Dr Jan Karski. „Politicus. Biuletyn Instytutu Studiów Politycznych PAN”, s. 8, 1991. 
  17. ↑ Stanisław Jankowski: Karski. Raporty tajnego emisariusza. Poznań: 2009, s. 520. ISBN 978-83-75-10395-3.
  18. ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 49, nr 3 z 16 lipca 1986. 
  19. ↑ a b Rafał Geremek: Kaja Mirecka: moje życie jak film. stylzycia.newsweek.pl. [dostęp 2014-09-26].
  20. ↑ Doktoraty HC. uw.edu.pl. [dostęp 2012-04-24].
  21. ↑ Doktorzy honoris causa UMCS. umcs.lublin.pl. [dostęp 2012-04-24].
  22. ↑ Doktorzy honoris causa UŁ. [dostęp 2012-04-24].
  23. ↑ film Moja misja; filmpolski.pl.
  24. ↑ 24 godziny. „Trybuna Śląska”, s. 1, nr 28 z 3 lutego 1997. 
  25. ↑ Jan Karski: ludzie nie mogą zapomnieć, co to jest Holokaust. [dostęp 2015-01-27].
  26. ↑ Uchwała Rady Miejskiej w Łodzi, http://bip.uml.lodz.pl/index.php?str=161&id=10092.
  27. ↑ Prezydent USA Barack Obama uhonorował Jana Karskiego Medalem Wolności – Muzeum Historii Polski [online], muzhp.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  28. ↑ M.P. z 2013 r. poz. 1019.
  29. ↑ Zakończyło się 55. posiedzenie Sejmu. sejm.gov.pl, 2013-12-06. [dostęp 2014-02-04]. (pol.).
  30. ↑ Karski zostanie pośmiertnie nominowany do stopnia generała?. wprost.pl. [dostęp 2014-02-15].
  31. ↑ Postanowienie nr 112.34.2016 Prezydenta Rzeczypospolitej – Monitor Polski [online], www.monitorpolski.gov.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  32. ↑ recenzja i opis polemiki Lanzmana i Yannicka.
  33. ↑ Odsłonięcie i poświęcenie tablicy Jana Karskiego w archikatedrze łódzkiej. katedra.lodz.pl. [dostęp 2014-09-25].
  34. ↑ Karski Eagle Award Presented in Lublin, 2014-06-25, sprawiedliwi.org.pl (ang.).
  35. ↑ Prezydent: Jan Karski był wielkim żołnierzem Rzeczypospolitej. prezydent.pl, 2016-12-07. [dostęp 2016-12-07].
  36. ↑ Gimnazjum nr 18 w Łodzi.
  37. ↑ Gimnazjum nr 14 w Rudzie Śląskiej.
  38. ↑ Zespół Szkół Ogólnokształcących Integracyjnych nr 4 w Kielcach.
  39. ↑ Zespół Szkół nr 42 w Warszawie.
  40. ↑ Zmiany w Statucie Gimnazjum im. J.Karskiego w Wiśniowej Górze na 01 IX 2015 r.. Publiczne Gimnazjum w Wiśniowej Górze. s. 6–7. [dostęp 2016-11-20]. (pol.).
  41. ↑ Kilka ulic i rond w Częstochowie z nowymi patronami, „wCzestochowie.pl” [dostęp 2016-10-31] (pol.).
  42. ↑ Jan Karski (1914-2000). NBP. [dostęp 2015-02-09]. (pol.).
  43. ↑ Pomnik legendarnego kuriera AK na Manhattanie, PAP, PU /12.11.2007.
  44. ↑ Jacek Leociak, Warszawa upamiętnia Sprawiedliwych, „Nigdy Więcej”, nr 22, 2016, ISSN 1428-0884.
  45. ↑ Nowy Jork uhonorował bohatera z Polski, Rzeczpospolita.pl, 18.04.2009.
  46. ↑ Moja misja, filmpolski.pl.
  47. ↑ Karski i władcy ludzkości, filmpolski.pl.

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Karski&oldid=53298268”