Język uzbecki
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
{{{klasyfikacja}}} | |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| Organ regulujący | ?↗ | ||||||
| UNESCO | 1 bezpieczny↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| ISO 639-1 | uz | ||||||
| ISO 639-2 | uzb | ||||||
| ISO 639-3 | uzb | ||||||
| IETF | uz | ||||||
| Glottolog | uzbe1247 | ||||||
| Ethnologue | uzb | ||||||
| GOST 7.75–97 | узб 710 | ||||||
| WALS | uzb | ||||||
| SIL | UZB | ||||||
| Występowanie | |||||||
| |||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Język uzbecki (uzb. Oʻzbekcha) – język z rodziny języków tureckich, urzędowy w Uzbekistanie. Dane mówiące o liczbie mówiących językiem uzbeckim są rozbieżne. Zgodnie ze spisem powszechnym, przeprowadzonym w 1989 roku, językiem uzbeckim na terenie byłego ZSRR posługiwało się ok. 16,7 mln osób. Poza Uzbekistanem uzbecki jest i był w przeszłości używany głównie w Afganistanie, gdzie liczbę jego użytkowników ocenia się na ok. 1,2–1,4 mln osób. Uzbeckim posługują się także Uzbecy osiadli w sąsiednich republikach środkowoazjatyckich: w Kazachstanie, Kirgistanie, azjatyckiej części Rosji, w Turkmenistanie, a także w Chinach. Stosunkowo niewielkie skupiska emigrantów uzbeckich występują w Australii, Izraelu, Niemczech, Turcji, na Ukrainie i w Stanach Zjednoczonych.
Jeśli chodzi o specyfikę języka uzbeckiego, bardzo charakterystyczna jest nieobecność harmonii wokalicznej, tak typowej dla innych języków tureckich. W fonetyce, gramatyce oraz leksyce widoczne są bardzo silne wpływy języka perskiego, w leksyce obecne są również pożyczki arabskie (starsze) oraz rosyjskie (nowsze).
Alfabet uzbecki
Język uzbecki do 1927 roku zapisywany był alfabetem arabskim, później łacińskim, od 1940 roku w czasach Uzbeckiej SRR – cyrylicą. Od 1992 roku oficjalnym zapisem jest alfabet oparty na angielskim wariancie pisma łacińskiego (z dwuznakami „ch”, „sh”, z „j” dla dźwięku ʤ i „i” dla zarówno i, jak i dla ɨ), jednak w użyciu jest także cyrylica. Ludność uzbecka w Chinach i Afganistanie stosuje zapis alfabetem arabskim.
| Arabski | Cyrylica | Łaciński | Wymowa IPA |
|---|---|---|---|
| ﺍ, ه | А а | A a | a, æ |
| ﺏ | Б б | B b | b |
| چ | Ч ч | Ch ch | ʧ |
| ﺩ | Д д | D d | d |
| ﻩ | Е е | E e | ɛ, e |
| ﻑ | Ф ф | F f | f |
| گ | Г г | G g | ɡ |
| ﻍ | Ғ ғ | Gʻ gʻ | ɣ |
| ﺡ, ﻩ | Ҳ ҳ | H h | h |
| ی | И и | I i | i, ɨ, ɪ |
| ﺝ, ژ | Ж ж | J j | ʤ, ʒ |
| ﻙ | К к | K k | k' |
| ﻕ | Қ қ | Q q | q |
| ﻝ | Л л | L l | l |
| ﻡ | М м | M m | m |
| ﻥ | Н н | N n | n |
| ﺍ | О о | O o | ɒ |
| ﻭ | Ў ў | Oʻ oʻ | o, ø |
| پ | П п | P p | p |
| ﺭ | Р р | R r | r |
| ﺙ, ﺱ, ﺹ | С с | S s | s |
| ﺵ | Ш ш | Sh sh | ʃ |
| ﺕ, ﻁ | Т т | T t | t |
| ﻭ | У у | U u | u, y |
| ﻭ | В в | V v | v, w |
| ﺥ | Х х | X x | x, χ |
| ی | Й й | Y y | j |
| ﺫ, ﺯ, ﺽ, ﻅ | З з | Z z | z |
| ء, ع | Ъ ъ | ʼ | ʔ |
- Cyrylickim literom Ё ё, Ю ю, Я я odpowiadają łacińskie dwuznaki Yo yo, Yu yu, Ya ya.
- Cyrylickiej literze Е е na początku wyrazu i po samogłoskach odpowiada łaciński dwuznak Ye ye.
- Cyrylickiej literze Ц ц odpowiada łaciński dwuznak Ts ts lub litera S s, w zależności od pozycji w wyrazie.
- Cyrylickiemu dwuznakowi сҳ w alfabecie łacińskim odpowiada zestawienie sh.
- Cyrylickiej literze Э э odpowiada łacińska litera E e.
Zwroty
- dzień dobry – assalomu alaykum (Ассаламу алайкум)
- do widzenia – xayr (хайир)
- dziękuję – rahmat (рахмат)
- proszę (jak coś daję) – marhamat (мархамат)