Przejdź do zawartości

Mak lekarski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Mak lekarski
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

jaskropodobne

Rząd

jaskrowce

Rodzina

makowate

Rodzaj

mak

Gatunek

mak lekarski

Nazwa systematyczna
Papaver somniferum L.
Sp.Pl.:2, 1753
Dojrzały owoc (makówka)
Kultywar o ozdobnych kwiatach
Nasiona
Plantacja maku

Mak lekarski, m. ogrodowy, m. uprawny (Papaver somniferum L.) – gatunek jednorocznej rośliny uprawnej z rodziny makowatych.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Mak lekarski wywodzi się z Azji Mniejszej, z zachodniej części basenu Morza Śródziemnego i z Afryki Północnej[3]. Być może pochodzi od gatunku P. setigerum, w stanie dzikim nie występuje, znany już był w starożytności.

Udokumentowane relacje stosowania opium w uśmierzaniu bólu pochodzą z Azji Mniejszej ok. 1500 roku p.n.e. Uprawę maku w celu uzyskiwania opium prowadzi się od ok. 2 tys. lat. W XIX i XX wieku dokonano wyizolowania z opium licznych alkaloidów, opisania ich własności, a także opracowania półsyntetycznych lub syntetycznych pochodnych związków chemicznych, często o znacznie większej skuteczności. Morfina i kodeina to najważniejsze i stosowane na najszerszą skalę alkaloidy uzyskiwane z maku lekarskiego. Mają działanie przeciwbólowe, przeciwkaszlowe i przeciwbiegunkowe.

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Łodyga
Wysokość od 120 do 150 cm; sztywna, prosta lub rozgałęziona. Pokryta wyraźnym białym nalotem, po przecięciu wypływa duża ilość mlecznego soku.
Liście
Podługowatojajowate, wyłącznie łodygowe, nierówno karbowane.
Kwiaty
Duże, o średnicy do 10 cm, z opadającym, 2-działkowym kielichem, posiadające cztery płatki korony, okrągłe lub odwrotnie jajowate, białe, jasnofioletowe, różowe lub czerwone z ciemnymi plamkami u nasady. Pręciki liczne, słupek o siedzącym, tarczowatym znamieniu. Kwitnie od czerwca do lipca.
Owoce
Prawie kuliste torebki, zwane makówkami, z otworami pod szczytem (nowe odm. nie otwierają się). Zawierają nerkowate nasiona o średnicy 0,9 do 1,5 milimetra o barwie zależnej od odmiany (od brudnobiałych przez czerwonofioletowe po niemal czarne).

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
  • Roślina uprawna: uprawiana na większą skalę w Afganistanie, Chinach, Indiach i w Iranie, w Turcji i wielu krajach Bliskiego Wschodu głównie dla uzyskania opium, zaś w wielu krajach Europy, również w Polsce, mak lekarski uprawiany jest dla celów przemysłowych, leczniczych, a także spożywczych.
    • Sposób uprawy: wysiew od marca do kwietnia, w rozstawie 20–30 cm. Ilość nasion na 1000 roślin: 1 g. Nawożenie azotem: ok. 80kg/ha; Zbiór od połowy sierpnia
  • Roślina lecznicza:
  • Opium – wysuszony sok mleczny zebrany z nacięcia niedojrzałych makówek; w medycynie i do produkcji narkotyków.
  • Sztuka kulinarna: nasiona różnej barwy (białe, niebieskie, szare) wykorzystywane są w celach spożywczych oraz do produkcji oleju (Oleum Papaveris, nasiona zawierają 40-55% oleju). Tłoczony na zimno olej makowy zawiera 70 do 75% kwasu linolowego. Olej może być także używany jako schnący olej techniczny. Olej makowy ma delikatny, lekko orzechowy smak i może być wykorzystywany do przygotowywania sałatek. Powinien być przechowywany w ciemnym i dość chłodnym miejscu.
  • Roślina ozdobna uprawiana na rabatach ze względu na swoje ładne kwiaty.
Wartość odżywcza
Mak lekarski
(100 g)
Wartość energetyczna 2164 kJ (517 kcal)
Białka 20,1 g
Węglowodany 24,7 g
Tłuszcze 42,9 g
Woda 6,1 g
Dane liczbowe na podstawie: [4]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[5]
Wartość odżywcza
Olej makowy
(100 g)
Wartość energetyczna 3700 kJ (884 kcal)
Białka 0 g
Węglowodany 0 g
Tłuszcze 100 g
Dane liczbowe na podstawie: [4]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[5]

Choroby i szkodniki

[edytuj | edytuj kod]

Sytuacja prawna

[edytuj | edytuj kod]

Posiadanie i sprzedaż opium jest w wielu krajach zabronione i możliwość zakupu następuje tylko w przypadku wskazań lekarza. W Polsce zasady uprawy i zakupu Papaver somniferum normuje ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii[6].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-04] (ang.).
  3. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-25].
  4. a b c Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 298.677. ISBN 978-83-200-5311-1.
  5. a b Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
  6. Dz.U. z 2023 r. poz. 172