Milicja Obywatelska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Milicja Obywatelska (PRL))
Milicja Obywatelska
MO
Ilustracja
Orzełek czapki garnizonowej MO
Państwo

 Polska

Historia
Data sformowania

7 października 1944

Data rozformowania

10 maja 1990

Pierwszy dowódca

Komendant Główny MO Franciszek Jóźwiak

Święto

7 października

Dane podstawowe
Podporządkowanie

Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego (1944-1954)
Ministerstwu Spraw Wewnętrznych (1954-1990)

Liczebność

80 000

Milicja Obywatelska (MO) – mundurowa formacja o charakterze policyjnym, powołana w Rzeczypospolitej Polskiej (PRL) do walki z przestępczością i zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego. Aktywnie wykorzystywana również do utrzymania systemu państwowego. Milicja Obywatelska funkcjonowała w Polsce Ludowej w latach 1944–1989, oraz krótko (w trakcie transformacji ustrojowej) w III Rzeczypospolitej, po czym została zastąpiona przez Policję. Jej liczebność wynosiła około 80 000 funkcjonariuszy[1][2].

Rekonstruktor historyczny w mundurze wojskowym z opaską biało-czerwoną i napisem MO na ramieniu stylizowany na wczesne lata powojenne
Oddział Milicji Obywatelskiej, ustawiony do przeglądu. Pogórze Dynowskie 1946 rok.
Zebranie partyjne w komendzie miejskiej MO w latach 70 XX w.
Milicyjna blokada ul. Matejki w Gorzowie w celu uniemożliwienia przemarszu członków RMN do kościoła przy ul. Żeromskiego.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Milicja Obywatelska została utworzona na podstawie manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego oraz dekretu o powołaniu MO z 7 października 1944 roku i podporządkowana organizacyjnie Resortowi Bezpieczeństwa Publicznego. Składała się głównie z partyzantów Armii Ludowej[3], żołnierzy oddelegowanych z ludowego Wojska Polskiego, członków Polskiej Partii Robotniczej, a także Polskiej Partii Socjalistycznej i Stronnictwa Ludowego[4]. Funkcjonariuszami MO zostawali także byli członkowie podziemia (np. Armii Krajowej) starający się w ten sposób zapewnić sobie wpływ na życie codzienne. Zdarzało się nawet, że w całości posterunki były akowskie, przynajmniej w początkach tworzenia władzy ludowej[5]. Uzupełnienie kadr Milicji Obywatelskiej stanowiło około tysiąca byłych policjantów zatrudnionych w 1945, głównie na stanowiskach wymagających specjalnych kwalifikacji[6]. Funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej składali takie samo uroczyste ślubowanie jak funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa. Jego główny fragment brzmiał następująco:

Ślubuję uroczyście...- służyć wiernie Ojczyźnie, Partii i Władzy Ludowej oraz strzec ustalonego przez prawo ładu, porządku i bezpieczeństwa publicznego[7].

Pierwszym komendantem głównym MO został Franciszek Jóźwiak[8]. Milicję następnie podporządkowano Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego, od 1954 zaś Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Od marca 1946 do końca lat 40 XX wieku terenowe jednostki MO wraz z oddziałami Ludowego Wojska Polskiego, Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Wojsk Ochrony Pogranicza, Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej podporządkowane były wojewódzkim komisjom bezpieczeństwa, podległym Państwowej Komisji Bezpieczeństwa. W latach 1944–1948 Milicji Obywatelskiej używano do walki z żołnierzami wyklętymi, a także z Ukraińską Powstańczą Armią i niemieckim Werwolfem[9][10].

Dekrety i pierwsza struktura organizacyjna KG MO[edytuj | edytuj kod]

Gdy 27 lipca 1944 roku jednym z dwóch dekretów PKWN ustanowiono Milicję Obywatelską (Dekret PKWN został zatwierdzony 15 sierpnia 1944 roku przez Krajową Radę Narodową)[11], w Rzeczypospolitej – „organie prasowym Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego” – z 16 sierpnia 1944 roku[11] zapewniano:

My tworzymy Milicję Obywatelską. Nazwa nie jest przypadkowa. Milicja musi być naprawdę obywatelską milicją i wszystkie jej poczynania w kierunku zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, znajdą poparcie ze strony społeczeństwa.

Władze komunistyczne doszły do wniosku, że dekret, w którym Milicja Obywatelska podlegała Radzie Narodowej, nie mógł być uznany, nawet jeżeli go wydano na wniosek Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej i zatwierdzono przez KRN. Dekretu nie uznano, nie ogłoszono dekretu w Dzienniku Ustaw RP. Przystąpiono do pracy nad nowym dokumentem wolnym od poprzednich błędów, który powstał i został zatwierdzony 7 października 1944 roku oraz opublikowano w Dzienniku Ustaw RP; Dz.U. RP nr 7, poz 33[11].

Milicję Obywatelską włączono w skład powstałego 21 lipca 1944 roku Resortu Bezpieczeństwa Publicznego, który z dniem 31 grudnia 1944 roku został przekształcony w Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Ogniwem kierującym była Komenda Główna MO, na czele której stanął Franciszek Jóźwiak ps. „Witold”. KG MO, która mu wówczas podlegała, przedstawiała się następująco:

Kierownictwo
  1. komendant główny: gen. bryg. Franciszek Jóźwiak
  2. zastępca ds. operacyjnych: płk Jan Szaniawski
  3. zastępca ds. polityczno-wychowawczych: Leonard Borkowicz
  4. zastępca ds. administracyjno-gospodarczych: płk Edward Rajkowski
Piony wspomagające
Piony tematyczno-operacyjne KG MO

Na mocy dekretu z dnia 7 grudnia 1954 r. o naczelnych organach administracji państwowej w zakresie spraw wewnętrznych i bezpieczeństwa publicznego zlikwidowano MBP, a w jego miejsce utworzono dwa nowe naczelne organy administracji rządowej: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych oraz Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego przy Radzie Ministrów. Odtąd zwierzchnictwo nad działalnością MO przejął minister spraw wewnętrznych, natomiast Urzędy Bezpieczeństwa zostały podporządkowane Komitetowi[12].

MO w terenie[edytuj | edytuj kod]

Pod względem terytorialnym organizacja MO dostosowana była do podziału administracyjnego kraju. Na poziomie centralnym funkcjonowała Komenda Główna, a w terenie komendy wojewódzkie, powiatowe, miejskie i dzielnicowe. Na najniższym szczeblu działały posterunki, których zakres terytorialny pokrywał się z terenem administrowanym przez dwie lub więcej rad gromadzkich[13].

MO i SB[edytuj | edytuj kod]

Przełomowe wydarzenia roku 1956, które przyniosły m.in. likwidację powszechnie znienawidzonego UBP wpłynęły niekorzystnie na pozycję Milicji Obywatelskiej. Pod koniec 1956, po zaledwie dwuletniej separacji milicji od aparatu bezpieczeństwa, została ona ponownie związana z nim instytucjonalnie, lecz tym razem to MO uzyskała pozycję „dominującą”. Przesądziła o tym ustawa z dnia 13 listopada 1956, której mocą zlikwidowano Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego[14]. We wszystkich komendach MO utworzono stanowiska zastępców komendantów MO ds. Służby Bezpieczeństwa. Służbę Bezpieczeństwa połączono z Milicją Obywatelską tymi samymi mundurami oraz stopniami służbowymi, sprytnie ukrywając w ten sposób funkcjonariuszy SB, którzy stali się „formacją w formacji”, działającą pod płaszczem milicji.

W czasie tłumienia wystąpień robotniczych przeciwko władzy komunistycznej w Poznaniu w czerwcu 1956 okazało się, że oddziały MO nie są przygotowane do pacyfikowania tak masowych ulicznych demonstracji. W czasach stalinowskich partyjni decydenci byli przekonani, że służby specjalne są w stanie sterroryzować społeczeństwo na tyle, by nie doszło do masowych demonstracji. Gdy w Poznaniu robotnicy wyszli na ulice, chwycili za improwizowaną broń, co zaskoczyło władze komunistyczne, postanowiono utworzyć wyspecjalizowane ugrupowania MO, przeznaczone do tłumienia takich zajść, nazwane Zmotoryzowanymi Odwodami Milicji Obywatelskiej. ZOMO okryły się ponurą sławą w czasie wystąpień robotniczych na Wybrzeżu w 1970 roku oraz stanu wojennego lat 1981-1983, kiedy brutalnie, z użyciem broni palnej, pacyfikowały manifestacje ludności, m.in. w kopalni „Wujek”.

Ukształtowana w 1956 struktura organizacyjna MO przetrwała bez zasadniczych zmian aż do 1990. Jedynie w związku z wejściem w życie ustawy o dwustopniowej strukturze terenowych organów władzy i administracji (1 czerwca 1975) zlikwidowano komendy powiatowe MO, które zostały zastąpione przez komendy rejonowe[15]. Natomiast 19 lipca 1983, w związku z wejściem w życie ustawy o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów, dotychczasowe wojewódzkie i rejonowe komendy MO przekształcono w wojewódzkie i rejonowe Urzędy Spraw Wewnętrznych[16]. Oprócz zadań związanych z bezpieczeństwem i zwalczaniem przestępczości milicja używana była w walce z opozycją pozaparlamentarną i manifestacjami, skutkiem czego, zwłaszcza w latach osiemdziesiątych XX wieku, była negatywnie postrzegana przez społeczeństwo, a jej funkcjonariusze niekiedy poddani społecznemu ostracyzmowi. Pewne próby uzyskania autonomii w ramach związków zawodowych w 1981 zostały przekreślone przez sytuację stanu wojennego.

Ze względu na zadania, które przewidziano dla MO, takie jak ewentualne działanie przeciwpartyzanckie, formacja ta aż do chwili swojego rozwiązania była silnie uzbrojona, m.in. w transportery opancerzone BTR-60 z karabinami maszynowymi oraz w bardzo dużą liczbę karabinków automatycznych AK i AKM, mało praktycznych do stosowania na terenach zurbanizowanych, ze względu na znaczną energię naboju 7,62 × 39 mm (którego pociski zdolne były do przebijania cienkich przeszkód, grożąc postrzeleniem osób postronnych).

Milicja Obywatelska istniała do 10 maja 1990, kiedy to została rozwiązana, a w jej miejsce powołano do życia ponownie Policję[17].

Komendanci główni Milicji Obywatelskiej[edytuj | edytuj kod]

  1. gen. dyw. Franciszek Jóźwiak (październik 1944 – marzec 1949)
  2. gen. bryg. Józef Konarzewski (marzec 1949 – grudzień 1953)
  3. płk Stanisław Wolański (grudzień 1953 – czerwiec 1956)
  4. gen. bryg. Ryszard Dobieszak (czerwiec 1956 – lipiec 1965)
  5. gen. bryg. Tadeusz Pietrzak (lipiec 1965 – sierpień 1971)
  6. gen. bryg. Kazimierz Chojnacki (wrzesień 1971 – maj 1973)
  7. gen. bryg. Marian Janicki (maj 1973 – luty 1978)
  8. gen. dyw. Stanisław Zaczkowski (luty 1978 – październik 1981)
  9. gen. dyw. Józef Beim (październik 1981 – kwiecień 1987)
  10. gen. dyw. Zenon Trzciński (maj 1987 – maj 1990)

Umundurowanie i wyposażenie Milicji Obywatelskiej[edytuj | edytuj kod]

Rekonstruktorzy Milicji Obywatelskiej z pałkami szturmowymi typu „Lola” (63 cm)

Początkowo, czyli w latach 1944–1946, oznaką służbową funkcjonariuszy MO była tylko biało-czerwona opaska z odpowiednim napisem, noszona na rękawie polskiego czy poniemieckiego munduru lub ubioru cywilnego. W 1946 wprowadzono dla milicjantów mundur kroju wojskowego z chabrową barwą służby na otoku i patkach, niemniej jeszcze przez wiele miesięcy ubiór był improwizowaną kompilacją najróżniejszych elementów „wojskowopodobnych”[18]. MO używała mundurów w kolorze błękitnoszarym.

Stopnie służbowe w MO[edytuj | edytuj kod]

Przez pierwsze 10 lat funkcjonariuszom nadawano stopnie wojskowe. Zmiana nastąpiła wraz z wejściem w życie przepisów z 1954 roku, które ustanawiały stopnie Milicji Obywatelskiej oparte jednak na nazewnictwie wojskowym.

Palemka – naszywka na kołnierzu mundurów chorążych i oficerów MO (do 1990 r.)
Palemka z mewką – naszywka na kołnierzu mundurów szeregowych i podoficerów MO (do 1990 r.)

Stopnie służbowe Milicji Obywatelskiej wprowadzone w 1955 roku:

Szeregowcy: Podoficerowie: Oficerowie młodsi: Oficerowie starsi: Generałowie:
Szeregowiec MO Kapral MO Chorąży MO Major MO Generał MO
Starszy szeregowiec MO Plutonowy MO Podporucznik MO Podpułkownik MO
Sierżant MO Porucznik MO Pułkownik MO
Starszy sierżant MO Kapitan MO

Stopnie służbowe Milicji Obywatelskiej wprowadzone w 1962 roku (ze zmianami wprowadzonymi w 1969 roku):

Szeregowcy: Podoficerowie: Oficerowie młodsi: Oficerowie starsi: Generałowie:
Szeregowiec Kapral Podporucznik Major Generał brygady
Starszy szeregowiec Plutonowy Porucznik Podpułkownik Generał dywizji
Sierżant Kapitan Pułkownik
Starszy sierżant

Stopnie Służbowe Milicji Obywatelskiej wprowadzone w 1975 roku:

Szeregowi: Podoficerowie młodsi: Podoficerowie starsi: Chorążowie: Oficerowie młodsi: Oficerowie starsi: Generałowie:
Szeregowy Kapral Sierżant Młodszy chorąży Podporucznik Major Generał brygady
Starszy szeregowy Starszy kapral Starszy sierżant Chorąży Porucznik Podpułkownik Generał dywizji
Plutonowy Sierżant sztabowy Starszy chorąży Kapitan Pułkownik Generał broni
Starszy sierżant sztabowy

Stopnie służbowe Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa wprowadzone w 1986 roku:

Szeregowi Milicji Obywatelskiej: Podoficerowie Milicji Obywatelskiej: Chorążowie Milicji Obywatelskiej: Oficerowie Milicji Obywatelskiej: Generałowie Milicji Obywatelskiej:
Szeregowy Młodsi podoficerowie: Kapral Młodsi chorążowie: Młodszy chorąży Młodsi oficerowie: Podporucznik Generał brygady
Starszy szeregowy Starszy kapral Chorąży Porucznik Generał dywizji
Starsi podoficerowie: Plutonowy Starsi chorążowie: Starszy chorąży Kapitan Generał armii
Sierżant Chorąży sztabowy Starsi oficerowie: Major
Starszy sierżant Starszy chorąży sztabowy Podpułkownik
Sierżant sztabowy Pułkownik
Starszy sierżant sztabowy

W kulturze[edytuj | edytuj kod]

Pojazdy MO
Motocykle milicyjne w Muzeum w Nieborowie
Milicyjny GAZ-69
Milicyjna Warszawa
Milicyjny Polski Fiat 125p
Milicyjny Polski Fiat 125p
Milicyjny Polonez
Milicyjna Nysa 501-T
Milicyjna Nysa 522
Milicyjna Nysa 522
Milicyjny Star 200 w Europejskim Centrum Solidarności
Milicyjny kołowy transporter opancerzony SKOT-1A
Milicyjny transporter opancerzony BTR-60PB

W okresie PRL wydawano powieści i opowiadania milicyjne, na których podstawie powstał serial telewizyjny 07 zgłoś się (seria zeszytów Ewa wzywa 07). Wydawano także serię komiksów Kapitan Żbik. Pracę Milicji Obywatelskiej przedstawiono m.in. w serialach i filmach fabularnych:

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Tarcze milicyjne z lat 80 XX w., ekspozycja w Europejskim Centrum Solidarności
Medal pamiątkowy poświęcony Milicji Obywatelskiej i Służbie Bezpieczeństwa, upamiętniający ich 45-letni okres w służbie i obronie Polski Ludowej
Pomnik Milicji Obywatelskiej w Toruniu, odsłonięty w 1978 roku
Pomnik poległych „w walce o Władzę Ludową” funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa w Wągrowcu

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Ogólnopolskie Stowarzyszenie Internowanych i Represjonowanych – Biuletyn 24.
  2. Milicja Obywatelska, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-02-17].
  3. Tadeusz Czekalski, Wiek XX (1918-1998), [w:] Andrzej Chwalba (red.), Dzieje Polski. Kalendarium, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999, s. 719, ISBN 83-08-02965-5.
  4. Praca zbiorowa, Słownik wiedzy obywatelskiej, Warszawa 1970, s. 248.
  5. Maciej Krawczyk, Polska Walcząca. Historia Podziemnego Państwa Podziemnego. Ani Polska, Ani Robotnicza PPR i Gwardia (Armia) Ludowa, Warszawa 2015, t. 11, s. 46.
  6. Krzysztof Halicki, Dzieje policji w Gniewie i regionie w latach 1920–2013. Bydgoszcz 2014, s. 137–138.
  7. Sławomir Cenckiewicz, Oczami bezpieki. Szkice i materiały z dziejów aparatu bezpieczeństwa PRL, Kraków 2006, s. 509.
  8. Tadeusz Łepkowski, Słownik historii Polski, Warszawa 1973, s. 253.
  9. Tadeusz Łepkowski, Mały słownik historii Polski, Warszawa 1964, s. 300.
  10. Praca zbiorowa, Historia PRL.Polityka, ludzie, życie codzienne, Warszawa 2009, t. 1, s. 28, 37, 38.
  11. a b c Henryk Piecuch Tajna Historia Polski; Imperium Służb Specjalnych „od Gomułki do Kani” Agencja Wydawnicza CB Warszawa 1997 st. 56 ISBN 83-86245-16-6.
  12. Dz.U. z 1954 r. nr 54, poz. 269
  13. Józef Urbanowicz, Mała encyklopedia wojskowa, Warszawa 1970, t. 2, s. 312.
  14. Dz.U. z 1956 r. nr 54, poz. 241
  15. Dz.U. z 1975 r. nr 16, poz. 91
  16. Dz.U. z 1983 r. nr 38, poz. 172
  17. Historia policji. brzeziny.policja.gov.pl. [dostęp 2022-03-16].
  18. Gazety wojenne. Unikalna kolekcja z lat powojennych. ISSN 1505-0122 INDEKS:343765, Nr 107.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]