Pancerniki typu Kaiser Friedrich III

Artykuł na Medal
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pancerniki typu Kaiser Friedrich III
Pancernik SMS Kaiser Friedrich III w 1900 roku
SMS „Kaiser Friedrich III” w 1900 roku
Kraj budowy

 Cesarstwo Niemieckie

Użytkownicy

 Kaiserliche Marine

Stocznia

Kaiserliche Werft
Germaniawerft
Schichau
Blohm & Voss

Wejście do służby

1898–1902

Wycofanie

1915–1920

Zbudowane okręty

5

Dane taktyczno-techniczne[1][2]
Wyporność

normalna: 11 097 ton
pełna: 11 785 ton

Długość

całkowita: 125,3 metra
120,9 metra na wodnicy

Szerokość

20,4 metra

Zanurzenie

7,89–8,25 metra

Napęd

3 maszyny parowe o łącznej mocy 13 000 KM
10–12 kotłów, 3 śruby

Prędkość

17,2–17,8 węzła

Zasięg

3420 Mm przy prędkości 10 węzłów

Załoga

651 osób

Uzbrojenie

4 działa kal. 24 cm (2 × II)
18 dział kal. 15 cm (18 × I)
12 dział kal. 8,8 cm (12 × I)
12 działek kal. 3,7 cm (12 × I)
6 wt kal. 45 cm

Opancerzenie

pas burtowy: 300–150 mm
pokład: 65 mm
stanowisko dowodzenia: 250 mm
wieże: 250 mm
kazamaty: 150 mm

Multimedia w Wikimedia Commons

Pancerniki typu Kaiser Friedrich III – niemieckie pancerniki (przeddrednoty) z przełomu XIX i XX wieku.

Okręty miały wyporność 11 097 ton i osiągały prędkość ponad 17 węzłów, ich główne uzbrojenie stanowiły cztery działa kalibru 24 cm umieszczone w dwóch wieżach. W latach 1896–1902 w stoczniach Kaiserliche Werft, Germaniawerft, Schichau i Blohm & Voss zbudowano pięć okrętów tego typu, które otrzymały nazwy upamiętniające niemieckich władców. Pancerniki zostały wcielone do służby w Kaiserliche Marine w latach 1898–1902. Służyły w Heimatflotte i w Hochseeflotte, biorąc ograniczony udział w I wojnie światowej. Z czynnej służby zostały wycofane w latach 1915–1920, po czym zostały złomowane.

Projekt i budowa[edytuj | edytuj kod]

Plany pancernika typu Kaiser Friedrich III
Uproszczony plan pancerników typu Kaiser Friedrich III z zaznaczonym opancerzeniem

Zwycięstwo w wojnie francusko-pruskiej umożliwiło Prusom zjednoczenie Niemiec, które jako Cesarstwo stało się najsilniejszym europejskim mocarstwem lądowym[3]. Ambicją nowo utworzonego państwa było także zostanie potęgą morską, co spowodowało konieczność rozbudowy floty wojennej, a w szczególności budowę najsilniejszych ówcześnie jednostek – pancerników[3]. Przyjęty przez Reichstag program rozbudowy floty zakładał wzrost liczebności Kaiserliche Marine do 17 pancerników, ośmiu monitorów oraz dziewięciu wielkich i 26 małych krążowników[3].

Projekt pancerników typu Kaiser Friedrich III powstał w latach 1892–1894, jeszcze podczas budowy jednostek typu Brandenburg[4][5]. Opóźnienia w budowie jednostek pozwoliły na zapoznanie się z wnioskami z eksploatacji pierwszej jednostki tego typu[6]. W konsekwencji nowe okręty otrzymały uzbrojenie główne mniejszego kalibru (24 cm zamiast 28 cm), ponieważ konstruktorzy uznali za ważniejszy parametr wyższej szybkostrzelności niż wagę salwy burtowej[3][7]. Wybór kalibru 24 cm spowodował, że budowane w tym samym czasie w innych państwach pancerniki zdecydowanie górowały nad niemieckimi, mając na uzbrojeniu przeważnie działa kalibru 305 mm (a nawet 330 mm w przypadku pancerników US Navy)[6][8]. Na jednostkach typu Kaiser Friedrich III wzmocniono za to artylerię średniego kalibru, którą tworzyło 18 dział kalibru 15 cm umieszczonych w pojedynczych wieżach i kazamatach[7][9][a]. Kolejną innowacją było wprowadzenie napędu trójśrubowego[9][10]. Okręty miały też ulepszony system opancerzenia[4].

Z pięciu pancerników typu Kaiser Friedrich III dwa powstały w stoczni Kaiserliche Werft w Wilhelmshaven, zaś po jednym okręcie zbudowały stocznie Germaniawerft w Kilonii, Schichau w Gdańsku i Blohm & Voss w Hamburgu[8][11]. Stępki pancerników położono w latach 1895–1898, a zwodowane zostały w latach 1899–1900[8]. Okręty otrzymały nazwy upamiętniające niemieckich cesarzy: Fryderyka III Hohenzollerna („Kaiser Friedrich III”), Wilhelma II Hohenzollerna („Kaiser Wilhelm II”), Wilhelma I Hohenzollerna („Kaiser Wilhelm der Große”), Karola Wielkiego („Kaiser Karl der Große”) oraz Fryderyka I Barbarossy („Kaiser Barbarossa”)[9][12]. Koszt budowy pojedynczego okrętu wyniósł od 20 mln 254 tys. do 21 mln 472 tys. marek[11][13].

Okręt Stocznia Położenie stępki Wodowanie Wejście do służby Los
SMS „Kaiser Friedrich III” Kaiserliche Werft, Wilhelmshaven 5 marca 1895 1 lipca 1896 7 października 1898 wycofany ze służby 20 stycznia 1915, złomowany w 1920
SMS „Kaiser Wilhelm II” 26 października 1896 14 września 1897 13 lutego 1900 wycofany ze służby 10 września 1920, złomowany w 1922
SMS „Kaiser Wilhelm der Große” Friedrich Krupp Germaniawerft, Kilonia 22 stycznia 1898 1 czerwca 1899 5 maja 1901 wycofany ze służby 20 listopada 1915, złomowany w 1920
SMS „Kaiser Karl der Große” Blohm & Voss, Hamburg 17 września 1898 18 października 1899 4 lutego 1902 wycofany ze służby 6 grudnia 1919, złomowany w 1920
SMS „Kaiser Barbarossa” Schichau, Gdańsk 3 sierpnia 1898 21 kwietnia 1900 10 czerwca 1901 wycofany ze służby 6 grudnia 1919, złomowany 1919–1920

Dane taktyczno-techniczne[edytuj | edytuj kod]

Charakterystyka ogólna[edytuj | edytuj kod]

Okręty były pancernikami (przeddrednotami) wykonanymy ze stali metodą nitowania[12]. Ich kadłuby o poprzeczno–wzdłużnym układzie wiązań podzielone były na 12 przedziałów wodoszczelnych, dno podwójne obejmowało 70% ich długości[12]. Jednostki miały masywne nadbudówki, dwa wysokie kominy i dwa maszty palowe z marsami[12].

Pancerniki miały długość całkowitą 125,3 metra (120,9 metra na wodnicy), szerokość 20,4 metra i zanurzenie od 7,89 metra na dziobie i 8,25 metra na rufie[11][12]. Wyporność normalna (konstrukcyjna) wynosiła 11 097 ton, zaś pełna 11 785 ton (11 599 długich ton)[11][14]. Wysokość metacentryczna wynosiła 0,917–1,18 metra[12]. Okręty miały dość wysoką wolną burtę oraz dobrą dzielność morską i sterowność, jednak przy mocnym wychyleniu steru prędkość spadała o 40%[12][15].

Załoga pojedynczej jednostki składała się z 39 oficerów i 612 podoficerów i marynarzy[9][14][b]. W przypadku pełnienia funkcji okrętu flagowego liczebność załogi zwiększała się o 63–75 osób, z czego 12 stanowili oficerowie[12].

Urządzenia napędowe i pomocnicze[edytuj | edytuj kod]

Okręty napędzane były przez trzy trzycylindrowe maszyny parowe, które napędzały poprzez wały napędowe trzy trójskrzydłowe śruby napędowe[16][17][c]. Para była dostarczana przez cztery kotły wodnorurkowe różnych typów i od sześciu do ośmiu kotłów cylindrycznych[16]. Ciśnienie robocze kotłów wynosiło od 12 do 14,25 at, a ich łączna powierzchnia grzewcza wynosiła 3390–3783 m²[16][17]. Wszystkie kotły były opalane węglem, którego normalny zapas wynosił 650, a maksymalny 1070 ton[11][17].

Nominalna moc siłowni wynosiła 13 000 KM (maksymalnie od 13 053 KM do 13 949 KM przy 107–117 obr./min), co pozwalało na osiągnięcie prędkości maksymalnej od 17,2 do 17,8 węzła[11][17][d]. Zasięg wynosił 3420 mil morskich przy prędkości 10 węzłów[11][17]. Zużycie węgla przy mocy 10 000 KM wynosiło około 11 ton na godzinę, a przy mocy maksymalnej 16 ton na godzinę[18].

Energia elektryczna (prąd stały o napięciu 74 V) wytwarzana była przez cztery lub pięć generatorów o łącznej mocy 240–320 kW[16][17].

Uzbrojenie[edytuj | edytuj kod]

Główne uzbrojenie pancerników składało się z czterech dział kalibru 24 cm SK L/40 C/97 w dwóch umieszczonych w osi okrętów dwudziałowych wieżach – po jednej na pokładzie pogodowym i rufie[16][19]. Masa działa wynosiła 25,64 tony, jego długość całkowita 9,55 metra; a długość samej lufy 8,87 metra[20]. Działa wykorzystywały amunicję rozdzielnego ładowania. Pociski o masie 140 kg wystrzeliwane były za pomocą umieszczonych w łuskach ładunków miotających[19][20]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -5 do +30°, a maksymalna donośność wystrzeliwanego z prędkością początkową 690 m/s pocisku 16 900 metrów[19][e]. Początkowo szybkostrzelność osiągała jeden strzał na nieco powyżej minuty, by wzrosnąć później (po zmianie ładunków miotających) do trzech–czterech strzałów na minutę[6][19]. Kąt ostrzału wież wynosił 270°[18]. Zapas amunicji wynosił 300 sztuk – po 75 pocisków na działo[16][19].

Artyleria średniego kalibru składała się z osiemnastu pojedynczych dział kalibru 15 cm SK L/40 C/97 (faktyczny kaliber wynosił 149,1 mm)[16][21]. Sześć dział umieszczono na śródokręciu w wieżach (po trzy na każdą burtę), pozostałe zainstalowano w kazamatach[22]. Długość całkowita działa wynosiła 5,96 metra, długość lufy 5,54 metra, a jej masa 4460 kg[23]. Działa wykorzystywały amunicję rozdzielnego ładowania, a masa pocisku wynosiła od 40 do 51 kg[22][23]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -5 do +20°, a maksymalna donośność wystrzeliwanego z prędkością początkową 800 m/s pocisku wynosiła 13 700 metrów[22][23]. Szybkostrzelność wynosiła od czterech do pięciu strzałów na minutę[19][23]. Kąt ostrzału dział umieszczonych w wieżach wynosił około 135°, a tych w kazamatach 110°[18]. Łączny zapas amunicji wynosił 2160 sztuk (120 pocisków na działo)[16][22].

Artylerię do zwalczania torpedowców stanowiło 12 pojedynczych dział kalibru 8,8 cm SK L/30 C/89[16][21]. Długość całkowita działa wynosiła 2,61 metra, długość lufy 2,38 metra, a masa lufy z zamkiem 665 kg[24]. Strzelały one pociskami o masie 7 kg (cały nabój ważył 13,8 kg) z prędkością początkową 590 m/s na maksymalną odległość 10 500 metrów[22][24]. Szybkostrzelność działa była na poziomie do 15 strzałów na minutę, a łączny zapas amunicji wynosił 3000 sztuk (250 pocisków na działo)[16][22]. Prócz tego na pokładzie znalazło się 12 pojedynczych szybkostrzelnych działek kalibru 3,7 cm[16][22][f].

Broń torpedową stanowiło sześć wyrzutni kalibru 450 mm: po jednej na dziobie i rufie oraz po dwie z każdej burty, z łącznym zapasem 16 torped[16][22]. Torpedy typu C45/91 miały długość 5,11 metra, masę 541 kg (w tym głowica bojowa 87,5 kg trotylu), a ich zasięg wynosił 800 metrów przy prędkości 26 węzłów i 500 metrów przy prędkości 32 węzły[22][25].

Opancerzenie[edytuj | edytuj kod]

Pancerz pojedynczego okrętu miał łączną masę 3800 ton[18]. Jego podstawowym elementem był wykonany ze stali Kruppa pas burtowy na linii wodnej o grubości maksymalnej 300 mm na śródokręciu, zmniejszającej się w stronę dziobu i rufy odpowiednio do 150 i 200 mm, zamocowany na warstwie drewna tekowego o grubości 250 mm[16][19]. Poniżej linii wodnej grubość pancerza burtowego wynosiła 180 mm[6]. Pokład pancerny umieszczony został na górnej części głównego pasa burtowego i miał grubość 65 mm, zamykając tym samym pancerną cytadelę[16][19].

Wieże artylerii głównej były chronione od czoła i z boku pancerzem o grubości 250 mm (dach 50 mm)[16][19]. Ich barbety miały pancerz o grubości 250 mm[6]. Wieże artylerii średniej i kazamaty miały grubość 150 mm, zaś maski dział kalibru 8,8 cm miały grubość 70 mm[16][19]. Wieże dowodzenia chronione były płytami o grubości 250 mm i miały strop gruby na 30 mm[16][19]. Niezatapialność jednostek starano się powiększyć poprzez wypełnienie przestrzeni między poszczególnymi pomieszczeniami i elementami konstrukcyjnymi naklejanym warstwowo korkiem, jednak element ten odpadał przy prowadzeniu ognia, ulegał zawilgoceniu i stanowił siedzibę trudnych do zwalczenia bezkręgowców[15][19].

Wyposażenie i malowanie[edytuj | edytuj kod]

Jako środki ratownicze i komunikacyjne na okrętach znajdowały się: dwa kutry, dwie szalupy, dwa barkasy, jedna pinasa, dwa jole i dwa bączki[12]. Opuszczanie i podnoszenie łodzi możliwe było dzięki dwóm żurawiom o łukowym kształcie[12].

Kadłuby do poziomu pokładu głównego pomalowane były na kolor szary nr 9 (niem. Grau 1896), a pokład główny, nadbudówki, kominy, nawietrzniki, maszty oraz wieże artyleryjskie pomalowane były na kolor jasnoszary[12]. Elementy dekoracyjne (godło na dziobie i ornamenty rufowe) pomalowane były w kolorze żółtozłotym[26].

Służba[edytuj | edytuj kod]

Pancernik Kaiser Wilhelm II w Świnoujściu około 1910 roku
SMS „Kaiser Wilhelm II” w Świnoujściu około 1910 roku

Pancerniki typu Kaiser Friedrich III zostały wcielone do służby w Kaiserliche Marine w latach 1898–1902[27][28]. SMS „Kaiser Friedrich III” w październiku 1899 roku został okrętem flagowym 1. Dywizjonu Pancerników, a 17 listopada pancernik wraz z krążownikiem SMS „Hela” i jachtem SMY „Hohenzollern” z rodziną cesarską na pokładzie udał się z oficjalną wizytą do Wielkiej Brytanii w celu odwiedzin królowej Wiktorii, kotwicząc najpierw w Dover (18–20 listopada), a następnie w Portsmouth (20–23 listopada); okręty powróciły do Kilonii 1 grudnia, zawijając w dniach 29–29 listopada do Vlissingen[29]. 24 stycznia 1900 roku „Kaiser Friedrich III” został jednostką flagową 2. Dywizjonu 1. Eskadry Heimatflotte[4][29]. W dniach 2–8 kwietnia eskadra operowała na wodach Zatoce Gdańskiej, zaś 7 maja wyruszyła na Morze Północne, zawijając do Lerwick i kotwicząc od 12 do 15 maja w pobliżu Bergen (powrót do Kilonii nastąpił 26 maja)[29]. W czerwcu do 2. Dywizjonu dołączył „Kaiser Wilhelm II”[30]. Od 15 sierpnia do 15 września „Kaiser Friedrich III” i „Kaiser Wilhelm II” wzięły udział w manewrach floty, przeprowadzonych na wodach między Wilhelmshaven a Świnoujściem[31]. 1 listopada dowództwo 1. Eskadry objął książę Henryk Pruski, a SMS „Kaiser Friedrich III” został jego okrętem flagowym[31]. Między 4 a 15 grudnia okręty eskadry odbyły rejs szkoleniowy na wody Cieśnin Duńskich, kotwicząc od 10 do 12 grudnia na redzie Larvik[31].

W połowie marca 1901 roku 1. Eskadra przepłynęła na wschodnią część Morza Bałtyckiego, a wracając do Kilonii o godzinie 1:27 w nocy z 1 na 2 kwietnia, płynący prędkością maksymalną „Kaiser Friedrich III” wszedł nieopodal przylądka Arkona (Ławica Orla) na nieoznaczoną na mapach mieliznę[31]. Kadłub w części rufowej został rozerwany, w wyniku czego do wnętrza okrętu dostało się 1200 ton wody i nastąpił przechył na lewą burtę[31]. Walka z napływającą wodą została utrudniona przez pożar, który wybuchł w prawoburtowej kotłowni, co spowodowało zatrzymanie maszyn i zalanie pomieszczenia, a z okrętu zaczęto spuszczać na wodę łodzie ratunkowe[31]. Uszkodzoną jednostkę próbował wziąć na hol pancernik „Kaiser Wilhelm II”, jednak bezskutecznie; dopiero uruchomienie nieuszkodzonych kotłów i maszyn umożliwiło zejście z mielizny i powolny marsz z prędkością 5 węzłów w kierunku Kilonii w asyście pozostałych jednostek 1. Eskadry[32]. Pancernik osiągnął port 3 kwietnia, po czym trafił do doku, a 23 kwietnia przepłynął do Wilhelmshaven, gdzie 4 maja został wycofany ze służby w celu dokonania badań technicznych mających wskazać przyczyny wypadku[33]. Stwierdzono rozerwanie prawej części kadłuba o szerokości 60–70 cm na około ⅔ długości, złamanie stewy rufowej i wygięcie śrub napędowych; naprawa okrętu trwała do listopada[32].

Tymczasem „Kaiser Wilhelm II” kontynuował swoje uczestnictwo w wiosennych manewrach, biorąc udział m.in. 24 kwietnia w desancie pod Apenrade[30]. Pancernik wziął udział również w manewrach letnich, podczas których 11 sierpnia wspierał atak na jedną z twierdz położoną u ujścia Łaby[30]. W maju do 1. Eskadry dołączył „Kaiser Wilhelm der Große”, a w czerwcu „Kaiser Barbarossa”[34]. Między 17 czerwca a 24 października „Kaiser Wilhelm der Große” pełnił funkcję jednostki flagowej Eskadry w zastępstwie uszkodzonego pancernika „Kaiser Friedrich III”, biorąc w tym czasie udział m.in. w Tygodniu Kilońskim i rejsie na wody hiszpańskie w celu powitania wracających z Chin okrętów Eskadry Detaszowanej[35]. 22 sierpnia „Kaiser Wilhelm II” został okrętem flagowym dowódcy floty admirała (niem. Admiral) Hansa von Koestera, który na jego pokładzie gościł w Kilonii austro-węgierskiego dowódcę floty Hermanna von Spauna[30]. Gość uczestniczył następnie w jesiennych manewrach floty niemieckiej, które odbyły się na wodach Zatoki Kilońskiej i Gdańskiej (w ich trakcie we wrześniu na pokładzie okrętu gościli cesarz Wilhelm II i car Mikołaj II)[36]. Pancerniki 1. Eskadry uczestniczyły później w kolejnej fazie jesiennych ćwiczeń w Zatoce Gdańskiej, obserwowanych przez chińskiego księcia Zaifenga[37]. Między 2 a 15 grudnia okręty 1. Eskadry odbyły rejs na wody Kattegatu i Skagerraku, odwiedzając m.in. Kristianię (tam na pokładzie pancerników gościł król Szwecji i Norwegii Oskar II)[37].

Na początku 1902 roku „Kaiser Wilhelm der Große” wziął udział w akcji ściągania z mielizny nieopodal Korsør pancernika „Wittelsbach”[35]. W lutym do 1. Eskadry dołączył ostatni, piąty pancernik typu Kaiser Friedrich III – „Kaiser Karl der Große”[27]. W końcu kwietnia „Kaiser Friedrich III” z księciem Henrykiem Pruskim na pokładzie oraz pozostałe siostrzane pancerniki wzięły udział w rejsie 1. Eskadry wokół Wysp Brytyjskich, przechodząc 29 kwietnia przez Pentland Firth i docierając 1 maja do Lough Swilly[33]. Następnie niemieckie okręty odwiedziły Londonderry i przepłynęły do Berehaven, gdzie nastąpiło spotkanie z jednostkami Royal Navy, a okręty wizytował brytyjski książę Artur; dalej trasa prowadziła do Kingstown (gdzie okręty odwiedził adiutant lorda namiestnika Irlandii Gerald Cadogan), skąd 24 maja zespół odpłynął do Kilonii, osiągając port przeznaczenia następnego dnia[33][37]. W czerwcu „Kaiser Friedrich III” z księciem Henrykiem Pruskim na pokładzie ponownie na czele 1. Eskadry udał się do Wielkiej Brytanii, by wziąć udział w rewii flot z okazji koronacji króla Edwarda VII, odwołanej jednak z powodu choroby Edwarda[33]. W dniach 8–20 lipca 1. Eskadra wraz z 1. Flotyllą Torpedowców oraz krążownikiem „Niobe” wzięły udział w rejsie na wody norweskie, a między 17 sierpnia a 18 września jej okręty uczestniczyły w manewrach, przeprowadzonych na wodach między Kilonią a Wilhelmshaven[33]. Kolejne ćwiczenia odbyły się od 24 do 28 listopada, a 1 grudnia 1. Eskadra popłynęła w kierunku Bergen, powracając do bazy 12 grudnia[38].

Na początku i pod koniec kwietnia 1903 roku okręty eskadry przeprowadziły ćwiczenia, a 10 maja wyszły w rejs na Ocean Atlantycki, mijając 14 maja Ouessant i docierając 19 maja do Vigo[39]. W rejs powrotny niemieckie jednostki wyruszyły 30 maja, przechodząc 3 czerwca przez kanał La Manche i po ćwiczeniach z 1. Flotyllą Torpedowców zawijając 10 czerwca do Kilonii[39]. Następnie, po ćwiczeniach artyleryjskich, załoga pancernika „Kaiser Friedrich III” wzięła udział w Tygodniu Kilońskim, podczas którego doszło w końcu czerwca do spotkania z załogami okrętów US Navy przebywającymi w Kilonii z wizytą (zespół tworzyły pancernik USS „Kearsarge”, krążowniki USS „Chicago”, USS „Raleigh”, USS „San Francisco” i kanonierka USS „Machias”)[39]. W dniach 6–7 lipca „Kaiser Friedrich III” wziął udział w ćwiczeniach taktycznych, a od 14 do 15 lipca odbył strzelanie na pełnym morzu; podczas tych drugich ćwiczeń okręt zderzył się z niszczycielem SMS G 112, niemal go zatapiając (sam pancernik odniósł niewielkie uszkodzenia)[39]. 24 i 25 lipca 1. Eskadra przebywała w Arendal, po czym następnego dnia wróciła do Kilonii, a od 15 sierpnia jej okręty uczestniczyły w manewrach jesiennych floty[39]. Po ich zakończeniu „Kaiser Friedrich III” przestał być jednostką flagową 1. Eskadry i został przeniesiony do nowo powstałej 2. Eskadry[39].

Od 11 do 21 stycznia 1904 roku pancerniki 1. Eskadry odbyły rejs ćwiczebny na wody Kattegatu, a pomiędzy 8 a 17 marca okręty odbyły kolejne, wiosenne ćwiczenia[37]. W maju „Kaiser Wilhelm II” wraz z całą flotą uczestniczył w manewrach na Morzu Północnym, a w czerwcu podczas Tygodnia Kilońskiego na jego pokładzie gościł król brytyjski Edward VII, 1. Lord Admiralicji William Palmer i książę Louis Mountbatten[37]. 6 lipca okręty 1. i 2. Eskadry oraz Sił Rozpoznawczych wyszły na wody Zatoki Niemieckiej na letnie manewry, po czym jednostki 1. Eskadry i Sił Rozpoznawczych na wysokości Borkum oddzieliły się i udały się z wizytą na Wyspy Brytyjskie, przebywając od 10 do 13 lipca w Plymouth, a następnie zawijając do Vlissingen, Lerwick i Molde; rejs zakończył się 12 sierpnia w Kilonii[40]. „Kaiser Friedrich III” w dniach 29 sierpnia – 15 września uczestniczył w jesiennych manewrach, a 1 października został okrętem flagowym 2. Eskadry, w skład której wchodziły wówczas ponadto pancerniki „Kaiser Wilhelm der Große”, „Weißenburg”, „Wörth”, „Braunschweig” i „Elsaß”[41]. Jesienią tego roku okręty 2. Eskadry odbyły rejs szkoleniowy we wschodniej części Morza Bałtyckiego[42].

W pierwszych dwóch miesiącach 1905 roku „Kaiser Karl der Große” pełnił funkcję jednostki flagowej 1. Eskadry[27]. Między 12 lipca a 9 sierpnia pancerniki 1. Eskadry udały się w rejs letni na wody szwedzkie, odwiedzając Sztokholm i Karlskronę; opuszczając szwedzkie szkiery pancerniki „Kaiser Wilhelm II” i „Brandenburg” oraz krążownik pancerny „Friedrich Carl” weszły na mielizny, doznając uszkodzeń[43]. W tym samym czasie „Kaiser Karl der Große” udał się do Antwerpii, gdzie wziął udział w obchodach 75. rocznicy uzyskania niepodległości przez Belgię, po czym w sierpniu dołączył do reszty pancerników 1. Eskadry przebywających w tym czasie w Karlskronie[27]. Od 12 lipca do 9 sierpnia 1905 roku pancerniki 2. Eskadry udały się w rejs letni także na wody szwedzkie, kotwicząc w dniach 20–24 lipca na redzie Göteborga, a następnie nieopodal Sztokholmu (2–7 sierpnia)[42]. W dniach 6–13 września i w październiku jednostki 1. Eskadry uczestniczyły w manewrach jesiennych, a w listopadzie wraz z krążownikami przeprowadziły rejs na wodach Bałtyku[43]. 1 października „Kaiser Friedrich III” przestał być okrętem flagowym 2. Eskadry, zastąpiony przez pancernik SMS „Preußen”[42]. W październiku jednostka uczestniczyła w manewrach jesiennych, a w grudniu w zimowych, przeprowadzonych na wodach Bałtyku[42].

Między 13 maja a 8 czerwca 1906 roku odbyły się manewry całej niemieckiej floty, a w połowie lipca również w całości wypłynęła ona w rejs letni na wody norweskie, docierając do Molde (20–26 lipca) i Bergen (27 lipca – 2 sierpnia)[42][43]. 21 lipca na redzie Molde „Kaiser Wilhelm II” był wizytowany przez cesarza Wilhelma II[44]. 15 sierpnia flota powróciła do Kilonii, a już tydzień później „Kaiser Wilhelm II” i „Kaiser Karl der Große” uczestniczyły w ćwiczeniach desantu w Zatoce Eckernförde[27][44]. Następnie wszystkie pancerniki wzięły udział we wrześniowych manewrach jesiennych, a w grudniu odbyły rejs na wody Kattegatu, Skagerraku i Morze Północne[42][44].

Od 8 maja do 7 czerwca 1907 roku „Kaiser Friedrich III” i „Kaiser Wilhelm II” w składzie nowo utworzonej Hochseeflotte uczestniczyły w rejsie szkoleniowym na Morze Północne opływając Skagen i dopływając w pobliże Trondheim, a następnie w manewrach letnich[42][44]. Następnie „Kaiser Friedrich III” został tymczasowo wycofany ze służby i trafił do Stoczni Cesarskiej(inne języki) w Kilonii na głębszą modernizację, a na jego miejsce do 2. Eskadry dołączył siostrzany pancernik „Kaiser Barbarossa”[11][42]. „Kaiser Wilhelm II” w dniach 26 sierpnia – 6 września wziął udział w manewrach jesiennych Hochseeflotte na Bałtyku, a między 22 a 30 listopada uczestniczył wraz z „Kaiserem Barbarossą” w rejsie zimowym na wodach Cieśnin Duńskich[44][45].

W latach 1907–1910 na wszystkich jednostkach typu Kaiser Friedrich III oprócz „Kaisera Karla der Große” przeprowadzono poważne prace modernizacyjne, spowodowane m.in. problemami ze statecznością, które miały następujący zakres: skrócono kominy, zdjęto dźwigi łodziowe i wymieniono maszty z marsami bojowymi na lżejsze z platformami, zlikwidowano dwa poziomy nadbudówek, usunięto cztery działa kalibru 15 cm, 12 działek kalibru 3,7 cm i rufową wyrzutnię torpedową, a także przeniesiono osiem dział kalibru 8,8 cm do kazamat (dodając dwa działa tego kalibru)[13][22]. Podczas modernizacji przystosowano również część kotłów do opalania paliwem płynnym i od tej pory okręty zabierały 650 ton węgla i 200 ton paliwa płynnego[11]. W wyniku tej przebudowy wyporność normalna pancerników wzrosła do 11 233 ton, a pełna do 11 894 ton[11][46]. Po zakończeniu modernizacji pancerniki typu Kaiser Friedrich III zostały skierowane na Bałtyk do formacji rezerwowej, a latem 1910 roku zostały reaktywowane i wcielone do 3. Eskadry Hochseeflotte[46][47]. Po wzięciu udziału w jesiennych manewrach, we wrześniu pancerniki znów przeniesiono do rezerwy[46][48].

Po wybuchu I wojny światowej, 5 sierpnia 1914 roku jednostki typu Kaiser Friedrich III zostały ponownie reaktywowane i włączone do 5. Eskadry Hochseeflotte, której zadaniem była obrona wybrzeża[49][50]. Okręty 5. Eskadry operowały początkowo z Wilhelmshaven, a następnie z Kilonii, prowadząc rejsy dozorowe u ujścia Łaby[51][52]. We wrześniu skierowane na Bałtyk pancerniki 5. Eskadry wzięły udział w nieudanej próbie desantu pod Windawą, a w dniach 26–30 grudnia okręty udały się w rejs pod Gotlandię[27][53]. W końcu lutego 1915 roku jednostki zostały wycofane z aktywnej służby we flocie i po zredukowaniu załóg zostały skierowane do służby pomocniczej, pełniąc funkcje hulków, okrętów szkolnych, okrętów-celów i pływających obozów dla jeńców wojennych[46][52][54]. W 1916 roku pancerniki zostały rozbrojone, a zdemontowane z okrętów działa artylerii głównej zostały zaadaptowane na potrzeby artylerii kolejowej[22].

W grudniu 1919 roku „Kaiser Friedrich III”, „Kaiser Wilhelm der Große”, „Kaiser Karl der Große” i „Kaiser Barbarossa” zostały skreślone z listy jednostek floty, po czym zostały złomowane[28]. W 1921 roku ten sam los spotkał pancernik „Kaiser Wilhelm II”[28][52].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Jarczyk i Dąbrowski 2013a ↓, s. 11–15.
  2. ↑ Gröner 1982 ↓, s. 37–38.
  3. ↑ a b c d Jarczyk i Dąbrowski 2013a ↓, s. 9.
  4. ↑ a b c Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 141.
  5. ↑ Jarczyk i Dąbrowski 2013a ↓, s. 9–10.
  6. ↑ a b c d e f Chodnicki 2018 ↓, s. 159.
  7. ↑ a b Glock 2010a ↓, s. 63.
  8. ↑ a b c Jarczyk i Dąbrowski 2013a ↓, s. 10.
  9. ↑ a b c d Gardiner, Chesneau i Kolesnik 1979 ↓, s. 247.
  10. ↑ Glock 2010a ↓, s. 63–64.
  11. ↑ a b c d e f g h i j Gröner 1982 ↓, s. 37.
  12. ↑ a b c d e f g h i j k Jarczyk i Dąbrowski 2013a ↓, s. 11.
  13. ↑ a b Glock 2010a ↓, s. 64.
  14. ↑ a b Glock 2010b ↓, s. 69.
  15. ↑ a b Chodnicki 2018 ↓, s. 160.
  16. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Gröner 1982 ↓, s. 38.
  17. ↑ a b c d e f Jarczyk i Dąbrowski 2013a ↓, s. 12.
  18. ↑ a b c d Jane 1970 ↓, s. 183.
  19. ↑ a b c d e f g h i j k l Jarczyk i Dąbrowski 2013a ↓, s. 14.
  20. ↑ a b Chodnicki 2018 ↓, s. 359.
  21. ↑ a b Gogin 2023 ↓.
  22. ↑ a b c d e f g h i j k Jarczyk i Dąbrowski 2013a ↓, s. 15.
  23. ↑ a b c d Chodnicki 2018 ↓, s. 387.
  24. ↑ a b Chodnicki 2018 ↓, s. 401.
  25. ↑ DiGiulian 2023 ↓.
  26. ↑ Jarczyk i Dąbrowski 2013a ↓, s. 11–12.
  27. ↑ a b c d e f Jarczyk i Dąbrowski 2014b ↓, s. 32.
  28. ↑ a b c Gröner 1982 ↓, s. 39.
  29. ↑ a b c Jarczyk i Dąbrowski 2013b ↓, s. 15.
  30. ↑ a b c d Jarczyk i Dąbrowski 2014a ↓, s. 32.
  31. ↑ a b c d e f Jarczyk i Dąbrowski 2013b ↓, s. 16.
  32. ↑ a b Jarczyk i Dąbrowski 2013b ↓, s. 16–17.
  33. ↑ a b c d e Jarczyk i Dąbrowski 2013b ↓, s. 17.
  34. ↑ Jarczyk i Dąbrowski 2014b ↓, s. 28, 30.
  35. ↑ a b Jarczyk i Dąbrowski 2014b ↓, s. 28.
  36. ↑ Jarczyk i Dąbrowski 2014a ↓, s. 32–33.
  37. ↑ a b c d e Jarczyk i Dąbrowski 2014a ↓, s. 33.
  38. ↑ Jarczyk i Dąbrowski 2013b ↓, s. 17–18.
  39. ↑ a b c d e f Jarczyk i Dąbrowski 2013b ↓, s. 18.
  40. ↑ Jarczyk i Dąbrowski 2014a ↓, s. 33–34.
  41. ↑ Jarczyk i Dąbrowski 2013b ↓, s. 18–19.
  42. ↑ a b c d e f g h Jarczyk i Dąbrowski 2013b ↓, s. 19.
  43. ↑ a b c Jarczyk i Dąbrowski 2014a ↓, s. 34.
  44. ↑ a b c d e Jarczyk i Dąbrowski 2014a ↓, s. 35.
  45. ↑ Jarczyk i Dąbrowski 2014b ↓, s. 30.
  46. ↑ a b c d Jarczyk i Dąbrowski 2013b ↓, s. 20.
  47. ↑ Jarczyk i Dąbrowski 2014a ↓, s. 36.
  48. ↑ Jarczyk i Dąbrowski 2014b ↓, s. 28–29.
  49. ↑ Jarczyk i Dąbrowski 2014a ↓, s. 36–37.
  50. ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 492.
  51. ↑ Glock 2010b ↓, s. 63.
  52. ↑ a b c Jarczyk i Dąbrowski 2014a ↓, s. 37.
  53. ↑ Kosiarz 1979 ↓, s. 95–96.
  54. ↑ Jarczyk i Dąbrowski 2014b ↓, s. 29–32.

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Zgodnie z ówczesną koncepcję walki z niewielkiej odległości działa kalibru 150 mm przeznaczone były do zwalczania ciężkich okrętów, stanowiły więc artylerię główną drugiego kalibru[6].
  2. ↑ Jane 1970 ↓, s. 183 podaje, że załoga liczyła 660 osób.
  3. ↑ Glock 2010a ↓, s. 63 podaje, że maszyny były czterocylindrowe.
  4. ↑ Gardiner, Chesneau i Kolesnik 1979 ↓, s. 247 i Jane 1970 ↓, s. 183 podają, że moc siłowni wynosiła 14 000 KM.
  5. ↑ Chodnicki 2018 ↓, s. 359 podaje prędkość wylotową pocisku 835 m/s.
  6. ↑ Gogin 2023 ↓ podaje, że broń małokalibrową stanowiło 12 pojedynczych karabinów maszynowych kalibru 7,9 mm.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Maciej Chodnicki: Amerykańskie ciężkie okręty artyleryjskie na tle konstrukcji innych państw. Wyd. 2. T. 1: Predrednoty. Warszawa: ACAD, 2018. ISBN 978-83-62989-97-3.
  • Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860-1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene M. Kolesnik (red.). London: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 978-0-85177-133-5. (ang.).
  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
  • Tony DiGiulian: Torpedoes of Germany: 45 cm (17.7") C45/91 Br. navweaps.com. [dostęp 2023-06-30]. (ang.).
  • Michał Glock. Pierwsze niemieckie pancerniki. Część 1. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 6 (102), czerwiec 2010. Warszawa: Magnum X. ISSN 1426-529X. 
  • Michał Glock. Pierwsze niemieckie pancerniki. Część 2 – Ostatnie predrednoty. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7 (103), lipiec 2010. Warszawa: Magnum X. ISSN 1426-529X. 
  • Ivan Gogin: KAISER FRIEDRICH III battleships (1898 - 1902). Navypedia. [dostęp 2023-06-30]. (ang.).
  • Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
  • Erich Gröner: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945: Panzerschiffe, Linienschiffe, Schlachtschiffe, Flugzeugträger, Kreuzer, Kanonenboote. T. 1. München: Bernard & Graefe, 1982. ISBN 3-7637-4800-8. (niem.).
  • Jane’s Fighting Ships 1905/6. Fred T. Jane (red.). New York: ARCO Publishing Company, 1970. (ang.).
  • Michał Jarczyk, Krzysztof Dąbrowski. Pancerniki typu „Kaiser Friedrich III”. Część I. „Okręty Wojenne”. Nr 5 (121), 2013. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Michał Jarczyk, Krzysztof Dąbrowski. Pancerniki typu „Kaiser Friedrich III”. Część II. „Okręty Wojenne”. Nr 6 (122), 2013. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Michał Jarczyk, Krzysztof Dąbrowski. Pancerniki typu „Kaiser Friedrich III”. Część III. „Okręty Wojenne”. Nr 1 (123), 2014. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Michał Jarczyk, Krzysztof Dąbrowski. Pancerniki typu „Kaiser Friedrich III”. Część IV. „Okręty Wojenne”. Nr 3 (125), 2014. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Edmund Kosiarz: Pierwsza wojna światowa na Bałtyku. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1979. ISBN 83-215-3234-9.
Pancerniki typu Kaiser Friedrich III
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pancerniki_typu_Kaiser_Friedrich_III&oldid=71585010”