Zaleszczyki: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Historia: drobne merytoryczne
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
m Wycofano edycje użytkownika Konarski (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Kerim44.
Linia 36: Linia 36:
Od 1774 Zaleszczyki miały status miasta powiatowego. W czasie [[wojna polsko-austriacka|wojny polsko-austriackiej]] 18 czerwca 1809 rozegrała się [[bitwa pod Zaleszczykami]].
Od 1774 Zaleszczyki miały status miasta powiatowego. W czasie [[wojna polsko-austriacka|wojny polsko-austriackiej]] 18 czerwca 1809 rozegrała się [[bitwa pod Zaleszczykami]].


Od 1 listopada 1918 do maja 1919 pod administracją [[Zachodnioukraińska Republika Ludowa|ZURL]], od lipca 1919 do 14 marca 1923 pod administracją tymczasową [[II Rzeczpospolita|Polski]], zatwierdzoną przez [[Konferencja pokojowa w Paryżu (1919)|paryską konferencję pokojową]] 25 czerwca 1919. [[Suwerenność]] Polski na terytorium [[Galicja Wschodnia|Galicji Wschodniej]] [[Rada Ambasadorów]] uznała 15 marca 1923. Od 15 marca 1923 w granicach II Rzeczypospolitej, miasto [[Powiat zaleszczycki|powiatowe]] w [[Województwo tarnopolskie|województwie tarnopolskim]]. W 1924 roku w poaustriackich koszarach, gdzie stacjonował 6 batalion Szkoły Piechoty Rezerwy urządzono strażnicę, obsadzoną przez szwadron Korpusu Ochrony Pogranicza. Pod koniec 1928 r. zapadła decyzja o przeniesieniu batalionu, a zwolnione 3 jednopiętrowe murowane budynki przejęła Fundacja Oficerski Dom Wypoczynkowy, która po przebudowie urządzała w nich turnusy wypoczynkowe.
Od 1 listopada 1918 do maja 1919 pod administracją [[Zachodnioukraińska Republika Ludowa|ZURL]], od lipca 1919 do 14 marca 1923 pod administracją tymczasową [[II Rzeczpospolita|Polski]], zatwierdzoną przez [[Konferencja pokojowa w Paryżu (1919)|paryską konferencję pokojową]] 25 czerwca 1919. [[Suwerenność]] Polski na terytorium [[Galicja Wschodnia|Galicji Wschodniej]] [[Rada Ambasadorów]] uznała 15 marca 1923. Od 15 marca 1923 w granicach II Rzeczypospolitej, miasto [[Powiat zaleszczycki|powiatowe]] w [[Województwo tarnopolskie|województwie tarnopolskim]].


Z uwagi na swój specyficzny, bardzo ciepły klimat w [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]] znany kurort ze wspaniałymi plażami nad Dniestrem, miejsce jedynego występowania wielu gatunków roślin, „stolica” uprawy [[winorośl]]i, eksperymentowano także z uprawianiem m.in. pomarańczy i ryżu. Co roku urządzano tu ogólnopolskie święto winobrania. Letnisko zwane było „polskim [[Merano|Meranem]]”<ref>Katarzyna Węglicka, ''Wędrówki kresowe. Gawędy o miejscach, ludziach i zdarzeniach'', Książka i Wiedza, Warszawa 2008.</ref>. W 1928 Zaleszczyki zostały uznane za [[uzdrowisko]] o charakterze użyteczności publicznej<ref>(Art. 2) Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 zmieniające ustawę o uzdrowiskach ({{Dziennik Ustaw|1928|36|331}}).</ref> W okresie międzywojennym w Zaleszczykach mieściła się Szkoła Ogrodnicza, której jednym z dyrektorów był [[Marian Lityński]] (do 1933).
Z uwagi na swój specyficzny, bardzo ciepły klimat w [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]] znany kurort ze wspaniałymi plażami nad Dniestrem, miejsce jedynego występowania wielu gatunków roślin, „stolica” uprawy [[winorośl]]i, eksperymentowano także z uprawianiem m.in. pomarańczy i ryżu. Co roku urządzano tu ogólnopolskie święto winobrania. Letnisko zwane było „polskim [[Merano|Meranem]]”<ref>Katarzyna Węglicka, ''Wędrówki kresowe. Gawędy o miejscach, ludziach i zdarzeniach'', Książka i Wiedza, Warszawa 2008.</ref>. W 1928 Zaleszczyki zostały uznane za [[uzdrowisko]] o charakterze użyteczności publicznej<ref>(Art. 2) Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 zmieniające ustawę o uzdrowiskach ({{Dziennik Ustaw|1928|36|331}}).</ref> W okresie międzywojennym w Zaleszczykach mieściła się Szkoła Ogrodnicza, której jednym z dyrektorów był [[Marian Lityński]] (do 1933).

Wersja z 13:16, 14 cze 2017

Zaleszczyki
Заліщики
Ilustracja
Panorama miasta
Herb
Herb
Państwo

 Ukraina

Obwód

tarnopolski

Rejon

zaleszczycki

Powierzchnia

7,16 km²

Populacja (2012)
• liczba ludności


9382

Nr kierunkowy

+380 3554

Kod pocztowy

48600 – 48605

Tablice rejestracyjne

BO / 20

Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego
Mapa konturowa obwodu tarnopolskiego
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:town}
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Położenie na mapie województwa tarnopolskiego w roku 1939

Zaleszczyki (ukr. Заліщики) – miasto, siedziba władz rejonu na Podolu, położone w głębokim jarze w zakolu Dniestru, administracyjnie znajduje się w obwodzie tarnopolskim Ukrainy.

Historia

Od 1376 do roku 1766 wieś w granicach Królestwa Polskiego, później Rzeczypospolitej (w województwie podolskim), prawa miejskie 1766. Po I rozbiorze Polski (1772) – w granicach Cesarstwa Austrii, a od 1866 Austro-Węgier w składzie kraju koronnego Galicji (z przerwą w latach 1809–1815, kiedy obwód tarnopolski należał do Imperium Rosyjskiego). Do roku 1918 miasto na granicy między Galicją i Bukowiną.

W roku 1672 Zaleszczyki należały do Stanisława Jana Koniecpolskiego,[1], w XVIII wieku – do Stanisława Poniatowskiego, ojca króla. Miastem stały się w 1766 jako własność króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, otrzymując plan regulacyjny zgodny z polską tradycją – prostokątny rynek z ratuszem pośrodku, kościołem parafialnym usytuowanym przy ulicy wychodzącej z narożnika rynku i szachownicą ulic.

Początki miasta związane są z wybudowaną tu w 1750 przez Rudolfa Oettykiera, właściciela pobliskiej wsi Latacz, fabryki sukna. Wokół fabryki wybudowano również domy dla pracowników. Jako robotników sprowadzono z Saksonii i Prus Niemców wyznania luterańskiego. W kontraktach z nimi zawartymi mieli oni zagwarantowaną wolność wyznania, lecz do budowy domu modlitwy nie dopuścił biskup kamieniecki Adam Stanisław Krasiński. W związku z tym Oettykier zorganizował dla nich parafię z domem modlitwy w leżącej po drugiej stronie Dniestru wsi Filipcze, na mocy przywileju hospodara mołdawskiego z 1759. W 1766 jednak zabroniono zaleszczyckim luteranom przekraczać granicę do Filipcza. W 1769 miasto napadli Turcy, a w 1770 dotknęła je dżuma, w związku z tym miasto upadło. Po I rozbiorze Polski cesarzowa Maria Teresa Habsburg wydała w 1774 patent kolonizacyjny, który zezwalał w Zaleszczykach osiedlać się rzemieślnikom-kolonistom protestanckim, którzy mogli założyć tu zbór z własnym domem modlitwy[2]. W 1781 podobny patent wydał cesarz Józef II, co było początkiem kolonizacji józefińskiej.

Od 1774 Zaleszczyki miały status miasta powiatowego. W czasie wojny polsko-austriackiej 18 czerwca 1809 rozegrała się bitwa pod Zaleszczykami.

Od 1 listopada 1918 do maja 1919 pod administracją ZURL, od lipca 1919 do 14 marca 1923 pod administracją tymczasową Polski, zatwierdzoną przez paryską konferencję pokojową 25 czerwca 1919. Suwerenność Polski na terytorium Galicji Wschodniej Rada Ambasadorów uznała 15 marca 1923. Od 15 marca 1923 w granicach II Rzeczypospolitej, miasto powiatowe w województwie tarnopolskim.

Z uwagi na swój specyficzny, bardzo ciepły klimat w II Rzeczypospolitej znany kurort ze wspaniałymi plażami nad Dniestrem, miejsce jedynego występowania wielu gatunków roślin, „stolica” uprawy winorośli, eksperymentowano także z uprawianiem m.in. pomarańczy i ryżu. Co roku urządzano tu ogólnopolskie święto winobrania. Letnisko zwane było „polskim Meranem”[3]. W 1928 Zaleszczyki zostały uznane za uzdrowisko o charakterze użyteczności publicznej[4] W okresie międzywojennym w Zaleszczykach mieściła się Szkoła Ogrodnicza, której jednym z dyrektorów był Marian Lityński (do 1933). Stacjonowała też w miejscowości placówka Straży Celnej „Zaleszczyki”[5].

Od roku 1939 pod okupacją ZSRR, 1941-1944 pod okupacją III Rzeszy, od 16 sierpnia 1945 w granicach ZSRR[6]. Po 1939 roku zniszczono pensjonaty, wille, plaże i ogrody, wycięto plantacje melonów, barokowy ratusz zburzono, by zrobić miejsce na pomnik Lenina[7] i zdewastowano kościół katolicki, przekształcając świątynię na magazyn nawozów.

Zabytki

  • Kościół katolicki pw. św. Stanisława z fundacji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Powstał w latach 1763–1828. Zamknięty w latach 1946–1992. Powoli restaurowany przez księży michalitów. Kościół we wnętrzu posiada kartusze z królewskim herbem Ciołek;
  • Pałac Poniatowskich z końca XVIII wieku, przebudowany przez Brudnickich w 1831 r. Mieszkał w nim książę Józef Poniatowski. W XIX wieku własność Brunickich[8] i do 1939 r. rodziny Turnau. Po 1945 r. usunięto kartusz herbowy i przerobiono budynek na szpital
  • Willa Piłsudskiego z pocz. XX wieku, w której mieszkał Józef Piłsudski w 1933 roku;
  • Budynek celny z lat 30. XX wieku w stylu modernistycznym;
  • Cmentarz katolicki z XIX wieku pomiędzy dworcem autobusowym i kościołem z Pomnikiem Niepodległości z 1928 roku, pomnikami polskich policjantów oraz żołnierzy węgierskich i austriackich;
  • Dworek Kasprowicza, w którym w latach 1896–1899 mieszkał Jan Kasprowicz;
  • Budynek „Sokoła” z kwadratową wieżą (ob. kino);
  • Synagoga z XIX wieku (ob. kotłownia).

Ludzie związani z Zaleszczykami

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Zaleszczykami.
Honorowi obywatele

Ciekawostki

  • Za czasów PRL i komunistycznej propagandy, uważano Zaleszczyki za punkt, w którym resztki polskich wojsk (z dowództwem na czele) oraz rząd i najwyższe urzędy wycofywały się po 17 września 1939 roku do Rumunii. W rzeczywistości w Zaleszczykach był tylko most kolejowy, a granicę przekraczano samochodami w Kutach (T. Dubicki, Wojsko polskie w Rumunii). Nieliczni uchodźcy przekroczyli w 1939 r. Dniestr wpław, wśród nich Melchior Wańkowicz.
  • W Zaleszczykach znajdował się przedwojenny polski biegun ciepła (temperatury dochodziły do 55 stopni C[12]), dzięki czemu słynęła ona z krajowej uprawy winorośli i kawonów.
  • Ponieważ Zaleszczyki były bardzo popularnym i atrakcyjnym miejscem letniego wypoczynku, kursował tu bezpośredni „sleeping” z Warszawy, wożący wczasowiczów i dość egzotyczne jak na polskie warunki owoce, jak brzoskwinie, winogrona, melony. Połączenie kolejowe relacji Gdynia – Zaleszczyki było najdłuższe w II RP.

Zobacz też

  1. ↑ Pamiętniki o Koniecpolskich: Przyczynek do dziejów polskich XVII. wieku…, s. 367.
  2. ↑ Henryk Lepucki: Działalność kolonizacyjna Marii Teresy i Józefa II w Galicji 1772-1790: z 9 tablicami i mapą. Lwów: Kasa im. J. Mianowskiego, 1938, s. 26–32.
  3. ↑ Katarzyna Węglicka, Wędrówki kresowe. Gawędy o miejscach, ludziach i zdarzeniach, Książka i Wiedza, Warszawa 2008.
  4. ↑ (Art. 2) Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 zmieniające ustawę o uzdrowiskach (Dz.U. z 1928 r. nr 36, poz. 331).
  5. ↑ Kalendarz z szematyzmem funkcjonariuszy Straży Celnej na rok 1927. . s. 258. 
  6. ↑ Po konferencji jałtańskiej (4–11 lutego 1945), wyłoniony w konsekwencji jej ustaleń Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej podpisał 16 sierpnia 1945 umowę z ZSRR, uznając nieco zmodyfikowaną linię Curzona za wschodnią granicę Polski, w oparciu o porozumienie o granicy zawarte pomiędzy PKWN i rządem ZSRR 27 lipca 1944.
  7. ↑ Witold Chrzanowski, Zaleszczyki - sadzono tu nawet pomarańcze, „turystyka.wp.pl”, 13 maja 2017 [dostęp 2017-05-17] (pol.).
  8. ↑ Roman Aftanazy: Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Województwo podolskie, T. 9, wyd. 2 przejrzane i uzupełnione, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wrocław, Warszawa: 1995, s. 390–392. ISBN 83-04-03701-7 całość, ISBN 83-04-04268-1 t. 9.
  9. ↑ Kronika. Zaleszczyki. „Słowo Polskie”, s. 6, nr 28 z 18 stycznia 1904. 
  10. ↑ Uroczystość wręczenia staroście zaleszczyckiemu Józefowi Krzyżanowskiemu dyplomu honorowego obywatela miasta Zaleszczyki. audiovis.nac.gov.pl. [dostęp 2016-01-17].
  11. ↑ P. Marsz. Śmigły-Rydz obywatelem hon. Zaleszczyk. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 59 z 15 marca 1938. 
  12. ↑ Przedwojenny, polski biegun ciepła.

Linki zewnętrzne

Powiat zaleszczycki (1920–1939)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 →)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39 →)
Powiat czortkowski (1920–1939 i 1941–1944) (► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–1934 →)
Miasteczka (1920–1934)
Gminy miejskie (1920–1939 →)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–1939 →)
Gminy (← 1941–1944 →)
Miejskie[A]
Wiejskie[B][A]
  1. ↑ a b strzałki wsteczne dotyczą stanu z 1939
  2. ↑ kursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie
Miasta obwodu tarnopolskiego

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zaleszczyki&oldid=49598251”