Kosowo

{{{nazwa}}}

Herb Kosowa flaga Kosowa
Stolica	Prisztina
Powierzchnia	10 887
Populacja • liczba ludności	1 883 018 (2016)
Narody i grupy etniczne	92% Albańczycy 5,3% Serbowie 2,7% inne
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}

{{Państwo infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | lata istnienia = | wikinews = | data powstania = | kod mapy = | rok = | dopełniacz nazwy = | terytoria autonomiczne = | terytoria zależne = | ustrój polityczny = | wikicytaty = | nazwa = | waluta = | pkb psn = | alt mapy = | opis mapy = | pkb psn rok = | liczba ludności = | data likwidacji = | współrzędne = | gęstość zaludnienia = | ISO 3166 = | wikisłownik = | język urzędowy = | commons = | pkb psn na osobę = | nazwa oryginalna = | pkb na osobę = | religia dominująca = | premier = | kod samochodowy = | numer kierunkowy = | pkb = | wysokość = | flaga = | kod samolotowy = | władca = | pkb rok = | strefa czasowa = | mapa = | hymn audio = | prezydent = Nieznane pola: "numer_kierunkowy", "status_terytorium", "likwidacja_data", "dewiza_język", "przez_kogo", "powierzchnia_wód", "likwidacja_sposób", "w_imieniu", "w_imieniu_urząd", "utworzenie_sposób", "gęstość", "mapa_obraz", "terytoria_autonomiczne", "herb_obraz", "terytoria_zależne", "religia_dominująca", "typ_państwa", "szef_rządu_opis", "ludność_rok", "głowa_terytorium", "dewiza_polski", "ludność_miejsce", "kod_ISO", "hymn_nazwa_polska", "w_imieniu_tekst", "w_imieniu_tekst2", "flaga_obraz", "język_urzędowy", "ustrój_polityczny", "głowa_terytorium_opis", "UTC", "nazwa_polska", "waluta_nazwa", "uwagi", "głowa_państwa", "utworzenie_data", "nazwa_oryginalna", "w_imieniu2", "waluta_symbol", "język_używany", "gęstość_miejsce", "zależne_od", "głowa_państwa_opis", "powierzchnia_miejsce", "lokalizacja_obraz", "od_kogo", "w_imieniu_urząd2", "kod_samochodowy", "nazwa_dopełniacz", "szef_rządu", "państwo" oraz "ludność".

Kosowo (alb. Kosova / Kosovë, serb. Косово / Kosovo) - terytorium sporne w południowej Europie ze stolicą w Prisztinie; de facto jest to państwo, które jednostronnie ogłosiło swoją niepodległość 17 lutego 2008 jako Republika Kosowa (alb. Republika e Kosovë, serb. Република Косово / Republika Kosovo), zgodnie z prawem międzynarodowym jest to natomiast od 1999 protektorat ONZ formalnie pozostający częścią Serbii, której władze stosują nazwę Prowincja Autonomiczna Kosowo i Metochia (alb. Kosovë e Metohi oraz Krahina Autonome e Kosovës dhe Metohisë, serb. Косово и Метохија / Kosovo i Metohija oraz Аутономна покрајина Косово и Метохија / Autonomna pokrajina Kosovo i Metohija).

Kosowo leży na południowy-zachód od Serbii, względnie w południowo-zachodniej jej części. Region zamieszkany jest obecnie w przeważającej części przez Albańczyków, jednak od wieków związany jest również z Serbią. Od zakończenia wojny w Kosowie administrowany przez ONZ (UNMIK) przy pomocy wojsk NATO (KFOR). Stanowi punkt sporu pomiędzy ludnościami serbską i albańską, zamieszkującymi jej teren. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego i zgodnie z rezolucjami ONZ Kosowo jest częścią Serbii, jednak od interwencji międzynarodowej w 1999 posiada faktyczny status protektoratu międzynarodowego. Decyzji odnośnie ewentualnej zmiany statusu Kosowa nie udało się uzgodnić na forum ONZ. W wyniku przeprowadzonej 17 lutego 2008 sesji parlamentu w Prisztinie zadeklarowano jednak zerwanie dotychczas istniejącej federacji z Serbią i ogłoszono niepodległość kraju.

Przed przedstawieniem nowej 17 lutego 2008, Kosowo nie posiadało własnej flagi. Do 1992 władze Jugosławii używały w Kosowie flagi Albanii z żółtą gwiazdą w lewym, górnym rogu.

Geografia

Region autonomiczny w południowej Serbii

W 1999 roku region miał powierzchnię 10 887 km² i 2 miliony mieszkańców. Graniczy z Czarnogórą na północnym zachodzie, pozostałą częścią Serbii na północy i wschodzie, Macedonią na południu i Albanią na południowym zachodzie. Największe miasta to stolica Prisztina (500 tysięcy mieszkańców) i Prizren na południowym zachodzie (120 tysięcy mieszkańców). Każde z pozostałych 5 największych miast zamieszkiwane jest przez około 50 tysięcy osób.

Nazwa Metochia (Metohija) pochodzi od greckiego słowa: metoh i oznacza własność Kościoła (dokładniej własność monasteru-klasztoru prawosławnego). Metochia, jako kraina geograficzna, była przekazana jako latyfundia dla Kościoła prawosławnego, z zamiarem stworzenia wspólnot mniszych. Metochia, nazywana przez Albańczyków Rrafshi i Dukagjinit ("płaskowyż Dukagjin"), jest dużym dorzeczem na zachodzie prowincji. Znajdują się w nim miejscowości Istok, Peć, Deczani, Đakovica, Orahovac, i Prizren. Drugim pod względem wielkości regionem jest Kosowo, stanowiące dorzecze Sitnicy, w którym znajdują się miasta Uroszewac, Prisztina, Vučitrn oraz Kosovska Mitrovica. Kiedy rządy komunistyczne zmieniły nazwę prowincji na Kosowo, region ten chciano nazwać Kosowym Polem. Kosowe Pole to polana, na której stoczono Bitwę o Kosowo. Część regionu wzdłuż rzeki Lab, gdzie leży miasto Podujevo, nosi nazwę Malo Kosovo. Regiony Metochii i Kosowa rozdzielone są przez rzekę Drenicę, nad którą leżą miasta Srbica, Klina i Mališevo. Rzeka Binačka Morava leży w dorzeczu Binačko pomoravlje. Na południu prowincji, przy granicy z Macedonią, znajdują się regiony Gora, Sredačka Župa i Sirinićka Župa.

Demografia

Populacja Kosowa to około 2 milionów ludzi

• Albańczycy - 90% - 1 800 000
• Serbowie - 6% - 120 000
• Bośniacy i Gorani - 2% - 40 000
• Romowie - 1% - 20 000
• Turcy - 1% - 20 000

Islam jest religią dominującą, wyznają go Albańczycy, Bośniacy, Gorani i Turcy. Serbowie są wyznawcami prawosławia, a około 3% Albańczyków to katolicy.

Historia

Od starożytności do 1455

Prisztina centrum

Miasta i miejscowości

Historia ludów zamieszkujących Kosowo przed XI wiekiem n.e. jest niejasna. W Metochii znajdują się grobowce pochodzące zarówno z epoki brązu, jak i żelaza. Wraz z napływem ludów indoeuropejskich na kontynent, w Kosowie pojawili się Ilirowie i Trakowie. Kosowo stanowiło również część Imperium Rzymskiego.

Kosowscy Albańczycy wskazują na starożytny lud Ilirów jako swoich przodków, jednak kwestia ta nie została ostatecznie rozstrzygnięta. Inna wersja zakłada, że Albańczycy są potomkami Traków lub ludów pasterskich, wymieszanych z mieszkańcami Imperium Rzymskiego. Historycy serbscy sądzą, że Albańczycy, podobnie jak Serbowie, przybyli z Kaukazu. Struktura języka albańskiego zdaje się wskazywać na wiele wcześniejszą obecność tego ludu na Bałkanach.

Serbowie pojawili się w Kosowie w późnym VI lub wczesnym VII wieku n.e., jednak już w II wieku n.e. Klaudiusz Ptolemeusz pisał o ludzie Serboi zamieszkującym północny Kaukaz. Historycy albańscy utrzymują, że w VI wieku n.e. przodkowie Albańczyków zostali zepchnięci przez wkraczające na Bałkany ludy słowiańskie na południe, w rejon dzisiejszej Albanii. Kroniki Bizancjum informują zaś, że Albańczycy (Albanoi) przybyli w 1043 z południowych Włoch do środkowej Albanii (Durres) jako najemnicy. Kwestie te pozostają w znacznym stopniu niewyjaśnione po dziś dzień.

Od około 850 do 1014 Kosowo znajdowało się pod władzą Bułgarii, następnie zaś stało się częścią Imperium Bizantyjskiego. W tym czasie Serbia jako państwo jeszcze nie istniała - jedynie kilka mniejszych serbskich królestw (m.in. Raszka i Dioklea) znajdowało się na północ i zachód od Kosowa. Około roku 1180 serbski przywódca Stefan Nemanja zdobył kontrolę nad Diokleą i północną Albanią. Jego następca, Stefan II, zdobył do 1216 resztę Kosowa, tworząc w ten sposób nowe państwo, w skład którego wchodziła większość ziem, stanowiących dziś terytoria Serbii i Czarnogóry.

W czasie panowania dynastii Nemanjiciów na terenie Serbii zbudowano liczne klasztory serbskiego kościoła prawosławnego. Większość z nich stworzono na terenie Kosowa, które zyskało status ekonomicznej, demograficznej, religijnej i politycznej stolicy nowego państwa. Metochia zyskała wówczas swoją nazwę, która oznacza „krainę klasztorów”. Władcy z serbskiej dynastii Nemanjiciów używali jako stolicy zarówno Prisztiny, jak i Prizren. Najbardziej znane świątynie – siedziba patriarchy w Peciu, kościół w Gracanicy, oraz monastyr w Visoki Decani koło Deczani – powstały właśnie w tym okresie. Kosowo było istotnym ośrodkiem gospodarczym, gdyż jego stolica Prisztina leżała na trasie szlaków handlowych, zmierzających nad Morze Adriatyckie. W Kosowie powstało także zagłębie górnicze, znajdujące się w okolicy miejscowości Novo Brdo i Janjevo. Górnictwem parali się emigranci z Saksonii, handlem zaś emigranci z Dubrownika.

Podział etniczny populacji w tym okresie stanowi sporny punkt pomiędzy albańskimi i serbskimi historykami. W spisach ludności, sporządzonych przez serbskich duchownych, pojawiają się zarówno Serbowie, Albańczycy i Romowie, ale także, aczkolwiek w znacznie mniejszych ilościach, Bułgarzy, Grecy i Ormianie. Zdecydowana większość imion w tych spisach to imiona słowiańskie. W okresie tym większość ludności albańskiej stanowili chrześcijanie. Fakt ten był nieraz interpretowany jako przejaw ówczesnej serbskiej dominacji. Występowały jednak przypadki, w których ojciec posiadał serbskie imię, a syn albańskie i vice-versa. Takie przypadki nie były jednak liczne – dotyczyły zaledwie 5% opisanej w spisach ludności. Ówczesną ilościową dominację Serbów zdaje się też potwierdzać turecki spis podatkowy z 1455 roku, który zawierał m.in. informacje o wyznaniu oraz narodowości mieszkańców regionu.

W średniowieczu świadomość narodowościowa wśród ludności była dość niska. Ludzie nie identyfikowali się według przynależności etnicznej. Na podstawie źródeł historycznych da się jedynie stwierdzić, że Serbowie dominowali pod względem kulturalnym oraz że stanowili większość demograficzną.

W 1355 państwo serbskie rozpadło się po śmierci Cara Stefana Dusana. Wykorzystało to Imperium Osmańskie, dokonując inwazji. 28 czerwca 1389 miała miejsce bitwa na Kosowym Polu. Zakończyła się ona śmiercią zarówno księcia Lazara, jak i sułtana Murada I. Pomimo że uważano wówczas, iż to Serbowie przegrali bitwę, z czasem pojawiły się opinie, iż wynik bitwy nie może być rozstrzygnięty, lub że Serbowie faktycznie w niej zwyciężyli. Kwestia ta nie została ostatecznie wyjaśniona. Serbia utrzymała swoją niepodległość oraz sporadyczną kontrolę nad Kosowem do 1455 roku, kiedy stało się ono ostatecznie częścią Imperium Osmańskiego.

Kosowo od 1455 do 1912

Meczet w Prizren

Wielowiekowe panowanie Turków na terenie Kosowa doprowadziło do nowego podziału administracyjnego na tzw. sandżaki (słowo wywodzące się z języka tureckiego, oznaczającego proporzec lub dystrykt). Każdym sandżakiem rządził sandżakbej (władca dystryktu). Pomimo dominującej obecności religii islamskiej, na terenie prowincji zamieszkiwało wielu chrześcijan.

Proces islamizacji postępował powoli i trwał około sto lat. Początkowo był ograniczony jedynie do miast. Nie zaobserwowano wówczas procesu wymiany autochtonicznej ludności chrześcijańskiej na muzułmańską, gdyż wielu chrześcijan zmieniło po prostu wyznanie na islam. Zadecydowały o tym najpewniej czynniki natury społecznej i ekonomicznej, gdyż muzułmanie cieszyli się wieloma przywilejami. Chrześcijańskie kościoły dalej jednak istniały, jednak Imperium Osmańskie nałożyło na nie bardzo wysokie podatki.

Około XVII wieku wzrosła znacznie liczba ludności pochodzenia albańskiego w Metochii. Historycy uważają, że jest to efekt migracji ludności z terenów dzisiejszej Albanii, charakteryzującą się m.in. wyznaniem muzułmańskim. Istnieją z pewnością dowody, wskazujące na migrację ludności – wielu Albańczyków w Kosowie posiada nazwiska zbliżone do mieszkańców Malësi, prowincji znajdującej się na północy Albanii. Dziś większość serbskich muzułmanów mieszka w regionie Sandżak w południowej Serbii, oraz w północnym Kosowie. Historycy sądzą, że w Kosowie zamieszkiwała także znaczna liczba albańskich chrześcijan, którzy przeszli na islam.

W 1689 roku Kosowo dotknięte zostało przez wojnę austriacko-osmańską (1683-1699), która stanowi istotny element historii Serbii. W październiku 1689 roku niewielka armia austriacka, dowodzona przez margrabię Ludwiga von Baden, wdarła się do Turcji, zajęła Belgrad, następnie zaś dotarła aż do Kosowa. Wielu Albańczyków i Serbów zaciągnęło się do armii Badena, ale również wielu postanowiło walczyć u boku Turków przeciw Austriakom. Udana kontrofensywa osmańska zmusiła Badena do wycofania się do twierdzy w Niszu, potem do Belgradu, ostatecznie zaś przez Dunaj z powrotem do Austrii.

Wojska osmańskie zniszczyły i okradły dużą część Kosowa. Zmusiły do ucieczki z Austriakami wielu Serbów, w tym patriarchę serbskiego kościoła prawosławnego Arsenije III. Wydarzenie to znane jest w serbskiej historii pod nazwą "Wielkiej migracji". Według podań z okresu, miało wziąć w niej udział setki tysięcy Serbów, co z kolei zaowocowało znaczącym napływem Albańczyków na opuszczone tereny Kosowa. Przekazy Arsenije z tego okresu wspominają nawet o 30 tysiącach uciekinierów, którzy udali się z nim do Austrii.

W 1878 roku powstała tzw. Liga Prizreńska, w skład której wchodzili m.in. mieszkańcy Kosowa. Założona przez muzułmańskich właścicieli ziemskich, dążyła do muzułmańskiej i albańskiej dominacji w regionie, poprzez walkę zarówno z Imperium Ottomańskim, jak i sąsiednimi państwami.

W 1910 roku wybuchło albańskie powstanie w Prisztinie, które szybko rozprzestrzeniło się na teren całego Kosowa. Sułtan Imperium Osmańskiego odwiedził prowincję w 1911 roku i uczestniczył w rozmowach pokojowych, dotyczących wszystkich ziem zamieszkiwanych przez Albańczyków.

Wiek XX

Po Pierwszej Wojnie Bałkańskiej w 1912, w wyniku ustaleń Paktu Londyńskiego w maju 1913 roku, Kosowo oraz południowa Metochia stały się częścią Serbii, a północna Metochia - częścią Czarnogóry. W 1918 Serbia stała się częścią nowo powstałego Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Rozbiór Jugosławii w latach 1941-1945, dokonany przez państwa Osi, spowodował przyłączenie większości Kosowa do kontrolowanej przez Włochy tzw. Wielkiej Albanii, mniejszych części do okupowanej przez Niemców Serbii oraz do Bułgarii. W czasie okupacji wielu Serbów zostało zmuszonych do opuszczenia swych domów przez zbrojne albańskie bojówki. Nie osiągnięto zgody co do dokładnych danych, ale serbscy historycy utrzymują, iż liczba ofiar śmiertelnych tych działań to około 10-40 tysięcy osób, wypędzonych zaś – od 70 do 100 tysięcy.

Po zakończeniu wojny, wraz z przejęciem władzy przez komunistyczny reżim Josipa Broz Tity, Kosowo zyskało w 1946 roku status autonomicznego regionu w ramach Serbii. W 1963 roku Kosowo stało się w pełni autonomiczną prowincją. Komunistyczne władze Jugosławii nie zezwoliły na powrót do regionu wielu serbskich uchodźców.

Wraz z uchwaleniem konstytucji Jugosławii w 1974, Kosowo uzyskało w pełni autonomiczny rząd i utworzono Socjalistyczną Autonomiczną Prowincję Kosowa. Władza ta wprowadziła do systemu edukacji albański program nauczania, korzystając m.in. z podręczników, dostarczonych z Albanii, rządzonej wówczas przez Envera Hodżę.

W latach osiemdziesiątych narastały konflikty pomiędzy albańską i serbską ludnością. Społeczność albańska dążyła do dalszego zwiększenia autonomii regionu, serbska zaś chciała zacieśnienia relacji z Serbią. Zmniejszyły się natomiast tendencje dążące do unifikacji Kosowa z Albanią, rządzoną wówczas przez reżim stalinowski, w której poziom życia był o wiele niższy.

Serbowie żyjący w Kosowie narzekali na dyskryminację ze strony lokalnego rządu, konkretnie zaś ze strony służb bezpieczeństwa, które odmawiały interwencji w przypadku przestępstw popełnionych przeciw Serbom. Narastający konflikt oznaczał, że nawet błaha sytuacja mogła się szybko przerodzić w cause célèbre. Gdy serbski rolnik Đorđe Martinović zgłosił się do szpitala z butelką w odbycie i opowiedział o ataku na swoją osobę grupy zamaskowanych mężczyzn, 216 serbskich intelektualistów wystosowało petycję, w której padło stwierdzenie, że „historia Đorđe Martinovicia symbolizuje sytuację wszystkich Serbów w Kosowie”.

Głównym zarzutem kosowskich Serbów było ich ignorowanie przez komunistyczny rząd Serbii. W sierpniu 1987, w ostatnim okresie komunistycznego reżimu w Jugosławii, Kosowo odwiedził młody wówczas polityk, Slobodan Milošević. Jako jeden z nielicznych reprezentantów rządu, który zainteresował się sprawą Kosowa, stał się on natychmiast bohaterem miejscowych Serbów. Pod koniec roku stanął na czele rządu Serbii.

W 1989 roku, w wyniku referendum przeprowadzonego w całej Serbii, drastycznie ograniczono autonomię Kosowa i Wojwodiny. Zaowocowało ono wprowadzeniem nowej konstytucji, która umożliwiła stworzenie systemu wielopartyjnego, wolności słowa oraz propagowanie uszanowania praw człowieka. Pomimo faktu, iż władza faktycznie znajdowała się w rękach partii Miloševicia, oskarżanej o fałszowanie wyborów, ignorowanie praw mniejszości narodowych i przeciwników politycznych oraz kontrolę mediów, był to krok do przodu od panującego dotąd reżimu komunistycznego. Nowa konstytucja ograniczyła drastycznie autonomię regionów, skupiając władzę w Belgradzie. Centralizowała władzę w zakresie kontroli nad policją, systemem sądowniczym, gospodarką, systemem edukacji oraz kwestii językowych, stanowiących istotny element wieloetnicznej Serbii.

Przeciw nowej konstytucji opowiedzieli się przedstawiciele mniejszości narodowych, którzy dostrzegali w niej próby odebrania władzy regionom na rzecz centralnego ośrodka. Kosowscy Albańczycy odmówili udziału w referendum, nie uznając jego prawomocności. Ponieważ stanowili mniejszość w państwie zdominowanym przez Serbów, ich udział nie wpłynąłby i tak na ostateczny wynik.

Również władze prowincji nie uznały referendum. Miało ono być ratyfikowane przez lokalne zgromadzenia, co faktycznie oznaczało głosowanie nad swoim własnym rozwiązaniem. Zgromadzenie Kosowa początkowo odmówiło przyjęcia wyników referendum, jednak w marcu 1989, pod presją czołgów i wozów opancerzonych, otaczających miejsce obrad, zostały one przyjęte.

Lata dziewięćdziesiąte

Po zmianach w konstytucji Jugosławii rozwiązano parlament tego kraju, w którym zasiadali jedynie członkowie Partii Komunistycznej Jugosławii. Rozwiązaniu uległ również parlament Kosowa, czego nie zaakceptowali jego albańscy członkowie. Albańscy członkowie rozwiązanego parlamentu na tajnym posiedzeniu w miejscowości Kačanik proklamowali powstanie Republiki Kosowa, która miała wchodzić w skład Jugosławii jako równoprawna republika, a nie część Serbii.

Władze Jugosławii zorganizowały wybory, w których udziału odmówili reprezentanci mniejszości narodowych z licznych podległych Jugosławii prowincji. Kosowscy Albańczycy rozpisali własne wybory, jednak frekwencja nie przekroczyła wymaganych 50%, w związku z czym nie wybrano reprezentantów do nowego Zgromadzenia Narodowego. W 1992 roku przeprowadzono wybory prezydenckie, które wygrał Ibrahim Rugova. Nie były one jednak uznane przez żadne państwo.

Nowa konstytucja doprowadziła do ograniczenia autonomii mediów w podległych prowincjach, podporządkowując je centralnemu ośrodkowi w Belgradzie. Równocześnie wprowadzono bloki programowe w językach mniejszości narodowych. Umożliwiła działanie prywatnym nadawcom, co okazało się jednak bardzo trudne z racji na wysokie koszty, ukryte w licznych opłatach koncesyjnych i innych podatkach. W tym okresie zamknięto m.in. kierowane przez władze prowincji telewizję i radio kosowskie. Pojawiły się jednak prywatni nadawcy, w tym stacja "Koha Ditore", która nadawała do końca 1998, kiedy to opublikowała kalendarz, który uznany został za gloryfikujący ruchy separatystyczne i antyserbskie.

Nowa konstytucja przekazała również kontrolę nad państwowymi zakładami przemysłowymi do Belgradu. We wrześniu 1990 roku zwolnienie 123 tysięcy kosowskich Albańczyków z sektora budżetowego doprowadziło do licznych protestów i strajku generalnego. Albańczycy, którzy nie zostali zwolnieni, sami zrezygnowali ze swoich posad. Rząd tłumaczył swoje działania dekomunizacją sektora państwowego, jednak w Kosowie powszechnie uważano, że jest to działanie wymierzone w konkretną grupę etniczną – Albańczyków.

Stworzony w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych program nauczania, który wspierał dążenia autonomiczne Kosowarów, został wycofany. W jego miejsce wprowadzono ogólnoserbski program, którego celem było ujednolicenie programów nauczania na terenie całej Serbii. Zachowano przy tym język albański jako język nauczania. System edukacji rozwiązano w 1992 i ponownie stworzono w 1995. Na Uniwersytecie w Prisztinie, stanowiącym centralny ośrodek naukowy kosowskich Albańczyków, wstrzymano nauczanie w języku albańskim, oraz zwolniono większość kadry pochodzenia albańskiego.

Działania te rozsierdziły kosowskich Albańczyków, co doprowadziło do licznych niepokojów, zamachów partyzanckich i terrorystycznych w 1999. Władze serbskie wprowadziły w odpowiedzi stan wyjątkowy i skierowały do prowincji dodatkowe oddziały wojska i policji.

W 1995 do Kosowa przybyło wielu Serbów, którzy byli prześladowani w Chorwacji. Ich obecność przyczyniła się do dalszych niepokojów.

Ibrahim Rugova apelował o zachowanie pokojowego charakteru protestów, jednak w 1996 roku swoje działanie rozpoczęła Armia Wyzwolenia Kosowa - (UÇK), prowadząca działania o charakterze zbrojnym na terenie całej prowincji.

Wojna

Flaga kosowskich Albańczyków w okresie socjalistycznej Jugosławii

Oddziały UÇK rozpoczęły wojnę partyzancką, przeprowadzając serię ataków partyzanckich na serbskie siły porządkowe, reprezentantów władzy oraz zamachów terrorystycznych wycelowanych w domniemanych kolaborantów. W tej sytuacji w 1998 na pomoc serbskiej policji przyszła regularna armia jugosłowiańska, przeprowadzając szeroko zakrojoną akcję zbrojną, wymierzoną w UÇK. W przeciągu następnych kilku miesięcy zginęły setki ludzi, a około 200 tysięcy uciekło z miejsca zamieszkania; większość z nich stanowili Albańczycy. Z drugiej strony, przemoc Albańczyków skierowana była również wobec Serbów - raport UNHCR z marca 1999 informuje, że zostali oni usunięci z około 90 wiosek na terenie prowincji. Serbowie przemieszczali się do innych części prowincji lub decydowali się na ucieczkę do Serbii. Jugosłowiański Czerwony Krzyż szacuje, że w opisywanym okresie z miejsca zamieszkania uciekło około 30 tysięcy nie-Albańczyków.

W wyniku odrzucenia przez Serbów planu, przygotowanego przez Grupę Kontaktową na konferencji w Rambouillet, 24 marca 1999 r. wybuchła wojna. Atak NATO, któremu nadano nazwę „Sojusznicza siła” (Allied Force) składał się z kilku faz, które obejmowały szereg operacji zmierzających do uzyskania pełnej kontroli nad terytorium Kosowa. Rozkaz rozpoczęcia nalotów uzależniony był od decyzji politycznych i militarnych Rady Północnoatlantyckiej. Operacja Allied Force podzielona została na fazy:

• FAZA 0 - 20 stycznia 1999 r., na podstawie decyzji politycznej większości państw NATO, siły powietrzne Sojuszu rozmieszczone zostały na przewidzianych lotniskach, skąd miały wziąć udział w nalotach.
• FAZA I - prowadzenie ograniczonych działań powietrznych przeciwko z góry wytypowanym celom o znaczeniu militarnym. Faza ta rozpoczęła się 24 marca atakami wymierzonymi w jugosłowiańską obronę przeciwlotniczą (wyrzutnie rakietowe, punkty radarowe, urządzenia kontrolne, lotniska i samoloty) na terenie całej Jugosławii.
• FAZA II - zaczęła się 27 marca na skutek braku reakcji rządu jugosłowiańskiego, która do tego czasu nie podjęła inicjatywy pokojowej. Cele nalotów zostały rozszerzone na infrastrukturę wojskową oraz bezpośrednio w siły wojskowe stacjonujące w Kosowie (główne kwatery dowodzenia, koszary, instalacje telekomunikacyjne, magazyny broni i amunicji, zakłady produkcyjne i składy paliw). Rozpoczęcie tej fazy operacji było możliwe dzięki jednogłośnej decyzji członków Paktu Północnoatlantyckiego.
• FAZA III - hasłem do niej był szczyt NATO w Waszyngtonie w kwietniu 1999 r. W fazie tej doszło do znacznego rozszerzenia powietrznych działań przeciwko szczególnie ważnym celom o znaczeniu wojskowym na północ od 44 równoleżnika na obszarze całej Jugosławii. Po miesiącu powietrznej kampanii dla NATO stało się oczywiste, że dotychczasowa strategia nie była skuteczna. W kwietniu 1999 r. na szczycie NATO w Waszyngtonie zdecydowano się na większą elastyczność w atakowaniu nowych celów w ramach fazy 1 i 2, które były konieczne, aby osiągnąć cele taktyczne w Kosowie i strategiczne na terenie Jugosławii.
• FAZA IV - wsparcie działań stabilizacyjnych w Kosowie.
• FAZA V - przegrupowanie sił i powrót wojsk do baz. Równocześnie na terenie Kosowa obie strony prowadziły liczne działania zbrojne. Organizacje międzynarodowe alarmowały głównie o czystkach etnicznych prowadzonych przez Serbów. W wyniku tych działań, szereg wysokich urzędników Jugosłowiańskich, w tym prezydent Slobodan Milošević, zostało postawionych w stan oskarżenia przez Międzynarodowy Trybunał Karny ds. Zbrodni w Byłej Jugosławii (ICTY). Wiele z tych spraw przekazano pod jurysdykcję Międzynarodowego Trybunału Zbrodni Wojennych w Hadze. Porozumienie o warunkach wycofania wojsk serbskich z Kosowa oraz wejścia do prowincji sił międzynarodowych KFOR podpisano 9 czerwca 1999 roku w Kumanovie.

ONZ szacuje, że w czasie działań wojennych na terenie Kosowa, w okresie od marca 1998 r. do kwietnia 1999 r., z rejonu tego uciekło lub zostało przeniesionych około 340 tysięcy Albańczyków. Większość z nich udało się do Albanii, Czarnogóry i Macedonii. Siły rządowe niszczyły dokumenty tożsamości uciekającej ludności. Działania te określane są dziś mianem czystki tożsamości. W znacznym stopniu utrudniły one identyfikację i kontrolę powracających po wojnie ludzi. Strona serbska twierdzi, że od czasu zakończenia wojny, na teren Kosowa przeniosło się około 300 tysięcy ludzi, podających się za byłych mieszkańców regionu. Z racji braku spisów śmierci i narodzin, sprawa nie może być rozstrzygnięta.

Materialne straty poniesione w przeciągu 11 tygodni bombardowań oceniono na większe od tych poniesionych podczas II wojny światowej. Serbscy ekonomiści z tzw. G-17 oszacowali szkody spowodowane nalotami NATO na łączną kwotę 1,2 mld dolarów, zaś straty ekonomiczne na około 29,6 mld dolarów, choć oficjalne źródła rządowe mówią nawet o 200 mld dolarów.

Po zakończeniu działań wojennych w 1999, albańskie siły UÇK rozpoczęły prowadzenie czystek etnicznych na terenie Kosowa. Akcja obejmowała niszczenie serbskich i romskich wiosek, świątyń i pomników. W wyniku przeprowadzonych akcji 300 tysięcy Serbów i Cyganów zostało wypędzonych, reszta pozostała w nielicznych, strzeżonych przez NATO KFOR enklawach. Albańska UÇK doprowadziła do zniszczenia ponad 150 świątyń prawosławnych (z których najstarsze pochodziły z XII wieku, niektóre były zabytkami uznanymi przez UNESCO za światowe dziedzictwo kultury - np. klasztor w Dechani ostrzelany z moździerza).

W 2004 roku miały miejsce tzw. pogromy marcowe. 17-18 marca 2004 roku, pod egidą władz UÇK i ASRH, miały miejsce pogromy Serbów. Zorganizowane bandy albańskie (niektóre liczące ponad 3000 osób), pomimo ochrony KFOR-u wdzierały się na teren enklaw serbskich i dokonywały mordów i zniszczeń. Zgodnie z rozkazem, KFOR w pierwszej kolejności zapewniał bezpieczeństwo własnym żołnierzom, następnie ewakuował zagrożonych Serbów i Cyganów.

Status międzynarodowy

Mapa etniczna Kosowa z 2005

Pomimo ogłoszenia niepodległości, z prawnego punktu widzenia Kosowo nadal wchodzi w skład Serbii. Od 1999 jest ono jednak protektoratem międzynarodowym pod auspicjami ONZ (na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ 1244, stwierdzającej także, iż Kosowo jest częścią Serbii). Rząd serbski nie ma faktycznie żadnego wpływu na decyzje międzynarodowej administracji. Prowincją zarządza misja ONZ UNMIK. Bezpieczeństwo stara się zapewnić misja NATO KFOR, podległa UNMIK.

Od początku swojej misji ONZ zapewniła istnienie i działanie instytucji zgromadzenia narodowego, rządu oraz prezydenta. Kwestie bezpieczeństwa, ustawodawstwa i spraw zagranicznych podlegają UNMIK. Wybory członków Zgromadzenia Narodowego Kosowa miały miejsce w październiku 2001 roku. W marcu 2002 roku na stanowisko prezydenta wybrano w wyborach Ibrahima Rugovę. Siedzibą Zgromadzenia Narodowego, rządu oraz prezydenta jest Prisztina. Dotychczas Zgromadzenie Narodowe doprowadziło do przyjęcia wytycznych do uchwalenia nowej konstytucji, prawa celnego oraz dwóch kodeksów karnych.

UNMIK wydaje mieszkańcom prowincji dokumenty zastępujące paszporty, zezwalające na podróżowanie za granicę do państw, które je uznają. UNMIK wydaje również dowody osobiste oraz tablice rejestracyjne pojazdów, które również pozostają ważne jedynie w państwach, które je uznają. Podobna sytuacja panuje w przypadku systemu pocztowego. Listy adresowane do Kosowa lub Serbii mogą nie dojść do adresata. Zalecane jest adresowanie listów "Kosowo (UNMIK)".

UNMIK stworzył również formację policyjną, zatrudniającą członków wszystkich grup etnicznych (Albańczyków, Serbów, Romów, Bośniaków) oraz zarządza liniami kolejowymi oraz liniami lotniczymi (Kosova Airlines). Przestrzeń powietrzna kontrolowana jest przez KFOR. UNMIK używa flagi ONZ.

Przyjęte przez Zgromadzenie Narodowe wytyczne do uchwalenia konstytucji zakładają prowadzenie polityki wspierania mniejszości etnicznych. Ze 120 miejsc w Zgromadzeniu Narodowym, 10 zarezerwowanych jest dla Serbów, 10 dla innych mniejszości, pozostałe 100 zaś obsadzane jest na drodze wyborów.

Proklamowanie niepodległości

Z formalnego punktu widzenia Kosowo postrzegane jest na arenie międzynarodowej jako część Serbii. Jego przyszły status był obiektem ustaleń międzynarodowych, jednak propozycja byłego prezydenta Finlandii Martti Ahtisaariego polegająca na nadaniu Kosowu "kontrolowanej niepodległości" nie została zaakceptowana przez wszystkie strony - za opowiedziały się władze Kosowa, część państw Unii Europejskiej i Stany Zjednoczone, przeciw władze Serbii, Chin i Rosji. Fiasko ustaleń międzynarodowych skłoniło władze Kosowa, popierane przez Stany Zjednoczone i częściowo Unię Europejską, do podjęcia jednostronnych decyzji - w grudniu 2007 premier Kosowa zapowiedział, że prowincja ta wkrótce ogłosi niepodległość.

Na niepodległość Kosowa i oderwanie od Serbii 15% jej terytorium demokratyczne władze Serbii nie wyrażają zgody. Uchwalona jednogłośnie przez parlament Serbii nowa konstytucja stanowi, że Kosowo jest integralną częścią kraju - w tej sprawie w październiku 2006 przeprowadzono ogólnonarodowe referendum, w którym większość głosujących poparła konstytucję. Kwestia ewentualnej niepodległości Kosowa budzi wiele emocji – decyzja taka postrzegana jest przez wielu jako niezgodna z Kartą Narodów Zjednoczonych (byłaby to pierwsza po 1945 roku jednostronna zmiana granic w Europie, która mogłaby pociągnąć za sobą natychmiastowe konsekwencje np. w Abchazji i Osetii Południowej). Powszechna jest również obawa, że decyzja taka może doprowadzić do dalszego rozpadu byłej Jugosławii (rozpad Bośni i Hercegowiny) oraz ponownego zaognienia sytuacji w regionie - w pierwszej kolejności w Macedonii, gdzie także działa UÇK, która już w 2001 roku wystąpiła zbrojnie.

Ogłoszenie niepodległości przez Kosowo było przez kolejne tygodnie odkładane, czekano m.in. na rozstrzygnięcie wyborów prezydenckich w Serbii - zakładano, że może po wyborach władze Serbii jeszcze raz zasiądą do negocjacji, lecz na kolejne negocjacje nie chciały się zgodzić władze Kosowa. Stanowiska UE oraz USA zdają się być jednoznaczne i wbrew Serbii oraz Rosji udzielają poparcia prowincji. Rosja grozi, że w takim wypadku sięgnie po weto w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, gdyż jest przeciwna łamaniu integralności terytorialnej niepodległego państwa, którym jest Serbia. Ostatecznie premier Kosowa zapowiedział proklamowanie niepodległości 17 lutego 2008 o godzinie 15:51, a parlament jeszcze tego samego dnia przyjął deklarację niepodległości stosunkiem głosów 109-0, jednak na posiedzeniu nie stawili się przedstawiciele partii serbskich. Spodziewane jest, że w ciągu najbliższych dni po tej proklamacji niepodległość Kosowa uznają Stany Zjednoczone i większość państw Unii Europejskiej. Jednak status międzynarodowy Kosowa nadal pozostanie niejasny - nie może ono liczyć w najbliższym czasie na uznanie przez ONZ ze względu na sprzeciw Rosji i Chin, a zatem na status "normalnego" państwa. Władze Serbii zapowiedziały, że po jednostronnej proklamacji niepodległości Kosowa, wprowadzą na Kosowo sankcje gospodarcze i polityczne oraz obniżą rangę stosunków dyplomatycznych z państwami uznającymi Kosowo. Jednocześnie zapowiedziały utworzenie w Kosowie równoległych organów władzy z rządem i parlamentem wybieranym przez serbską ludność Kosowa i uznającym Kosowo za część Serbii. Obserwatorzy sceny politycznej nie wykluczają również oderwania od Kosowa terenów w większości zamieszkanych przez Serbów.

Sytuacja po proklamowaniu niepodległości

Uznanie Kosowa na arenie międzynarodowej.

	Kosowo.
	Państwa, które oficjalnie uznały niepodległość Kosowa.
	Państwa, które zapowiedziały uznanie Kosowa w najbliższym czasie.
	Państwa zwlekające lub wyrażające neutralność w sprawie uznania Kosowa.
	Państwa, które chcą dalszych negocjacji lub zatroskane jednostronnymi posunięciami.
	Państwa, które oficjalnie nie uznały Kosowa.
	Państwa, które nie zajęły oficjalnego stanowiska.

W dniu proklamowania przez Kosowo niepodległości władze Serbii potępiły ten akt uznając go za sprzeczny z prawem międzynarodowym. Zapowiedziały również zerwanie współpracy z misją Unii Europejskiej w Kosowie. Prezydent Serbii Boris Tadić zwrócił się do sekretarza generalnego ONZ o unieważnienie proklamowania niepodległości Kosowa przez tamtejszy parlament, które nazwał "aktem secesji serbskiej prowincji Kosowo", jednocześnie domaga się od wszystkich członków ONZ pełnego poszanowania suwerenności terytorialnej i integralności Serbii oraz odrzucenia proklamacji niepodległości Kosowa.

Deklaracji nie uznały również m.in. Azerbejdżan, Cypr, Gruzja, Hiszpania, Rosja i Sri Lanka (wszystkie te państwa są zagrożone istnieniem mniejszości etnicznych walczących zbrojnie zawczasu lub obecnie o niepodległość), ponadto Argentyna, Białoruś, Kazachstan, Mołdawia, Rumunia, Słowacja, Ukraina i Wietnam. Rosja zażądała zwołania Rady Bezpieczeństwa ONZ w sprawie Kosowa oraz anulowania decyzji władz Kosowa niezgodnej z rezolucją nr 1244 Rady Bezpieczeństwa ONZ, Kartą Narodów Zjednoczonych i Aktem Końcowym KBWE. Sekretarz generalny ONZ Ban Ki Mun oznajmił, że Misja ONZ w Kosowie (UNMIK) będzie nadal wykonywała swój mandat, zgodnie z pozostającą w mocy rezolucją nr 1244 z 1999 r., powierzającą Organizacji Narodów Zjednoczonych administrację nad tym regionem.

Pierwszym państwem, które uznało niepodległość Kosowa jest Afganistan, według czasu UTC, 18 lutego 2008. Natomiast według czasu lokalnego, jest to czyniąca to kilka godzin później Kostaryka, która jednak uczyniła to oficjalnie jeszcze za 17 lutego 2008 w Kostaryce. Kolejnymi państwami uznającymi Kosowo były 18 lutego 2008, w kolejności czasowej: Stany Zjednoczone, Francja, Albania, Turcja, Wielka Brytania, Tajwan (kraj przeważnie nieuznawany na arenie międzynarodowej) i Cypr Północny (kraj nieuznawany na arenie międzynarodowej poza Turcją); 19 lutego 2008: Australia, Senegal; 20 lutego 2008: Niemcy, Łotwa, Malezja.

Kosowo planują też uznać: Chorwacja, Japonia, Norwegia, Pakistan, Szwajcaria oraz 15 krajów Unii Europejskiej (w tym Polska). Unia Europejska pozostawiła decyzję uznania Kosowa krajom-członkom. Szereg krajów, w tym Czarnogóra i Macedonia czekało na decyzję Unii jako takiej.

Siedem krajów oficjalnie wyraziło zaniepokojenie "jednostronnymi posunięciami", lub namawia obie strony do dalszych negocjacji. Są to Bośnia i Hercegowina, Brazylia, Chiny, Filipiny, Meksyk, Nowa Zelandia, Republika Południowej Afryki, w tym, Nowa Zelandia podkreśliła, że nigdy nie ustosunkowuje się do jednostronnych deklaracji państwowości.

Kosowo planuje także uznać Międzynarodowy Komitet Olimpijski i dopuścić je do Letnich Igrzysk Olimpijskich 2008 w Pekinie, ale pod warunkiem, że Kosovo zostanie uznane oficjalnie przez ONZ, na co się nie zanosi, uformuje krajowy komitet olimpijski i wprowadzi stosunki z szeregiem federacji sportowych w sportach olimpijskich. Pewne międzynarodowe sportowe federacje m.in. w tenisie stołowym i piłce ręcznej już uznały kosowskie reprezentacje.

Sytuację postanowiły za to wykorzystać rządy Abchazji i Osetii Południowej i zapowiedziały, że zwrócą się do Rosji, Wspólnoty Niepodległych Państw i ONZ z prośbą o uznanie ich niepodległości. Również rząd Kraju Basków oświadczył, że przykład rozwiązania konfliktu w Kosowie powinien mieć zastosowanie również w przypadku Kraju Basków. W podobnym tonie wypowiadali się politycy z Katalonii i Quebecku. O uznanie międzynarodowe zaapelowały także władze Naddniestrza, a władze Armenii oświadczyły, że jeżeli uznają Kosowo to wyłącznie równocześnie z uznaniem niepodległości Górskiego Karabachu.

Linki zewnętrzne

• United Nations Mission in Kosovo (UNMIK) (ang.)
• EU in Kosovo (ang.)
• kosovo.net - Serbska strona o Kosowie (ang.)
• Rząd Kosowa (ang.)
• Parlament Kosowa (ang.)
• Kwestia kosowska: historia i stan obecny
• Kosowo: geneza problemu i stan aktualny
• Sylwia Nowak, Instytut Filologii Słowiańskiej UJ, Kosowo - mit i historia w konflikcie serbsko-albańskim (szkic) (pdf)