Alfons X Mądry

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Zobacz też: Alfons X (stacja metra).
REF orange.svg
 Ten artykuł od 2012-11 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.
Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł.
(Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające).
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.
Alfons X Mądry
— król Kastylii i Leónu —
ilustracja
Alfons X Mądry
Król Kastylii i Leónu
Okres panowania od 1 czerwca 1252
do 4 kwietnia 1284
Poprzednik Ferdynand III Święty
Następca Sancho IV Odważny
antykról Niemiec
(w opozycji do
Ryszarda z Kornwalii, a następnie Rudolfa I)
Okres panowania od 7 kwietnia 1257
do 1275
Poprzednik Wilhelm z Holandii
Następca Rudolf I Habsburg
Dane biograficzne
Dynastia burgundzka
Data urodzenia 23 listopada 1221
Data śmierci 4 kwietnia 1284
Ojciec Ferdynand III Święty
Matka Elżbieta Hohenstauf
Żona Jolanta Aragońska
Dzieci Ferdynand
Berengaria
Beatrycze
Ferdynand de la Cerda
Eleonora
Sancho IV Odważny
Konstancja
Piotr
Jan
Izabela
Jolanta
Jakub
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikicytaty Cytaty w Wikicytatach
Alfons X i jego dwór
Posąg Alfonsa X

Alfons X Mądry, hiszp. Alfonso X El Sabio (ur. 23 listopada 1221 w Toledo, zm. 4 kwietnia 1284, w Sewilli) – król Kastylii i Leónu w latach 1252–1284, antykról Niemiec w latach 1257-1275 (w opozycji do Ryszarda z Kornwalii, a następnie wybranego Rudolfa Habsburga).

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Był najstarszym synem Ferdynanda III Świętego i Elżbiety, córki Filipa Szwabskiego. Objął tron po swoim ojcu 1 czerwca 1252 roku. Alfons X zapisał się w historii jako mecenas nauki i sztuki, który zgromadził wokół siebie kolegium żydowskich i arabskich uczonych znanych jako szkoła tłumaczy w Toledo. Z jego inicjatywy spisano Historię Hiszpanii (Estoria de Espana, ok. 1260) obejmującą okres od niepamiętnych czasów do XIII wieku. Poza tym uczeni pod jego przewodnictwem zajęli się kodyfikacją prawa zapisanego w tzw. Las Siete Partidas. Na podstawie tego kodeksu można wysnuć wniosek, że Alfons odznaczał się wyjątkowym jak na tamte czasy liberalizmem i tolerancją w odniesieniu do zamieszkujących półwysep muzułmanów oraz żydów. Popierał tzw. Toledańską Szkołę Tłumaczy, uczonych, którzy przekładali na łacinę i hiszpański teksty arabskie i hebrajskie znajdowane w podbijanych miastach.

Za jego czasów język hiszpański (kastylijski) zaczął zastępować wcześniej panującą łacinę. Alfons X zajmował się także astronomią; prowadził obserwatorium w swej stolicy, Toledo, a także zwołał kolegium najlepszych astronomów, które stworzyło Tablice alfonsyńskie (Tablas alfonsíes) dotyczące konstelacji gwiezdnych i ruchów gwiazd. Kazał przetłumaczyć arabski traktat o kamieniach (Lapidario, 1241) oraz zbiór bajek i przypowieści wschodnich Calila y Dimma (1251). Jest także autorem ok. 450 cantigas, czyli pieśni religijnych ku czci Matki Boskiej (Cantigas de Santa Maria), zawartych w 4 rękopisach.

Jest autorem pierwszego na świecie (1283 r.) manuskryptu, opisującego grę w szachy klasyczne[1]. Manuskrypt ten, przechowywany w bibliotece klasztoru św. Wawrzyńca w Eskurialu koło Madrytu dotyczy również innych gier, takich jak kości, warcaby, szachy nieortodoksyjne i inne gry tablicowe, również te oparte na rzutach kośćmi[1].

Jego zasługi na polu sztuki, nauki i kultury nie szły w parze z sukcesami politycznymi. Nie udało mu się wyprzeć z Półwyspu Iberyjskiego Maurów, ani opanować Nawarry czy też Portugalii – co prawda udało mu się zdobyć Kadyks. Mimo pretendowania do tronu Świętego Cesarstwa Rzymskiego i wyboru przez część książąt na króla rzymskiego, nie udało mu się nigdy faktycznie zostać cesarzem – przegrał rywalizację z bratem króla Anglii Ryszardem z Kornwalii. Nieudane próby reformy prawodawstwa i nakładane podatki spowodowały rewoltę w kraju, a w końcowym efekcie detronizację Alfonsa przez jego syna Sancho IV.

Urna z sercem Alfonsa X Mądrego znajduje się w katedrze w Murcji.

W 1246 poślubił Jolantę Aragońską, wówczas dziesięcioletnią córkę króla Aragonii – Jakuba I Zdobywcy i Jolanty Węgierskiej. Para miała razem 12 dzieci:

  • Ferdynanda (zm. w dzieciństwie i pochowanego w Las Huelgas, w Burgos),
  • Berengarię (1253 – po 1284),
  • Beatrycze (1254–1280), żonę Wilhelma VII, markiza Montferrat,
  • Ferdynanda de la Cerda, infanta Kastylii (1255–1275), męża Blanki (córki króla Francji Ludwika IX Świętego),
  • Eleonorę (1257–1275),
  • Sancha IV Odważnego, króla Kastylii (1258–1295),
  • Konstancję (1258–1280), zakonnicę w Las Huelgas,
  • Piotra (1260–1283),
  • Jana, pana Walencji (1262–1319),
  • Izabelę (zm. w dzieciństwie),
  • Jolantę (1265–1296), żonę Diega Lopeza de Haro,
  • Jakuba (1266–1284).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Władysław Litmanowicz, Jerzy Giżycki, Szachy od A do Z, t. 1, Warszawa: "Sport i Turystyka", 1986, s. 26, ISBN 83-217-2481-7 (pol.).
p • d • e
Władcy Kastylii-Leónu
Dynastia Burgundzka
Ferdynand III Święty (1217–1252) • Alfons X Mądry (1252–1284) • Sancho IV Odważny (1284–1295) • Ferdynand IV Pozwany (1295–1312) • Alfons XI (1312–1350) • Piotr I Okrutny (1350–1369)
Escudo Corona de Castilla.png
Dynastia Trastamara
Henryk II (1369–1379) • Jan I (1379–1390) • Henryk III Chorowity (1390–1406) • Jan II (1406–1454) • Henryk IV Bezsilny (1454–1474) • Izabela I Katolicka (1474–1504)
Dynastia Trastamara - linia aragońska
Ferdynand V Katolicki (król iure uxoris 1474–1504) • Joanna Szalona (1504–1555)
Habsburgowie
Filip I Piękny (król iure uxoris 1504–1506) • Karol I (1516–1556)
Od czasu Karola I Kastylia-León i Aragonia, mimo pewnych odrębności prawnych, de facto tworzyły jedno Królestwo Hiszpanii. (Zobacz – władcy Hiszpanii.)
p • d • e
Królowie niemieccy
Konradyni
Konrad I (911–918)
Ludolfingowie
Henryk I Ptasznik (919–936) • Arnulf Zły (antykról 919–921) • Otton I Wielki (936–973) • Otton II (koregent od 961, 973–983) • Otton III (983–1002) • Henryk II Święty (1002–1024)
Dynastia salicka
Konrad II (1024–1039) • Henryk III (koregent od 1028, 1039–1056) • Henryk IV (koregent 1054, 1056–1105) • Rudolf Szwabski (antykról 1077–1080) • Herman z Salm (antykról 1081–1088) • Konrad (III) Salicki (koregent od 1087, antykról 1093–1098) • Henryk V (korgent od 1099, 1105–1125)
Supplinburgowie
Lotar III (1125–1137)
Hohenstaufowie
Konrad III (antykról 1127–1135, król 1138–1152) • Henryk (VI) Berengar (koregent 1147–1150) • Fryderyk I Barbarossa (1152–1190) • Henryk VI (koregent od 1169, 1190–1197) • Filip Szwabski (1198–1208)
Welfowie
Otto IV (antykról 1198–1208, król 1208–1218)
Hohenstaufowie
Fryderyk II (koregent 1196–1197, 1215–1250) • Henryk VII (koregent 1220–1235, od 1231 antykról) • Konrad IV (koregent od 1237, 1250–1254)
Wielkie bezkrólewie
Henryk Raspe (antykról 1246–1247) • Wilhelm z Holandii (1254–1256, antykról od 1247) • Ryszard z Kornwalii (antykról 1256–1272) • Alfons z Kastylii (antykról 1257–1274)
Habsburgowie
Rudolf I (1273–1291)
Nassau
Adolf z Nassau (1292–1298)
Habsburgowie
Albrecht I (1298–1308)
Luksemburgowie
Henryk VII (1308–1313)
Wittelsbachowie
Ludwik IV Bawarski (1314–1347)
Habsburgowie
Fryderyk Piękny (antykról 1314–1322, koregent 1325–1332)
Luksemburgowie
Karol IV (antykról od 1347, król 1347–1378) • Gunter ze Schwarzburga (antykról 1349–1349) • Wacław (koregent od 1376, 1378–1400) • Fryderyk z Brunszwiku (antykról elekt 1400)
Wittelsbachowie
Ruprecht z Palatynatu (1400–1410)
Luksemburgowie
Zygmunt (1410–1437) • Jodok z Moraw (antykról 1410–1411)
Habsburgowie
Albrecht II (1438–1439) • Fryderyk III (1440–1493) • Maksymilian I (1493–1519) • Karol V (1519–1556) • Ferdynand I (koregent od 1531, 1556–1564) • Maksymilian II (koregent 1562, 1564–1576) • Rudolf II (koregent 1575, 1576–1612) • Maciej (1612–1619) • Ferdynand II (1619–1637) • Ferdynand III (koregent od 1636, 1637–1657) • Ferdynand IV (koregent 1653–1654) • Leopold I (1657–1705) • Józef I (koregent od 1687, 1705–1711) • Karol VI (1711–1740)
Wittelsbachowie
Karol VII (1742–1745)
Habsburgowie-Lotaryńscy
Franciszek I (1745–1765) • Józef II (koregent od 1764, 1765–1790) • Leopold II (1790–1792) • Franciszek II (1792–1806)
Oficjalny tytuł królów niemieckich od XI wieku: król Rzymian
Zobacz też: królowie frankijscy, święci cesarze rzymscy
p • d • e
Władcy Galicji
Władcy swebscy
Pierwsza dynastia
Hermeryk (409–438) • Rekila (438–448) • Rekiariusz (448–456) • Agriwulf (456–457)
Wojna domowa
Maldras (457–460 w Luzytanii, 457 na północy) • Framta (457 na północy) • Richimund (457–464 na północy) • Frumar (460–464 w Luzytanii) • Remismund (464–464)
Wiek ciemny
Schyłek
Chararyk (550–558) • Ariamir (558–561) • Theodemar (561–570) • Miro (570–583) • Eboryk (lub Euryk, 583–584) • Andeca (584–585) • Malaryk (585)
Escudoreinogaliza.svg
Panowanie wizygockie
Leowigild (585–586) • Rekkared I (586–601) • Liuwa II (601–603) • Witeryk (603–610) • Gundemar (610–612) • Sisebut (612–621) • Rekkared II (621) • Swintila (621–631) • Sisenand (631–636) • Chintila (636–639) • Tulga (639–642) • Chindaswint (642–653) • Recceswint (653–672) • Wamba (672–680) • Erwig (680–687) • Egika (687–702) • Wittiza (702–710) • Roderyk (710–711) • Agila II (711–714)
Panowanie austuryjskie
Pierwsi władcy
Pelayo (718–737) • Favila (737–739) • Alfons I Katolicki (739–757) • Fruela I (757–768) • Aurelio (768–774) • Silo (774–783) • Mauregato (783–788) • Bermudo I Diakon (788–791) • Alfons II (791–842) • Nepotian (842)
Dynastia Ramiro
Ramiro I (842–850) • Ordoño I (850–866)
Królestwo Galicji
Alfons III Wielki (866–910)
Panowanie
austuryjsko-leońskie
Pierwsi władcy
Ordoño II (910–924) • Fruela II (924–925) • Alfonso Froilaz (925–926)
Dynastia Ordóñez
Sancho I Ordóñez (925–929) • Alfons IV Mnich (929–931) • Ramiro II (931–951) • Ordoño III (951–956) • Sancho I Gruby (956–958) • Ordoño IV Nikczemny (958–960) • Sancho I Gruby (960–966) • Ramiro III (966–982) • Bermudo II (982–999) • Alfons V (999–1027) • Bermudo III (1027–1037)
Dynastia Jimenez
Ferdynand I Wielki (1037–1065)
Królowie Galicji i Nawarry
Dynastia galicyjsko-nawarryjska
García II z Galicji (1065–1072) • Alfons VI (1072) • Sancho II Mocny (1072-1073) • Alfons VI (1073–1109) • Urraka Kastylijska (1109–1111)
Dynastia burgundzka
Alfons VII Imperator (1111–1157)
Królowie Galicji i Leónu
Ferdynand II (1157–1188) • Alfons IX (1188–1230)
Królowie Galicji-León
i Kastylii-Toledo
Pierwsi władcy
Ferdynand III Święty (1230–1252) • Alfons X Mądry (1252–1284) • Sancho IV Odważny (1284–1292) • Ferdynand IV Pozwany (1295–1312) • Alfons XI (1312–1350) • Piotr I Okrutny (1350–1369)
Dynastia Trastámara
Henryk II Trastamara (1369–1379) • Jan I (1379–1390) • Henryk III Chorowity (1390–1406) • Jan II (1406–1454) • Henryk IV (1454–1474) • Izabela I Katolicka (1474–1516) • władcy Hiszpanii
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Alfons_X_Mądry&oldid=52844677”