Przejdź do zawartości

Gwiazdozbiór

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pokaz o gwiazdozbiorach w planetarium Centrum Nauki Kopernik w Warszawie

Gwiazdozbiór (konstelacja z łac. constellatio, con od cum 'z [czym]' i stella 'gwiazda', gr. αστερισμός)[1] – określony obszar na sferze niebieskiej ustalony przez Międzynarodową Unię Astronomiczną. Gwiazdy wchodzące w skład gwiazdozbiorów nie są ze sobą zazwyczaj fizycznie związane, a ich bliskie położenie na niebie jest wywołane geometrycznym efektem rzutowania ich położeń na sferę niebieską.

Rys historyczny gwiazdozbioru

[edytuj | edytuj kod]

Tradycja łączenia gwiazd w symboliczne kształty, które nazywamy asteryzmami, sięga niepamiętnych czasów starożytnych. Najstarsze zachowane wzmianki pochodzą z ok. 4000 lat p.n.e.

Około V wieku p.n.e. Babilończycy podzielili strefę nieba, w której odbywa się pozorny ruch słońca, najpierw na 6, a następnie na 12 odcinków, które nazwano zodiakiem. Ptolemeusz w swoim Almageście wyróżnił 48 konstelacji (z czego w dzisiejszym użyciu zachowano 47). Były to znane starożytnym konstelacje nieba północnego i częściowo równikowego (z kilkoma wyjątkami większych konstelacji południowych, jak: Centaur, Argo, Erydan czy Wieloryb).

Odkrycia geograficzne i podróże na południową półkulę wniosły od XV wieku duży wkład w poznanie południowej sfery nieba. W 1595 Pieter Keyser i Frederick de Houtman, w wyniku podróży na Sumatrę, oznaczyli 12 konstelacji południowych: Ptak Rajski, Żuraw, Mucha, Kameleon, Indianin, Trójkąt Południowy, Wąż Wodny, Złota Ryba, Paw, Feniks, Tukan, Ryba Latająca. Po raz pierwszy znalazły się one w atlasie Uranometria Johanna Bayera opublikowanym w roku 1603. Na początku XVII wieku Tycho Brahe wyodrębnił konstelację „Warkocz Bereniki” z gwiazdozbiorów Lwa i Panny. Gdański astronom Jan Heweliusz dodał w swoim dziele Firmamentum, wydanym po śmierci astronoma w roku 1690, 11 nowych gwiazdozbiorów, z czego 7 utrzymało się do dziś (Psy Gończe, Jaszczurka, Mały Lew, Ryś, Lis, Tarcza (Sobieskiego), Sekstant). Wreszcie w wyniku podróży na Przylądek Dobrej Nadziei w latach 1751 i 1753 francuski opat Nicolas-Louis de Lacaille dodał 14 konstelacji (Pompa, Rylec, Cyrkiel, Piec, Zegar, Góra Stołowa, Mikroskop, Węgielnica, Oktant, Malarz, Rzeźbiarz, Luneta, Kompas, Sieć). Podzielił też na trzy części (Rufa, Żagiel, Kil) znaną starożytnym konstelację Argo.

Ostateczny podział sfery niebieskiej na 88 gwiazdozbiorów oraz ich granice zatwierdziła w roku 1930[2][3] Międzynarodowa Unia Astronomiczna.

Zestawienie gwiazdozbiorów

[edytuj | edytuj kod]
Gwiazdozbiory nieba północnego (według Encyklopedii Orgelbranda z r. 1900)

Gwiazdozbiory okołobiegunowe północne

[edytuj | edytuj kod]
Nr Gwiazdozbiór Rektascensja Deklinacja
1 Cefeusz 22h 00m +70°
2 Kasjopeja 01h 00m +60°
3 Mała Niedźwiedzica 15h 00m +75°
4 Smok 17h 00m +65°
5 Wielka Niedźwiedzica 11h 00m +55°
6 Żyrafa 06h 00m +70°

Gwiazdozbiory zimowe

[edytuj | edytuj kod]
Nr Gwiazdozbiór Rektascensja
(06h-12h)
Deklinacja
7 Bliźnięta 07h 00m +20°
8 Hydra 10h 00m -20°
9 Jednorożec 07h 00m -05°
10 Kompas 09h 00m -30°
11 Lew 10h 30m +15°
12 Mały Lew 10h 00m +35°
13 Mały Pies 07h 30m +05°
14 Pompa 10h 00m -35°
15 Puchar 11h 30m -15°
16 Rak 08h 30m +20°
17 Rufa 07h 30m -35°
18 Ryś 08h 00m +45°
19 Sekstant 10h 00m +00°
20 Wielki Pies 07h 00m -20°
21 Żagiel 09h 30m -50°

Gwiazdozbiory wiosenne

[edytuj | edytuj kod]
Nr Gwiazdozbiór Rektascensja
(12h-18h)
Deklinacja
22 Centaur 13h 00m -50°
23 Herkules 17h 00m +30°
24 Korona Północna 16h 00m +30°
25 Kruk 12h 30m -20°
26 Ołtarz 17h 30m -55°
27 Panna 13h 00m +00°
28 Psy Gończe 13h 00m +40°
29 Skorpion 16h 30m -30°
30 Waga 15h 00m -15°
31 Warkocz Bereniki 13h 00m +20°
32 Wąż
Głowa Węża 15h 30m +10°
Ogon Węża 18h 00m -10°
33 Węgielnica 16h 00m -50°
34 Wężownik 17h 00m -05°
35 Wilk 15h 30m -45°
36 Wolarz 14h 30m +30°

Gwiazdozbiory letnie

[edytuj | edytuj kod]
Nr Gwiazdozbiór Rektascensja
(18h-00h)
Deklinacja
37 Delfin 20h 30m +15°
38 Indianin 22h 00m -60°
39 Jaszczurka 22h 30m +45°
40 Korona Południowa 19h 00m -40°
41 Koziorożec 21h 00m -20°
42 Lisek 20h 00m +25°
43 Luneta 19h 00m -50°
44 Lutnia 19h 00m +35°
45 Łabędź 20h 30m +40°
46 Mikroskop 21h 00m -35°
47 Orzeł 19h 30m +05°
48 Pegaz 23h 00m +20°
49 Ryba Południowa 22h 30m -30°
50 Strzała 20h 00m +20°
51 Strzelec 19h 00m -25°
52 Tarcza 18h 30m -10°
53 Wodnik 22h 30m -10°
54 Źrebię 21h 00m +10°
55 Żuraw 22h 30m -45°

Gwiazdozbiory jesienne

[edytuj | edytuj kod]
Nr Gwiazdozbiór Rektascensja
(00h-06h)
Deklinacja
56 Andromeda 01h 00m +40°
57 Baran 02h 30m +20°
58 Byk 04h 30m +15°
59 Erydan 04h 00m -25°
60 Feniks 01h 00m -50°
61 Gołąb 06h 00m -35°
62 Malarz 05h 30m -55°
63 Orion 05h 30m +00°
64 Perseusz 03h 30m +45°
65 Piec 03h 00m -30°
66 Ryby 01h 00m +10°
67 Rylec 05h 00m -40°
68 Rzeźbiarz 00h 30m -30°
69 Trójkąt 02h 00m +30°
70 Wieloryb 01h 30m -10°
71 Woźnica 06h 00m +40°
72 Zając 05h 30m -20°
73 Zegar 03h 00m -50°

Gwiazdozbiory okołobiegunowe południowe

[edytuj | edytuj kod]
Nr Gwiazdozbiór Rektascensja Deklinacja
74 Cyrkiel 15h 00m -65°
75 Góra Stołowa 05h 30m -80°
76 Kameleon 10h 30m -80°
77 Kil 09h 00m -60°
78 Krzyż Południa 12h 30m -60°
79 Mucha 12h 30m -70°
80 Oktant 21h 00m -85°
81 Paw 19h 30m -65°
82 Ptak Rajski 16h 00m -75°
83 Ryba Latająca 08h 00m -70°
84 Sieć 04h 00m -60°
85 Trójkąt Południowy 16h 00m -65°
86 Tukan 00h 00m -65°
87 Wąż Wodny 02h 00m -70°
88 Złota Ryba 05h 00m -60°

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Słownik Wyrazów Obcych. [dostęp 2014-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)].
  2. Atlas Celeste - Reprot of Comission III 1930, CUP Archive [dostęp 2016-04-04] (ang.).
  3. International Astronomical Union | IAU [online], www.iau.org [dostęp 2016-04-04].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]