Park Redena w Tarnowskich Górach

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Park Redena
w Tarnowskich Górach
Ilustracja
Park Redena w Tarnowskich Górach (kwiecień 2021)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Tarnowskie Góry

Dzielnica

Śródmieście-Centrum

Adres

ul. Opolska

Powierzchnia

2,8[1] ha

Data założenia

lata 30. XIX wieku

Położenie na mapie Tarnowskich Gór
Mapa konturowa Tarnowskich Gór, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Park Redena”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Park Redena”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Park Redena”
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego
Mapa konturowa powiatu tarnogórskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Park Redena”
Ziemia50°27′09,2″N 18°50′31,9″E/50,452556 18,842194
Multimedia w Wikimedia Commons

Park Redena[2][3] (w międzywojniu też pol.: Sielanka Redena[4][3]; niem. Redenpark[2]) – zabytkowy (figurujący w gminnej ewidencji zabytków[5]) park założony na Górze Redena w pierwszej połowie XIX wieku, znajdujący się w Tarnowskich Górach, w dzielnicy Śródmieście-Centrum; najstarszy park na obszarze tego miasta[2][3].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Park położony jest w centralnej części Tarnowskich Gór, na terenie dzielnicy Śródmieście-Centrum. Ma kształt trójkąta prostokątnego, a jego granice od północy i wschodu tworzy ul. Towarowa, zaś od południowego zachodu – ul. Opolska. W pobliżu parku znajdują się m.in.: koszary 5 Pułku Chemicznego, Osiedle Fazos, Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowskich Górach oraz Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji (PWiK Sp. z o.o) z zabytkową wieżą ciśnień z 1926 oraz szybem „Kaehler”[2][6].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Przed założeniem[edytuj | edytuj kod]

Widok na Górę Redena, ok. 1835

Teren późniejszego Parku Redena, znajdujący się przy dawnym gościńcu z Tarnowskich Gór do Strzybnicy (obecna ul. Opolska) po północnej stronie Góry Redena (o wysokości 319[7] lub 321[8] m n.p.m.) już od XVII wieku był miejscem intensywnych prac górniczych[4][3]. Znajdowały się tam m.in. główne szyby starej sztolni „Boże wspomóż” (niem. Der Gotthelf Stollen), drążonej w latach 1652–1695, a następnie porzuconej, której cały przebieg uległ na początku XVIII wieku zawaleniu w wyniku kurzawki[9].

24 sierpnia 1785 dzięki staraniom Friedricha Wilhelma von Redena, dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu, podjęto decyzję o budowie nowej sztolni Gotthelf, prace nad którą rozpoczęto w roku następnym[9]. Roznos wytyczono w dolinie rzeki Stoły w Strzybnicy, w miejscu roznosu starej sztolni, natomiast większość chodnika poprowadzona została nowym szlakiem w kierunku południowo-wschodnim[9]. W marcu 1801 na znajdującym się na terenie późniejszego parku szybie „Friederike” ustawiono 32-calową maszynę ogniową, której zadaniem było napędzanie pomp odwadniających przebiegające pod wzgórzem wyrobiska, by umożliwić przebijanie nowego chodnika również w kierunku północno-zachodnim. 16 czerwca 1803 nastąpiło jego połączenie z drążoną od strony Strzybnicy sztolnią[7].

Dawna kuźnia przy obecnej ul. Opolskiej 73 (2021)

Jeszcze przed ukończeniem sztolni Gotthelf od strony szybu „Friederike” zaczęto drążyć chodnik w kierunku południowo-wschodnim. W 1806 połączył się on z tzw. Podkopem Redena odwadniającym cały obszar Królewskiej Kopalni Fryderyk (niem. Königliche Friedrichsgrube). Z racji wynoszącej 6 m różnicy poziomów między obydwoma korytarzami, na szybie zainstalowano nowoczesną, 60-calową maszynę parową systemu Boultona-Watta pompującą wodę z głębokości ok. 48 m (Podkop Redena) na poziom ok. 42 m (sztolnia Gotthelf)[7][10].

W latach 1810–1811 od szybu „Friederike” poprowadzono wzdłuż obecnej ulicy Opolskiej w kierunku Rynku (z odgałęzieniami do fabryki cementu, na ul. Strzelecką i ul. Górniczą) wodociąg zbudowany z rur żeliwnych o średnicy 2½ cala[11]. Mniej więcej w tym samym okresie wydrążono pobliski szyb „Kaehler” o głębokości 56 m[12]. W 1812 w południowo-wschodniej części terenu powstał budynek cechowni – parterowy, zbudowany na rzucie prostokąta, nakryty naczółkowym dachem – mieszczący również mieszkania dla pracujących tu górników (obecny adres: ul. Opolska 57). Około 1815 na zachód od 60-calowej maszyny (ul. Opolska 73) wzniesiono natomiast budynek kuźni i magazynu z charakterystycznymi blendami[7].

Po śmierci hrabiego von Redena w 1815, dla upamiętnienia tej ważnej dla miasta i regionu postaci, wzgórze, na którym później powstał park, zaczęto nazywać w języku niemieckim Redensberg[7], a istniejące budynki mieszkalne utworzyły osadę zwaną po niemiecku Colonie Redensberg (wzgórze i kolonia w języku polskim: Góra Redena)[13][2].

Po 1834[edytuj | edytuj kod]

Góra Redena (Colonie Redensberg) z parkiem i fabryką śrutu (Schrot-Fabrik); 1883

W 1834 ukończono budowę Głębokiej Sztolni „Fryderyk” (Tiefer-Friedrichstollen), nowej sztolni odwadniającej tarnogórskie wyrobiska, w związku z czym urządzenia na Górze Redena przestały być potrzebne kopalni. W kwietniu 1835 wodociągi wraz z szybem „Kaehler” zostały przekazane miastu (jako PWiK funkcjonują do dnia dzisiejszego)[14][13]. Pozostałe istniejące na wzniesieniu budynki (wieża prochowa, płuczki, magazyny rudy, budynki kruszarek, sortownia) zostały z kolei przekształcone w budynki mieszkalne i gospodarcze lub wyburzone[7].

Teren górniczy na Górze Redena uwieczniony został jeszcze po raz ostatni przez nieznanego autora na dnie porcelanowego talerza z ok. 1835, wyprodukowanego przez berlińską Königliche Porzellan-Manufaktur(inne języki)[10] lub Krister Porzellan-Manufaktur z Wałbrzycha[7].

Wkrótce obszar pokopalniany na Górze Redena został zakupiony przez mieszczanina Opitza[2] (Opica[4]). Przebudował on dawną cechownię na elegancką podmiejską willę oraz założył prywatny park. Urozmaicony licznymi hałdami i jarami teren pokopalniany obsadzony został lipami drobnolistnymi oraz pojedynczymi kasztanowcami zwyczajnymi, świerkami pospolitymi i jesionami wyniosłymi; z czasem wyrosły tam również robinie akacjowe, brzozy brodawkowate, głogi oraz dzikie bzy czarne, a także podrosty klonów zwyczajnych, dębów szypułkowych i jarzęba pospolitego[2][7][3].

Od 1843 w budynku dawnej kuźni obok parku działała Fabryka Gwoździ i Śrutu (Schrot-Fabrik) należąca do Fabryki Wyrobów Metalowych (Metall-Waaren-Fabrik) E. F. Ohle’s Erben[15][5][16].

Budynek dawnej cechowni a następnie willi na terenie Sielanki Redena (2021)

W 1900 posiadłość na Górze Redena nabył aptekarz Sylwester Jeziołkowski[17]. Od jego spadkobierców kupił ją w 1926 restaurator Wilhelm Paruzel, po czym udostępnił mieszkańcom jako miejsce wycieczkowe znane jako Sielanka Redena[4][2][3]. W miejscu tym swoje festyny organizowały m.in. Liga Morska i Kolonialna oraz Polski Czerwony Krzyż, często koncertowały tam różne orkiestry, istnieje także relacja z 1935 z miejskich obchodów święta Konstytucji 3 maja, których część miała miejsce w Parku Redena[3]. Do 1945 na terenie parku stał upamiętniający hrabiego Redena obelisk[18]. W parku znajdował się również okazały zegar słoneczny, obecnie zniszczony[19].

Po II wojnie światowej park przez pewien czas pozostawał własnością prywatną, jednak w latach 60. XX wieku został wywłaszczony[3]. W latach 70. jego teren uporządkowano i z myślą o mieszkańcach nowo powstającego osiedla przy zakładach Fazos wybudowano kawiarnię, przedszkole oraz jadłodajnię Tarnogórskich Zakładów Gastronomicznych[1][3][20]. Powierzchnia parku zmniejszyła się przez to do 2,8 ha[1][3]. Budynek dawnej willi był wielokrotnie przebudowywany, ale zachował się do czasów współczesnych; przez pewien czas mieściła się w nim restauracja Skarbek[7].

W 1998 park stał się własnością spadkobierców prawowitych właścicieli. Przez dłuższy czas miejsce to było zaśmiecone i zaniedbane, obecnie jest częściowo ogrodzone[21][3][20].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Hadaś 2000a ↓, s. 747.
  2. ↑ a b c d e f g h Hadaś 2000a ↓, s. 746.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k Garczarczyk 2019 ↓.
  4. ↑ a b c d Nowak 1927 ↓, s. 141.
  5. ↑ a b Gminna Ewidencja Zabytków ↓.
  6. ↑ Rejestr zabytków (NID) ↓.
  7. ↑ a b c d e f g h i Wojcik 2017 ↓.
  8. ↑ Jendruś i Strozik 2013 ↓, s. 4.
  9. ↑ a b c Hadaś 2000b ↓, s. 720.
  10. ↑ a b Muzeum w Tarnowskich Górach: Talerz pamiątkowy z widokiem na Wzgórze Redena. 2019-02-05. [dostęp 2021-04-16]. (pol.).
  11. ↑ Moszny 2000 ↓, s. 208.
  12. ↑ Moszny 2000 ↓, s. 209.
  13. ↑ a b Nadolski 2000 ↓, s. 247.
  14. ↑ Moszny 2000 ↓, s. 208–209.
  15. ↑ Moszny 2000 ↓, s. 204.
  16. ↑ Rachunek firmowy fabryki E. F. Ohle’s Erben z 30 stycznia 1867 roku (w:) polska-org.pl
  17. ↑ Filak 2016 ↓.
  18. ↑ AKP 2003 ↓.
  19. ↑ Sopuch 2009 ↓.
  20. ↑ a b Myśliwski 2021 ↓.
  21. ↑ Szendzielorz 2013 ↓.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Przyroda w Tarnowskich Górach
źródła, cieki i zbiorniki wodne
obszary chronione
parki

Zabytki Tarnowskich Gór

UNESCO[A]
Zamki i pałace
Obiekty sakralne
Pozostałe budynki
Zabytkowe parki
Inne obiekty
Obiekty nieistniejące
  1. ↑ obiekty objęte wpisem pod nazwą Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Park_Redena_w_Tarnowskich_Górach&oldid=73043471”