Radziwiłłowie herbu Trąby

Herb Radziwiłłów (Trąby Odm.)

Herb Radziwiłłów, nadany im przez cesarza w 1547

Posiadłości ziemskie Radziwiłłów w I Rzeczypospolitej (niebieski) na tle posiadłości innych rodów magnackich

Plik:Mikałaj Radzivił Čorny, Мікалай Радзівіл Чорны.jpg

Mikołaj Radziwiłł Czarny otrzymuje od cesarza tytuł książęcy

Radziwiłłowie (lit. Radvila) – najpotężniejszy litewski ród magnacki herbu własnego (Trąby Odmienne). Na Litwie występuje pierwszy raz w dokumencie unii polsko-litewskiej w 1401.

W XVI w. podzielił się na kilka linii, z których dwie przyjęły kalwinizm, z czego jedna tylko przez 2 pokolenia i pod koniec XVI w. przeszła na katolicyzm, ale druga pozostała mu wierna aż do wygaśnięcia pod koniec XVII wieku.

Świetność rodu podkreśliło uzyskanie 14 grudnia 1547 od władcy Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego Ferdynanda I Habsburga, tytułu książąt, potwierdzonego w Rzeczypospolitej na mocy aktu unii lubelskiej z 1569 r., przez poszczególne linie w kolejności:

• linia na Goniądzu i Medelach w 1515/1518 r. – wygasła w linii męskiej w 1542 r.,
• linia na Ołyce i Nieświeżu w 1547 r. – żyje,
• linia na Birżach i Dubinkach w 1547 r. (tzw. "linia kalwińska") – wygasła w linii męskiej w 1669 r.

Potęgę rodu zbudowali w XVI w. bracia stryjeczni: Mikołaj Radziwiłł Czarny (zm. 1565) – założyciel linii na Ołyce i Nieświeżu i Mikołaj Radziwiłł Rudy (zm. 1584) – założyciel linii na Birżach i Dubinkach. Mikołaj Radziwiłł Rudy doprowadził do małżeństwa swojej siostry Barbary Radziwiłłówny z królem Zygmuntem Augustem. Obaj uzyskali dla siebie i potomków w 1547 tytuły książęce od cesarza Karola V.

Zdobyli oni stanowisko dominujące w stosunku do innych magnatów i szlachty i stali się najzaciętszymi obrońcami odrębności W. Księstwa, zarazem protektorami różnowierstwa na Litwie. Po ich śmierci utrzymał ród Radziwiłłów dawną potęgę, przeszedłszy na katolicyzm wydał szereg jednostek o niezwykłej religijności i dobroczynności, oraz zastęp wybitnych wodzów.

Radziwiłłowie walczyli o hegemonię na Litwie z Sapiehami oraz przez krótki czas, w II poł. XVII w., z Pacami. Wrodzone poczucie wielkości rodowej, buta i ambicja sprawiły, że w XVII w. byli w dalszym ciągu rzecznikami separatyzmu litewskiego i wydali kilku rokoszan i zdrajców. Jednakże byli wśród nich także znakomici wodzowie gromiący wrogów Rzeczpospolitej jak np. Jerzy Radziwiłł Herkules, Mikołaj Radziwiłł Rudy, Krzysztof Radziwiłł Piorun, Janusz Radziwiłł.

Z powodu swojej potęgi Radziwiłłowie mogli sobie pozwolić na polityki sprzecznej z wolą władców Rzeczpospolitej. W 1655 (potop szwedzki) pochodzący z kalwińskiej linii Janusz i Bogusław Radziwiłłowie próbowali zerwać unię Litwy z Koroną i uznali protektorat Szwecji nad Litwą. Jednak inna gałąź Radziwiłłów z linii na Ołyce i Nieświeżu wystąpiła przeciwko nim. W XVIII w. Radziwiłłowie bronili ustroju Rzeczypospolitej przed reformatorami. W czasach króla Augusta II Mocnego i później przestali odgrywać pierwszoplanową rolę polityczną, za to posiadali w swej galerii szereg typów niezwykle charakterystycznych dla ówczesnego społeczeństwa. Przyćmiewając inne rody magnackie ogromem fortuny, założyli kilka ordynacji. Do 1831 roku wydali 1 kardynała, 3 biskupów, 21 ministrów i 37 wojewodów. Spowinowaceni i spokrewnieni kilkakrotnie z Hohenzollernami w XIX w. (np.Wilhelm Paweł Radziwiłł syn Ludwiki Hohenzollern posiadali znaczne wpływy na dworze pruskim i odgrywali pewną rolę w obozie centrum niemieckiego. W czasie Powstania listopadowego Michał Gedeon Radziwiłł pełnił funkcję Naczelnego Wodza wojsk powstańczych.

W polskim życiu publicznym do dziś pojawiają się potomkowie Radziwiłłów.

Radziwiłłowie sprawowali najważniejsze urzędy: wojewodów wileńskich, kanclerzy, hetmanów wielkich litewskich, polnych litewskich, biskupów krakowskich.

Główne miasta radziwiłłowskich latyfundiów to: Birże, Kleck, Kiejdany, Nieśwież, Szydłowiec, Ołyka, Towiany i Połoneczka. Inne posiadłości to m.in. Mir (z zamkiem), Radziwiłłów, Biała (Podlaska), Nieborów, Szpanów, Antonin (powiat ostrowski).

Znani członkowie rodu

Pokolenie 0

• Syrpuć – legendarny założyciel rodu.

Pokolenie 1

• Krystyn Ościk z Kiernowa (zm. 1442/1443) – starosta uszpolski i kasztelan wileński.

Pokolenie 2

• Radziwiłł Ościkowicz (zm. 1477) – marszałek nadworny litewski, wojewoda trocki, kasztelan wileński.

Pokolenie 3

• Mikołaj Radziwiłłowicz (zm. 1509) – kanclerz wielki litewski, wojewoda wileński, kasztelan trocki.

Pokolenie 4

• Wojciech Radziwiłł (1478 – 1519) – biskup łucki i wileński.
• Jerzy Radziwiłł (1480-1541) – hetman wielki litewski.
• Jan Radziwiłł (1474-1522) – marszałek ziemski litewski.
• Mikołaj Radziwiłł (1470-1521) – kanclerz wielki litewski.
• Anna Radziwiłłówna (1476-1522) – księżna mazowiecka.

Pokolenie 5

• Barbara Radziwiłłówna (1520-1551) – druga żona Zygmunta Augusta, królowa polska.
• Anna Elżbieta Radziwiłłówna (1518-1600) – siostra Barbary Radziwiłłówny, żona marszałka ziemi wołyńskiej Piotra Kiszki.
• Mikołaj Radziwiłł Rudy (1512-1584) – kanclerz wielki litewski, hetman wielki litewski, wojewoda wileński.
• Mikołaj Radziwiłł Czarny (1515-1565) – marszałek wielki litewski, kanclerz wielki litewski, wojewoda wileński.
• Jan Radziwiłł (krajczy litewski) (1516-1551) – krajczy litewski.
• Mikołaj Radziwiłł (14xx-1529) – biskup żmudzki.
• Jan Radziwiłł ( 14xx -1542) – podczaszy litewski.

Pokolenie 6

• Mikołaj Krzysztof Radziwiłł (Sierotka) (1549-1616) – marszałek wielki litewski, pamiętnikarz.
• Jerzy Radziwiłł (1556-1600) – kardynał, biskup krakowski i wileński.
• Mikołaj Radziwiłł (1546-1589) – łowczy wielki litewski, starosta mozynski i merecki, wojewoda nowogródzki
• Krzysztof Radziwiłł Piorun (1547-1603) – hetman wielki litewski, wojewoda wileński.
• Albrecht Radziwiłł (1558-1592) – ordynat na Ołtyce i Nieświeżu.
• Stanisław Radziwiłł (1559-1599 – ordynat ołycki, marszałek wielki litewski, starosta żmudzki.

Pokolenie 7

• Janusz Radziwiłł (1579-1620) – książę Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, podczaszy litewski, kasztelan wileński, pan na Dubinkach, Słucku i Kopylu.
• Krzysztof Radziwiłł (młodszy) (1585-1640) – hetman polny litewski, wojewoda wileński, hetman wielki litewski.
• Albrecht Władysław Radziwiłł (1589-1636) – ordynat na Nieświeżu, stolnik litewski, krajczy litewski.
• Aleksander Ludwik Radziwiłł (1594-1654) – marszałek wielki litewski, marszałek nadworny litewski, wojewoda połocki, wojewoda brzesko-litewski.
• Jan Jerzy Radziwiłł (1588-1625) – II Ordynat na Nieświeżu, kasztelan trocki.
• Jerzy Radziwiłł (1578-1613) – kasztelan trocki.
• Albrecht Stanisław Radziwiłł (1593-1656) – kanclerz wielki litewski, podkanclerzy litewski.
• Zygmunt Karol Radziwiłł (1591-1642) – podkomorzy stołowicki i poznański, krajczy koronny królowej, krajczy litewski, podczaszy litewski, wojewoda nowogrodzki.
• Eufemia Radziwiłłówna (1598-1658) – ksieni benedyktynek w Nieświeżu.
• Zofia z Radziwiłłów Dorohostajska (1577-1614) – bohaterka głośnego skandalu obyczajowego na początku XVII wieku

Pokolenie 8

• Michał Karol Radziwiłł (po 1614-1656) – ordynat na Klecku, podczaszy litewski i podskarbi wielki litewski.
• Michał Kazimierz Radziwiłł (1635-1680) – podkanclerzy litewski, hetman polny litewski, wojewoda wileński, VI ordynat nieświeski, IV ordynat ołycki, III pan na Białej.
• Dominik Mikołaj Radziwiłł (1643-1697) – podskarbi nadworny litewski, podkanclerzy litewski, kanclerz wielki litewski, ordynat na Klecku.
• Bogusław Radziwiłł (1620-1669) – książę Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, wielokrotny poseł, chorąży, koniuszy wielki litewski, generalny namiestnik Prus Książęcych.
• Janusz Radziwiłł (1612-1655)- hetman wielki litewski, wojewoda wileński, starosta generalny żmudzki, hetman polny litewski.

Pokolenie 9

• Jan Mikołaj Radziwiłł (1681-1729) – ordynat klecki, krajczy litewski, wojewoda nowogródzki.
• Mikołaj Faustyn Radziwiłł (1688-1746 – miecznik litewski, wojewodą nowogrodzki.
• Karol Stanisław Radziwiłł (1669-1719) – kanclerz wielki litewski.
• Stanisław Kazimierz Radziwiłł (1648-1690) – stolnik litewski, ordynat na Klecku, marszałek wielki litewski.
• Jerzy Józef Radziwiłł (1668-1689) – VII ordynat na Nieświeżu, podczaszy litewski, wojewoda trocki, właściciel Białej.

Pokolenie 10

• Albrecht Radziwiłł (1717-1790) – starosta rzeczycki.
• Michał Kazimierz Radziwiłł Rybeńko (1702-1762) – hetman wielki litewski, hetman polny litewski, wojewoda wileński, wojewoda trocki, IX ordynat nieświeski, VIII ordynat ołycki, VI pan na Białej.
• Hieronim Florian Radziwiłł (1715-1760) – podczaszy litewski, chorąży wielki litewski, V pan na Białej.
• Udalryk Krzysztof Radziwiłł (1712-1770) – pisarz polski.
• Jerzy Radziwiłł (1721-1754) – wojewoda nowogródzki.
• Stanisław Radziwiłł (1722-1787) – poseł, krajczy i podkomorzy litewski.
• Marcin Mikołaj Radziwiłł (1705-1782) – krajczy litewski.

Pokolenie 11

• Karol Stanisław Radziwiłł Panie Kochanku (1734-1790) – wojewoda wileński i starosta lwowski, X ordynat nieświeski, VIII ordynat ołycki, VII pan na Białej.
• Michał Hieronim Radziwiłł (1744-1831) – wojewoda wileński.
• Józef Mikołaj Radziwiłł (1736-1813) – wojewoda trocki, kasztelan trocki, wojewoda miński, pisarz wielki litewski.
• Anna Olimpia Mostowska z domu Radziwiłł – data urodzin nieznana, data śmierci: 1810 lub 1811 – powieściopisarka.
• Antoni Mikołaj Radziwiłł (1741-1778) – kanonik wileński, referendarz wielki koronny, sekretarz wielki koronny.
• Hieronim Wincenty Radziwiłł (1759-1786) – podkomorzy wielki litewski, poseł, ordynat na Klecku.
• Mikołaj Radziwiłł (1748-1811) - szef Regimentu Gwardii Konnej Wielkiego Księstwa Litewskiego.
• Mateusz Radziwiłł (1768 - 1818), generał armii carskiej, tajny radca stanu.

Pokolenie 12

• Dominik Hieronim Radziwiłł (1786-1813) – ordynat na Nieświeżu i Ołyce, pułkownik wojsk polskich.
• Antoni Henryk Radziwiłł (1775-1833) – polityk, kompozytor, namiestnik Wielkiego Księstwa Poznańskiego.
• Michał Gedeon Radziwiłł (1778-1850) – książę, generał, Wódz Naczelny w czasie powstania listopadowego.
• Maciej Radziwiłł (1749/1750-1800) – kasztelan wileński, kompozytor.
• Maciej Radziwiłł (1791-1849).

Pokolenie 13

• Wilhelm Paweł Radziwiłł (1797-1870) – generał pruski, trzynasty ordynat na Nieświeżu.
• Eliza Radziwiłłówna (1803-1834) – pierwsza miłość cesarza niemieckiego Wilhelma I
• Bogusław Fryderyk Radziwiłł (1809-1873) – generał pruski.
• Maciej Józef Radziwiłł (1842-1907) – ziemianin.
• Stefania Radziwiłł (1809–1832).
• Karol Andrzej Radziwiłł (1821-1886) – ziemianin.
• Leon Hieronim Radziwiłł (1808-1885) – dziesiąty ordynat na Klecku, fligel – adiutant carski, generał rosyjski.

Pokolenie 14

• Antoni Wilhelm Radziwiłł (1833-1904) – czternasty ordynat na Nieświeżu, jedenasty ordynat na Klecku, generał pruski.
• Izabella Róża Radziwiłłowa z domu Radziwiłł (1888-1968) – naczelna siostra maltańskiego Korpusu Sanitarnego, działaczka społeczna.
• Edmund Radziwiłł (1842-1895) – ksiądz, poseł do parlamentu niemieckiego, publicysta.
• Ferdynand Radziwiłł (1834-1926) – polski polityk.
• Franciszek Pius Radziwiłł (1878-1944) – działacz polityczny, naczelnik Milicji Miejskiej w Warszawie, członek Tymczasowej Rady Stanu.
• Maciej Mikołaj Radziwiłł (1873-1920) – ziemianin, działacz gospodarczy i polityczny.
• Michał Piotr Radziwiłł (1853-1903) – ziemianin, filantrop.

Pokolenie 15

• Stanisław Wilhelm Radziwiłł (1880-1920), dwunasty ordynat na Dawigródku, porucznik pruski, później rosyjski, rotmistrz kawalerii polskiej, adiutant marszałka Józefa Piłsudskiego.
• Janusz Franciszek Radziwiłł (1880-1967) – polityk konserwatywny, dyplomata, zwierzchnik Polskiego Związku Kawalerów Maltańskich.
• Krzysztof Mikołaj Radziwiłł (1898-1986) – działacz polityczny, senator, poseł na Sejm Ustawodawczy.
• Michał Radziwiłł Rudy (1870-1954) – IV ordynat na Przygodzicach.
• Konstanty Mikołaj Radziwiłł (1902-1944) – ziemianin, oficer Armii Krajowej.
• Hieronim Mikołaj Radziwiłł (1885-1945) – właściciel dóbr Balice koło Krakowa.
• Konstanty Radziwiłł (1873-1944/1945) – ziemianin, polityk konserwatywny.
• Leon Konstanty Radziwiłł (1880-1927) – oficer armii francuskiej.
• Artur Radziwiłł (1901-1939) – dziedzic Rytwian, porucznik Wojska Polskiego.
• Maciej Radziwiłł (1905-1994)

Pokolenie 16

• Konstanty Radziwiłł syn Konstantego (ur. 1913-1989)
• Albrecht Antoni Wilhelm Radziwiłł (1885-1935) – walczył w 12. Pułku Ułanów Podolskich i 10. Pułku Ułanów Litewskich, wiceprezes Związku Obrońców Kresów Wschodnich, działacz społeczny.
• Karol Mikołaj Radziwiłł (1886-1968) – major, uczestnik I i II wojny światowej, zwierzchnik Wielkiego Przeoratu Polski Rycerskiego i Szpitalnego Zakonu Św. Łazarza z Jerozolimy, działacz społeczny.
• Anna Radziwiłł (1939-2009) – senator RP, wiceminister edukacji narodowej.
• Stanisław Albrecht Radziwiłł (1914-1976)
• Edmund Ferdynand Radziwiłł (1906-1971) – ziemianin, działacz gospodarczy i społeczny, porucznik Armii Krajowej, czternasty ordynat na Ołyce, ordynat na Dawigródku, rotmistrz Wojska Polskiego.
• Izabela Róża z Radziwiłłów (1915-1996).

Pokolenie 17

• Anthony Radziwill (1959-1999) – amerykański twórca telewizyjny i filmowiec, dziennikarz.
• Krzysztof Konstanty Radziwiłł (ur. 1958) – zwierzchnik Polskiej Komandorii Rycerskiego i Szpitalnego Zakonu Św. Łazarza z Jerozolimy.
• Konstanty Radziwiłł (ur. 1958) – prezes Naczelnej Izby Lekarskiej.
• Dominik Radziwiłł (ur. 1965) – wiceminister finansów

Zobacz też

• Ordynacje Radziwiłłów
• Ordynacja Przygodzicka Radziwiłłów
• Ordynacja Dawidgródecka Radziwiłłów
• Ościkowicze

Linki zewnętrzne

• The Radziwill Family (en)
• Radziwiłłowie herbu Trąby (książka w formacie PDF)
• Archiwum domu Radziwiłłów, (Scriptores Rerum Polonicarum, t. VIII)
• Archiwalia związane z rodem Radziwiłłów