Serbski Kościół Prawosławny: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
→‎Pod panowaniem tureckim: drobne merytoryczne
Linia 59: Linia 59:
Po opanowaniu ziem serbskich przez Turków Patriarchat Serbski został nieoficjalnie zlikwidowany, następnie w 1557 zalegalizowany ponownie<ref name="com234"/>. Część monasterów i cerkwi Kościoła została zamknięta, zaadaptowana na [[meczet]]y lub zniszczona, prawosławni Serbowie byli represjami nakłaniani do przyjęcia [[islam]]u<ref name="kal188">{{cytuj pismo | tytuł = Patriarchat Serbski| czasopismo = Kalendarz Prawosławny| wolumin = 2003| strony = 188| wydawca = Warszawska Metropolia Prawosławna| miejsce = Warszawa| issn = 1425-2171}}</ref><ref name="com235">{{cytuj książkę | autor = red. K. Parry| tytuł = The Blackwell Companion to Eastern Christianity| wydawca = Blackwell Publishing| miejsce = Victoria| rok = 2007| strony = 235| isbn = 978-0-631-23423-4}}</ref>. W 1594 pod [[Belgrad]]em władze tureckie spaliły [[relikwie]] św. Sawy<ref name="kal188"/>. Duchowni prawosławni byli zaangażowani w serbski ruch narodowowyzwoleńczy, stąd w 1776 Patriarchat Serbski został ponownie zlikwidowany i podporządkowany Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu. Biskupi serbscy zostali usunięci z katedr i zastąpieni duchownymi greckimi. Język [[koine]] został również wprowadzony na stałe do praktyki liturgicznej<ref name="com234"/>.
Po opanowaniu ziem serbskich przez Turków Patriarchat Serbski został nieoficjalnie zlikwidowany, następnie w 1557 zalegalizowany ponownie<ref name="com234"/>. Część monasterów i cerkwi Kościoła została zamknięta, zaadaptowana na [[meczet]]y lub zniszczona, prawosławni Serbowie byli represjami nakłaniani do przyjęcia [[islam]]u<ref name="kal188">{{cytuj pismo | tytuł = Patriarchat Serbski| czasopismo = Kalendarz Prawosławny| wolumin = 2003| strony = 188| wydawca = Warszawska Metropolia Prawosławna| miejsce = Warszawa| issn = 1425-2171}}</ref><ref name="com235">{{cytuj książkę | autor = red. K. Parry| tytuł = The Blackwell Companion to Eastern Christianity| wydawca = Blackwell Publishing| miejsce = Victoria| rok = 2007| strony = 235| isbn = 978-0-631-23423-4}}</ref>. W 1594 pod [[Belgrad]]em władze tureckie spaliły [[relikwie]] św. Sawy<ref name="kal188"/>. Duchowni prawosławni byli zaangażowani w serbski ruch narodowowyzwoleńczy, stąd w 1776 Patriarchat Serbski został ponownie zlikwidowany i podporządkowany Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu. Biskupi serbscy zostali usunięci z katedr i zastąpieni duchownymi greckimi. Język [[koine]] został również wprowadzony na stałe do praktyki liturgicznej<ref name="com234"/>.


Z powodu różnej sytuacji politycznej ziem zamieszkiwanych przez Serbów terytorium Patriarchatu Serbskiego w XVIII i XIX wieku obok podległych Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu powstały autonomiczne [[Metropolia Czarnogóry i Przymorza|Metropolia Czarnogórska]] (w Czarnogórze), [[Metropolia Karłowicka]] (zrzeszająca prawosławnych Serbów w Austrii, a następnie Austro-Węgrzech) oraz półautonomiczne struktury na ziemiach macedońskich i chorwackich<ref name="com235"/>.
Z powodu różnej sytuacji politycznej ziem zamieszkiwanych przez Serbów terytorium Patriarchatu Serbskiego w XVIII i XIX wieku obok podległych Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu powstały autonomiczne [[Metropolia Czarnogóry i Przymorza|Metropolia Czarnogórska]] (w Czarnogórze), [[Metropolia karłowicka|Metropolia Karłowicka]] (zrzeszająca prawosławnych Serbów w Austrii, a następnie Austro-Węgrzech) oraz półautonomiczne struktury na ziemiach macedońskich i chorwackich<ref name="com235"/>. [[Metropolia belgradzka (prawosławna)|Metropolia belgradzka]] posiadała od 1831 status autonomiczny i ponownie była zarządzana przez duchownych narodowości serbskiej<ref>R. Popović,''Serbian Orthodox Church in History'', Academy of Serbian Orthodox Church for Fine Arts and Conservation, Belgrade 2013, s. 55.</ref>.


=== W niezależnej Serbii i w Jugosławii ===
=== W niezależnej Serbii i w Jugosławii ===
W 1878, w związku z odzyskaniem niepodległości przez Serbię, patriarcha konstantynopolitański [[Joachim III (patriarcha Konstantynopola)|Joachim III]] nadał autokefalię Serbskiemu Kościołowi Prawosławnemu w granicach Serbii, bez włączenia do niego serbskich eparchii w [[Austro-Węgry|Austro-Węgrzech]], gdzie nadal działała Metropolia Karłowicka, i w [[Czarnogóra|Czarnogórze]]. Patriarchat Serbski dzielił się wówczas na 21 eparchii oraz prowadził struktury zamiejscowe w [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]] i [[Kanada|Kanadzie]]<ref>{{cytuj pismo | tytuł = Patriarchat Serbski| czasopismo = Kalendarz Prawosławny| wolumin = 2003| strony = 188-189| wydawca = Warszawska Metropolia Prawosławna| miejsce = Warszawa| issn = 1425-2171}}</ref>. Do zjednoczenia serbskich administratur doszło po powstaniu [[Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców|Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców]]. 30 sierpnia 1920 w Sremskich Karlovcach ogłoszono odnowienie Patriarchatu w nowych granicach. Patriarchą serbskim został [[Dymitr (patriarcha Serbii)|Dymitr (Pavlović)]], dotąd metropolita belgradzki<ref name="kal189">{{cytuj pismo | tytuł = Patriarchat Serbski| czasopismo = Kalendarz Prawosławny| wolumin = 2003| strony = 189| wydawca = Warszawska Metropolia Prawosławna| miejsce = Warszawa| issn = 1425-2171}}</ref>, który przyjął tytuł ''arcybiskupa Peci, metropolity belgradzko-karłowackiego, patriarchy Serbii''<ref name="com236">{{cytuj książkę | autor = red. K. Parry| tytuł = The Blackwell Companion to Eastern Christianity| wydawca = Blackwell Publishing| miejsce = Victoria| rok = 2007| strony = 236| isbn = 978-0-631-23423-4}}</ref>.
W 1878, w związku z odzyskaniem niepodległości przez Serbię, patriarcha konstantynopolitański [[Joachim III (patriarcha Konstantynopola)|Joachim III]] nadał autokefalię Serbskiemu Kościołowi Prawosławnemu w granicach Serbii (metropolii belgradzkiej), bez włączenia do niego serbskich eparchii w [[Austro-Węgry|Austro-Węgrzech]], gdzie nadal działała Metropolia Karłowicka, i w [[Czarnogóra|Czarnogórze]]. Patriarchat Serbski dzielił się wówczas na 21 eparchii oraz prowadził struktury zamiejscowe w [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]] i [[Kanada|Kanadzie]]<ref>{{cytuj pismo | tytuł = Patriarchat Serbski| czasopismo = Kalendarz Prawosławny| wolumin = 2003| strony = 188-189| wydawca = Warszawska Metropolia Prawosławna| miejsce = Warszawa| issn = 1425-2171}}</ref>. Do zjednoczenia serbskich administratur doszło po powstaniu [[Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców|Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców]]. 30 sierpnia 1920 w Sremskich Karlovcach ogłoszono odnowienie Patriarchatu w nowych granicach. Patriarchą serbskim został [[Dymitr (patriarcha Serbii)|Dymitr (Pavlović)]], dotąd metropolita belgradzki<ref name="kal189">{{cytuj pismo | tytuł = Patriarchat Serbski| czasopismo = Kalendarz Prawosławny| wolumin = 2003| strony = 189| wydawca = Warszawska Metropolia Prawosławna| miejsce = Warszawa| issn = 1425-2171}}</ref>, który przyjął tytuł ''arcybiskupa Peci, metropolity belgradzko-karłowackiego, patriarchy Serbii''<ref name="com236">{{cytuj książkę | autor = red. K. Parry| tytuł = The Blackwell Companion to Eastern Christianity| wydawca = Blackwell Publishing| miejsce = Victoria| rok = 2007| strony = 236| isbn = 978-0-631-23423-4}}</ref>.


=== II wojna światowa. Funkcjonowanie Kościoła w Jugosławii i po jej upadku ===
=== II wojna światowa. Funkcjonowanie Kościoła w Jugosławii i po jej upadku ===

Wersja z 11:31, 27 mar 2017

{{{nazwa}}}
Ilustracja
Państwo

Serbia, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Słowenia, Macedonia

Siedziba

Belgrad

Data powołania

1219
1878 – ponowna autokefalia

Wyznanie

prawosławne

Kościół

Cerkiew prawosławna

Sobór

św. Michała Archanioła w Belgradzie

Patriarcha

Ireneusz

Dane statystyczne (2007)
Liczba wiernych

11,5 mln

Liczba kapłanów

1900

Liczba osób zakonnych

1230

Liczba diecezji

46

Liczba parafii

3500

Liczba klasztorów

204

Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Serbski Kościół Prawosławny (serb. Српска православна црква), także Patriarchat Serbski – jeden z kanonicznych Kościołów prawosławnych, obejmujący swoją jurysdykcją parafie prawosławne na terenie Serbii. W dyptychu lokalnych autokefalicznych cerkwi prawosławnych wymieniany na miejscu 6. według dyptychu greckiego, a na miejscu 7. według dyptychu rosyjskiego. Spowodowane jest to różnymi terminami uznania autokefalii przez Konstantynopol i Moskwę.

Od 23 stycznia 2010 zwierzchnikiem Serbskiego Kościoła Prawosławnego jest patriarcha Ireneusz, któremu przysługuje tytuł: Jego Świątobliwość arcybiskup Peci, metropolita belgradzko-karłowicki, patriarcha serbski.

Historia

Początki

Święty Sawa

Według kościelnej tradycji pierwszymi misjonarzami chrześcijańskimi na Bałkanach był apostoł Andrzej i św. Paweł oraz jego uczeń Tytus[1]. Ostateczne umocnienie obecności chrześcijaństwa na tym obszarze miało miejsce po misji Cyryla i Metodego oraz wskutek działalności misjonarzy z Bizancjum[1]. Po oficjalnym chrzcie Serbów, jaki miał miejsce za panowania Mutimira (w 879 lub 880), na zamieszkiwanym przez nich terytorium powstały pierwsze eparchie Patriarchatu Konstantynopolitańskiego[2]. Po podbojach Symeona I Wielkiego struktury te stały się częścią Bułgarskiego Kościoła Prawosławnego[1]. Z kolei po klęsce Bułgarów w wojnach z Bizancjum za czasów cesarza Bazylego Bułgarobójcy ponownie włączono je do Patriarchatu Konstantynopolitańskiego[1]. Językiem liturgicznym Kościoła na terytorium serbskim był język cerkiewnosłowiański[3].

Uzyskanie autokefalii

Decydujące znaczenie dla historii Kościoła miało panowanie dynastii Nemaniczów. Pierwszy z dynastii Stefan Nemania wspierał rozwój Kościoła wschodniego na rządzonym przez siebie terytorium[4]. Jego następca, Stefan Pierwszy Koronowany, w 1219 uzyskał zgodę (potwierdzoną w 1229) Patriarchatu Konstantynopolitańskiego na powstanie autokefalicznego Serbskiego Kościoła Prawosławnego kierowanego przez arcybiskupów. Pierwszym zwierzchnikiem Cerkwi serbski został młodszy brat Stefana, Sawa[5]. Kierował on Kościołem serbskim przez czternaście lat[5], przyczyniając się do utrwalenia tradycji ścisłej współpracy świeckich i kościelnych władz Serbii[6]. Pierwszą siedzibą arcybiskupów był monaster Žiča[7]. Po swojej śmierci Sawa stał się najbardziej czczonym w Serbii świętym[8].

W 1346, po przyjęciu przez Stefana Urosza IV Duszana tytułu cara, Kościół serbski stał się patriarchatem[9]. Decyzję tę ogłoszono na soborze w Skopje w obecności delegatów monasterów Athosu, zwierzchników Bułgarskiego Kościoła Prawosławnego i Arcybiskupstwa Ochrydzkiego, bez porozumienia z patriarchą Konstantynopola. Stąd patriarcha Kalikst w 1352 uznał Serbski Kościół Prawosławny za niekanoniczny i zmienił tę decyzję w roku następnym, po rozmowach z reprezentantami nowego patriarchatu[10].

Pod panowaniem tureckim

Po opanowaniu ziem serbskich przez Turków Patriarchat Serbski został nieoficjalnie zlikwidowany, następnie w 1557 zalegalizowany ponownie[9]. Część monasterów i cerkwi Kościoła została zamknięta, zaadaptowana na meczety lub zniszczona, prawosławni Serbowie byli represjami nakłaniani do przyjęcia islamu[11][12]. W 1594 pod Belgradem władze tureckie spaliły relikwie św. Sawy[11]. Duchowni prawosławni byli zaangażowani w serbski ruch narodowowyzwoleńczy, stąd w 1776 Patriarchat Serbski został ponownie zlikwidowany i podporządkowany Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu. Biskupi serbscy zostali usunięci z katedr i zastąpieni duchownymi greckimi. Język koine został również wprowadzony na stałe do praktyki liturgicznej[9].

Z powodu różnej sytuacji politycznej ziem zamieszkiwanych przez Serbów terytorium Patriarchatu Serbskiego w XVIII i XIX wieku obok podległych Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu powstały autonomiczne Metropolia Czarnogórska (w Czarnogórze), Metropolia Karłowicka (zrzeszająca prawosławnych Serbów w Austrii, a następnie Austro-Węgrzech) oraz półautonomiczne struktury na ziemiach macedońskich i chorwackich[12]. Metropolia belgradzka posiadała od 1831 status autonomiczny i ponownie była zarządzana przez duchownych narodowości serbskiej[13].

W niezależnej Serbii i w Jugosławii

W 1878, w związku z odzyskaniem niepodległości przez Serbię, patriarcha konstantynopolitański Joachim III nadał autokefalię Serbskiemu Kościołowi Prawosławnemu w granicach Serbii (metropolii belgradzkiej), bez włączenia do niego serbskich eparchii w Austro-Węgrzech, gdzie nadal działała Metropolia Karłowicka, i w Czarnogórze. Patriarchat Serbski dzielił się wówczas na 21 eparchii oraz prowadził struktury zamiejscowe w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie[14]. Do zjednoczenia serbskich administratur doszło po powstaniu Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. 30 sierpnia 1920 w Sremskich Karlovcach ogłoszono odnowienie Patriarchatu w nowych granicach. Patriarchą serbskim został Dymitr (Pavlović), dotąd metropolita belgradzki[15], który przyjął tytuł arcybiskupa Peci, metropolity belgradzko-karłowackiego, patriarchy Serbii[16].

II wojna światowa. Funkcjonowanie Kościoła w Jugosławii i po jej upadku

Mikołaj (Velimirović)

Po powstaniu w 1941 Niezależnego Państwa Chorwackiego prawosławni Serbowie stali się ofiarami gwałtownych represji ze strony chorwackich nacjonalistów. Kilku hierarchów Serbskiego Kościoła Prawosławnych (metropolita Dabaru i Bośni Piotr, metropolita Zagrzebia Dosyteusz, biskup banjalucki Platon, biskup górnokarłowicki Sawa) zostało zamordowanych[15]. Władze chorwackie zainicjowały powstanie rozłamowego Chorwackiego Kościoła Prawosławnego, który działał do upadku Niezależnego Państwa Chorwackiego w 1945[17].

W socjalistycznej Jugosławii państwo i Kościół zostały oddzielone, zaś rola Patriarchatu Serbskiego w życiu społecznych gwałtownie spadła. Władze Jugosławii wymusiły powstanie autokefalicznego Kościoła prawosławnego w Macedonii, którego kanoniczności nie uznał Serbski Kościół Prawosławny. Nigdy nie podjęły jednak próby całkowitej likwidacji Kościoła prawosławnego w kraju[16] (prawosławni stanowili najliczniejszą grupę wyznaniową w wielowyznaniowej Jugosławii[15]). W pierwszych latach istnienia socjalistycznej Jugosławii Serbski Kościół Prawosławny cieszył się znaczną niezależnością. Do lat 70. wysokie urzędy w hierarchii cerkiewnej mogli piastować duchowni niebędący zwolennikami władz, jednak ich publiczne wystąpienia były ograniczane zarówno przez władze, jak i przez Synod Kościoła[18].

Od lat 80. XX wieku Serbski Kościół Prawosławny mógł prowadzić działalność duszpasterską w sposób nieskrępowany i ponownie silnie zaangażował się w życie publiczne, propagując m.in. idee serbskiego nacjonalizmu (świętosawie)[19]. Był to wynik sojuszu między Cerkwią a tymi działaczami partyjnymi i państwowymi, którzy skłaniali się ku odrzuceniu jugoslawizmu na rzecz nacjonalizmu serbskiego, a zatem – zastąpienia komunizmu ideologią narodową opartą na prawosławiu[18]. W teologii serbskiej dominującą pozycję przejęli zwolennicy i kontynuatorzy myśli biskupa Mikołaja (Velimirovicia) oraz mnicha Justyna (Popovicia), głoszący zdecydowaną krytykę materializmu, zachodnioeuropejskiego humanizmu, islamu i ruchu ekumenicznego, przedstawiający Kościół prawosławny jako nieodłączną część serbskiej tożsamości narodowej i zarazem moralny drogowskaz dla wszystkich Serbów[20]. Pogląd ten dominował w myśli Kościoła w okresie wojen bałkańskich[21].

W okresie wojen bałkańskich (zwłaszcza wojny w Kosowie) Kościół poniósł znaczne straty materialne, tracąc szereg zniszczonych świątyń i klasztorów[22].

Patriarcha Serbii

 Osobny artykuł: Patriarcha Serbii.

Struktura administracyjna

Mapa podziału administracyjnego Serbskiego Kościoła Prawosławnego
Patriarcha serbski Ireneusz
Katedra w Kotorze z flagą Serbskiego Kościoła Prawosławnego

Serbski Kościół Prawosławny obejmuje terytorium Serbii (z Kosowem), Czarnogóry, Chorwacji, Słowenii, Macedonii oraz Bośni i Hercegowiny[22]. Posiada również parafie w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Francji, Niemczech, RPA, Austrii, Belgii, Australii, Wielkiej Brytanii, Szwecji, Nowej Zelandii, Szwajcarii, we Włoszech i na Węgrzech[23]. Dzieli się na następujące eparchie[24]:

Na terytorium Macedonii działa Arcybiskupstwo Ochrydzkie – autonomiczny Kościół podlegający Patriarchatowi Serbskiemu; jego zwierzchnikiem jest metropolita Jan (Wraniszkowski).

Serbski Kościół Prawosławny liczył w 2007 r. 3500 parafii obsługiwanych przez 1900 kapłanów. W 204 monasterach przebywało 230 mnichów i tysiąc mniszek[22].

Linki zewnętrzne

  1. ↑ a b c d Patriarchat Serbski. „Kalendarz Prawosławny”. 2003, s. 194. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna. ISSN 1425-2171. 
  2. ↑ red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 232. ISBN 978-0-631-23423-4.
  3. ↑ red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 232-233. ISBN 978-0-631-23423-4.
  4. ↑ Felczak W., Wasilewski T.: Historia Jugosławii. Wrocław: Ossolineum, 1985, s. 108. ISBN 83-04-01638-9.
  5. ↑ a b Felczak W., Wasilewski T.: Historia Jugosławii. Wrocław: Ossolineum, 1985, s. 111. ISBN 83-04-01638-9.
  6. ↑ D. Gil: Prawosławie Historia Naród. Miejsce kultury duchowej w serbskiej tradycji i współczesności. Kraków: Wydacnitwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, s. 25. ISBN 83-233-1951-0.
  7. ↑ Mitchell L.: Serbia. Warszawa: G+J RBA, 2008, s. 198. ISBN 978-83-60006-71-9.
  8. ↑ D. Gil: Prawosławie Historia Naród. Miejsce kultury duchowej w serbskiej tradycji i współczesności. Kraków: Wydacnitwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, s. 20-21. ISBN 83-233-1951-0.
  9. ↑ a b c red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 234. ISBN 978-0-631-23423-4.
  10. ↑ Patriarchat Serbski. „Kalendarz Prawosławny”. 2003, s. 187-188. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna. ISSN 1425-2171. 
  11. ↑ a b Patriarchat Serbski. „Kalendarz Prawosławny”. 2003, s. 188. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna. ISSN 1425-2171. 
  12. ↑ a b red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 235. ISBN 978-0-631-23423-4.
  13. ↑ R. Popović,Serbian Orthodox Church in History, Academy of Serbian Orthodox Church for Fine Arts and Conservation, Belgrade 2013, s. 55.
  14. ↑ Patriarchat Serbski. „Kalendarz Prawosławny”. 2003, s. 188-189. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna. ISSN 1425-2171. 
  15. ↑ a b c Patriarchat Serbski. „Kalendarz Prawosławny”. 2003, s. 189. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna. ISSN 1425-2171. 
  16. ↑ a b red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 236. ISBN 978-0-631-23423-4.
  17. ↑ Српски расколници прослављају усташе као свештеномученике
  18. ↑ a b R. Zenderowski, Religia a tożsamość narodowa a nacjonalizm w Europie Środkowo-Wschodniej. Między etnicyzacją religii a sakralizacją etnosu (narodu), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2011, ISBN 978-83-229-3150-0, s. 87-88.
  19. ↑ Gil D., Świętosawie a dzisiejsze oblicze kultury duchowej Serbów [w:] Przemiany w świadomości i kulturze duchowej narodów Jugosławii po 1991 roku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999, ISBN 83-223-1254-0, s.23
  20. ↑ red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 238. ISBN 978-0-631-23423-4.
  21. ↑ red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 246. ISBN 978-0-631-23423-4.
  22. ↑ a b c red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 247. ISBN 978-0-631-23423-4.
  23. ↑ red. K. Parry: The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Victoria: Blackwell Publishing, 2007, s. 228. ISBN 978-0-631-23423-4.
  24. ↑ Сербская Православная Церковь
Kanoniczne Kościoły prawosławne
Kościoły autokefaliczne
Kościoły autonomiczne
  • Kościoły oznaczone * nie są uznawane za autokefaliczne lub autonomiczne przez wszystkie inne kanoniczne struktury prawosławne.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Serbski_Kościół_Prawosławny&oldid=48910024”