Zofia Jaroszewska

Zofia Jaroszewska
	; Zofia Jaroszewska z Juliuszem Osterwą w przedstawieniu „Romans” w Teatrze Miejskim im. J. Słowackiego w Krakowie
Data i miejsce urodzenia	25 września 1902 ; Irbit
Data i miejsce śmierci	25 września 1985 ; Warszawa
Zawód	aktorka, pedagog
	Odznaczenia
	;

Zofia Jaroszewska, 1 v. Niedzielska, 2 v. Friedrich (ur. 25 września 1902 w Irbicie, zm. 25 września 1985 w Warszawie) – polska aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna, reżyser, pedagog.

Życiorys

Urodziła się 25 września 1902 w miejscowości Irbit na Uralu, ówcześnie na terenie Imperium Rosyjskiego. Ukończyła pensję Zofii Kurmanowej w Warszawie. W 1920 po zdaniu matury studiowała krótko grę na fortepianie w Konserwatorium Warszawskim, a następnie w Warszawskiej Szkole Dramatycznej (1921–1922). W 1922 ukończyła Oddział Dramatyczny przy Konserwatorium Muzycznym w Warszawie. 29 września 1923 zadebiutowała rolą Elsinoe w Irydionie Zygmunta Krasińskiego na deskach Teatru Polskiego w Wilnie. Po ukończeniu studiów pracowała w teatrach wileńskich, krakowskich i warszawskich.

W 1928 powróciła do Krakowa i do wybuchu wojny występowała na scenie Teatru im. Juliusza Słowackiego. Podczas okupacji pracowała jako urzędniczka Elektrowni Miejskiej w Krakowie. Mieszkała w Tenczynku^[1].

Po wyzwoleniu nadal występowała na scenach krakowskich: Teatru im. Juliusza Słowackiego (1945–1946, 1955–1957 i 1961–1972), Teatrów Dramatycznych (1946–1954) oraz Starego Teatru (1954–1955 i 1957–1961).

Odtwórczyni zarówno ról komediowych, jak i dramatycznych. W latach 1963–1972 wykładała w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie, od 1967 będąc profesorem PWST.

Po przejściu na emeryturę w 1972 grała jeszcze gościnnie na deskach Starego Teatru. Przed wojną zagrała w dwóch filmach, wraz z wyjazdem do Warszawy jej kontakt z filmem uległ zerwaniu. Dopiero po przejściu na emeryturę teatralną przyjęła kilka ról filmowych i telewizyjnych. Była członkiem zasłużonym ZASP-u.

Występowała również w Teatrze Telewizji, m.in. w spektaklach: Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej w reż. Lidii Zamkow jako pani Dulska (1968), Zygmunt August Stanisława Wyspiańskiego w reż. Zygmunta Hübnera jako królowa Bona (1969), Niemcy Leona Kruczkowskiego w reż. Kazimierza Dejmka jako Berta (1969), Klara i Angelika Marii Dabrowskiej w reż. Ireneusza Kanickiego jako Klara (1971) oraz w Pigmalionie George’a Bernarda Shawa w reż. Józefa Słotwińskiego jako pani Higgins (1971), a także w przedstawieniu Las Aleksandra Ostrowskiego w reż. Edwarda Dziewońskiego jako Raisa Gurmyska (1978) i Nocy listopadowej Stanisława Wyspiańskiego w reż. Andrzeja Wajdy jako Demeter (1974^[2]. – Stary Teatr, 1978 – przeniesienie spektaklu ze Starego Teatru w plener do Łazienek Królewskich, Belwederu i Starego Miasta w Warszawie, zarejestrowany przez Teatr Telewizji TVP^[3]).

Zmarła 25 września 1985 w Warszawie, pochowana na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie (sektor SC14-1-1)^[4].

Filmografia

Zazdrość (1922) – Małgorzata
Dwanaście krzeseł (1933) – zarządzająca domem sierot
Dom moich synów (1975) – Jadwiga Górecka
Lalka (serial telewizyjny) (1977) – prezesowa Zasławska:
- odc. 3. Wielkopańskie zabawy,
- odc. 6. Wiejskie rozrywki,

- odc. 8. Damy i kobiety.
Granica (1977) – Kolichowska, ciotka Elżbiety
Panny z Wilka (1979) – ciotka Wiktora
Okno (1981) – Lola

Ordery i odznaczenia

Order Sztandaru Pracy I klasy (1969)^[5]
Order Sztandaru Pracy II klasy (1959)
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1952)^[6]
Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1938)^[7]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (28 stycznia 1955)^[8]

Nagrody

Nagroda II stopnia na Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich za rolę tytułową w sztuce Konstantego Treniewa Lubow Jarowaja w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (1949)
Nagroda Państwowa II stopnia za rolę Anny Pawłowny w spektaklu Płody edukacji Lwa Tołstoja w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (1953)
Nagroda Państwowa II stopnia za działalność aktorską w minionym 10-leciu (1955)^[9]
Nagroda Miasta Krakowa za całokształt osiągnięć artystycznych (1958)
Nagroda Ministra Kultury i Sztuki za rolę Raisy Gurmyskiej w spektaklu Las Aleksandra Ostrowskiego w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (1965)
Nagroda Państwowa II stopnia za osiągnięcia aktorskie w teatrze i w telewizji (1968)
Dyplom honorowy na V Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych za rolę Dulskiej w spektaklu Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej (1968)

Przypisy

↑ Ja po prostu jestem stąd (podkrakowska.pl). [dostęp 2013-03-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)].
↑ Noc listopadowa, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia) [dostęp 2022-02-01] .
↑ Stanisław Wyspiański „Noc listopadowa” (1978). VOD TVP. [dostęp 2022-02-01]. (pol.).
↑ Cmentarz parafialny Kraków Salwator – wyszukiwarka osób pochowanych [online], krakowsalwator.artlookgallery.com [dostęp 2020-05-21] .
↑ Z okazji srebrnego jubileuszu Polski Ludowej. Dekoracja zasłużonych działaczy najwyższymi odznaczeniami. „Dziennik Polski”. Rok XXV, Nr 170 (7906), s. 1, 4, 19 lipca 1969. Kraków. [dostęp 2023-05-02].
↑ M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 606 „za zasługi dla polskiej sceny”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 103, poz. 1410 – Uchwała Rady Państwa z dnia 28 stycznia 1955 r. nr 0/245 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-05-29].

Bibliografia

Krystyna Zbijewska, Jaroszewska – legenda teatru, Oficyna Cracovia, Kraków 1996.

Linki zewnętrzne

Zofia Jaroszewska, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-10] .
Zofia Jaroszewska w bazie filmpolski.pl.
Zofia Jaroszewska w bazie Filmweb.
Zofia Jaroszewska w bazie IMDb (ang.)
Zofia Jaroszewska na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”

[1] Ja po prostu jestem stąd (podkrakowska.pl). [dostęp 2013-03-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)].

[2] Noc listopadowa, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia) [dostęp 2022-02-01] .

[3] Stanisław Wyspiański „Noc listopadowa” (1978). VOD TVP. [dostęp 2022-02-01]. (pol.).

[4] Cmentarz parafialny Kraków Salwator – wyszukiwarka osób pochowanych [online], krakowsalwator.artlookgallery.com [dostęp 2020-05-21] .

[5] Z okazji srebrnego jubileuszu Polski Ludowej. Dekoracja zasłużonych działaczy najwyższymi odznaczeniami. „Dziennik Polski”. Rok XXV, Nr 170 (7906), s. 1, 4, 19 lipca 1969. Kraków. [dostęp 2023-05-02].

[6] M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[7] M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 606 „za zasługi dla polskiej sceny”.

[8] M.P. z 1955 r. nr 103, poz. 1410 – Uchwała Rady Państwa z dnia 28 stycznia 1955 r. nr 0/245 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

[9] Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-05-29].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

1974–1980	Ludmiła Kasatkina i Małgorzata Pritulak (1974) Jadwiga Barańska, Zofia Jaroszewska i Maja Komorowska (1975) Jadwiga Jankowska-Cieślak (1977) Halina Łabonarska (1979) Dorota Stalińska (1980)
1981–1990	Mirosława Marcheluk (1981) Dorota Stalińska (1984) Ewa Błaszczyk (1985) Ewa Wiśniewska (1986) Magda Teresa Wójcik (1987) Maria Chwalibóg i Grażyna Szapołowska (1988) Krystyna Janda (1990)
1991–2000	Ryszarda Hanin (1991) Teresa Budzisz-Krzyżanowska (1992) Anna Dymna (1993) Grażyna Błęcka-Kolska i Stanisława Celińska (1994) Magdalena Cielecka (1995) Maja Komorowska (1996) Jadwiga Jankowska-Cieślak (1997) Maja Ostaszewska (1998) Katarzyna Figura (1999) Maja Ostaszewska (2000)
2001–2010	Ewa Kasprzyk i Kinga Preis (2001) Katarzyna Figura (2003) Krystyna Feldman (2004) Karolina Gruszka i Krystyna Janda (2005) Jowita Budnik (2006) Danuta Szaflarska (2007) Swietłana Chodczenkowa (2008) Agata Buzek (2009) Magdalena Boczarska (2010)
2011–2020	Roma Gąsiorowska (2011) Agnieszka Grochowska (2012) Agata Kulesza (2013) Zofia Wichłacz (2014) Agnieszka Grochowska (2015) Aleksandra Konieczna (2016) Jowita Budnik i Eliane Umuhire (2017) Grażyna Błęcka-Kolska (2018) Magdalena Boczarska (2019) Magdalena Koleśnik (2020)
2021–2030	Maria Dębska (2021) Dorota Pomykała (2022) Lena Góra (2023) Sandra Drzymalska (2024)