Spektrum autyzmu: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
red. (kolejność szablonów)
→‎Terapia: kopiuję sekcję z zespołu Aspergera
Linia 88: Linia 88:
{{Główny artykuł|Terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu}}
{{Główny artykuł|Terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu}}


=== Podejścia psychospołeczne, rehabilitacyjne i wspomagające ===
Autyzm jest nieuleczalny. Do nielicznych terapii o udowodnionej naukowo skuteczności należą interwencje behawioralne oparte m.in. na [[Stosowana analiza behawioralna|stosowanej analizie behawioralnej]] (ang. ''applied behavior analysis'')<ref>{{Cytuj |autor = Edward P. Sarafino |tytuł = Applied behavior analysis : principles and procedures for modifying behavior |data = 2012 |isbn = 9780470571521 |miejsce = Hoboken, NJ |wydawca = Wiley |oclc = 714727869 |dostęp = z}}</ref> oraz terapia poznawczo-behawioralna. Z zamiarem złagodzenia skutków spektrum autyzmu stosuje się: dietę eliminacyjną (bez [[gluten]]u i [[kazeina|kazeiny]]) – chociaż brak jest badań klinicznych potwierdzających jej skuteczność<ref>{{Cytuj |autor = Salvador Marí-Bauset, Itziar Zazpe, Amelia Mari-Sanchis, Agustín Llopis-González, María Morales-Suárez-Varela |tytuł = Evidence of the gluten-free and casein-free diet in autism spectrum disorders: a systematic review |czasopismo = Journal of Child Neurology |data = 2014-12 |issn = 1708-8283 |wolumin = 29 |numer = 12 |s = 1718–1727 |doi = 10.1177/0883073814531330 |pmid = 24789114 |dostęp = z}}</ref>, a diety eliminacyjne noszą ryzyko niedożywienia i osteoporozy<ref>{{Cytuj |autor = Midge Kirby, Elaine Danner |tytuł = Nutritional deficiencies in children on restricted diets |czasopismo = Pediatric Clinics of North America |data = 2009-10 |issn = 1557-8240 |wolumin = 56 |numer = 5 |s = 1085–1103 |doi = 10.1016/j.pcl.2009.07.003 |pmid = 19931065 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Mary L. Hediger, Lucinda J. England, Cynthia A. Molloy, Kai F. Yu, Patricia Manning-Courtney |tytuł = Reduced bone cortical thickness in boys with autism or autism spectrum disorder |czasopismo = Journal of Autism and Developmental Disorders |data = 2008-5 |issn = 0162-3257 |wolumin = 38 |numer = 5 |s = 848–856 |doi = 10.1007/s10803-007-0453-6 |pmid = 17879151 |dostęp = z}}</ref>. Znaczną popularnością cieszy się tzw. terapia integracji sensorycznej (SI), opracowana w latach 70. przez Jean Ayres, jednakże wyniki badań klinicznych przeprowadzone w ostatnich 40 latach nie pozwalają na uznanie tej metody za skuteczną<ref>{{Cytuj |autor = Russell Lang, Mark O’Reilly, Olive Healy, Mandy Rispoli, Helena Lydon |tytuł = Sensory integration therapy for autism spectrum disorders: a systematic review |czasopismo = Research in Autism Spectrum Disorders |data = 2012-7 |wolumin = 6 |numer = 3 |s = 1004–1018 |doi = 10.1016/j.rasd.2012.01.006 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Jane Case-Smith, Lindy L. Weaver, Mary A. Fristad |tytuł = A systematic review of sensory processing interventions for children with autism spectrum disorders |czasopismo = Autism: The International Journal of Research and Practice |data = 2015-2 |issn = 1461-7005 |wolumin = 19 |numer = 2 |s = 133–148 |doi = 10.1177/1362361313517762 |pmid = 24477447 |dostęp = z}}</ref>. Przynajmniej dwa towarzystwa medyczne (American Academy of Pediatrics<ref>{{Cytuj |autor = Section On Complementary And Integrative Medicine, Council on Children with Disabilities, American Academy of Pediatrics, Michelle Zimmer, Larry Desch |tytuł = Sensory integration therapies for children with developmental and behavioral disorders |czasopismo = Pediatrics |data = 2012-6 |issn = 1098-4275 |wolumin = 129 |numer = 6 |s = 1186–1189 |doi = 10.1542/peds.2012-0876 |pmid = 22641765 |url = https://pediatrics.aappublications.org/content/129/6/1186 |dostęp = o}}</ref> i brytyjskie College of Occupational Therapists) przestrzegają przed stosowaniem SI.
Terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu, ma charakter kompleksowy i interdyscyplinarny. U dzieci, oddziaływania, opierają się na zasadach terapii [[Psychoterapia behawioralna|behawioralnej]] (np. [[Stosowana analiza behawioralna|stosowanej analizie behawioralnej]], SAZ), uwzględniają również ustalenia [[Psychologia rozwoju człowieka|psychologii rozwojowej]], kładą nacisk na dostarczanie interwencji w naturalnych warunkach i rozwój umiejętności związanych z interakcjami społecznymi. Podejścia te, zgrupowane pod nazwą [[Terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu#Naturalistyczne interwencje rozwojowo-behawioralne|naturalistycznych interwencji rozwojowo-behawioralnych]] ({{Ang.|naturalistic developmental behavioral interventions}}, NDBI). W wypadku małych dzieci, wskazany jest udział rodziców w terapii; u starszych – pośredniczyć mogą rówieśnicy<ref name=":105">{{Cytuj |autor = NICE |tytuł = Autism spectrum disorder in under 19s: support and management |data = 2013 |opis = [CG 170] |miejsce = London |wydawca = National Institute for Health and Care Excellence |url = https://www.nice.org.uk/guidance/CG170 |dostęp = o}}</ref><ref name=":2">{{Cytuj |autor = Catherine Lord, Mayada Elsabbagh, Gillian Baird, Jeremy Veenstra-Vanderweele |tytuł = Autism spectrum disorder |czasopismo = The Lancet |data = 2018-08 |wolumin = 392 |numer = 10146 |s = 508–520 |doi = 10.1016/S0140-6736(18)31129-2 |pmid = 30078460 |dostęp = z}}</ref><ref name=":144">{{Cytuj |autor = Rose E. Nevill, Luc Lecavalier, Elizabeth A. Stratis |tytuł = Meta-analysis of parent-mediated interventions for young children with autism spectrum disorder |czasopismo = Autism: The International Journal of Research and Practice |data = 02 2018 |issn = 1461-7005 |wolumin = 22 |numer = 2 |s = 84–98 |doi = 10.1177/1362361316677838 |pmid = 29490483 |dostęp = z}}</ref><ref name=":19">{{Cytuj |autor = Yoshiyuki Tachibana, Celine Miyazaki, Erika Ota, Rintaro Mori, Yeonhee Hwang |tytuł = A systematic review and meta-analysis of comprehensive interventions for pre-school children with autism spectrum disorder (ASD) |czasopismo = [[PLOS ONE]] |data = 2017-12-06 |issn = 1932-6203 |wolumin = 12 |numer = 12 |doi = 10.1371/journal.pone.0186502 |pmid = 29211740 |pmc = PMC5718481 |url = https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0186502 |dostęp = o}}</ref>. Starsze, wysoko-funkcjonujące dzieci i młodzież, mogą korzystać z treningów umiejętności społecznych<ref name=":02">{{Cytuj |autor = Amy S. Weitlauf, Melissa L. McPheeters, Brittany Peters, Nila Sathe, Rebekah Travis |tytuł = Therapies for children with autism spectrum disorder: behavioral interventions – update |data = 2014 |opis = AHRQ Comparative Effectiveness Reviews |miejsce = Rockville (MD) |wydawca = Agency for Healthcare Research and Quality (US) |pmid = 25210724 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK241444/pdf/Bookshelf_NBK241444.pdf |dostęp = o}}</ref><ref name=":20">{{Cytuj |autor = |tytuł = Social skills groups and autism |data = 2017-12-19 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200916193607/http://www.researchautism.net/interventions/82/social-skills-groups-and-autism}}</ref> i [[Psychoterapia poznawczo-behawioralna|terapii poznawczo-behawioralnej]] na problemy związane z [[Zaburzenia lękowe|lękiem]]<ref>{{Cytuj |autor = Lisa Weston, Joanne Hodgekins, Peter E. Langdon |tytuł = Effectiveness of cognitive behavioural therapy with people who have autistic spectrum disorders: a systematic review and meta-analysis |czasopismo = Clinical Psychology Review |data = 11 2016 |issn = 1873-7811 |wolumin = 49 |s = 41–54 |doi = 10.1016/j.cpr.2016.08.001 |pmid = 27592496 |url = https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S027273581630071X?via%3Dihub |dostęp = o}}</ref><ref name=":40">{{Cytuj |autor = |tytuł = Cognitive behavioural therapy and autism |data = 2017-10-31 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200918223946/http://www.researchautism.net/interventions/15/cognitive-behavioural-therapy-and-autism}}</ref>. Jeśli współwystępują inne zaburzenia (np. [[ADHD]], [[zaburzenia zachowania]], [[Zaparcie|zaparcia]], [[Zaburzenia depresyjne|depresja]], [[Padaczka|epilepsja]], [[zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne]], [[Cielesne zaburzenie dysmorficzne|dysmorfofobia]] czy [[zespół stresu pourazowego]]), to należy postępować zgodnie z typowymi wytycznymi leczenia dla nich. W wypadku [[Zachowania trudne|zachowań trudnych]], zalecane jest podejście behawioralne (wykorzystujące funkcjonalną analizę zachowania), choć przed przeprowadzeniem interwencji należy ocenić wpływ czynników środowiskowych oraz zaburzeń współwystępujących na zachowanie dziecka<ref name=":105" />. Dorosłym, bez znacznych trudności w nauce, zaleca się brać udział w (najlepiej) grupowych treningach umiejętności społecznych, zawodowych lub życiowych, a także terapię behawioralną przy zachowaniach trudnych<ref name=":206">{{Cytuj |autor = NICE |tytuł = Autism spectrum disorder in adults: diagnosis and management |data = 2016 |opis = [CG142] |miejsce = London |wydawca = National Institute for Health and Care Excellence |url = https://www.nice.org.uk/guidance/cg142 |dostęp = o}}</ref>.


Dowody na efektywność wspomnianych interwencji, są mieszanej jakości<ref name=":19" /><ref name=":02" /><ref name=":161">{{Cytuj |autor = Lorna French, Eilis M. M. Kennedy |tytuł = Annual research review: early intervention for infants and young children with, or at-risk of, autism spectrum disorder: a systematic review |czasopismo = Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines |data = 04 2018 |issn = 1469-7610 |wolumin = 59 |numer = 4 |s = 444–456 |doi = 10.1111/jcpp.12828 |pmid = 29052838 |url = https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jcpp.12828 |dostęp = o}}</ref><ref name=":163">{{Cytuj |autor = Emily Simonoff |tytuł = Commentary: randomized controlled trials in autism spectrum disorder: state of the field and challenges for the future |czasopismo = Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines |data = 04 2018 |issn = 1469-7610 |wolumin = 59 |numer = 4 |s = 457–459 |doi = 10.1111/jcpp.12905 |pmid = 29574736 |url = https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/jcpp.12905 |dostęp = o}}</ref>, mimo to podejścia łączące psychologię behawioralną z rozwojową, naturalistyczne metody nauki oraz włączające rodziców (i rówieśników) w proces terapeutyczny, są generalnie zalecane<ref name=":105" /><ref name=":2" /><ref name=":147">{{Cytuj |autor = S. M. Myers, C. P. Johnson, the Council on Children With Disabilities |tytuł = Management of children with autism spectrum disorders |czasopismo = Pediatrics |data = 2007-11-01 |issn = 0031-4005 |wolumin = 120 |numer = 5 |s = 1162–1182 |doi = 10.1542/peds.2007-2362 |url = http://pediatrics.aappublications.org/cgi/doi/10.1542/peds.2007-2362 |dostęp = o}}</ref>. Zwraca się jednak uwagę na potrzebę dalszych badań (szczególnie [[Strategia porównań podłużnych|podłużnych]])<ref name=":162">{{Cytuj |autor = Jonathan Green, Shruti Garg |tytuł = Annual research review: the state of autism intervention science: progress, target psychological and biological mechanisms and future prospects |czasopismo = Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines |data = 04 2018 |issn = 1469-7610 |wolumin = 59 |numer = 4 |s = 424–443 |doi = 10.1111/jcpp.12892 |pmid = 29574740 |url = https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/jcpp.12892 |dostęp = o}}</ref>. Nie jest też jasne, czy są bardziej efektywne niż inne interwencje o podobnej intensywności<ref name=":2" /><ref name=":144" /><ref name=":19" />.
Prowadzone są wczesne badania kliniczne nad skutecznością [[suramina|suraminy]] dla zwalczania objawów autystycznych<ref>{{Cytuj |autor = Robert K. Naviaux, Brooke Curtis, Kefeng Li, Jane C. Naviaux, A. Taylor Bright |tytuł = Low‐dose suramin in autism spectrum disorder: a small, phase I/II, randomized clinical trial |czasopismo = Annals of Clinical and Translational Neurology |data = 2017-05-26 |issn = 2328-9503 |wolumin = 4 |numer = 7 |s = 491–505 |doi = 10.1002/acn3.424 |pmid = 28695149 |pmc = PMCPMC5497533}}</ref>.

Dużym problemem w wypadku terapii autyzmu, jest fakt, że promowanych jest wiele interwencji o kiepskim podłożu teoretycznym, których skuteczność nie jest potwierdzona w wiarygodny sposób<ref name=":1510">{{Cytuj |autor = Bernard Metz, James A. Mulick, Eric M. Butter |redaktor = John W. Jacobson, Richard M. Foxx, James A. Mulick |rozdział = Autism: a late 20th century fad magnet |tytuł = Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice |data = 2005 |isbn = 1410611914 |miejsce = Mahwah, N.J. |wydawca = Lawrence Erlbaum Assoc |s = 237–264 |oclc = 57507545}}</ref><ref name=":4">{{Cytuj |autor = Jason C. Travers, Kevin Ayers, Richard L. Simpson, Stephen Crutchfield |redaktor = Russell Lang, Terry B. Hancock, Nirbhay N. Singh |rozdział = Fad, pseudoscientific, and controversial interventions |tytuł = Early intervention for young children with autism spectrum disorder |data = 2016 |isbn = 9783319309231 |miejsce = Cham |wydawca = Springer International Publishing |s = 257–293 |doi = 10.1007/978-3-319-30925-5_9 |dostęp = z}}</ref>. Przykładowo, zarówno teoria opisująca popularną [[Terapia integracji sensorycznej|terapię integracji sensorycznej]], jak i dowody na efektywność są słabe<ref name=":510">{{Cytuj |autor = Leonard F. Koziol, Deborah Ely Budding, Dana Chidekel |tytuł = Sensory integration, sensory processing, and sensory modulation disorders: putative functional neuroanatomic underpinnings |czasopismo = Cerebellum |data = 2011-12 |issn = 1473-4230 |wolumin = 10 |numer = 4 |s = 770–792 |doi = 10.1007/s12311-011-0288-8 |pmid = 21630084 |url = http://deborahbudding.com/wp-content/uploads/2012/08/Sensory-Integration-2011.pdf}}</ref><ref name=":186">{{Cytuj |autor = Tristram Smith, Daniel W. Mruzek, Dennis Mozingo |redaktor = Richard M. Foxx, James A. Mulick |rozdział = Sensory integration therapy |tytuł = Controversial therapies for autism and intellectual disabilities: fad, fashion, and science in professional practice |data = 2015 |data dostępu = 2019-02-28 |isbn = 9781317623823 |wydanie = 2 |opis = [podgląd z Google Books] |miejsce = New York |wydawca = Routledge |s = 247–269 |oclc = 931999200 |url = https://books.google.com/books?id=HY29CgAAQBAJ&pg=PA247}}</ref><ref name=":14">{{Cytuj |autor = Amy S. Weitlauf, Nila A. Sathe, Melissa L. McPheeters, Zachary Warren |tytuł = Interventions targeting sensory challenges in children with autism spectrum disorder – an update |data = 2017 |opis = AHRQ Comparative Effectiveness Reviews |miejsce = Rockville (MD) |wydawca = Agency for Healthcare Research and Quality (US) |pmid = 29064644 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448053/pdf/Bookshelf_NBK448053.pdf |dostęp = o}}</ref><ref name=":712">{{Cytuj |autor = |tytuł = Sensory integrative therapy and autism |data = 2018-04-12 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200928181501/http://www.researchautism.net/interventions/28/sensory-integrative-therapy-and-autism}}</ref>. W wypadku niektórych interwencji – jak [[Metoda Opcji|metody Opcji]] (Son-Rise) czy programu rozwoju relacji (RDI) – prawie nie prowadzi się badań<ref name=":133">{{Cytuj |autor = Samuel L. Odom, Brian A. Boyd, Laura J. Hall, Kara Hume |tytuł = Evaluation of comprehensive treatment models for individuals with autism spectrum disorders |czasopismo = Journal of Autism and Developmental Disorders |data = 2010-04 |issn = 0162-3257 |wolumin = 40 |numer = 4 |s = 425–436 |doi = 10.1007/s10803-009-0825-1 |pmid = 19633939 |dostęp = z}}</ref><ref name=":131">{{Cytuj |autor = Fred R. Volkmar, Lisa A. Wiesner |tytuł = Essential clinical guide to understanding and treating autism |data = 2017 |isbn = 9781119426981 |miejsce = Hoboken, New Jersey |wydawca = Wiley and Sons, Inc. |s = 271–290 |oclc = 980871599}}</ref><ref name=":16">{{Cytuj |autor = Robert LaRue |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Son-Rise program |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2013 |isbn = 9781441916976 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |s = 2939 |doi = 10.1007/978-1-4419-1698-3 |dostęp = z}}</ref><ref name=":633">{{Cytuj |autor = |tytuł = Son-Rise program and autism |data = 2017-12-19 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200922080422/http://www.researchautism.net/interventions/23/son-rise-program-and-autism}}</ref><ref name=":652">{{Cytuj |autor = |tytuł = Relationship development intervention and autism |data = 2018-10-15 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200928141037/http://www.researchautism.net/interventions/66/relationship-development-intervention-and-autism}}</ref>. Wśród popularnych metod, znajdują się nawet zdyskredytowane przez współczesną naukę (np. [[Kinezjologia edukacyjna|kinezjologia edukacyjna Dennisona]] i [[metoda Domana]])<ref name=":187">{{Cytuj |autor = Keith J. Hyatt |tytuł = Brain Gym®: building stronger brains or wishful thinking? |czasopismo = Remedial and Special Education |data = 2007-03 |issn = 0741-9325 |wolumin = 28 |numer = 2 |s = 117–124 |doi = 10.1177/07419325070280020201 |dostęp = z}}</ref><ref name=":11">{{Cytuj |autor = Scott O. Lilienfeld, Rachel Ammirati, Michal David |tytuł = Distinguishing science from pseudoscience in school psychology: science and scientific thinking as safeguards against human error |czasopismo = Journal of School Psychology |data = 2012-02 |wolumin = 50 |numer = 1 |s = 7–36 |doi = 10.1016/j.jsp.2011.09.006 |pmid = 22386075 |dostęp = z}}</ref><ref name=":188">{{Cytuj |autor = Paul A. Howard-Jones |tytuł = Neuroscience and education: myths and messages |czasopismo = Nature Reviews. Neuroscience |data = 12 2014 |issn = 1471-0048 |wolumin = 15 |numer = 12 |s = 817–824 |doi = 10.1038/nrn3817 |pmid = 25315391 |dostęp = z}}</ref><ref name=":129">{{Cytuj |autor = Steven Novella |tytuł = Psychomotor patterning: a critical look |data = 2008-02-09 |opublikowany = www.quackwatch.org |url = https://www.quackwatch.org/01QuackeryRelatedTopics/patterning.html}}</ref><ref name=":189">{{Cytuj |autor = Jason C. Travers |tytuł = Evaluating claims to avoid pseudoscientific and unproven practices in special education |czasopismo = Intervention in School and Clinic |data = 2017-03 |issn = 1053-4512 |wolumin = 52 |numer = 4 |s = 195–203 |doi = 10.1177/1053451216659466 |dostęp = z}}</ref><ref name=":190">{{Cytuj |autor = Robert LaRue |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Patterning (Doman-Delacato method) |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2017 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_1306-3 |dostęp = z}}</ref>.

Brakuje również dowodów na skuteczność innych podejść sensorycznych<ref name=":2" /><ref name=":186" /><ref name=":14" /><ref name=":712" />, dotyczy m.in. treningów [[Integracja słuchowa|integracji słuchowej]] (np. [[Metoda Tomatisa|Tomatisa]] lub [[Metoda Bérarda|Bérarda]])<ref name=":2" /><ref name=":14" /><ref name=":1">{{Cytuj |autor = Oliver C. Mudford, Chris Cullen |redaktor = John W. Jacobson, Richard M. Foxx, James A. Mulick |rozdział = Auditory integration training: a critical review |tytuł = Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice |data = 2005 |isbn = 1410611914 |miejsce = Mahwah, N.J. |wydawca = Lawrence Erlbaum Assoc |s = 351–362 |oclc = 57507545}}</ref><ref name=":85">{{Cytuj |autor = |tytuł = Auditory integration training and autism |data = 2017-11-06 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200908083257/http://www.researchautism.net/interventions/4/auditory-integration-training-and-autism}}</ref><ref name=":3">{{Cytuj |autor = Sarita Austin |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Auditory integration therapy |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2019 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_961-3 |dostęp = z}}</ref>, [[Metoda kolorowych filtrów|metody kolorowych filtrów]] H. Irlen<ref name=":4" /><ref name=":132">{{Cytuj |autor = Thomas Zane |redaktor = John W. Jacobson, Richard M. Foxx, James A. Mulick |rozdział = Fads in special education: an overview |tytuł = Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice |data = 2005 |isbn = 1410611914 |miejsce = Mahwah, N.J. |wydawca = Lawrence Erlbaum Assoc |s = 175–192 |oclc = 57507545}}</ref><ref name=":5">{{Cytuj |autor = Gary J. Williams, Gregory Kitchener, Leonard J. Press, Mitchell M. Scheiman, Glen T. Steele |tytuł = The use of tinted lenses and colored overlays for the treatment of dyslexia and other related reading and learning disorders |czasopismo = Optometry |data = 2004-11 |issn = 1529-1839 |wolumin = 75 |numer = 11 |s = 720–722 |doi = 10.1016/S1529-1839(04)70226-2 |pmid = 15597816 |dostęp = z}}</ref><ref name=":6">{{Cytuj |autor = American Academy of Pediatrics, Section on Ophthalmology, Council on Children with Disabilities, American Academy of Ophthalmology, American Association for Pediatric Ophthalmology and Strabismus, American Association of Certified Orthoptists |tytuł = Joint statement – learning disabilities, dyslexia, and vision |czasopismo = Pediatrics |data = 2009-08 |issn = 1098-4275 |wolumin = 124 |numer = 2 |s = 837–844 |doi = 10.1542/peds.2009-1445 |pmid = 19651597 |url = https://pediatrics.aappublications.org/content/124/2/837 |dostęp = o}}</ref><ref name=":86">{{Cytuj |autor = |tytuł = Coloured filters and autism |data = 2017-10-06 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200923013851/http://www.researchautism.net/interventions/2/coloured-filters-and-autism}}</ref>, używanych czasem w terapii IS, huśtawek lub koców i ubrań obciążeniowych<ref name=":14" /><ref name=":722">{{Cytuj |autor = |tytuł = Weighted items and autism |data = 2018-06-12 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200920081513/http://www.researchautism.net/interventions/78/weighted-items-and-autism}}</ref> czy ćwiczeń wykorzystujących symulację dotykową (np. [[metoda Felicji Affolter]])<ref name=":14" />. Podobnie jest z interwencjami, które stymulują [[Propriocepcja|czucie głębokie]] (zawijanie w maty gimnastyczne, ściskarki, „maszyna do przytulania” [[Temple Grandin|Grandin]])<ref name=":7">{{Cytuj |autor = Mickey Losinski, Sara A. Sanders, Nicole M. Wiseman |tytuł = Examining the use of deep touch pressure to improve the educational performance of students with disabilities: a meta-analysis |czasopismo = Research and Practice for Persons with Severe Disabilities |data = 2016-03 |issn = 1540-7969 |wolumin = 41 |numer = 1 |s = 3–18 |doi = 10.1177/1540796915624889 |dostęp = z}}</ref><ref name=":8">{{Cytuj |autor = Temple Grandin |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Hug machine |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2018 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_180-3 |dostęp = z}}</ref>. Istnieją słabej jakości dowody na efektywność terapii masażem, w wypadku problemów związanych z wrażliwością sensoryczną i innych symptomów ASD<ref name=":14" /><ref name=":134">{{Cytuj |autor = Natascia Brondino, Laura Fusar-Poli, Matteo Rocchetti, Umberto Provenzani, Francesco Barale |tytuł = Complementary and alternative therapies for autism spectrum disorder |czasopismo = Evidence-based Complementary and Alternative Medicine: eCAM |data = 2015 |issn = 1741-427X |wolumin = 2015 |doi = 10.1155/2015/258589 |pmid = 26064157 |pmc = PMC4439475 |url = https://www.hindawi.com/journals/ecam/2015/258589/ |dostęp = o}}</ref><ref name=":132" /><ref name=":15">{{Cytuj |autor = Cori Fujii; C. Enjey Lin; Jeffrey J. Wood |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Relaxation techniques |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2013 |isbn = 9781441916976 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |s = 2552–2557 |doi = 10.1007/978-1-4419-1698-3 |dostęp = z}}</ref>.

Nierzadko dzieciom z autyzmem proponuje się [[Arteterapia|arteterapię]]<ref>{{Cytuj |autor = Pamela Ullmann |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Art therapy and autism |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2015 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_102047-1 |dostęp = z}}</ref>, ale prawie nie ma badań sprawdzających jej efektywność<ref>{{Cytuj |autor = Celine Schweizer, Erik J. Knorth, Marinus Spreen |tytuł = Art therapy with children with autism spectrum disorders: a review of clinical case descriptions on ‘what works’ |czasopismo = The Arts in Psychotherapy |data = 2014-11 |wolumin = 41 |numer = 5 |s = 577–593 |doi = 10.1016/j.aip.2014.10.009 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Celine Schweizer, Marinus Spreen, Erik J. Knorth |tytuł = Exploring what works in art therapy with children with autism: tacit knowledge of art therapists |czasopismo = Art Therapy |data = 2017-10-02 |issn = 0742-1656 |wolumin = 34 |numer = 4 |s = 183–191 |doi = 10.1080/07421656.2017.1392760 |dostęp = z}}</ref>. Brakuje również dowodów na to, by zajęcia teatralne były skuteczne<ref name=":032">{{Cytuj |autor = National Autism Center |tytuł = National Standards Project, phase 1 |data = 2009 |miejsce = Randolph, Massachusetts |wydawca = National Autism Center |url = https://www.nationalautismcenter.org/resources/ |dostęp = r}}</ref><ref name=":1310">{{Cytuj |autor = National Autism Center |tytuł = Findings and conclusions: National Standards Project, phase 2 |data = 2015 |miejsce = Randolph, Massachusetts |wydawca = National Autism Center |url = https://www.nationalautismcenter.org/resources/ |dostęp = r}}</ref> – choć być może sprawdzą się jako forma treningu umiejętności społecznych u młodzieży z ASD<ref>{{Cytuj |autor = Blythe A. Corbett, Lydia R. Qualls, Blythe Valencia, Stéphanie-M. Fecteau, Deanna M. Swain |tytuł = Peer-mediated theatrical engagement for improving reciprocal social interaction in autism spectrum disorder |czasopismo = Frontiers in Pediatrics |data = 2014-10-10 |issn = 2296-2360 |wolumin = 2 |doi = 10.3389/fped.2014.00110 |pmid = 25346926 |pmc = PMC4193263 |url = https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fped.2014.00110/full}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Amber Miller, Ty Vernon, Victoria Wu, Krysta Russo |tytuł = Social skill group interventions for adolescents with autism spectrum disorders: a systematic review |czasopismo = Review Journal of Autism and Developmental Disorders |data = 2014-12 |issn = 2195-7177 |wolumin = 1 |numer = 4 |s = 254–265 |doi = 10.1007/s40489-014-0017-6 |url = http://link.springer.com/10.1007/s40489-014-0017-6 |dostęp = o}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Carmel O’Sullivan |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Drama and autism |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2015 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_102102-1 |dostęp = z}}</ref>. Możliwe, że [[muzykoterapia]] polepsza komunikację (i być może umiejętności społeczne), ale brakuje mocnych dowodów<ref name=":2" /><ref name=":14" /><ref name=":134" /><ref name=":89">{{Cytuj |autor = |tytuł = Music therapy and autism |data = 2017-12-19 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200926162142/http://www.researchautism.net/interventions/39/music-therapy-and-autism}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Jinah Kim |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Music therapy |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2018 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_1529-3 |dostęp = z}}</ref>.

Brakuje dowodów na skuteczność interwencji psychoruchowych, jak [[metoda Millera]]<ref name=":133" /><ref name=":131" /> (czy wspomnianych wcześniej metod Dennisona i Domana<ref name=":11" /><ref name=":188" /><ref name=":129" /><ref name=":190" />). Możliwe jednak, że generalnie aktywność fizyczna przynosi pozytywne skutki. Istnieją dowody (choć najczęściej niewysokiej jakości), że [[jogging]], [[sztuki walki]], jazda konna, pływanie, [[joga]]/taniec czy ćwiczenia relaksacyjne mogą pozytywnie wpływać na niektóre osiowe objawy autyzmu (nie jest jasne jaki typ aktywności jest najlepszy)<ref name=":47">{{Cytuj |autor = Michelle Sowa, Ruud Meulenbroek |tytuł = Effects of physical exercise on autism spectrum disorders: a meta-analysis |czasopismo = Research in Autism Spectrum Disorders |data = 2012-01 |wolumin = 6 |numer = 1 |s = 46–57 |doi = 10.1016/j.rasd.2011.09.001 |dostęp = z}}</ref><ref name=":48">{{Cytuj |autor = Emily Bremer, Michael Crozier, Meghann Lloyd |tytuł = A systematic review of the behavioural outcomes following exercise interventions for children and youth with autism spectrum disorder |czasopismo = Autism: The International Journal of Research and Practice |data = 11 2016 |issn = 1461-7005 |wolumin = 20 |numer = 8 |s = 899–915 |doi = 10.1177/1362361315616002 |pmid = 26823546 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Suzanna R. Dillon, David Adams, Leah Goudy, Melissa Bittner, Scott McNamara |tytuł = Evaluating exercise as evidence-based practice for individuals with autism spectrum disorder |czasopismo = Frontiers in Public Health |data = 2016 |issn = 2296-2565 |wolumin = 4 |s = 290 |doi = 10.3389/fpubh.2016.00290 |pmid = 28224122 |pmc = PMC5293813 |url = https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpubh.2016.00290/full |dostęp = o}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Karl Kunzi |tytuł = Improving social skills of adults with autism spectrum disorder through physical activity, sports and games: a review of the literature |czasopismo = Adultspan Journal |data = 2015-10 |wolumin = 14 |numer = 2 |s = 100–113 |doi = 10.1002/adsp.12008 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Beron W. Z. Tan, Julie A. Pooley, Craig P. Speelman |tytuł = A meta-analytic review of the efficacy of physical exercise interventions on cognition in individuals with autism spectrum disorder and ADHD |czasopismo = Journal of Autism and Developmental Disorders |data = 2016-09 |issn = 0162-3257 |wolumin = 46 |numer = 9 |s = 3126–3143 |doi = 10.1007/s10803-016-2854-x |url = http://link.springer.com/10.1007/s10803-016-2854-x |dostęp = o}}</ref>. Pomimo wspomnianego braku mocnych dowodów, aktywność fizyczna jest zalecana, ze względu na ogólnie pozytywny wpływ na zdrowie osób z ASD<ref>{{Cytuj |autor = Russell Lang, Ting Liu, Katherine Ledbetter-Cho |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Exercise in autism |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2018 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_102189-1 |dostęp = z}}</ref>.

Niepewna jest kwestia interwencji wykorzystujących zwierzęta. W praktyce, najczęściej wykorzystuje się konie (w różnych formach terapii), psy (jako [[Pies towarzyszący|opiekunów]] lub w [[Terapia z udziałem psa|dogoterapii]]), świnki morskie oraz delfiny. Istnieją dowody (o mieszanej jakości metodologicznej) na pozytywne skutki terapii – najwięcej z nich dotyczy terapeutycznej jazdy konnej (ale już nie [[Hipoterapia|hipoterapii lub psychoterapii z udziałem koni]])<ref>{{Cytuj |autor = L. S. Palley, P. P. O’Rourke, S. M. Niemi |tytuł = Mainstreaming animal-assisted therapy |czasopismo = ILAR Journal |data = 2010 |issn = 1084-2020 |wolumin = 51 |numer = 3 |s = 199–207 |doi = 10.1093/ilar.51.3.199}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Marguerite E. O’Haire |tytuł = Animal-assisted intervention for autism spectrum disorder: a systematic literature review |czasopismo = Journal of Autism and Developmental Disorders |data = 2013-07 |issn = 1573-3432 |wolumin = 43 |numer = 7 |s = 1606–1622 |doi = 10.1007/s10803-012-1707-5 |pmid = 23124442 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Annick Maujean, Christopher A. Pepping, Elizabeth Kendall |tytuł = A systematic review of randomized controlled trials of animal-assisted therapy on psychosocial outcomes |czasopismo = Anthrozoös |data = 2015-03 |issn = 0892-7936 |wolumin = 28 |numer = 1 |s = 23–36 |doi = 10.2752/089279315X14129350721812 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Marguerite E. O’Haire |tytuł = Research on animal-assisted intervention and autism spectrum disorder, 2012–2015 |czasopismo = Applied Developmental Science |data = 2017-07-03 |issn = 1088-8691 |wolumin = 21 |numer = 3 |s = 200–216 |doi = 10.1080/10888691.2016.1243988 |dostęp = z}}</ref><ref name=":69">{{Cytuj |autor = |tytuł = Assistance dogs and autism |data = 2019-01-31 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200827130938/http://www.researchautism.net/interventions/55/assistance-dogs-and-autism}}</ref><ref name=":87">{{Cytuj |autor = |tytuł = Equine-assisted activities and therapies and autism |data = 2018-12-12 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200922081711/http://www.researchautism.net/interventions/147/equine-assisted-activities-and-therapies-and-autism}}</ref><ref name=":702">{{Cytuj |autor = |tytuł = Dolphin therapy and autism |data = 2017-12-18 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200928181504/http://www.researchautism.net/interventions/64/dolphin-therapy-and-autism}}</ref>. Nie jest jednak jasne, czy pozytywne efekty (np. bardziej skupiona uwaga czy zwiększona towarzyskość) w wypadku terapeutycznej jazdy konnej, nie wynikają jedynie z atrakcyjności bodźca, jaki mogą stanowić zwierzęta dla dzieci<ref>{{Cytuj |autor = Lori Marino |tytuł = Construct validity of animal-assisted therapy and activities: how important is the animal in AAT? |czasopismo = Anthrozoös |data = 2012-08 |issn = 0892-7936 |wolumin = 25 |numer = sup1 |s = s139–s151 |doi = 10.2752/175303712X13353430377219 |dostęp = z}}</ref>. Zwraca się też uwagę na potencjalne wysokie koszty interwencji i zagrożenia, wynikające z kontaktu ze zwierzętami. Szczególnie [[delfinoterapia]] stwarza ryzyko agresji ze strony delfinów i możliwość przenoszenia chorób między zwierzęciem, a człowiekiem<ref name=":702" />.

Wiele metod wykorzystuje relację (szczególnie rodzic-dziecko) w terapii, ale nie korzysta z podejścia behawioralnego (w odróżnieniu od opisanych powyżej NDBI). Grupa ta jest zróżnicowana: część z podejść jest ateoretyczna i w praktyce opiera się na spontanicznej interakcji z dzieckiem, inne korzystają z psychologii rozwojowej i mają ściśle określony program<ref name=":191">{{Cytuj |autor = Barbara Cook |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Relationship enhancement methods |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2018 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_1775-3 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Relationship-based interventions |data = 2019-02-21 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200927101056/http://www.researchautism.net/autism-interventions/types/behavioural-and-developmental/relationship-based}}</ref>. Pomimo popularności wielu z nich, efektywność rzadko bywa badana. Praktycznie nie ma dowodów na skuteczność [[Metoda Opcji|metody Opcji]] (Son-Rise) czy [[Nauczanie bez kar|nauczania bez kar]] ({{Ang.|gentle teaching}})<ref name=":4" /><ref name=":133" /><ref name=":16" /><ref name=":633" /><ref name=":131" /><ref name=":17">{{Cytuj |autor = Chris Cullen, Oliver C. Mudford |redaktor = John W. Jacobson, Richard M. Foxx, James A. Mulick |rozdział = Gentle teaching |tytuł = Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice |data = 2005 |data dostępu = 2019-03-20 |isbn = 1410611914 |miejsce = Mahwah, N.J. |wydawca = Lawrence Erlbaum Assoc |s = 423–434 |oclc = 57507545}}</ref>. Lepiej przedstawia się sytuacja oceny efektywności niektórych z [[Terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu#Podej%C5%9Bcia oparte na relacji i rozwojowe interwencje spo%C5%82eczno-pragmatyczne|rozwojowych interwencji społeczno-pragmatycznych]] ({{Ang.|developmental social pragmatic interventions}})<ref name=":194">{{Cytuj |autor = Brooke Ingersoll, Anna Dvortcsak, Christina Whalen, Darryn Sikora |tytuł = The effects of a developmental, social-pragmatic language intervention on rate of expressive language production in young children with autistic spectrum disorders |czasopismo = Focus on Autism and Other Developmental Disabilities |data = 2005-11 |issn = 1088-3576 |wolumin = 20 |numer = 4 |s = 213–222 |doi = 10.1177/10883576050200040301 |url = https://msu.edu/~ingers19/lab/DSP-FADD.pdf}}</ref><ref name=":52">{{Cytuj |autor = Brooke R. Ingersoll |tytuł = Teaching social communication: a comparison of naturalistic behavioral and development, social pragmatic approaches for children with autism spectrum disorders |czasopismo = Journal of Positive Behavior Interventions |data = 2010-01 |issn = 1098-3007 |wolumin = 12 |numer = 1 |s = 33–43 |doi = 10.1177/1098300709334797 |url = http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.859.36&rep=rep1&type=pdf}}</ref><ref name=":195">{{Cytuj |autor = Amanda V Binns, Janis Oram Cardy |tytuł = Developmental social pragmatic interventions for preschoolers with autism spectrum disorder: a systematic review |czasopismo = Autism & Developmental Language Impairments |data = 2019-01 |issn = 2396-9415 |wolumin = 4 |doi = 10.1177/2396941518824497 |url = http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/2396941518824497 |dostęp = o}}</ref>, ale dowody ograniczają się najczęściej do pozytywnego wpływu na jakość interakcji między rodzicami i dziećmi<ref name=":133" /><ref name=":02" /><ref name=":97">{{Cytuj |autor = Tristram Smith, Suzannah Iadarola |tytuł = Evidence base update for autism spectrum disorder |czasopismo = Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology |data = 2015-11-02 |issn = 1537-4416 |wolumin = 44 |numer = 6 |s = 897–922 |doi = 10.1080/15374416.2015.1077448 |url = http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/15374416.2015.1077448 |dostęp = o}}</ref><ref name=":102">{{Cytuj |autor = Jasper A. Estabillo, Johnny L. Matson |redaktor = Johnny L. Matson |rozdział = Sensory integration therapy and DIR/Floortime |tytuł = Handbook of treatments for autism spectrum disorder |data = 2017 |isbn = 9783319617374 |opis = Autism and Child Psychopathology Series |miejsce = Cham |wydawca = Springer International Publishing |s = 331–342 |doi = 10.1007/978-3-319-61738-1_19 |dostęp = z}}</ref>.

=== Podejścia biomedyczne i dieta ===
Wśród niektórych dzieci z ASD odnotowuje się różne problemy o charakterze [[Fizjologia patologiczna|patofizjologicznym]], jak zaburzenia funkcji [[Neuroprzekaźnik|neuroprzekaźników]] ([[Monoaminy|monoamin]], jak [[dopamina]], [[noradrenalina]] i [[serotonina]]; aminokwasowych, jak [[Kwas glutaminowy|glutaminian]] i [[Kwas γ-aminomasłowy|GABA]]; oraz [[Receptory muskarynowe|cholinergicznych]], jak [[acetylocholina]]), zaburzenia [[Metabolizm|metaboliczne]] ([[Kwas foliowy|kwasu foliowego]], [[Witamina B12|kobalaminy]], [[Sapropteryna|tetrahydrobiopteryny]], [[Karnityna|karnityny]], [[Metabolizm#Ksenobiotyki i metabolizm reakcji redoks|redoks]] i metabolizmu [[Mitochondrium|mitochondriów]]), a także: zaburzenia [[Układ odpornościowy|immunologiczne]], żołądokowo-jelitowe, [[Zaburzenia snu|snu]] czy [[Padaczka|epilepsję]]. Związek tych zaburzeń z autyzmem jest niejasny (nie wiadomo nawet, czy są przyczyną niektórych symptomów ASD czy skutkiem zaburzenia). Trwają badania nad terapiami celującymi w opisane problemy i choć niektóre dają obiecujące wyniki, to nadal potrzeba większej ilości dowodów naukowych, by móc rekomendować stosowanie którejś z nich<ref name=":239">{{Cytuj |autor = Richard E. Frye, Daniel A. Rossignol |tytuł = Identification and treatment of pathophysiological comorbidities of autism spectrum disorder to achieve optimal outcomes |czasopismo = Clinical Medicine Insights. Pediatrics |data = 2016 |issn = 1179-5565 |wolumin = 10 |s = 43–56 |doi = 10.4137/CMPed.S38337 |pmid = 27330338 |pmc = PMC4910649 |url = https://journals.sagepub.com/doi/10.4137/CMPed.S38337 |dostęp = o}}</ref>.

Farmakoterapia ([[leki przeciwpsychotyczne]], a dokładniej: [[rysperydon]] i [[arypiprazol]]) zalecana jest jedynie w przypadku utrzymujących się zachowań trudnych<ref name=":105" /><ref name=":2" /><ref name=":206" />, choć proponowanych i badanych jest wiele innych leków<ref name=":221">{{Cytuj |autor = Lawrence K. Fung, Rajneesh Mahajan, Alixandra Nozzolillo, Pilar Bernal, Aaron Krasner |tytuł = Pharmacologic treatment of severe irritability and problem behaviors in autism: a systematic review and meta-analysis |czasopismo = Pediatrics |data = 2016-02 |issn = 1098-4275 |wolumin = 137 Suppl 2 |s = S124–135 |doi = 10.1542/peds.2015-2851K |pmid = 26908468 |url = https://pediatrics.aappublications.org/content/137/Supplement_2/S124 |dostęp = o}}</ref><ref name=":2052">{{Cytuj |autor = Edwin Williamson, Nila A. Sathe, Jeffrey C. Andrews, Shanthi Krishnaswami, Melissa L. McPheeters |tytuł = Medical therapies for children with autism spectrum disorder – an update |data = 2017 |opis = AHRQ Comparative Effectiveness Reviews (No. 189) |miejsce = Rockville (MD) |wydawca = Agency for Healthcare Research and Quality (US) |pmid = 29064643 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448262/pdf/Bookshelf_NBK448262.pdf |dostęp = o}}</ref><ref name=":2072">{{Cytuj |autor = Oliver D. Howes, Maria Rogdaki, James L. Findon, Robert H. Wichers, Tony Charman |tytuł = Autism spectrum disorder: consensus guidelines on assessment, treatment and research from the British Association for Psychopharmacology |czasopismo = Journal of Psychopharmacology |data = 2018-01 |issn = 1461-7285 |wolumin = 32 |numer = 1 |s = 3–29 |doi = 10.1177/0269881117741766 |pmid = 29237331 |pmc = PMC5805024 |dostęp = o}}</ref>. Czasem, w praktyce klinicznej, podawane są [[metylofenidat]] lub [[atomoksetyna]], w celu redukcji symptomów ADHD – jednak jakość badań z wykorzystaniem pacjentów z ASD nie zawsze jest wysoka<ref name=":2052" /><ref name=":215">{{Cytuj |autor = Robert E. Accordino, Christen Kidd, Laura C. Politte, Charles A. Henry, Christopher J. McDougle |tytuł = Psychopharmacological interventions in autism spectrum disorder |czasopismo = Expert Opinion on Pharmacotherapy |data = 2016 |issn = 1744-7666 |wolumin = 17 |numer = 7 |s = 937–952 |doi = 10.1517/14656566.2016.1154536 |pmid = 26891879 |dostęp = z}}</ref><ref name=":216">{{Cytuj |autor = Brian Reichow, Fred R. Volkmar, Michael H. Bloch |tytuł = Systematic review and meta-analysis of pharmacological treatment of the symptoms of attention-deficit/hyperactivity disorder in children with pervasive developmental disorders |czasopismo = Journal of Autism and Developmental Disorders |data = 2013-10 |issn = 1573-3432 |wolumin = 43 |numer = 10 |s = 2435–2441 |doi = 10.1007/s10803-013-1793-z |pmid = 23468071 |pmc = 3787525}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Nancy Sturman, Laura Deckx, Mieke L. van Driel |tytuł = Methylphenidate for children and adolescents with autism spectrum disorder |czasopismo = The Cochrane Database of Systematic Reviews |data = 2017-11-21 |issn = 1469-493X |wolumin = 11 |s = CD011144 |doi = 10.1002/14651858.CD011144.pub2 |pmid = 29159857 |pmc = 6486133 |url = https://europepmc.org/articles/pmc6486133}}</ref><ref name=":46">{{Cytuj |autor = |tytuł = Methylphenidate and autism |data = 2018-12-24 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200927101055/http://www.researchautism.net/interventions/128/methylphenidate-and-autism}}</ref>. Nieliczne badania nad wykorzystaniem [[Leki przeciwpadaczkowe|leków przeciwpadaczkowych]], przy drażliwość i niepokoju, dają mieszane lub negatywne wyniki<ref name=":208">{{Cytuj |autor = Ekaterina Stepanova, Susannah Dowling, Molly Phelps, Robert L. Findling |tytuł = Pharmacotherapy of emotional and behavioral symptoms associated with autism spectrum disorder in children and adolescents |czasopismo = Dialogues in Clinical Neuroscience |data = 2017-12 |issn = 1294-8322 |wolumin = 19 |numer = 4 |s = 395–402 |pmid = 29398934 |pmc = 5789216}}</ref><ref name=":213">{{Cytuj |autor = Ritu Goel, Ji Su Hong, Robert L. Findling, Na Young Ji |tytuł = An update on pharmacotherapy of autism spectrum disorder in children and adolescents |czasopismo = International Review of Psychiatry |data = 02 2018 |issn = 1369-1627 |wolumin = 30 |numer = 1 |s = 78–95 |doi = 10.1080/09540261.2018.1458706 |pmid = 29693461 |dostęp = z}}</ref><ref name=":215" /><ref>{{Cytuj |autor = Tomoya Hirota, Jeremy Veenstra-Vanderweele, Eric Hollander, Taro Kishi |tytuł = Antiepileptic medications in autism spectrum disorder: a systematic review and meta-analysis |czasopismo = Journal of Autism and Developmental Disorders |data = 2014-04 |issn = 1573-3432 |wolumin = 44 |numer = 4 |s = 948–957 |doi = 10.1007/s10803-013-1952-2 |pmid = 24077782 |dostęp = z}}</ref>. Wyniki badań wskazują na brak przydatności leków z grupy [[Selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny|SSRI]] (np. [[fluoksetyna]], [[fluwoksamina]] i [[citalopram]]), przy terapii osiowych objawów autyzmu. Leki podawane są z nadzieją, że ograniczą [[Autyzm dziecięcy#Wzorce powtarzanych zachowa%C5%84|powtarzalne zachowania]] i drażliwość, ale efekty są zróżnicowane<ref name=":2052" /><ref name=":2072" /><ref name=":213" /><ref>{{Cytuj |autor = Katrina Williams, Amanda Brignell, Melinda Randall, Natalie Silove, Philip Hazell |tytuł = Selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs) for autism spectrum disorders (ASD) |czasopismo = The Cochrane Database of Systematic Reviews |data = 2013-08-20 |issn = 1469-493X |numer = 8 |s = CD004677 |doi = 10.1002/14651858.CD004677.pub3 |pmid = 23959778 |dostęp = z}}</ref>.

Brakuje jednoznacznych dowodów na efektywność dożylnej terapii immunoglobulinowej ({{Ang.|intravenous immunoglobulin therapy}}) i metoda nie jest zalecana<ref name=":1352">{{Cytuj |autor = Melissa DeFilippis |tytuł = The use of complementary alternative medicine in children and adolescents with autism spectrum disorder |czasopismo = Psychopharmacology Bulletin |data = 2018-01-15 |issn = 0048-5764 |wolumin = 48 |numer = 1 |s = 40–63 |pmid = 29382959 |pmc = PMC5765434 |dostęp = o}}</ref><ref name=":732">{{Cytuj |autor = |tytuł = Immune globulins and autism |data = 2018-06-05 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200830070828/http://www.researchautism.net/interventions/19/immune-globulins-and-autism}}</ref>. uznawane jest również stosowanie [[Chelatacja (medycyna)|chelatacji]] w przypadku autyzmu: nie ma badań o wysokiej jakości, które uzasadniałyby stosowanie terapii<ref name=":219">{{Cytuj |autor = Tonya N. Davis, Mark O’Reilly, Soyeon Kang, Russell Lang, Mandy Rispoli |tytuł = Chelation treatment for autism spectrum disorders: a systematic review |czasopismo = Research in Autism Spectrum Disorders |data = 2013-01 |wolumin = 7 |numer = 1 |s = 49–55 |doi = 10.1016/j.rasd.2012.06.005 |url = https://www.meadowscenter.org/files/resources/1-s2.0-S1750946712000724-main.pdf}}</ref><ref name=":222">{{Cytuj |autor = Stephen James, Shawn W. Stevenson, Natalie Silove, Katrina Williams |tytuł = Chelation for autism spectrum disorder (ASD) |czasopismo = The Cochrane Database of Systematic Reviews |data = 2015-05-11 |issn = 1469-493X |numer = 5 |s = CD010766 |doi = 10.1002/14651858.CD010766 |pmid = 26106752 |url = https://europepmc.org/articles/pmc6457964 |dostęp = o}}</ref><ref name=":18">{{Cytuj |autor = [[Agencja Żywności i Leków|FDA]] |tytuł = Be aware of potentially dangerous products and therapies that claim to treat autism |data = 2019-04-17 |url = http://www.fda.gov/consumers/consumer-updates/be-aware-potentially-dangerous-products-and-therapies-claim-treat-autism}}</ref>. Zdarza się, że stosowane są substancje, które nie mają nawet potwierdzonego działania chelatującego<ref name=":222" /><ref name=":74">{{Cytuj |autor = |tytuł = Chelation and autism |data = 2017-10-31 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200901185719/http://www.researchautism.net/interventions/25/chelation-and-autism}}</ref><ref name=":224">{{Cytuj |autor = Diana Felton, Stefanos Kales, Rose Goldman |tytuł = An update and review of unconventional metals testing and treatment |czasopismo = Toxics |data = 2014-08-11 |issn = 2305-6304 |wolumin = 2 |numer = 3 |s = 403–416 |doi = 10.3390/toxics2030403 |url = https://www.mdpi.com/2305-6304/2/3/403/htm |dostęp = o}}</ref>. Brakuje też dowodów, które uzasadniałyby stosowanie [[Tlenoterapia|tlenoterapii]] hiperbarycznej<ref name=":1352" /><ref name=":18" /><ref name=":752">{{Cytuj |autor = |tytuł = Hyperbaric therapy and autism |data = 2017-12-19 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200927092727/http://www.researchautism.net/interventions/67/hyperbaric-therapy-and-autism}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Tao Xiong, Hongju Chen, Rong Luo, Dezhi Mu |tytuł = Hyperbaric oxygen therapy for people with autism spectrum disorder (ASD) |czasopismo = The Cochrane Database of Systematic Reviews |data = 2016-10-13 |issn = 1469-493X |wolumin = 2016 |numer = 10 |doi = 10.1002/14651858.CD010922.pub2 |pmid = 27737490 |pmc = 6464144}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Teeranai Sakulchit, Chris Ladish, Ran D. Goldman |tytuł = Hyperbaric oxygen therapy for children with autism spectrum disorder |czasopismo = Canadian Family Physician |data = 2017-06 |issn = 0008-350X |wolumin = 63 |numer = 6 |s = 446–448 |pmid = 28615394 |pmc = 5471082 |url = https://www.cfp.ca/content/cfp/63/6/446.full.pdf/}}</ref>.

Znacząca część osób z ASD (być może nawet 47%) może mieć problemy gastryczne i jelitowe<ref name=":2" />, ale ich związek z autyzmem jest niejasny. Nie powinny być one traktowane jako osiowy objaw ASD: generalnie nie stwierdza się związku pomiędzy występowaniem problemów żołądkowo-jelitowych, a nasileniem autyzmu<ref name=":232">{{Cytuj |autor = Geraldine Leader; Arlene Mannion |redaktor = Johnny L. Matson |rozdział = Gastrointestinal disorders |tytuł = Comorbid conditions among children with autism spectrum disorders |data = 2016 |isbn = 9783319191836 |miejsce = Cham |wydawca = Springer International Publishing |s = 257–282 |oclc = 920465946}}</ref>. W wypadku stwierdzonej nietolerancji [[Gluten|glutenu]] (np. [[Celiakia|celiakii]]), stosowanie [[Dieta bezglutenowa|diety bezglutenowej]] jest zalecane. Obecnie nie ma jednak uzasadnienia dla stosowania diety w przypadku reszty populacji. Podobnie jest z dietą [[Kazeina|bezkazeinową]]<ref name=":2052" /><ref name=":1352" /><ref name=":232" /><ref>{{Cytuj |autor = Salvador Marí-Bauset, Itziar Zazpe, Amelia Mari-Sanchis, Agustín Llopis-González, María Morales-Suárez-Varela |tytuł = Evidence of the gluten-free and casein-free diet in autism spectrum disorders: a systematic review |czasopismo = Journal of Child Neurology |data = 2014-12 |issn = 1708-8283 |wolumin = 29 |numer = 12 |s = 1718–1727 |doi = 10.1177/0883073814531330 |pmid = 24789114 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Madison Pilato |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Antigluten therapy |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2016 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_1285-3 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Madison Pilato |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Casein |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2017 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_1287-3 |dostęp = z}}</ref><ref name=":762">{{Cytuj |autor = |tytuł = Gluten-free, casein-free diet and autism |data = 2017-11-06 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200922075411/http://www.researchautism.net/interventions/1/gluten-free,-casein-free-diet-and-autism}}</ref><ref name=":237">{{Cytuj |autor = Nila Sathe, Jeffrey C. Andrews, Melissa L. McPheeters, Zachary E. Warren |tytuł = Nutritional and dietary interventions for autism spectrum disorder: a systematic review |czasopismo = Pediatrics |data = 2017-06 |issn = 1098-4275 |wolumin = 139 |numer = 6 |doi = 10.1542/peds.2017-0346 |pmid = 28562286 |url = https://pediatrics.aappublications.org/content/139/6/e20170346 |dostęp = o}}</ref>. Nie ma dowodów na efektywność [[Dieta Feingolda|diety Feingolda]]<ref name=":73" group="uwaga">Dieta Feingolda jest typem restrykcyjnej diety eliminacyjnej, w której unika się syntetycznych [[Dodatki do żywności|dodatków do żywności]] ([[Barwniki spożywcze|barwniki]], [[Konserwant|konserwanty]], [[Zamienniki cukru|słodziki]]) oraz [[Salicylany|salicylanów]].</ref><ref>{{Cytuj |autor = Stephen Barrett |tytuł = The Feingold diet |data = 2004-03-15 |opublikowany = www.quackwatch.org |url = https://www.quackwatch.org/01QuackeryRelatedTopics/feingold.html}}</ref><ref name=":772">{{Cytuj |autor = |tytuł = Feingold diet and autism |data = 2017-11-01 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200927020546/http://www.researchautism.net/interventions/114/feingold-diet-and-autism}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Susan Hyman |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Feingold diet |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2018 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_23-3 |dostęp = z}}</ref>, [[Dieta ketogeniczna|diety ketogenicznej]] (dieta [[Triacyloglicerole|wysokotłuszczowa]] i [[Węglowodany|niskowęglowodanowa]]) i [[Dieta przeciwgrzybicza|diety przeciwgrzybiczej]] (eliminacja pożywienia zawierającego [[drożdże]] lub składników pobudzających je do wzrostu) i jakiejkolwiek innej<ref name=":131" /><ref name=":2353">{{Cytuj |autor = Megan R. Sanctuary, Jennifer N. Kain, Kathleen Angkustsiri, J. Bruce German |tytuł = Dietary considerations in autism spectrum disorders: the potential role of protein digestion and microbial putrefaction in the gut-brain axis |czasopismo = Frontiers in Nutrition |data = 2018-05-18 |issn = 2296-861X |wolumin = 5 |doi = 10.3389/fnut.2018.00040 |pmid = 29868601 |pmc = 5968124}}</ref><ref name=":1822">{{Cytuj |autor = |tytuł = Special diets and autism |data = 2017-10-31 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200920080643/http://www.researchautism.net/interventions/77/special-diets-and-autism}}</ref>. Badane są również terapie wspomagające pracę układu trawiennego (np. podawanie [[Probiotyk|probiotyków]], [[Enzymy trawienne|enzymów trawiennych]] lub [[Sekretyna|sekretyny]]), ale badania, albo nie potwierdzają ich pozytywnego wpływu na objawy ASD lub dają niejednoznaczne wyniki<ref name=":2052" /><ref name=":1352" /><ref name=":237" /><ref name=":2362">{{Cytuj |autor = Mark J. Garcia, Pamela McPherson, Stuti Y. Patel, Claire O. Burns |redaktor = Johnny L. Matson |rozdział = Diet and supplementation targeted for autism spectrum disorder |tytuł = Handbook of treatments for autism spectrum disorder |data = 2017 |isbn = 9783319617374 |miejsce = Cham |wydawca = Springer International Publishing |s = 397–425 |doi = 10.1007/978-3-319-61738-1_22 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Shanthi Krishnaswami, Melissa L. McPheeters, Jeremy Veenstra-VanderWeele |tytuł = A systematic review of secretin for children with autism spectrum disorders |czasopismo = Pediatrics |data = 2011-05 |issn = 0031-4005 |wolumin = 127 |numer = 5 |s = e1322–e1325 |doi = 10.1542/peds.2011-0428 |pmid = 21464196 |pmc = 3387870}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Katrina Williams, John A. Wray, Danielle M. Wheeler |tytuł = Intravenous secretin for autism spectrum disorders (ASD) |czasopismo = The Cochrane Database of Systematic Reviews |data = 2012-04-18 |issn = 1469-493X |numer = 4 |s = CD003495 |doi = 10.1002/14651858.CD003495.pub3 |pmid = 22513913 |dostęp = z}}</ref><ref name=":822">{{Cytuj |autor = |tytuł = Secretin and autism |data = 2018-12-21 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200928141035/http://www.researchautism.net/interventions/8/secretin-and-autism}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Antonella Fattorusso, Lorenza Di Genova, Giovanni Battista Dell’Isola, Elisabetta Mencaroni, Susanna Esposito |tytuł = Autism spectrum disorders and the gut microbiota |czasopismo = Nutrients |data = 2019-02-28 |issn = 2072-6643 |wolumin = 11 |numer = 3 |doi = 10.3390/nu11030521 |pmid = 30823414 |pmc = 6471505}}</ref>.

Nie wiadomo czy suplementacja diety daje większe korzyści niż te, która przyniosłaby osobom bez ASD<ref name=":2362" /><ref name=":44">{{Cytuj |autor = |tytuł = Dietary supplements and autism |data = 2017-10-31 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200830070830/http://www.researchautism.net/interventions/18/dietary-supplements-and-autism}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Madison Pilato |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Nutritional interventions |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2017 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_1303-3 |dostęp = z}}</ref><ref name=":238">{{Cytuj |autor = Yong-Jiang Li, Ya-Min Li, Da-Xiong Xiang |tytuł = Supplement intervention associated with nutritional deficiencies in autism spectrum disorders: a systematic review |czasopismo = European Journal of Nutrition |data = 2018-10 |issn = 1436-6215 |wolumin = 57 |numer = 7 |s = 2571–2582 |doi = 10.1007/s00394-017-1528-6 |pmid = 28884333 |dostęp = z}}</ref>. Nie jest jasne, czy [[Kwasy tłuszczowe omega-3|kwasy omega 3]] wpływają na zmniejszenie niektórych symptomów autystycznych (mieszane wyniki badań przemawiające raczej na niekorzyść interwencji). Podobnie jest w wypadku [[Metylokobalamina|metylokobalaminy]] ([[Metylowanie|metylowana]] [[Witamina B12|witamina B<sub>12</sub>]]) i [[Karnityna|L-karnityny]] (dwa badania o niewysokiej jakości) czy [[Cholekalcyferol|witaminą D<sub>3</sub>]]<ref name=":2052" /><ref name=":1352" /><ref name=":237" /><ref name=":238" /><ref name=":782">{{Cytuj |autor = |tytuł = Omega 3 fatty acid supplements and autism |data = 2018-12-14 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200922074524/http://www.researchautism.net/interventions/60/omega-3-fatty-acid-supplements-and-autism}}</ref>. Nie wygląda na to, by suplementacja [[Witamina B6|witaminą B<sub>6</sub>]] i [[Magnez|magnezem]] wpływała na objawy ASD (mieszane wyniki)<ref name=":238" /><ref name=":792">{{Cytuj |autor = |tytuł = Vitamin B6, magnesium and autism |data = 2018-12-21 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200911065231/http://www.researchautism.net/interventions/97/vitamin-b6,-magnesium-and-autism}}</ref>. [[Dimetyloglicyna]] też zdaje się nie być efektywna (słabe dowody)<ref name=":1352" /><ref name=":802">{{Cytuj |autor = |tytuł = Dimethylglycine and autism |data = 2017-10-31 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200208172950/http://www.researchautism.net/interventions/56/dimethylglycine-and-autism}}</ref>. Nie wiadomo, czy stosowanie preparatów multiwitaminowo-mineralnych daje jakieś dodatkowe korzyści osobom autystycznym<ref name=":1352" /><ref name=":2362" /><ref name=":812">{{Cytuj |autor = |tytuł = Multi-vitamin and mineral supplements and autism |data = 2017-12-19 |opublikowany = ResearchAutism.net |url = https://web.archive.org/web/20200923192355/http://www.researchautism.net/interventions/99/multi-vitamin-and-mineral-supplements-and-autism}}</ref>. Nie wygląda na to, by [[Acetylocysteina|N-acetylocysteina]] była przydatna (w badaniach nie potwierdza się jej efektywność, ale dowody są dość słabej jakości)<ref name=":2052" /><ref name=":1352" /><ref>{{Cytuj |autor = Alessandro Minarini, Silvia Ferrari, Martina Galletti, Nina Giambalvo, Daniela Perrone |tytuł = N-acetylcysteine in the treatment of psychiatric disorders: current status and future prospects |czasopismo = Expert Opinion on Drug Metabolism and Toxicology |data = 2017-03 |issn = 1744-7607 |wolumin = 13 |numer = 3 |s = 279–292 |doi = 10.1080/17425255.2017.1251580 |pmid = 27766914 |dostęp = z}}</ref>.


== Świadomość wiedzy o spektrum autyzmu ==
== Świadomość wiedzy o spektrum autyzmu ==

Wersja z 13:42, 30 gru 2022

Tęczowy symbol nieskończoności odzwierciedla różnorodność spektrum autyzmu[1]

Spektrum autyzmu – szereg cech neurorozwojowych charakteryzujących się na ogół trudnościami w inicjowaniu i utrzymywaniu relacji oraz komunikacji społecznej, powtarzalnym i nieelastycznym zachowaniem, intensywnymi zainteresowaniami i nietypowymi reakcjami na bodźce sensoryczne. Powszechnie określa się je jako autyzm lub, w kontekście profesjonalnej diagnozy, jako zaburzenie ze spektrum autyzmu (ang. autism spectrum disorder – ASD)[2][3][4], jednak ten ostatni termin pozostaje kontrowersyjny wśród rzeczników i badaczy neuroróżnorodności oraz wielu osób autystycznych, ze względu na użycie słowa zaburzenie i z powodu wątpliwości co do jego użyteczności poza kontekstem diagnostycznym[5][6]. Początek zaburzenia występuje zazwyczaj we wczesnym dzieciństwie, choć objawy mogą ujawnić się później, pod wpływem rosnących wymagań społecznych. Część osób z ASD może mieć też deficyty w zakresie funkcjonowania intelektualnego lub umiejętności językowych. Do spektrum należą zaburzenia diagnozowanie do niedawna jako: autyzm dziecięcy, autyzm atypowy, zespół Aspergera, dziecięce zaburzenia dezintegracyjne i całościowe zaburzenie rozwoju[2][3][4][7][8][9].

Ilustracja przedstawiająca problem podwójnej empatii

Zaburzenia należące do spektrum autyzmu

Według ICD-11[3]

  • 6A02 Zaburzenie ze spektrum autyzmu
    • 6A02.0 Zaburzenie ze spektrum autyzmu bez zaburzenia rozwoju intelektualnego i z łagodnym lub bez upośledzenia języka funkcjonalnego
    • 6A02.1 Zaburzenie ze spektrum autyzmu z zaburzeniem rozwoju intelektualnego i z łagodnym lub bez upośledzenia języka funkcjonalnego
    • 6A02.2 Zaburzenie ze spektrum autyzmu bez zaburzenia rozwoju intelektualnego i z upośledzeniem języka funkcjonalnego
    • 6A02.3 Zaburzenie ze spektrum autyzmu z zaburzeniem rozwoju intelektualnego i z upośledzeniem języka funkcjonalnego
    • 6A02.5 Zaburzenie ze spektrum autyzmu z zaburzeniem rozwoju intelektualnego i brakiem obecności języka funkcjonalnego
    • 6A02.Y Inne określone zaburzenie ze spektrum autyzmu
    • 6A02.Z Zaburzenie ze spektrum autyzmu, nieokreślone

Według ICD-10

Obsesyjne ustawianie przedmiotów jeden na drugim lub w linii może być objawem autyzmu
Osoby w spektrum autyzmu często wykazują intensywne zainteresowania (na zdjęciu model budowy cząsteczki)

Inne

Pokrewne zaburzenia

Według ICD-10

Objawy kliniczne podobne do zaburzeń ze spektrum autyzmu mogą być także powodowane przez:

Inne zaburzenia psychiczne i choroby, mogące mieć związek ze spektrum:

Inne

Przyczyny

Delecja (1), duplikacja (2) i inwersja (3) to aberracje chromosomowe związane z autyzmem[10]

Prawdopodobnie u podłoża wszystkich zaburzeń ze spektrum autyzmu leżą defekty neurologiczne o szczegółowo nieznanej etiologii. Do wymienianych, potencjalnych przyczyn ich powstawania należą:

  • genetyczne – uwarunkowane genem EN2 na chromosomie 7, a także innymi genami znajdującymi się na chromosomach 3, 4, 11, naukowcy odkryli 20–30 genów odpowiedzialnych za powstawanie autyzmu[11]
  • zaburzenia flory bakteryjnej jelit[12][13]

Przekazywana jest nie tyle podatność na autyzm, ile skłonność do wystąpienia spektrum zaburzeń: trudności przystosowania, cech osobowości, czy innych psychoz[potrzebny przypis].

  • wykazano, że istnieje korelacja pomiędzy wiekiem ojca powyżej 40 lat, a zwiększeniem ryzyka wystąpienia autyzmu
  • uszkodzenia centralnego układu nerwowego
  • dziecięce porażenie mózgowe

Autyzm a szczepienia

Mimo że rodzice mogą zauważyć pierwsze objawy autyzmu u swojego dziecka po pierwszych rutynowych szczepieniach, a obawy niektórych doprowadziły do zmniejszenia częstości stosowania szczepień u dzieci (a w związku z tym zwiększenia prawdopodobieństwa epidemii odry), wykazano brak związku pomiędzy stosowaniem szczepionki przeciwko odrze, śwince i różyczce, a występowaniem autyzmu. Nie ma naukowych dowodów także na to, że tiomersal (w USA znany jako Thimerosal) występujący w szczepionkach może przyczynić się do wystąpienia autyzmu[14][15].

Badania rodziców

Dr Eric Peterson z Uniwersytetu Kolorado w Denver[potrzebny przypis] porównał obrazy mózgu 40 rodziców autystycznych dzieci oraz 40 osób, których dzieci nie były autystyczne. Obraz mózgu rodziców autystycznych dzieci wykazywał niektóre szczególne cechy typowe dla autystów. Kora ruchowa mózgu i zwoje podstawy – struktury odpowiedzialne za planowanie ruchów i naśladownictwo – są powiększone w porównaniu ze strukturami przeciętnego człowieka. Z kolei sąsiedni obszar kory mózgu, odpowiedzialny na przykład za rozumienie wyrazu twarzy, jest mniejszy. Mniejszy jest też odpowiedzialny za koordynację ruchów móżdżek i płat czołowy, który pozwala rozumieć intencje innych osób[potrzebny przypis]. Wyniki tych badań mogą sugerować rodzinne uwarunkowanie występowania spektrum autyzmu.

Terapia

 Główny artykuł: Terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu.

Podejścia psychospołeczne, rehabilitacyjne i wspomagające

Terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu, ma charakter kompleksowy i interdyscyplinarny. U dzieci, oddziaływania, opierają się na zasadach terapii behawioralnej (np. stosowanej analizie behawioralnej, SAZ), uwzględniają również ustalenia psychologii rozwojowej, kładą nacisk na dostarczanie interwencji w naturalnych warunkach i rozwój umiejętności związanych z interakcjami społecznymi. Podejścia te, zgrupowane pod nazwą naturalistycznych interwencji rozwojowo-behawioralnych (ang. naturalistic developmental behavioral interventions, NDBI). W wypadku małych dzieci, wskazany jest udział rodziców w terapii; u starszych – pośredniczyć mogą rówieśnicy[16][17][18][19]. Starsze, wysoko-funkcjonujące dzieci i młodzież, mogą korzystać z treningów umiejętności społecznych[20][21] i terapii poznawczo-behawioralnej na problemy związane z lękiem[22][23]. Jeśli współwystępują inne zaburzenia (np. ADHD, zaburzenia zachowania, zaparcia, depresja, epilepsja, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, dysmorfofobia czy zespół stresu pourazowego), to należy postępować zgodnie z typowymi wytycznymi leczenia dla nich. W wypadku zachowań trudnych, zalecane jest podejście behawioralne (wykorzystujące funkcjonalną analizę zachowania), choć przed przeprowadzeniem interwencji należy ocenić wpływ czynników środowiskowych oraz zaburzeń współwystępujących na zachowanie dziecka[16]. Dorosłym, bez znacznych trudności w nauce, zaleca się brać udział w (najlepiej) grupowych treningach umiejętności społecznych, zawodowych lub życiowych, a także terapię behawioralną przy zachowaniach trudnych[24].

Dowody na efektywność wspomnianych interwencji, są mieszanej jakości[19][20][25][26], mimo to podejścia łączące psychologię behawioralną z rozwojową, naturalistyczne metody nauki oraz włączające rodziców (i rówieśników) w proces terapeutyczny, są generalnie zalecane[16][17][27]. Zwraca się jednak uwagę na potrzebę dalszych badań (szczególnie podłużnych)[28]. Nie jest też jasne, czy są bardziej efektywne niż inne interwencje o podobnej intensywności[17][18][19].

Dużym problemem w wypadku terapii autyzmu, jest fakt, że promowanych jest wiele interwencji o kiepskim podłożu teoretycznym, których skuteczność nie jest potwierdzona w wiarygodny sposób[29][30]. Przykładowo, zarówno teoria opisująca popularną terapię integracji sensorycznej, jak i dowody na efektywność są słabe[31][32][33][34]. W wypadku niektórych interwencji – jak metody Opcji (Son-Rise) czy programu rozwoju relacji (RDI) – prawie nie prowadzi się badań[35][36][37][38][39]. Wśród popularnych metod, znajdują się nawet zdyskredytowane przez współczesną naukę (np. kinezjologia edukacyjna Dennisona i metoda Domana)[40][41][42][43][44][45].

Brakuje również dowodów na skuteczność innych podejść sensorycznych[17][32][33][34], dotyczy m.in. treningów integracji słuchowej (np. Tomatisa lub Bérarda)[17][33][46][47][48], metody kolorowych filtrów H. Irlen[30][49][50][51][52], używanych czasem w terapii IS, huśtawek lub koców i ubrań obciążeniowych[33][53] czy ćwiczeń wykorzystujących symulację dotykową (np. metoda Felicji Affolter)[33]. Podobnie jest z interwencjami, które stymulują czucie głębokie (zawijanie w maty gimnastyczne, ściskarki, „maszyna do przytulania” Grandin)[54][55]. Istnieją słabej jakości dowody na efektywność terapii masażem, w wypadku problemów związanych z wrażliwością sensoryczną i innych symptomów ASD[33][56][49][57].

Nierzadko dzieciom z autyzmem proponuje się arteterapię[58], ale prawie nie ma badań sprawdzających jej efektywność[59][60]. Brakuje również dowodów na to, by zajęcia teatralne były skuteczne[61][62] – choć być może sprawdzą się jako forma treningu umiejętności społecznych u młodzieży z ASD[63][64][65]. Możliwe, że muzykoterapia polepsza komunikację (i być może umiejętności społeczne), ale brakuje mocnych dowodów[17][33][56][66][67].

Brakuje dowodów na skuteczność interwencji psychoruchowych, jak metoda Millera[35][36] (czy wspomnianych wcześniej metod Dennisona i Domana[41][42][43][45]). Możliwe jednak, że generalnie aktywność fizyczna przynosi pozytywne skutki. Istnieją dowody (choć najczęściej niewysokiej jakości), że jogging, sztuki walki, jazda konna, pływanie, joga/taniec czy ćwiczenia relaksacyjne mogą pozytywnie wpływać na niektóre osiowe objawy autyzmu (nie jest jasne jaki typ aktywności jest najlepszy)[68][69][70][71][72]. Pomimo wspomnianego braku mocnych dowodów, aktywność fizyczna jest zalecana, ze względu na ogólnie pozytywny wpływ na zdrowie osób z ASD[73].

Niepewna jest kwestia interwencji wykorzystujących zwierzęta. W praktyce, najczęściej wykorzystuje się konie (w różnych formach terapii), psy (jako opiekunów lub w dogoterapii), świnki morskie oraz delfiny. Istnieją dowody (o mieszanej jakości metodologicznej) na pozytywne skutki terapii – najwięcej z nich dotyczy terapeutycznej jazdy konnej (ale już nie hipoterapii lub psychoterapii z udziałem koni)[74][75][76][77][78][79][80]. Nie jest jednak jasne, czy pozytywne efekty (np. bardziej skupiona uwaga czy zwiększona towarzyskość) w wypadku terapeutycznej jazdy konnej, nie wynikają jedynie z atrakcyjności bodźca, jaki mogą stanowić zwierzęta dla dzieci[81]. Zwraca się też uwagę na potencjalne wysokie koszty interwencji i zagrożenia, wynikające z kontaktu ze zwierzętami. Szczególnie delfinoterapia stwarza ryzyko agresji ze strony delfinów i możliwość przenoszenia chorób między zwierzęciem, a człowiekiem[80].

Wiele metod wykorzystuje relację (szczególnie rodzic-dziecko) w terapii, ale nie korzysta z podejścia behawioralnego (w odróżnieniu od opisanych powyżej NDBI). Grupa ta jest zróżnicowana: część z podejść jest ateoretyczna i w praktyce opiera się na spontanicznej interakcji z dzieckiem, inne korzystają z psychologii rozwojowej i mają ściśle określony program[82][83]. Pomimo popularności wielu z nich, efektywność rzadko bywa badana. Praktycznie nie ma dowodów na skuteczność metody Opcji (Son-Rise) czy nauczania bez kar (ang. gentle teaching)[30][35][37][38][36][84]. Lepiej przedstawia się sytuacja oceny efektywności niektórych z rozwojowych interwencji społeczno-pragmatycznych (ang. developmental social pragmatic interventions)[85][86][87], ale dowody ograniczają się najczęściej do pozytywnego wpływu na jakość interakcji między rodzicami i dziećmi[35][20][88][89].

Podejścia biomedyczne i dieta

Wśród niektórych dzieci z ASD odnotowuje się różne problemy o charakterze patofizjologicznym, jak zaburzenia funkcji neuroprzekaźników (monoamin, jak dopamina, noradrenalina i serotonina; aminokwasowych, jak glutaminian i GABA; oraz cholinergicznych, jak acetylocholina), zaburzenia metaboliczne (kwasu foliowego, kobalaminy, tetrahydrobiopteryny, karnityny, redoks i metabolizmu mitochondriów), a także: zaburzenia immunologiczne, żołądokowo-jelitowe, snu czy epilepsję. Związek tych zaburzeń z autyzmem jest niejasny (nie wiadomo nawet, czy są przyczyną niektórych symptomów ASD czy skutkiem zaburzenia). Trwają badania nad terapiami celującymi w opisane problemy i choć niektóre dają obiecujące wyniki, to nadal potrzeba większej ilości dowodów naukowych, by móc rekomendować stosowanie którejś z nich[90].

Farmakoterapia (leki przeciwpsychotyczne, a dokładniej: rysperydon i arypiprazol) zalecana jest jedynie w przypadku utrzymujących się zachowań trudnych[16][17][24], choć proponowanych i badanych jest wiele innych leków[91][92][93]. Czasem, w praktyce klinicznej, podawane są metylofenidat lub atomoksetyna, w celu redukcji symptomów ADHD – jednak jakość badań z wykorzystaniem pacjentów z ASD nie zawsze jest wysoka[92][94][95][96][97]. Nieliczne badania nad wykorzystaniem leków przeciwpadaczkowych, przy drażliwość i niepokoju, dają mieszane lub negatywne wyniki[98][99][94][100]. Wyniki badań wskazują na brak przydatności leków z grupy SSRI (np. fluoksetyna, fluwoksamina i citalopram), przy terapii osiowych objawów autyzmu. Leki podawane są z nadzieją, że ograniczą powtarzalne zachowania i drażliwość, ale efekty są zróżnicowane[92][93][99][101].

Brakuje jednoznacznych dowodów na efektywność dożylnej terapii immunoglobulinowej (ang. intravenous immunoglobulin therapy) i metoda nie jest zalecana[102][103]. uznawane jest również stosowanie chelatacji w przypadku autyzmu: nie ma badań o wysokiej jakości, które uzasadniałyby stosowanie terapii[104][105][106]. Zdarza się, że stosowane są substancje, które nie mają nawet potwierdzonego działania chelatującego[105][107][108]. Brakuje też dowodów, które uzasadniałyby stosowanie tlenoterapii hiperbarycznej[102][106][109][110][111].

Znacząca część osób z ASD (być może nawet 47%) może mieć problemy gastryczne i jelitowe[17], ale ich związek z autyzmem jest niejasny. Nie powinny być one traktowane jako osiowy objaw ASD: generalnie nie stwierdza się związku pomiędzy występowaniem problemów żołądkowo-jelitowych, a nasileniem autyzmu[112]. W wypadku stwierdzonej nietolerancji glutenu (np. celiakii), stosowanie diety bezglutenowej jest zalecane. Obecnie nie ma jednak uzasadnienia dla stosowania diety w przypadku reszty populacji. Podobnie jest z dietą bezkazeinową[92][102][112][113][114][115][116][117]. Nie ma dowodów na efektywność diety Feingolda[a][118][119][120], diety ketogenicznej (dieta wysokotłuszczowa i niskowęglowodanowa) i diety przeciwgrzybiczej (eliminacja pożywienia zawierającego drożdże lub składników pobudzających je do wzrostu) i jakiejkolwiek innej[36][121][122]. Badane są również terapie wspomagające pracę układu trawiennego (np. podawanie probiotyków, enzymów trawiennych lub sekretyny), ale badania, albo nie potwierdzają ich pozytywnego wpływu na objawy ASD lub dają niejednoznaczne wyniki[92][102][117][123][124][125][126][127].

Nie wiadomo czy suplementacja diety daje większe korzyści niż te, która przyniosłaby osobom bez ASD[123][128][129][130]. Nie jest jasne, czy kwasy omega 3 wpływają na zmniejszenie niektórych symptomów autystycznych (mieszane wyniki badań przemawiające raczej na niekorzyść interwencji). Podobnie jest w wypadku metylokobalaminy (metylowana witamina B12) i L-karnityny (dwa badania o niewysokiej jakości) czy witaminą D3[92][102][117][130][131]. Nie wygląda na to, by suplementacja witaminą B6 i magnezem wpływała na objawy ASD (mieszane wyniki)[130][132]. Dimetyloglicyna też zdaje się nie być efektywna (słabe dowody)[102][133]. Nie wiadomo, czy stosowanie preparatów multiwitaminowo-mineralnych daje jakieś dodatkowe korzyści osobom autystycznym[102][123][134]. Nie wygląda na to, by N-acetylocysteina była przydatna (w badaniach nie potwierdza się jej efektywność, ale dowody są dość słabej jakości)[92][102][135].

Świadomość wiedzy o spektrum autyzmu

Świadomość społeczną buduje się na różnych płaszczyznach i różnymi metodami. Zaliczamy do nich:

  • kampanie społeczne
  • konferencje naukowe
  • funkcjonowanie szkół z oddziałami integracyjnymi
  • zawieranie wątków dotyczących spektrum autyzmu we fragmentach lub całej fabule filmów (np. The Good Doctor, Atypowy) oraz książek.

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Dieta Feingolda jest typem restrykcyjnej diety eliminacyjnej, w której unika się syntetycznych dodatków do żywności (barwniki, konserwanty, słodziki) oraz salicylanów.

Przypisy

  1. ↑ The Autism Puzzle Piece: A symbol that’s going to stay or go? [online], The Art of Autism [dostęp 2022-02-28] (ang.).
  2. ↑ a b American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, wyd. 5, Arlington, VA: American Psychiatric Association, 2013, s. 50–59, ISBN 978-0-89042-554-1, OCLC 830807378.
  3. ↑ a b c 6A02 Autism spectrum disorder [online], ICD-11 – mortality and morbidity statistics, kwiecień 2019.
  4. ↑ a b Autism spectrum disorder [online], ICD-11 (foundation) [dostęp 2019-08-07].
  5. ↑ Patrick Dwyer, Jacalyn G Ryan, Zachary J Williams, Dena L Gassner. First Do No Harm: Suggestions Regarding Respectful Autism Language. „Pediatrics”. 149 (Supplement 4), 1 kwietnia 2022. American Academy of Pediatrics (AAP). DOI: 10.1542/peds.2020-049437n. ISSN 0031-4005. (ang.). 
  6. ↑ Kristen Bottema-Beutel, Steven K. Kapp, Jessica Nina Lester, Noah J. Sasson i inni. Avoiding Ableist Language: Suggestions for Autism Researchers. „Autism in Adulthood”. 3, s. 18–29, 2021. DOI: 10.1089/aut.2020.0014. (ang.). 
  7. ↑ 6A02.0 Autism spectrum disorder without disorder of intellectual development and with mild or no impairment of functional language [online], ICD-11 – mortality and morbidity statistics, kwiecień 2019.
  8. ↑ Autism spectrum disorder without disorder of intellectual development and with mild or no impairment of functional language [online], ICD-11 (foundation) [dostęp 2019-08-07].
  9. ↑ Childhood disintegrative disorder [online], ICD-11 (foundation) [dostęp 2019-08-07].
  10. ↑ Arthur L. Beaudet, Autism: highly heritable but not inherited, „Nature Medicine”, 13 (5), 2007, s. 534–536, DOI: 10.1038/nm0507-534, ISSN 1078-8956, PMID: 17479094.
  11. ↑ Autyzm rodzinny – Nie-Grzeczne Dzieci. [dostęp 2008-11-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-11)].
  12. ↑ Helen E. Vuong, Elaine Y. Hsiao, Emerging roles for the gut microbiome in autism spectrum disorder, „Biological Psychiatry”, 81 (5), 2017, s. 411–423, DOI: 10.1016/j.biopsych.2016.08.024, ISSN 1873-2402, PMID: 27773355, PMCID: PMC5285286.
  13. ↑ Q. Li, J.-M. Zhou, The microbiota-gut-brain axis and its potential therapeutic role in autism spectrum disorder, „Neuroscience”, 324, 2016, s. 131–139, DOI: 10.1016/j.neuroscience.2016.03.013, ISSN 1873-7544, PMID: 26964681.
  14. ↑ Asif Doja, Wendy Roberts, Immunizations and autism: a review of the literature, „The Canadian Journal of Neurological Sciences. Le Journal Canadien Des Sciences Neurologiques”, 33 (4), 2006, s. 341–346, ISSN 0317-1671, PMID: 17168158.
  15. ↑ B. Taylor, Vaccines and the changing epidemiology of autism, „Child: Care, Health and Development”, 32 (5), 2006, s. 511–519, DOI: 10.1111/j.1365-2214.2006.00655.x, ISSN 0305-1862, PMID: 16919130.
  16. ↑ a b c d NICE, Autism spectrum disorder in under 19s: support and management, [CG 170], London: National Institute for Health and Care Excellence, 2013.
  17. ↑ a b c d e f g h Catherine Lord i inni, Autism spectrum disorder, „The Lancet”, 392 (10146), 2018, s. 508–520, DOI: 10.1016/S0140-6736(18)31129-2, PMID: 30078460.
  18. ↑ a b Rose E. Nevill, Luc Lecavalier, Elizabeth A. Stratis, Meta-analysis of parent-mediated interventions for young children with autism spectrum disorder, „Autism: The International Journal of Research and Practice”, 22 (2), 2018, s. 84–98, DOI: 10.1177/1362361316677838, ISSN 1461-7005, PMID: 29490483.
  19. ↑ a b c Yoshiyuki Tachibana i inni, A systematic review and meta-analysis of comprehensive interventions for pre-school children with autism spectrum disorder (ASD), „PLOS ONE”, 12 (12), 2017, DOI: 10.1371/journal.pone.0186502, ISSN 1932-6203, PMID: 29211740, PMCID: PMC5718481.
  20. ↑ a b c Amy S. Weitlauf i inni, Therapies for children with autism spectrum disorder: behavioral interventions – update, „{{{czasopismo}}}”, AHRQ Comparative Effectiveness Reviews, Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality (US), 2014, PMID: 25210724.
  21. ↑ Social skills groups and autism [online], ResearchAutism.net, 19 grudnia 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-16].
  22. ↑ Lisa Weston, Joanne Hodgekins, Peter E. Langdon, Effectiveness of cognitive behavioural therapy with people who have autistic spectrum disorders: a systematic review and meta-analysis, „Clinical Psychology Review”, 49, 2016, s. 41–54, DOI: 10.1016/j.cpr.2016.08.001, ISSN 1873-7811, PMID: 27592496.
  23. ↑ Cognitive behavioural therapy and autism [online], ResearchAutism.net, 31 października 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-18].
  24. ↑ a b NICE, Autism spectrum disorder in adults: diagnosis and management, [CG142], London: National Institute for Health and Care Excellence, 2016.
  25. ↑ Lorna French, Eilis M.M. Kennedy, Annual research review: early intervention for infants and young children with, or at-risk of, autism spectrum disorder: a systematic review, „Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines”, 59 (4), 2018, s. 444–456, DOI: 10.1111/jcpp.12828, ISSN 1469-7610, PMID: 29052838.
  26. ↑ Emily Simonoff, Commentary: randomized controlled trials in autism spectrum disorder: state of the field and challenges for the future, „Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines”, 59 (4), 2018, s. 457–459, DOI: 10.1111/jcpp.12905, ISSN 1469-7610, PMID: 29574736.
  27. ↑ S.M. Myers, C.P. Johnson, Council on Children With Disabilities, Management of children with autism spectrum disorders, „Pediatrics”, 120 (5), 2007, s. 1162–1182, DOI: 10.1542/peds.2007-2362, ISSN 0031-4005.
  28. ↑ Jonathan Green, Shruti Garg, Annual research review: the state of autism intervention science: progress, target psychological and biological mechanisms and future prospects, „Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines”, 59 (4), 2018, s. 424–443, DOI: 10.1111/jcpp.12892, ISSN 1469-7610, PMID: 29574740.
  29. ↑ Bernard Metz, James A. Mulick, Eric M. Butter, Autism: a late 20th century fad magnet, [w:] John W. Jacobson, Richard M. Foxx, James A. Mulick (red.), Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice, Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum Assoc, 2005, s. 237–264, ISBN 1-4106-1191-4, OCLC 57507545.
  30. ↑ a b c Jason C. Travers i inni, Fad, pseudoscientific, and controversial interventions, [w:] Russell Lang, Terry B. Hancock, Nirbhay N. Singh (red.), Early intervention for young children with autism spectrum disorder, Cham: Springer International Publishing, 2016, s. 257–293, DOI: 10.1007/978-3-319-30925-5_9, ISBN 978-3-319-30923-1.
  31. ↑ Leonard F. Koziol, Deborah Ely Budding, Dana Chidekel, Sensory integration, sensory processing, and sensory modulation disorders: putative functional neuroanatomic underpinnings, „Cerebellum”, 10 (4), 2011, s. 770–792, DOI: 10.1007/s12311-011-0288-8, ISSN 1473-4230, PMID: 21630084.
  32. ↑ a b Tristram Smith, Daniel W. Mruzek, Dennis Mozingo, Sensory integration therapy, [w:] Richard M. Foxx, James A. Mulick (red.), Controversial therapies for autism and intellectual disabilities: fad, fashion, and science in professional practice, wyd. 2, [podgląd z Google Books], New York: Routledge, 2015, s. 247–269, ISBN 978-1-317-62382-3, OCLC 931999200 [dostęp 2019-02-28].
  33. ↑ a b c d e f g Amy S. Weitlauf i inni, Interventions targeting sensory challenges in children with autism spectrum disorder – an update, „{{{czasopismo}}}”, AHRQ Comparative Effectiveness Reviews, Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality (US), 2017, PMID: 29064644.
  34. ↑ a b Sensory integrative therapy and autism [online], ResearchAutism.net, 12 kwietnia 2018 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-28].
  35. ↑ a b c d Samuel L. Odom i inni, Evaluation of comprehensive treatment models for individuals with autism spectrum disorders, „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 40 (4), 2010, s. 425–436, DOI: 10.1007/s10803-009-0825-1, ISSN 0162-3257, PMID: 19633939.
  36. ↑ a b c d Fred R. Volkmar, Lisa A. Wiesner, Essential clinical guide to understanding and treating autism, Hoboken, New Jersey: Wiley and Sons, Inc., 2017, s. 271–290, ISBN 978-1-119-42698-1, OCLC 980871599.
  37. ↑ a b Robert LaRue, Son-Rise program, [w:] Fred R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2013, s. 2939, DOI: 10.1007/978-1-4419-1698-3, ISBN 978-1-4419-1697-6.
  38. ↑ a b Son-Rise program and autism [online], ResearchAutism.net, 19 grudnia 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-22].
  39. ↑ Relationship development intervention and autism [online], ResearchAutism.net, 15 października 2018 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-28].
  40. ↑ Keith J. Hyatt, Brain Gym®: building stronger brains or wishful thinking?, „Remedial and Special Education”, 28 (2), 2007, s. 117–124, DOI: 10.1177/07419325070280020201, ISSN 0741-9325.
  41. ↑ a b Scott O. Lilienfeld, Rachel Ammirati, Michal David, Distinguishing science from pseudoscience in school psychology: science and scientific thinking as safeguards against human error, „Journal of School Psychology”, 50 (1), 2012, s. 7–36, DOI: 10.1016/j.jsp.2011.09.006, PMID: 22386075.
  42. ↑ a b Paul A. Howard-Jones, Neuroscience and education: myths and messages, „Nature Reviews. Neuroscience”, 15 (12), 2014, s. 817–824, DOI: 10.1038/nrn3817, ISSN 1471-0048, PMID: 25315391.
  43. ↑ a b Steven Novella, Psychomotor patterning: a critical look [online], www.quackwatch.org, 9 lutego 2008.
  44. ↑ Jason C. Travers, Evaluating claims to avoid pseudoscientific and unproven practices in special education, „Intervention in School and Clinic”, 52 (4), 2017, s. 195–203, DOI: 10.1177/1053451216659466, ISSN 1053-4512.
  45. ↑ a b Robert LaRue, Patterning (Doman-Delacato method), [w:] Fred R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2017, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_1306-3, ISBN 978-1-4614-6435-8.
  46. ↑ Oliver C. Mudford, Chris Cullen, Auditory integration training: a critical review, [w:] John W. Jacobson, Richard M. Foxx, James A. Mulick (red.), Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice, Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum Assoc, 2005, s. 351–362, ISBN 1-4106-1191-4, OCLC 57507545.
  47. ↑ Auditory integration training and autism [online], ResearchAutism.net, 6 listopada 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-08].
  48. ↑ Sarita Austin, Auditory integration therapy, [w:] Fred R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2019, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_961-3, ISBN 978-1-4614-6435-8.
  49. ↑ a b Thomas Zane, Fads in special education: an overview, [w:] John W. Jacobson, Richard M. Foxx, James A. Mulick (red.), Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice, Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum Assoc, 2005, s. 175–192, ISBN 1-4106-1191-4, OCLC 57507545.
  50. ↑ Gary J. Williams i inni, The use of tinted lenses and colored overlays for the treatment of dyslexia and other related reading and learning disorders, „Optometry”, 75 (11), 2004, s. 720–722, DOI: 10.1016/S1529-1839(04)70226-2, ISSN 1529-1839, PMID: 15597816.
  51. ↑ American Academy of Pediatrics i inni, Joint statement – learning disabilities, dyslexia, and vision, „Pediatrics”, 124 (2), 2009, s. 837–844, DOI: 10.1542/peds.2009-1445, ISSN 1098-4275, PMID: 19651597.
  52. ↑ Coloured filters and autism [online], ResearchAutism.net, 6 października 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-23].
  53. ↑ Weighted items and autism [online], ResearchAutism.net, 12 czerwca 2018 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-20].
  54. ↑ Mickey Losinski, Sara A. Sanders, Nicole M. Wiseman, Examining the use of deep touch pressure to improve the educational performance of students with disabilities: a meta-analysis, „Research and Practice for Persons with Severe Disabilities”, 41 (1), 2016, s. 3–18, DOI: 10.1177/1540796915624889, ISSN 1540-7969.
  55. ↑ Temple Grandin, Hug machine, [w:] Fred R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2018, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_180-3, ISBN 978-1-4614-6435-8.
  56. ↑ a b Natascia Brondino i inni, Complementary and alternative therapies for autism spectrum disorder, „Evidence-based Complementary and Alternative Medicine: eCAM”, 2015, 2015, DOI: 10.1155/2015/258589, ISSN 1741-427X, PMID: 26064157, PMCID: PMC4439475.
  57. ↑ Cori Fujii, C. Enjey Lin, Jeffrey J. Wood, Relaxation techniques, [w:] Fred R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2013, s. 2552–2557, DOI: 10.1007/978-1-4419-1698-3, ISBN 978-1-4419-1697-6.
  58. ↑ Pamela Ullmann, Art therapy and autism, [w:] Fred R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2015, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_102047-1, ISBN 978-1-4614-6435-8.
  59. ↑ Celine Schweizer, Erik J. Knorth, Marinus Spreen, Art therapy with children with autism spectrum disorders: a review of clinical case descriptions on ‘what works’, „The Arts in Psychotherapy”, 41 (5), 2014, s. 577–593, DOI: 10.1016/j.aip.2014.10.009.
  60. ↑ Celine Schweizer, Marinus Spreen, Erik J. Knorth, Exploring what works in art therapy with children with autism: tacit knowledge of art therapists, „Art Therapy”, 34 (4), 2017, s. 183–191, DOI: 10.1080/07421656.2017.1392760, ISSN 0742-1656.
  61. ↑ National Autism Center, National Standards Project, phase 1, Randolph, Massachusetts: National Autism Center, 2009.
  62. ↑ National Autism Center, Findings and conclusions: National Standards Project, phase 2, Randolph, Massachusetts: National Autism Center, 2015.
  63. ↑ Blythe A. Corbett i inni, Peer-mediated theatrical engagement for improving reciprocal social interaction in autism spectrum disorder, „Frontiers in Pediatrics”, 2, 2014, DOI: 10.3389/fped.2014.00110, ISSN 2296-2360, PMID: 25346926, PMCID: PMC4193263.
  64. ↑ Amber Miller i inni, Social skill group interventions for adolescents with autism spectrum disorders: a systematic review, „Review Journal of Autism and Developmental Disorders”, 1 (4), 2014, s. 254–265, DOI: 10.1007/s40489-014-0017-6, ISSN 2195-7177.
  65. ↑ Carmel O’Sullivan, Drama and autism, [w:] Fred R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2015, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_102102-1, ISBN 978-1-4614-6435-8.
  66. ↑ Music therapy and autism [online], ResearchAutism.net, 19 grudnia 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-26].
  67. ↑ Jinah Kim, Music therapy, [w:] Fred R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2018, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_1529-3, ISBN 978-1-4614-6435-8.
  68. ↑ Michelle Sowa, Ruud Meulenbroek, Effects of physical exercise on autism spectrum disorders: a meta-analysis, „Research in Autism Spectrum Disorders”, 6 (1), 2012, s. 46–57, DOI: 10.1016/j.rasd.2011.09.001.
  69. ↑ Emily Bremer, Michael Crozier, Meghann Lloyd, A systematic review of the behavioural outcomes following exercise interventions for children and youth with autism spectrum disorder, „Autism: The International Journal of Research and Practice”, 20 (8), 2016, s. 899–915, DOI: 10.1177/1362361315616002, ISSN 1461-7005, PMID: 26823546.
  70. ↑ Suzanna R. Dillon i inni, Evaluating exercise as evidence-based practice for individuals with autism spectrum disorder, „Frontiers in Public Health”, 4, 2016, s. 290, DOI: 10.3389/fpubh.2016.00290, ISSN 2296-2565, PMID: 28224122, PMCID: PMC5293813.
  71. ↑ Karl Kunzi, Improving social skills of adults with autism spectrum disorder through physical activity, sports and games: a review of the literature, „Adultspan Journal”, 14 (2), 2015, s. 100–113, DOI: 10.1002/adsp.12008.
  72. ↑ Beron W.Z. Tan, Julie A. Pooley, Craig P. Speelman, A meta-analytic review of the efficacy of physical exercise interventions on cognition in individuals with autism spectrum disorder and ADHD, „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 46 (9), 2016, s. 3126–3143, DOI: 10.1007/s10803-016-2854-x, ISSN 0162-3257.
  73. ↑ Russell Lang, Ting Liu, Katherine Ledbetter-Cho, Exercise in autism, [w:] Fred R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2018, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_102189-1, ISBN 978-1-4614-6435-8.
  74. ↑ L.S. Palley, P.P. O’Rourke, S.M. Niemi, Mainstreaming animal-assisted therapy, „ILAR Journal”, 51 (3), 2010, s. 199–207, DOI: 10.1093/ilar.51.3.199, ISSN 1084-2020.
  75. ↑ Marguerite E. O’Haire, Animal-assisted intervention for autism spectrum disorder: a systematic literature review, „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 43 (7), 2013, s. 1606–1622, DOI: 10.1007/s10803-012-1707-5, ISSN 1573-3432, PMID: 23124442.
  76. ↑ Annick Maujean, Christopher A. Pepping, Elizabeth Kendall, A systematic review of randomized controlled trials of animal-assisted therapy on psychosocial outcomes, „Anthrozoös”, 28 (1), 2015, s. 23–36, DOI: 10.2752/089279315X14129350721812, ISSN 0892-7936.
  77. ↑ Marguerite E. O’Haire, Research on animal-assisted intervention and autism spectrum disorder, 2012–2015, „Applied Developmental Science”, 21 (3), 2017, s. 200–216, DOI: 10.1080/10888691.2016.1243988, ISSN 1088-8691.
  78. ↑ Assistance dogs and autism [online], ResearchAutism.net, 31 stycznia 2019 [zarchiwizowane z adresu 2020-08-27].
  79. ↑ Equine-assisted activities and therapies and autism [online], ResearchAutism.net, 12 grudnia 2018 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-22].
  80. ↑ a b Dolphin therapy and autism [online], ResearchAutism.net, 18 grudnia 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-28].
  81. ↑ Lori Marino, Construct validity of animal-assisted therapy and activities: how important is the animal in AAT?, „Anthrozoös”, 25 (sup1), 2012, s139–s151, DOI: 10.2752/175303712X13353430377219, ISSN 0892-7936.
  82. ↑ Barbara Cook, Relationship enhancement methods, [w:] Fred R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2018, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_1775-3, ISBN 978-1-4614-6435-8.
  83. ↑ Relationship-based interventions [online], ResearchAutism.net, 21 lutego 2019 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-27].
  84. ↑ Chris Cullen, Oliver C. Mudford, Gentle teaching, [w:] John W. Jacobson, Richard M. Foxx, James A. Mulick (red.), Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice, Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum Assoc, 2005, s. 423–434, ISBN 1-4106-1191-4, OCLC 57507545 [dostęp 2019-03-20].
  85. ↑ Brooke Ingersoll i inni, The effects of a developmental, social-pragmatic language intervention on rate of expressive language production in young children with autistic spectrum disorders, „Focus on Autism and Other Developmental Disabilities”, 20 (4), 2005, s. 213–222, DOI: 10.1177/10883576050200040301, ISSN 1088-3576.
  86. ↑ Brooke R. Ingersoll, Teaching social communication: a comparison of naturalistic behavioral and development, social pragmatic approaches for children with autism spectrum disorders, „Journal of Positive Behavior Interventions”, 12 (1), 2010, s. 33–43, DOI: 10.1177/1098300709334797, ISSN 1098-3007.
  87. ↑ Amanda V Binns, Janis Oram Cardy, Developmental social pragmatic interventions for preschoolers with autism spectrum disorder: a systematic review, „Autism & Developmental Language Impairments”, 4, 2019, DOI: 10.1177/2396941518824497, ISSN 2396-9415.
  88. ↑ Tristram Smith, Suzannah Iadarola, Evidence base update for autism spectrum disorder, „Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology”, 44 (6), 2015, s. 897–922, DOI: 10.1080/15374416.2015.1077448, ISSN 1537-4416.
  89. ↑ Jasper A. Estabillo, Johnny L. Matson, Sensory integration therapy and DIR/Floortime, [w:] Johnny L. Matson (red.), Handbook of treatments for autism spectrum disorder, Autism and Child Psychopathology Series, Cham: Springer International Publishing, 2017, s. 331–342, DOI: 10.1007/978-3-319-61738-1_19, ISBN 978-3-319-61737-4.
  90. ↑ Richard E. Frye, Daniel A. Rossignol, Identification and treatment of pathophysiological comorbidities of autism spectrum disorder to achieve optimal outcomes, „Clinical Medicine Insights. Pediatrics”, 10, 2016, s. 43–56, DOI: 10.4137/CMPed.S38337, ISSN 1179-5565, PMID: 27330338, PMCID: PMC4910649.
  91. ↑ Lawrence K. Fung i inni, Pharmacologic treatment of severe irritability and problem behaviors in autism: a systematic review and meta-analysis, „Pediatrics”, 137 Suppl 2, 2016, S124–135, DOI: 10.1542/peds.2015-2851K, ISSN 1098-4275, PMID: 26908468.
  92. ↑ a b c d e f g Edwin Williamson i inni, Medical therapies for children with autism spectrum disorder – an update, „{{{czasopismo}}}”, AHRQ Comparative Effectiveness Reviews (No. 189), Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality (US), 2017, PMID: 29064643.
  93. ↑ a b Oliver D. Howes i inni, Autism spectrum disorder: consensus guidelines on assessment, treatment and research from the British Association for Psychopharmacology, „Journal of Psychopharmacology”, 32 (1), 2018, s. 3–29, DOI: 10.1177/0269881117741766, ISSN 1461-7285, PMID: 29237331, PMCID: PMC5805024.
  94. ↑ a b Robert E. Accordino i inni, Psychopharmacological interventions in autism spectrum disorder, „Expert Opinion on Pharmacotherapy”, 17 (7), 2016, s. 937–952, DOI: 10.1517/14656566.2016.1154536, ISSN 1744-7666, PMID: 26891879.
  95. ↑ Brian Reichow, Fred R. Volkmar, Michael H. Bloch, Systematic review and meta-analysis of pharmacological treatment of the symptoms of attention-deficit/hyperactivity disorder in children with pervasive developmental disorders, „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 43 (10), 2013, s. 2435–2441, DOI: 10.1007/s10803-013-1793-z, ISSN 1573-3432, PMID: 23468071, PMCID: PMC3787525.
  96. ↑ Nancy Sturman, Laura Deckx, Mieke L. van Driel, Methylphenidate for children and adolescents with autism spectrum disorder, „The Cochrane Database of Systematic Reviews”, 11, 2017, CD011144, DOI: 10.1002/14651858.CD011144.pub2, ISSN 1469-493X, PMID: 29159857, PMCID: PMC6486133.
  97. ↑ Methylphenidate and autism [online], ResearchAutism.net, 24 grudnia 2018 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-27].
  98. ↑ Ekaterina Stepanova i inni, Pharmacotherapy of emotional and behavioral symptoms associated with autism spectrum disorder in children and adolescents, „Dialogues in Clinical Neuroscience”, 19 (4), 2017, s. 395–402, ISSN 1294-8322, PMID: 29398934, PMCID: PMC5789216.
  99. ↑ a b Ritu Goel i inni, An update on pharmacotherapy of autism spectrum disorder in children and adolescents, „International Review of Psychiatry”, 30 (1), 2018, s. 78–95, DOI: 10.1080/09540261.2018.1458706, ISSN 1369-1627, PMID: 29693461.
  100. ↑ Tomoya Hirota i inni, Antiepileptic medications in autism spectrum disorder: a systematic review and meta-analysis, „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 44 (4), 2014, s. 948–957, DOI: 10.1007/s10803-013-1952-2, ISSN 1573-3432, PMID: 24077782.
  101. ↑ Katrina Williams i inni, Selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs) for autism spectrum disorders (ASD), „The Cochrane Database of Systematic Reviews” (8), 2013, CD004677, DOI: 10.1002/14651858.CD004677.pub3, ISSN 1469-493X, PMID: 23959778.
  102. ↑ a b c d e f g h Melissa DeFilippis, The use of complementary alternative medicine in children and adolescents with autism spectrum disorder, „Psychopharmacology Bulletin”, 48 (1), 2018, s. 40–63, ISSN 0048-5764, PMID: 29382959, PMCID: PMC5765434.
  103. ↑ Immune globulins and autism [online], ResearchAutism.net, 5 czerwca 2018 [zarchiwizowane z adresu 2020-08-30].
  104. ↑ Tonya N. Davis i inni, Chelation treatment for autism spectrum disorders: a systematic review, „Research in Autism Spectrum Disorders”, 7 (1), 2013, s. 49–55, DOI: 10.1016/j.rasd.2012.06.005.
  105. ↑ a b Stephen James i inni, Chelation for autism spectrum disorder (ASD), „The Cochrane Database of Systematic Reviews” (5), 2015, CD010766, DOI: 10.1002/14651858.CD010766, ISSN 1469-493X, PMID: 26106752.
  106. ↑ a b FDA, Be aware of potentially dangerous products and therapies that claim to treat autism [online], 17 kwietnia 2019.
  107. ↑ Chelation and autism [online], ResearchAutism.net, 31 października 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-01].
  108. ↑ Diana Felton, Stefanos Kales, Rose Goldman, An update and review of unconventional metals testing and treatment, „Toxics”, 2 (3), 2014, s. 403–416, DOI: 10.3390/toxics2030403, ISSN 2305-6304.
  109. ↑ Hyperbaric therapy and autism [online], ResearchAutism.net, 19 grudnia 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-27].
  110. ↑ Tao Xiong i inni, Hyperbaric oxygen therapy for people with autism spectrum disorder (ASD), „The Cochrane Database of Systematic Reviews”, 2016 (10), 2016, DOI: 10.1002/14651858.CD010922.pub2, ISSN 1469-493X, PMID: 27737490, PMCID: PMC6464144.
  111. ↑ Teeranai Sakulchit, Chris Ladish, Ran D. Goldman, Hyperbaric oxygen therapy for children with autism spectrum disorder, „Canadian Family Physician”, 63 (6), 2017, s. 446–448, ISSN 0008-350X, PMID: 28615394, PMCID: PMC5471082.
  112. ↑ a b Geraldine Leader, Arlene Mannion, Gastrointestinal disorders, [w:] Johnny L. Matson (red.), Comorbid conditions among children with autism spectrum disorders, Cham: Springer International Publishing, 2016, s. 257–282, ISBN 978-3-319-19183-6, OCLC 920465946.
  113. ↑ Salvador Marí-Bauset i inni, Evidence of the gluten-free and casein-free diet in autism spectrum disorders: a systematic review, „Journal of Child Neurology”, 29 (12), 2014, s. 1718–1727, DOI: 10.1177/0883073814531330, ISSN 1708-8283, PMID: 24789114.
  114. ↑ Madison Pilato, Antigluten therapy, [w:] Fred R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2016, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_1285-3, ISBN 978-1-4614-6435-8.
  115. ↑ Madison Pilato, Casein, [w:] Fred R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2017, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_1287-3, ISBN 978-1-4614-6435-8.
  116. ↑ Gluten-free, casein-free diet and autism [online], ResearchAutism.net, 6 listopada 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-22].
  117. ↑ a b c Nila Sathe i inni, Nutritional and dietary interventions for autism spectrum disorder: a systematic review, „Pediatrics”, 139 (6), 2017, DOI: 10.1542/peds.2017-0346, ISSN 1098-4275, PMID: 28562286.
  118. ↑ Stephen Barrett, The Feingold diet [online], www.quackwatch.org, 15 marca 2004.
  119. ↑ Feingold diet and autism [online], ResearchAutism.net, 1 listopada 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-27].
  120. ↑ Susan Hyman, Feingold diet, [w:] Fred R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2018, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_23-3, ISBN 978-1-4614-6435-8.
  121. ↑ Megan R. Sanctuary i inni, Dietary considerations in autism spectrum disorders: the potential role of protein digestion and microbial putrefaction in the gut-brain axis, „Frontiers in Nutrition”, 5, 2018, DOI: 10.3389/fnut.2018.00040, ISSN 2296-861X, PMID: 29868601, PMCID: PMC5968124.
  122. ↑ Special diets and autism [online], ResearchAutism.net, 31 października 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-20].
  123. ↑ a b c Mark J. Garcia i inni, Diet and supplementation targeted for autism spectrum disorder, [w:] Johnny L. Matson (red.), Handbook of treatments for autism spectrum disorder, Cham: Springer International Publishing, 2017, s. 397–425, DOI: 10.1007/978-3-319-61738-1_22, ISBN 978-3-319-61737-4.
  124. ↑ Shanthi Krishnaswami, Melissa L. McPheeters, Jeremy Veenstra-VanderWeele, A systematic review of secretin for children with autism spectrum disorders, „Pediatrics”, 127 (5), 2011, e1322–e1325, DOI: 10.1542/peds.2011-0428, ISSN 0031-4005, PMID: 21464196, PMCID: PMC3387870.
  125. ↑ Katrina Williams, John A. Wray, Danielle M. Wheeler, Intravenous secretin for autism spectrum disorders (ASD), „The Cochrane Database of Systematic Reviews” (4), 2012, CD003495, DOI: 10.1002/14651858.CD003495.pub3, ISSN 1469-493X, PMID: 22513913.
  126. ↑ Secretin and autism [online], ResearchAutism.net, 21 grudnia 2018 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-28].
  127. ↑ Antonella Fattorusso i inni, Autism spectrum disorders and the gut microbiota, „Nutrients”, 11 (3), 2019, DOI: 10.3390/nu11030521, ISSN 2072-6643, PMID: 30823414, PMCID: PMC6471505.
  128. ↑ Dietary supplements and autism [online], ResearchAutism.net, 31 października 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-08-30].
  129. ↑ Madison Pilato, Nutritional interventions, [w:] Fred R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2017, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_1303-3, ISBN 978-1-4614-6435-8.
  130. ↑ a b c Yong-Jiang Li, Ya-Min Li, Da-Xiong Xiang, Supplement intervention associated with nutritional deficiencies in autism spectrum disorders: a systematic review, „European Journal of Nutrition”, 57 (7), 2018, s. 2571–2582, DOI: 10.1007/s00394-017-1528-6, ISSN 1436-6215, PMID: 28884333.
  131. ↑ Omega 3 fatty acid supplements and autism [online], ResearchAutism.net, 14 grudnia 2018 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-22].
  132. ↑ Vitamin B6, magnesium and autism [online], ResearchAutism.net, 21 grudnia 2018 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-11].
  133. ↑ Dimethylglycine and autism [online], ResearchAutism.net, 31 października 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-02-08].
  134. ↑ Multi-vitamin and mineral supplements and autism [online], ResearchAutism.net, 19 grudnia 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-23].
  135. ↑ Alessandro Minarini i inni, N-acetylcysteine in the treatment of psychiatric disorders: current status and future prospects, „Expert Opinion on Drug Metabolism and Toxicology”, 13 (3), 2017, s. 279–292, DOI: 10.1080/17425255.2017.1251580, ISSN 1744-7607, PMID: 27766914.

Linki zewnętrzne

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Spektrum_autyzmu&oldid=69163973”