Bazylika kolegiacka Ducha Świętego w Przeworsku

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bazylika kolegiacka Ducha Świętego w Przeworsku
Sanktuarium Grobu Bożego
A-309 z dnia 27.11.1952 r.
(zespół klasztorny bożogrobców)[1]
bazylika mniejsza, kolegiata
kościół farny, kościół parafialny
sanktuarium
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Miejscowość

Przeworsk

Adres

Kościelna 7

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

Ducha Świętego w Przeworsku

Bazylika mniejsza
• nadający tytuł

od 1982
Jan Paweł II

Wezwanie

Ducha Świętego

Wspomnienie liturgiczne

Zesłania Ducha Świętego

Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie

Skały z Grobu Bożego, Krzyża Świętego, św. Maurycjusza, św. Prymitywy, św. Sewery, św. Lukundy, św. Marcina, św. Benedykta, św. Pawła

Cudowne wizerunki

Matka Boża Przeworska

Położenie na mapie Przeworska
Mapa konturowa Przeworska, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Bazylika kolegiacka Ducha Świętego w Przeworsku Sanktuarium Grobu Bożego”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Bazylika kolegiacka Ducha Świętego w Przeworsku Sanktuarium Grobu Bożego”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Bazylika kolegiacka Ducha Świętego w Przeworsku Sanktuarium Grobu Bożego”
Położenie na mapie powiatu przeworskiego
Mapa konturowa powiatu przeworskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Bazylika kolegiacka Ducha Świętego w Przeworsku Sanktuarium Grobu Bożego”
Ziemia50°03′27,02″N 22°29′24,67″E/50,057506 22,490186
Strona internetowa
Jan z Tarnowa, wojewoda sandomierski i starosta ruski, funduje i uposaża klasztor bożogrobców pod wezwaniem Świętego Ducha i kościół św. Katarzyny w Przeworsku, 6 lipca 1394 roku

Bazylika Kolegiacka pw. Ducha Świętego – gotycki kościół wchodzący w skład dawnego zespołu klasztornego Bożogrobców w Przeworsku. Od 1982 posiada godność bazyliki mniejszej, od 2003 kolegiaty, a od 2012 sanktuarium Grobu Bożego. Jest to drugi po archikatedrze najważniejszy kościół w archidiecezji przemyskiej, posiadający jednocześnie godność bazyliki, kolegiaty i sanktuarium. Świątynia jest również jedyną w Polsce bazyliką noszącą wezwanie Ducha Świętego.

Kościół został wybudowany w latach około 1400–1473, na wzgórzu w południowo-zachodniej części miasta. Kościół Bożogrobców w Przeworsku jest jednym z cenniejszych zabytków architektury średniowiecznej w południowo-wschodniej Polsce.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Budowa kościoła trwała od około 1400 do 1473 z fundacji Jana Tarnowskiego, jego potomków oraz mieszczan[2]. Nadzorowali ją prepozyci Dominik, Jan i Mikołaj. Budowla prezentuje bardzo dobrą jakość wykonania i powstała wedle jednolitego projektu, o czym świadczy kamienny cokół pod chórem i korpusem[2]. W farze przeworskiej zastosowano typową dla gotyku małopolskiego odmianę systemu filarowo--przyporowego typu krakowskiego, dostosowaną do budowli pseudobazylikowej[2]. Dach kościoła pierwotnie był znacznie wyższy i stromy, czego ślady widać na ścianie wieży[2]. W latach 1473–1516 wybudowano budynek parafialny. Parafia od początku była hojnie obdarowywana okolicznymi wsiami. Klasztorowi podlegały kaplice w sąsiednich wsiach: Studzian i Rozbórz. Tarnowscy jako fundatorzy otrzymali też prawo wybierania spośród bożogrobców prepozyta. Klasztor i kościół miały charakter obronny. W 1502 wzniesiono basztę, a w 1640 cały zespół otoczono murami. Dach świątyni pokryto w XVII wieku dachówką, w 1845 roku obniżono i dano pokrycie z blachy. W 1785 wieża otrzymała pokrycie miedziane. W 1742 dobudowano arkadowy krużganek łączący klasztor z kościołem. Znaczną restaurację przeprowadzono w 1908 roku.

Bożogrobcy w Przeworsku[edytuj | edytuj kod]

Z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że bożogrobcy prowadzili w Przeworsku szpital pod wezwaniem św. Ducha. Istnienie jego potwierdza kilka źródeł m.in. dokument Rafała z Jarosławia z 1460 miał zawierać nadania dla już istniejącego szpitala. Stopniowo na przestrzeni lat konwent przeworskich bożogrobców liczebnie się powiększał. Na początku w 1394 roku był tu tylko prepozyt i jeden brat, w 1471 było co najmniej czterech braci a w latach 1585 i 1587 na mocy postanowień kapituły zakonu bożogrobców podzielono zakon w Polsce na cztery prowincje w tym ruską z ośrodkiem w Przeworsku, co świadczyło o dużej randze domu przeworskiego. W skład prowincji wchodziły parafie w Leżajsku, Giedlarowej, Rudołowicach, Tuligłowach, Urzejowicach i Gniewczynie. Pierwszym prepozytem parafii był niejaki Bartłomiej z Mazowsza, a wikarym brat Priskan. Do kasaty bożogrobców w 1819 w Przeworsku służbę bożą pełniło 34 prepozytów w tym ostatni Kasper Mizerski, który jeszcze do 1846 pełnił funkcję proboszcza parafii. W ciągu istnienia placówki bożogrobców w Przeworsku działali tu wikariusze, penitencjarze, zakładano różne stowarzyszenia oraz bractwa. Bożogrobcy w czasie swojego pobytu w mieście prowadzili szkołę parafialną.

Wnętrze[edytuj | edytuj kod]

Wystrój wnętrza kościoła zmieniał się na przestrzeni wieków i obecnie posiada dominujące cechy baroku głównie za sprawą głównego ołtarza zbudowanego w toskańskiej odmianie tego stylu (1693). Znajdują się tu relikwie świętych: Marcina, Benedykta, Sewery, Maurycjusza, Pawła, a w XVIII wieku umieszczono tu relikwie krzyża świętego. Z licznych obrazów znajdujących się wewnątrz świątyni na uwagę zasługuje gotyckie epitafium Rafała Tarnowskiego z rodziną polecane przez archanioła Rafała i św. Elżbietę (z lat 1491–1496). W prezbiterium świątyni znajdują się płyty nagrobne z piaskowca z podobiznami fundatorów kościoła – Tarnowskich, m.in. Rafała Tarnowskiego (zm. w 1441), które kryją wejście do krypt.

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Bazylika Ducha Świętego w Przeworsku
Ołtarz Matki Bożej Nieustającej Pomocy
Ołtarz główny i stalle
Ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa

Kaplica Grobu Pańskiego[edytuj | edytuj kod]

Najważniejszą częścią zabudowań nieodłącznie związaną z kultem Grobu Pańskiego w Jerozolimie, przy którym ustanowiono bożogrobców, jest wzniesiona w latach 1692–1727 kaplica Grobu Bożego, przy której prace prowadzili m.in. M. Stawiński, F. Chodowicz. P. Gogoliński. Kaplica jest wierną kopią kaplicy Grobu Chrystusa w Jerozolimie, posiada relikwie skały z Grobu Jerozolimskiego.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2010-05-02].
  2. a b c d Jakub Adamski, Gotycka architektura kościoła farnego (Bożogrobców) pw. Świętego Ducha w Przeworsku, „Biuletyn Historii Sztuki”, 85 (2), 2023, s. 5–34, DOI10.36744/bhs.1395, ISSN 2719-4612 [dostęp 2023-07-28] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]