Historia Maroka

Starożytność

Północną część dzisiejszego Maroka zamieszkiwały, najprawdopodobniej od końca drugiego tysiąclecia p.n.e., koczownicze, berberyjskie plemiona Maurów które w IV wieku p.n.e. utworzyły królestwo Mauretanii. Tymczasem już od XII wieku p.n.e. wybrzeża dzisiejszego Maroka były kolonizowane przez Fenicjan, a od III wieku p.n.e. należały do Kartaginy. Po jej klęsce w wojnach z Rzymem terytoria Maroka były niezależne.

W 43 roku n.e. Rzymianie podbili kraj Maurów i wcielili do cesarstwa, jako prowincję Mauretania Tingitana. Za rzymskiego panowania w Maroku osiedliło się wielu Żydów oraz dotarło tam chrześcijaństwo. Wpływ Rzymu był tak silny, że do dnia dzisiejszego w języku berberyjskim przetrwały takie łacińskie słowa jak: ager czy jugum, zaś przybysza z Europy nazywa się niekiedy Arrumi ("Rzymianin"). Kraj pozostawał pod władzą Rzymu aż do 429 roku, kiedy to z Hiszpanii przybyli germańscy Wandalowie. Ziemie Maroka nie weszły jednak w skład królestwa Wandalów i stały się niezależne.

W pierwszej połowie VI wieku okolice Tangeru zostały opanowane przez Bizancjum. Około sto pięćdziesiąt lat później, w VII wieku tereny te zostały podbite przez Arabów i włączone do kalifatu. Dość szybko zamieszkany głównie przez chrześcijan i skupiska Żydów kraj uległ prawie całkowitej islamizacji oraz silnej arabizacji.

Arabskie panowanie

Już w VIII wieku Maroko odpadło od kalifatu, a władzę objęła lokalna dynastia Idrysydów (788-828). Po ich upadku kraj uległ podziałowi. Później na terenie Maroka pojawiły się dynastie Almorawidów (od około 1062 roku) a następnie Almohadów (od 1174), które w okresie od XI do XIII wieku zapewniły krajowi status znacznej potęgi i przyłączyły do niego Andaluzję, Tunezję, Algierię oraz Trypolitanię. Almorawidzi założyli w 1062 swoją stolicę w Marrakeszu. Kres potędze Maroka położyły wewnętrzne konflikty i klęska w bitwie z wojskami chrześcijańskimi pod Las Navas de Tolosa w Hiszpanii w 1212 roku. Marokańscy władcy utracili władzę nad ziemiami w Hiszpanii. W tym samym stuleciu (dokładnie w roku 1259) nowymi władcami kraju zostali Marynidzi. W XV wieku Hiszpanie zaczęli lądować w Afryce. Wiele portów zajęli też Portugalczycy (zajęli m.in. Ceutę w 1415 roku i Tanger).

W 1472 roku powstało Królestwo Fezu, które utworzył Muhammad asz-Szajch al-Mahdi z rodu Wattasydów. Władza Wattasydów nie została jednak powszechnie zaakceptowana przez marokańskie plemiona. Wśród Beduinów i Berberów dynastia ta cieszyła się niewielkim autorytetem. Szczególnie w południowym Maroku dochodziło do buntów, a w siłę rośli lokalni przywódcy plemienni.

Słabość wattasydzkiego dworu wykorzystali Portugalczycy, którzy zajęli w tym czasie wiele portów nad Atlantykiem i próbowali rozszerzyć swoje wpływy na resztę kraju. Po zajęciu przez nich Tangeru w 1471 roku wattasydzki sułtan Muhammad asz-Szajch al-Mahdi, nie mogąc walczyć na dwóch frontach, zdecydował się na zawarcie zawieszenia broni z Portugalią.

Państwo Wattasydów było słabe, co wykorzystywały kraje europejskie do ingerowania w Maroku. Tereny Maroka odgrywały dla Hiszpanii i Portugalii dużą rolę w ich ekspansji kolonialnej. W tym celu Portugalczycy założyli szereg warownych faktorii wzdłuż wybrzeża atlantyckiego, zaś Hiszpanie wzdłuż wybrzeży śródziemnomorskich Maroka.

W 1485 roku Królestwo Hiszpanii wymusiło traktat zobowiązujący Wattasydów do nieudzielania pomocy Emiratowi Grenady w zamian za bezpieczeństwo marokańskich statków na Morzu Alborańskim. W dwa lata później Hiszpania zabroniła sułtanowi wysyłania do Granady zaopatrzenia. W tym samym roku pod panowanie portugalskie przeszło miasto Azammur, a w 1488 Asfi.

W 1492 roku upadł Emirat Granady, do państwa Wattasydów przybyli wygnańcy z tego państwa oraz ok. 5000 wypędzonych z Hiszpanii Żydów. W następnym roku przybył także ostatni emir Granady, Muhammad XII.

W 1497 w ręce Hiszpanii przeszła Melilla. W 1502 roku Królestwo Portugalii zdobyło Al-Dżadidę, w 1505 roku Agadir, w 1506 roku Aguz. W 1511 roku Saadyci zdobyli Rabat, a w 1524 Marrakesz.

Od początku XVI wieku na sile zaczął zyskiwać ruch marabutów pod przywództwem rodu szarifów Saadytów, którzy pochodzili z Tidzi w rejonie Tagmadert, położonym w dolinie rzeki Wadi Dara, gdzie sprawowali lokalną władzę.

Niezadowolenie wśród berberskich plemion przyczyniło się do wzrostu potęgi Saadytów, którzy zdołali wypędzić Portugalczyków z większości portów, a w 1549 roku zająć Fez i obalić wattasydzkiego sułtana Abu al-Abbasa Ahmada. Wattasydzi zdołali jeszcze przejściowo odzyskać tron w 1554 roku pod rządami Abu Hassuna, jednak jeszcze w tym samym roku władzę w kraju odzyskał saadycki sułtan Muhammad asz-Szajch.

Saadyci zjednoczyli Maroko po trwającym od drugiej połowy XIV wieku rozbiciu dzielnicowym, za swoich rządów zreformowali administrację oraz podatki, utworzyli nowoczesną armię wyposażoną w broń palną i artylerię oraz flotę wojenną.

Oparli się zbrojnie Turcji, zlikwidowali większość enklaw portugalskich na wybrzeżu. W bitwie pod Al-Kasr al-Kabir pobili wojska portugalskie, w 1578 roku podbili Sudan Zachodni (państwo Songhaj), w 1591 roku rozwinęli w południowym Maroku na niespotykaną w jego dziejach skalę uprawę trzciny cukrowej oraz produkcję cukru z przeznaczeniem na eksport do Europy. Kres ich potęgi położyła wielka epidemia dżumy w latach 1597–1608.

Okres największej potęgi Saadytów przypada na panowanie Ahmada al-Mansura (1578–1603), który czuł się na tyle silny, że razem z królową Anglii, Elżbietą I, planował podbój Hiszpanii. Jednak po jego śmierci kraj ogarnęły krwawe spory sukcesyjne.

Po sześciu dekadach chaosu, w roku 1660, tron Maroka przejął inny ród szarifów, Alawici, którzy rządza krajem do dnia dzisiejszego.

Zreorganizowali oni finanse państwa i utworzyli silną armię zawodową, złożoną z niewolników. Panujący od 1672 roku Mulaj Ismail zapewnił stabilność władzy, tworząc armię złożoną z potomków murzyńskich niewolników, sprowadzonych do Maroka dwa stulecia wcześniej. Maroko budowało swą potęgę na handlu złotem, czarnymi niewolnikami, solą i na popieraniu piractwa morskiego przeciwko państwom chrześcijańskim. Dzięki silnej władzy było jedynym krajem Maghrebu, który nie znalazł się po panowaniem osmańskim. Maroko utrzymywało wówczas dobre stosunki z Francją Ludwika XIV, na której zresztą sułtan Maroka wzorował się w budowie swych absolutystycznych rządów i wielkiego pałacu, zwanego „marokańskim Wersalem” w nowej stolicy Meknes. Po śmierci Mulaja Ismaila rozgorzały walki o władzę, zakończone dopiero za panowania sułtana Muhammada III w XVIII wieku.

Od XVII do XIX wieku wybrzeża Maroka były bazą dla licznych piratów.

Maroko w 1830

XIX wiek

Działania piratów berberyjskich, napadających na statki amerykańskie doprowadziły do I wojny berberyjskiej ze Stanami Zjednoczonymi w latach 1801–1805.

Gdy Francja zajęła Algierię, wybuchła wojna francusko-marokańska (1844), którą afrykańska monarchia przegrała. Jednym z głównych powodów wojny była pomoc, jakiej sułtan Maroka Abd ar-Rahman udzielał walczącym z Francuzami mieszkańcom Algierii. Po wojnie ustalono granicę między Marokiem i Algierią, która bez większych zmian obowiązuje do teraz. W latach 1859-1860 Maroko stoczyło kolejną, znowuż przegraną, wojnę z Hiszpanią. W jej wyniku kraj musiał się zrzec Melilli oraz Ceuty, a także zapłacić wysoką kontrybucję. W roku 1880 USA i europejskie potęgi postanowiły w Madrycie zachować integralność Maroka.

Maroko protektoratem

Jednak dwadzieścia cztery lata później (1904) Francja i Hiszpania umówiły się potajemnie w sprawie określenia swoich stref wpływów w Maroku. Francja uzyskała następnie wolną rękę w Maroku od Wielkiej Brytanii i rok później wystąpiła do Maroka z propozycją roztoczenia nad nim protektoratu. Wtedy z wizytą do Maroka przybył niemiecki cesarz Wilhelm II Hohenzollern. Posunięcie to miało wesprzeć niemieckie roszczenia wobec terytoriów marokańskich. Konflikt dyplomatyczny między Francją i Niemcami, które stanęły na krawędzi wojny, został zażegnany traktatem w Algeciras w 1906 roku, w którym powrócono do zasad z traktatu madryckiego. Pięć lat później (1911) doszło jednak do kolejnego ostrego zatargu, spowodowanego zamieszkami w Maroku, a niemiecki okręt „Panther” przybył do portu Agadir. W 1912 roku zawarto porozumienie w Fezie, na mocy którego sułtan zrzekł się na rzecz Francji suwerenności nad krajem, Francja objęła protektoratem środkowe Maroko, Hiszpania uzyskała północną część kraju oraz terytoria saharyjskie i Ifni, zaś port morski w Tangerze przekształcono w strefę międzynarodową. Ambicje Niemiec zostały zaspokojone przekazaniem im terenów w Afryce Środkowej, nad rzeką Kongo.

W roku 1921 wybuchło w Maroku Hiszpańskim powstanie Rifenów, na czele którego stał Abd al-Karim. W jego wyniku powstała Republika Rifu. Została ona jednak zlikwidowana w 1926 roku przez połączone siły Francji oraz Hiszpanii. W pierwszej połowie XX wieku powstały liczne organizacje polityczne dążące do niepodległości (np. Marokański Blok Narodowego Działania, Partia Reform Narodowych). Kolejną rewoltę Francuzi musieli stłumić w 1937 roku. Rok wcześniej hiszpańska część Maroka stała się dla sił Francisca Franco bazą, z której wyruszyły one na zwycięską wojnę domową w Hiszpanii. W latach 30. na terytorium Maroka żyło około 200 tysięcy Europejczyków (3% ogółu ludności), którzy kontrolowali 8% ziem uprawnych kraju. W trakcie II wojny światowej terytorium Maroka znajdowało się pod kontrolą francuskiego rządu Vichy, a międzynarodowy Tanger zajęli Hiszpanie (w 1940 roku). 8 listopada 1942 roku u wybrzeży Maroka wylądowały alianckie wojska (operacja Torch), a kontrolę w części francuskiej przejęli Wolni Francuzi. W styczniu 1943 na konferencji w Casablance spotkali się główni przywódcy Wielkiej Brytanii i USA.

Po wojnie wielu marokańskich Żydów wyjechało do Izraela. W tym samym czasie nasiliły się tendencje niepodległościowe. Liczne strajki oraz demonstracje pociągały za sobą represje francuskich władz, które w 1953 zdetronizowały popierającego ruchy autonomiczne sułtana Muhammada V i zesłały go na Madagaskar. Nowym sułtanem Maroka został profrancuski Muhammad ibn Arafa. Sytuacja w kraju jednak dalej się pogarszała: bojkotowano francuskie towary, dokonywano zamachów, dochodziło do starć z siłami okupacyjnymi (w tym z Legią Cudzoziemską) oraz zamieszek. Władze francuskie odpowiedziały licznymi represjami.

Niepodległe Maroko

W 1955 roku Francuzi pozwolili wrócić na tron Muhammadowi V. 2 marca 1956 roku Maroko odzyskało niepodległość, gdy swojego protektoratu zrzekli się Francuzi, a w kwietniu Hiszpanie, którzy jednak zatrzymali pod swymi rządami Ceutę, Melillę oraz terytorium Ifni, to ostatnie zostało oddane Maroku w 1969 roku. W tym samym roku, w październiku, zniesiono międzynarodowy status Tangeru. W 1957 roku sułtanat przekształcono w królestwo. W lutym 1961 roku, po śmierci Muhammada V, królem Maroka został Hassan II. Rok później ogłoszono pierwszą konstytucję, a w 1963 roku odbyły się pierwsze wybory parlamentarne. W tym samym okresie zlikwidowane zostały wszystkie hiszpańskie, francuskie oraz amerykańskie bazy wojskowe, a także doszło do nadgranicznych starć z Algierią.

Druga połowa lat 60. zdominowana była przez zamieszki antyrządowe, które pociągnęły za sobą stan wyjątkowy i bezpośrednie rządy króla. W lipcu 1971 wojskowi podjęli nieudaną próbę zabójstwa monarchy. W lutym 1972 roku król zrzekł się w nowej konstytucji znacznej części swoich uprawnień na rzecz parlamentu i rządu. W sierpniu tego samego roku po raz kolejny próbowano zabić Hassana II. W listopadzie 1975 roku władze Maroka zorganizowały tzw. Zielony Marsz – 300 tysięcy Marokańczyków weszło na terytorium kontrolowanej przez Hiszpanię Sahary Hiszpańskiej. Rok później (1976) rząd hiszpański zrzekł się praw do tego terytorium. Pod koniec lat 70. zakończono spory terytorialne z Algierią i Mauretanią, co w zasadzie dało Maroku wolną rękę w Saharze Zachodniej. W roku 1977 odbyły się wybory do parlamentu, a następnie przywrócono rządy parlamentarne. Dwa lata później Liga Państw Arabskich uznała prawo Sahary Zachodniej do samostanowienia. W 1984 roku niezgadzające się z tą decyzją Maroko opuściło organizację. Rok później doszło po raz kolejny do starć między wojskami marokańskimi i algierskimi. Ich powodem było wspieranie przez Algierię walczącego o niepodległość Sahary Zachodniej ruchu Polisario. W roku 1991 Polisario (od 1988 pozbawione algierskiej pomocy) i Hassan II zgodzili się na ONZ-etowski plan zakończenia konfliktu, ale jego realizację torpedują ciągłe nieporozumienia między stronami. W referendum z 1992 roku król Hassan II uzyskał aprobatę dla swojej umiarkowanej polityki prodemokratycznej. Odłożono wtedy również na dwa lata zaplanowane na 1993 wybory parlamentarne. 23 lipca 1999 roku król Hassan II zmarł. Zastąpił go, pod imieniem Muhammad VI, jego syn Sidi Muhammad. Od czasu zajęcia kraju przez Arabów (około 685) największym wewnętrznym problemem kraju jest konflikt między ludnością arabską i berberyjską.

Linki zewnętrzne

• Krótka historia Maroka (ang.)
• Historia Maroka (ang.)