Korczak (herb szlachecki)

Korczak

Herb Korczak
Typ herbu	szlachecki
Zawołanie	Korczak
Alternatywne nazwy	Ciffus, Ciphus, Corczakowye, Wręby, Trzy wręby
Pierwsza wzmianka	1368 (zapis), 1432 (pieczęć)

Korczak – polski herb szlachecki, noszący zawołanie Korczak. Wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, spisanym przez historyka Jana Długosza w latach 1464–1480. Korczak jest jednym z 47 herbów adoptowanych przez bojarów litewskich na mocy unii horodelskiej z 1413 roku.

Herb występował głównie wśród rodzin osiadłych w ziemi krakowskiej, lubelskiej oraz Rusi. Spośród najbardziej znanych rodów pieczętujących się herbem Korczak, należy wymienić Branickich i Boratyńskich.

Korczaka używał też Tadeusz Komorowski.

Opis herbu

Opis historyczny

Jedna ze stron manuskryptów Jana Długosza, zawierająca opisy polskich herbów

Jan Długosz (1415–1480) blazonuje herb i opisuje herbownych następująco:

Corczakowye, tres barras in campo rubeo defert. Genus Ruthenicum, hic prisco tempore cifum et in eo canem sedentem deferebat. Id Loduigus, Polonie et Ungarie rex, abhominatus immutat et Demetrio de Bożydar, regni Polonie vicethezaurario, arma regni Ungarie tradidit deferenda. In galea tamen defertur cifus et canis.

Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae

Po przetłumaczeniu:

Korczakowie, trzy belki w polu czerwonym noszą. Ród ruski, który w dawnych czasach nosił misę i siedzącego w niej psa. To Ludwik, król Polski i Węgier, wstrętnie zamienił, Demetriuszowi z Bożydar, na herb królestwa Węgier. Na hełm jednak została wyniesiona misa i pies.

Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae

Juliusz Ostrowski, podając się na dzieła historyczne Jana Długosza, Wojciecha Kojałowicza, Kaspra Niesieckiego, Franciszka Piekosińskiego i Piotra Małachowskiego, opisuje herb:

W polu czerwonem — trzy srebrne belki poprzeczne i równoległe, ku dołowi kliniasto zwężone i stopniowo krótsze jedna od drugiej. Nad hełmem w koronie w złotej czarze pół psa.

Juliusz Ostrowski, Księga herbowa rodów polskich

Opis współczesny

Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco:

Na tarczy w polu czerwonym, trzy wręby srebrne w słup, zwężające się w dół.

W klejnocie pół szczenięcia wyżła srebrnego w naczyniu złotym.

Labry herbowe czerwone, podbite srebrem.

Geneza

Najwcześniejsze wzmianki

Pierwsza wzmianka z 1368 roku, najstarsza znana pieczęć z 1432 roku. Pierwszym rodem pieczętującym się tym herbem byli Gorayscy. Został przeniesiony również na Litwę po unii w Horodle w 1413 roku.

Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające ten herb to wspomniane już wcześniej Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, datowane na lata 1464–1480. Autorem tego dzieła jest polski historyk, Jan Długosz.

W pierwotnej, XV wiecznej formie w klejnocie znajdowała się głowa szczenięcia srebrnego między kręgami srebrnymi ze środkiem czerwonym i okrągłymi uchwytami srebrnymi. Herb ma pochodzenie węgierskie, trzy wręby oznaczają trzy rzeki Dunaj, Cisę (lub Drawę) i Sawę.

Etymologia

Prawdopodobnie od apelatywu korczak oznaczającego „kubek” lub „kielich”, po łacinie ciphus, cifus. Jest to poświadczone we wspomnianej wcześniej wzmiance Jana Długosza:

(...) prisco tempore cifum et in eo canem sedentem deferebat Id Loduigus, (...) In galea tamen defertur cifus et canis.

Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae

Według Długosza nazwa rodu związana jest z korczakiem, który miał się jakoby pierwotnie znajdować na tarczy herbowej, a dopiero po udostojnieniu herbu przez dodanie do niego węgierskich bierzwion, czyli wrębów, miał być przeniesiony do klejnotu nad herbową tarczą. Piekosiński uważa dywagacje Długosza na temat historii herbu i etymologii nazwy za niesłuszne, proklamację określa jako odimienną, wiąże ją jednak z imieniem Korcza, od którego rzekomo Korczak stanowić miał deminutyw. Imię Korcza jest jednak niepoświadczone, zaś odapelatywny antroponim Korczak funkcjonował w tym czasie zupełnie niezależnie od herbu i jego nazwy.

Legenda herbowa

Według opinii zapisanej przez Jana Długosza:

Id Ludovicus, Polonie et Hungarie rex, abominatus immutatuit, et Demetrio de Bozidar, Regni Polonie Vicethesaurario, arma regni Hungarie deferenda tradidit; in galea tamen defertur ciphus et canis.

Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae

Herbowni

Lista Tadeusza Gajla

Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.

Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich). Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego, Tadeusza Gajla (603 nazwisk). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Korczak. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Korczak:

Alabjewicz, Bagiński, Balkiewicz, Bałaban, Bannuński, Banunyński, Banuński, Baratyński, Barsowski, Barszczowski, Barzi, Barzy, Batkiewicz, Batkowski, Baturzycki, Bedleński, Bedlewicz, Bernacki, Bernaszowski, Berżański, Biarżanowski, Bibel, Bibelski, Bielecki, Bieniewski, Biernacki, Biernaszewski, Biernaszowski, Biernawski, Bierzawski, Bierżański, Bierżawski, Biliński, Biliźnieński, Bliziński, Bobrecki, Bochowityn, Bohdanowicz, Bohowityn, Bolanowski, Bołaban, Boratyński, Borszewski, Borszowski, Bortkiewicz, Bortnicki, Bortnowski, Bożydar, Branicki, Bratko, Brodzki, Bronowicki, Bucewicz, Budzyński, Bybelski, Bybłowski, Chańkowski, Chański, Chęciński, Chiszewski, Chłopicki, Choderowski, Chodorowicz, Chodorowski, Chodorski, Choiński, Chojny, Chołoniewski, Chołubicki, Choński, Chorbowski, Chotecki, Chryczewski, Chryszewski, Chulawski, Chyczewski, Chyszewski, Chyżewski, Czarnkowski, Czarowski, Czaryski, Czasza, Czaszkowski, Czerniawski, Czerniejewski, Czerniejowski, Czernieszewicz, Czerniowski, Czuma, Czumak, Czupa, Czuppa, Czuryłło, Czuryło, Dachnowicz, Daszkiewicz, Dawidowski, Dąbkowski, Dąbrowski, Deben, Dejbel, Derbut, Derewiński, Dermnowski, Derszniak, Deubel, Dobraczewski, Dobraczyński, Doliński, Dombrowski, Dreling, Dremlik, Drewiński, Drochowski, Drogajewski, Drogojewski, Drohojewski, Drohojowski, Drojewski, Drożawski, Dryniewicz, Drzemlik, Drzewiński, Dunicki, Dusieński, Duszeński, Dworskowicz, Dworszowicz, Dyrmont, Dziechciejewicz, Dziechciejewski, Dziechciewski (2), Dziechejewski, Dziewolski, Eleński, Engelhardt, Esman, Gacki, Gadowski, Gajewski, Galęski, Gałecki, Gąsiewicz, Gliński, Gluziński, Głowacki, Gorajewski, Gorajski, Goralski, Gorczyński, Gornowski, Gorodecki, Góralski, Graniewski, Greczyna-Wojna, Gruszkowski, Gruszowski, Gruszwicki, Gruświcki, Grutwicki, Grządzielski, Gwoździecki, Hacicki, Hajski, Hałuszyński, Hanicki, Hankowski, Hanusiewicz, Hańcki, Hański, Henko, Hermanowski, Hinek, Hinicz, Hlib, Hodorowski, Hołodyński, Hołoniewski, Hołowicki, Hołubicki, Horain, Horbaczewski, Horbanowski, Horbowski, Hordyński,Hornowski, Horodecki, Horodeński, Horodoski, Horodyjski, Horodyński, Horodyski, Horysławski, Hoszewski, Hościsławski, Hranicki, Hreczyna-Wojna, Hruszewski, Hruszowski, Hruszwicki, Hryncewicz, Hubicki, Hynek, Hyńko, Ilcewicz, Ilinicz, Iliwicz, Ilkiewicz, Illicz, Illinicz, Illukiewicz, Iwonia, Iwoński, Jagodowski, Jagusiński, Jagużyński, Jakowiecki, Jakubiński, Jankiewicz, Jarkowski, Jarmoliński, Jarmołowicz, Jaskołowski, Jaskółowski, Jasman, Jaślikowski, Jeleniewski, Jenkiewicz, Jesman, Jeśman, Jewłaszko, Jewłaszkowicz, Jucewicz, Junkiewicz, Junkowicz, Juńkiewicz, Jusewicz, Jussewicz, Juszkiewicz, Kadłubiński, Kadłubiski, Kamota, Karaczewski, Karaffa-Korbut, Karalewicz-Juncewicz, Katarski, Kazimierski, Kazimirski, Klimkowski, Klukowicz, Klukowski, Kołmowski, Komar, Komarowski, Komorowski, Komota, Konarzewski, Koproski, Koprowski, Koraszewicz, Korbowski, Korbułtowski, Korbut, Korbutowicz, Korczak, Korczakowski, Korczmiński, Korczyński, Kostka, Kotarski, Kotowicz, Kozieradzki, Krasnodąbski, Krasnopolski, Kraśnicki, Krężelewski, Krężołowski, Krężyłowski, Krukienicki, Krukieński, Krukiewnicki, Krulski, Krupel, Krupello, Krupiński, Krupowicz, Krupski, Kruszel, Krynicki, Krzeczeński, Krzeczkowski, Krzeczowski, Krzywopis, Krzywopisz, Kukizowski, Kula, Kuryłowicz, Kwaszewicz, Lachodowski, Lahodowski, Langowski, Latyczyński, Ledeński, Leszczyński, Liniewski, Lipski, Luskowski, Luszkowski, Lutowieński, Łachodowski, Ładomicki, Łagodowicz, Łahodowicz, Łahodowski, Łapinkiewicz, Ławrynowicz, Łęgowski, Łodziata, Łohodowicz, Łojowicz, Łoniewski, Łowiejko, Łubkowski, Łuczkiewicz, Łukszyński, Łuszczewski, Łuszczkowski, Łuszczyński, Łuszkowski, Łużkowski, Łysczyński, Machalewski, Machalski, Maczulski, Malczewski, Malczycki, Manugiewicz, Manuwir, Melechowicz, Meleszkiewicz, Meleszko, Meleszkowicz, Menicz, Michael, Michalewicz, Michalewski, Michalski, Michałowski, Miedzielski, Mielechowski, Mieleszko, Mienicz, Mikulec, Mikulicki, Miłaniewski, Miszka, Miszkiewicz, Mitarski, Mleczko, Moczulski, Moczylski, Mogielnicki, Mogilnicki, Mogolnicki, Morohowski, Morokowski, Mroczkowski, Muchalski, Myszczyc, Myszka, Myśko, Narmont, Narmunt, Newelski, Niegardowski, Niwicki, Oladowski, Oładowski, Oratowski, Orbowski, Orczysławski, Ornowski, Orwicz, Orzeszko, Orzewski, Ostrowski, Ostróg, Oszczysławski, Oszmieniec, Ościsławski, Pachniowski, Parwaniecki, Pawłowicz, Pełczycki, Perwaniecki, Piśnicki, Pletenicki, Pletnicki, Płoskoński, Podgolia, Podgrodziedzki, Podhorodeński, Podhorodyński, Podobiedow, Podolecki, Podwerbecki, Podwerbski, Porcianko, Porcyanko, Portanty, Porwaniecki, Prochnicki, Prokop, Prokopowicz, Próchnicki, Pruchnicki, Przedzielnicki, Przyłubski, Przyłupski, Pyszyński, Rezanowicz, Rocimirski, Rokitnicki, Rossakiewicz, Rozborski, Rymkiewicz, Ryncza, Rynek, Rynka, Rynkowski, Ryński, Saczko, Sadłocha, Salamonowicz, Salomoński, Saładykowski, Sałmiński, Sałomuński, Sampławski, Saparowski, Saporowski, Saszko, Sąd, Sąplewski, Sąpławski, Seleniewicz, Serebczyński, Serebryski, Sidecki, Sieleniewicz, Sielenko, Sielicki, Siennowski, Siladkowski, Silicz, Silnicki, Siwiński, Skabłoński, Skoruta, Skurat, Skuratowicz, Skurewicz, Sławski, Smietanka, Smiotanka, Smokowski, Smykowski, Sobański, Sołomiecki, Sołomuński, Sołtan, Sond, Sosnowski, Sowa, Sozański, Staniewski, Stawski, Steckowicz, Strasz, Strus, Strusiewicz, Struszkiewicz, Struś, Sukmanowski, Sułkowski, Sułtan, Suszcz, Sutkowski, Sutyski, Swarzyczewski, Swidło, Synkowski, Szaczko, Szakłakowski, Szampławski, Szawłowski, Szczaska, Szeptycki, Szerebiński, Szkopowski, Szloczkowski, Szołomski, Szukajło, Szumbarski, Szumiański, Szumkowski, Szuszniański, Ścisłowski, Śledziewski, Śledziński, Ślizień, Śmietanka, Śmietonka, Śmiotanka, Śmiotanko, Świdłowski, Świeżyński, Świniuski, Tamanowski, Tankowski, Tańkowski, Tąkiel, Terechowicz, Ternowski, Tomanowicki, Tomanowski, Troszek, Truchanowski, Truchnowski, Truchowski, Tur, Turek, Tychonowicz, Tyśmieniecki. Udzielski, Umiastowsk, Urzejowski, Ussakowski, Wankowski, Wańko, Warkowski, Wasiciński, Wasiczyński, Wasielkowski, Wasilkowski, Wasiutyński, Wasuczyński, Wasylkowski, Waszczyński, Wereszczyński, Wereszyłko, Wesołowski, Wessel, Wielhorski, Wierzbowski, Wierzchołowski, Wierzchowski, Witaliszowski, Wojna, Wojnałowicz, Wojszwiłło, Wołk, Wołk-Łaniewski, Wołod, Wołodko, Wołodyjowski, Worona, Worotyński, Woszczowski, Wujachewicz, Wujakiewicz, Zaborowski, Zagorewski, Zagorowski, Zaharanko, Zahoranko, Zahorenko, Zahorowski, Zajęcznicki, Zajęczyński, Zakoszewski, Zaniewski, Zaranek, Zarański, Zawalski, Zborowski, Zegart, Ziełkowski, Ziokowski, Ziołkowski, Ziółkowski, Złotoliński, Zoratyński, Zorawiński, Żabicki, Żelazko, Żoratyński, Żorawiński, Żorownicki, Żórawiński, Żórawnicki, Żurawiński, Żurowski. Tadeusz Gajl, Herbarz Polski

Pozostałe nazwiska

Jury Łyczkowski, na swojej stronie dotyczącej heraldyki, wspomina również o nazwiskach; Balewicz, Bołdysz, Hreczyn, Szpakowski, Wasiewicki, Wolski, Wołodźko, Wołko, Zaranko, Zubko .

Odmiany

Odmiany herbu Korczak Korczak II Korczak V Korczak VI Korczak VII Korczak odmienny Korczak Bedlewicz Bedlewicz II Hornowski Łyszczyński Silicz

Odmiany arystokratyczne herbu Korczak Herb Branicki według Obszczyj Gerbovnik Herb Branicki według Ostrowskiego Herb Chołoniewski Herb Drohojowski Herb Komorowski

Herb Korczak w Tablicach odmian herbowych autorstwa Teodora Chrząńskiego z 1909 roku. V rząd, V kolumna.

Galeria

• 
  Grobowiec rodziny Horodyńskich z herbem Korczak
• 
  Korczak obok herbu Rawicz na ścianie dworku szlacheckiego w Rdzawie
• 
  Kartusz herbowy na zamku w Olesku, Korczak w IV polu
• 
  Korczak z koroną hrabiowską, należący do rodziny Branickich

Zobacz też

• Heraldyka polska
• Ród herbowy
• Lista polskich herbów szlacheckich

Bibliografia

• JanJ. Długosz JanJ., Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae, ZygmuntZ. Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 27 .
• „Polska Akademia Umiejętności”, Rozprawy, Wydział Historyczno-Filozoficzny, Kraków: Nakład Akademii, 1881, s. 403 .
• „Polska Akademia Umiejętności”, Archiwum Komisji Historycznej, Kraków: Komisja Historyczna Akademii Umiejętności nr 70, 1913, s. 533 .
• TadeuszT. Gajl TadeuszT., Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku. Ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów, Gdańsk: L&L, 2007, s. 543, ISBN 978-83-60597-10-1, OCLC 233447252 .

Linki zewnętrzne

• Tadeusz Gajl: Nazwiska. gajl.wielcy.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
• Dzieje zasobu. agad.gov.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
• Jury Łyczkowski: Herby szlachty litwińskiej. lyczkowski.net. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).