Gorzkie żale

Gorzkie Żale – nabożeństwo pasyjne w Kościele katolickim, mające najczęściej formę nabożeństwa eucharystycznego, odprawianego w okresie wielkiego postu, szczególnie w niedziele, ale również – zależnie od lokalnych zwyczajów – w inne dni (np. w czasie Triduum Paschalnego, zwłaszcza w Wielki Piątek). Gorzkie Żale są tradycją wyłącznie polską. Składa się z trzech części. W poszczególne niedziele Wielkiego Postu odprawia się kolejne części (dwukrotnie, gdyż wielki post trwa sześć tygodni), natomiast Zachęta (Pobudka) pozostaje zawsze ta sama.
Historia i pochodzenie[edytuj | edytuj kod]
Nabożeństwo z jednej strony opiera się na motywach Jutrzni w formie praktykowanej w XVIII w., z drugiej zaś zawiera pewne elementy średniowiecznych pasyjnych misteriów liturgicznych. Na ich podstawie ks. Wawrzyniec Benik ze zgromadzenia księży misjonarzy świętego Wincentego à Paulo opracował strukturę i napisał tekst nowego nabożeństwa.
Na początku XVIII wieku ówczesny proboszcz kościoła św. Krzyża w Warszawie, ksiądz Michał Bartłomiej Tarło (późniejszy biskup poznański), oraz Bractwo św. Rocha, istniejące od 1688 przy tym kościele, rozpoczęli starania o pozwolenia na odprawianie w świątyni specjalnego nabożeństwa pasyjnego. Gorzkie Żale po raz pierwszy zostały odprawione 13 marca 1707 r. w kościele Świętego Krzyża[1]. Pierwszy raz zostało wydane drukiem w 1707 roku staraniem ks. Wawrzyńca Stanisława Benika pod tytułem Snopek Mirry z Ogrodu Gethsemańskiego albo żałosne Gorzkie Męki Syna Bożego […] rospamiętywanie.
Nabożeństwo pierwotnie przeznaczone było dla Bractwa Świętego Rocha, ale szybko zdobyło popularność wśród wiernych i zostało wprowadzone do innych kościołów w Warszawie, a następnie w całej Polsce.
Ta sekcja od 2017-10 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Melodie śpiewów wchodzących w skład "Gorzkich Żalów" są oryginalne, ale nawiązują do wcześniejszych pieśni. Istnieje też wiele współcześnie śpiewanych wariantów lokalnych.
Struktura[edytuj | edytuj kod]
Całość nabożeństwa podzielona jest na trzy części odmawiane cyklicznie, tak że cały cykl odmawiany jest dwukrotnie w ciągu całego wielkiego postu. Struktura nabożeństwa wygląda następująco:
- Wystawienie Najświętszego Sakramentu z odpowiednią pieśnią;
- Gorzkie Żale rozpoczynają się Pobudką (inaczej Zachętą), która jest zawsze taka sama, niezależnie od części nabożeństwa;
- następnie odczytywana jest Intencja nabożeństwa (w każdej części o innej treści) wraz z wprowadzeniem do śpiewanych rozważań, po czym wykonywane są następujące pieśni:
- Hymn;
- Lament duszy nad cierpiącym Jezusem;
- Rozmowa duszy z Matką Bolesną (tradycja nakazuje śpiewanie zwrotek nieparzystych kobietom, a parzystych mężczyznom[2]);
- Któryś za nas cierpiał rany.
- po tym z reguły następuje kazanie pasyjne;
- na koniec celebrans błogosławi Najświętszym Sakramentem, co poprzedza i po czym następuje odpowiednia pieśń.
Przebieg nabożeństwa bywa różny, zależny od lokalnych zwyczajów. Poza wymienionymi pieśniami mogą pojawić się również takie elementy, jak dodatkowe śpiewy (np. na rozpoczęcie i zakończenie nabożeństwa), litanie, antyfony, suplikacje.
Fragmenty usunięte z oryginalnego tekstu[edytuj | edytuj kod]
W oryginalnej wersji z 1707 roku usunięto fragmenty nawiązujące do Żydów.
Tekst z 1707 | Tekst współczesny |
---|---|
Bije, popycha, żyd nieposkromiony,
Nielitościwie z tej i z owej strony. |
Bije, popycha tłum nieposkromiony,
Nielitościwie z tej i z owej strony. |
Jezu! na zabicie okrutne,
Cichy Baranku od żydów szukany. |
Jezu! na zabicie okrutne,
Cichy Baranku od wrogów szukany. |
Jezu! od żydostwa niewinnie,
Jako łotr godzien śmierci obwołany. |
Jezu! od pospólstwa niewinnie,
Jako łotr godzien śmierci obwołany. |
Jezu! z najgrawania od żydów,
Na pośmiewisko purpurą odziany. |
Jezu! od żołnierzy niegodnie,
Na pośmiewisko purpurą odziany. |
Kościół Katolicki Mariawitów w RP[edytuj | edytuj kod]
W Kościele Katolickim Mariawitów w okresie Wielkiego Postu odprawiane są również Gorzkie Żale o Mateczce – nabożeństwo ku czci Marii Franciszki Kozłowskiej, poświęcone jej cierpieniom chorobowym i śmierci[3].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Elżbieta Kowalczykowa: Kościół św. Krzyża. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 106.
- ↑ Michał Buczkowski: Gorzkie Żale.... s. 97.
- ↑ Katarzyna Tempczyk – „Nowe przymierze uczynił Pan z nami...” Teologia Kościoła Katolickiego Mariawitów. Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2011, ss. 123–124.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- ABC chrześcijanina. Mały słownik. Sylwester Zalewski (red.). Warszawa: Verbinum, 1999. ISBN 83-85762-95-7.
- Michał Buczkowski: Gorzkie żale. Między rozumem a uczuciem. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2010, s. 97. ISBN 978-83-7505-311-1.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
|