Karłowice (Wrocław)
Karłowice (niem. Carlowitz, Karlowitz) – część (zwyczajowo nazywana osiedlem) Wrocławia, na osiedlu Karłowice-Różanka, za północnym brzegiem Starej Odry. W latach 1952–1990 (do czasu zniesienia podziału Wrocławia na dzielnice) wchodził w skład dzielnicy Psie Pole. Na zachodzie graniczy z Polanowicami, a na północy z Sołtysowicami. Na osiedlu mieszka około 20 tysięcy osób.
 |
 |
 |
Opis
[edytuj | edytuj kod]
Główną arterią osiedla jest biegnąca w przybliżeniu równoleżnikowo aleja Jana Kasprowicza. Znajduje się przy niej większość najważniejszych obiektów osiedla z przełomu XIX i XX wieku (kościół św. Antoniego z klasztorem franciszkanów, szpital dziecięcy – dawny klasztor urszulanek, wieża ciśnień) i najbardziej reprezentacyjne wille. W sąsiadujących mniejszych uliczkach rozlokowane są domy jednorodzinne; we wschodniej części osiedla przy kilku ulicach, w latach dwudziestych i trzydziestych, wybudowano dwu- i trzykondygnacyjne domy wielorodzinne. Na Karłowicach, przy ul. Czajkowskiego 109, znajdują się także koszary Akademii Wojsk Lądowych im. Tadeusza Kościuszki.
Przy ulicy Koszarowej, w kwartale między Sportową, Sołtysowicką, a linią kolejową znajdowały się za czasów PRL koszary wojsk radzieckich, a ulica Koszarowa od Przybyszewskiego do Sołtysowickiej była zamknięta dla ruchu. W początkach lat 90. XX wieku, po wyjściu ostatnich obcych wojsk, obiekty które te wojska wcześniej zajmowały przekazane zostały władzom cywilnym, a w przebudowanych budynkach powstał wkrótce szpital zakaźny, a część budynków przekazana została Uniwersytetowi Wrocławskiemu (później w kolejnych obiektach znalazł miejsce dolnośląski oddział IPN). Trzeci szpital, uruchomiony kilkanaście lat wcześniej (15 czerwca 1984 jako szpital „Czterdziestolecia PRL”) mieści się w północnej części osiedla, przy ul. Kamieńskiego 73a.
Karłowice zaliczane są do jednostki administracyjnej Karłowice-Różanka, której teren obejmuje oprócz Karłowic i Różanki także część terenów osiedli sąsiednich (Mirowiec, Kowale, Poświętne i Lipa Piotrowska).
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Nazwa należy do grupy nazw patronomicznych i pochodzi od imienia założyciela miejscowości Karola[1]. Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia jako najstarszą zanotowaną nazwę miejscowości Karlowice podając jej znaczenie „Dorf des Karl”, czyli po polsku „Wieś Karola”[1].
Topograficzny słownik Prus z 1835 roku notuje miejscowość pod polską nazwą Carlowice, a także niemiecką Carlowitz[2], natomiast wydany pół wieku później Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wymienia ją pod nazwą Karlowice[3].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Osada została założona przez opata klasztoru św. Wincentego, Carla Kellera około roku 1699, jednak w dokumentach została odnotowana po raz pierwszy dopiero w roku 1736 pod nazwą Carlwitz (od imienia założyciela osady). Kilka lat później wieś pojawia się w dokumentach już pod nazwą Carlowitz. Do roku 1810 osada należała do klasztoru, po czym przeszła w ręce prywatne. Jeszcze w XIX w. dominowała we wsi ludność polska, a ostatnim wójtem mówiącym po polsku był ok. 1850 r. Antoni Szulc (pradziadek Jana Edmunda Osmańczyka)[4]. W latach 1894–1901 trwała budowa neogotyckiego kościoła i utrzymanego w podobnym stylu klasztoru franciszkanów. W 1911 roku niemiecki architekt Paul Schmitthenner rozpoczął realizację Gartenstadt Carlowitz („miasto-ogród Karłowice”), w 1913 powstał karłowicki rynek (obecnie plac Piłsudskiego), a w 1915 widoczna z daleka wieża ciśnień na dzisiejszym pl. Daniłowskiego, a w 1928 miejscowość włączona została w granice Wrocławia jako jedno z kilku nowych osiedli. W latach 1933–1935 pomiędzy obecnymi ulicami Przybyszewskiego i Przesmyckiego wybudowano nowe seminarium duchowne archidiecezji wrocławskiej (obecnie budynek należy do Uniwersytetu Wrocławskiego). Podczas II wojny światowej osiedle praktycznie nie ucierpiało i wciąż nazywane bywa – jak na początku XX wieku – „miastem-ogrodem” albo „osiedlem-ogrodem”. Obok czysto rekreacyjno-mieszkalnego charakteru, osiedle ma także instytucje podnoszące prestiż osiedla, jak szkoły (podstawowe, gimnazjum, do 1993 także liceum), uczelnie (niektóre wydziały uniwersytetu i szkoła oficerska) oraz szpitale.
Urzędy i instytucje
[edytuj | edytuj kod]- Urząd pocztowy Wrocław 8
- Komisariat Policji Wrocław Psie Pole
- Szkoła podstawowa nr 83 im. Jana Kasprowicza przy al. Boya-Żeleńskiego 32
- Szkoła Podstawowa nr 20 przy ul. Kamieńskiego 24
- Gimnazjum nr 24 im. Janusza Korczaka przy ul. Przybyszewskiego 59 (zlikwidowane w związku z reformą szkolnictwa).
- Rzymskokatolicka Parafia pw. św. Antoniego (Franciszkanie)
- Dolnośląskie Centrum Pediatryczne im. Janusza Korczaka (obecnie część Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego przy ul. Koszarowej)
- Wojewódzki Szpital Specjalistyczny przy ul. Kamieńskiego
- Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. J. Gromkowskiego przy ul. Koszarowej
- Uniwersytet Wrocławski – Wydział Nauk Społecznych (ul. Koszarowa) oraz częściowo wydziały Nauk Biologicznych, Biotechnologii oraz Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska (ul. Przybyszewskiego)
- Akademia Wojsk Lądowych im. gen. Tadeusza Kościuszki przy ul. Czajkowskiego 109
- Dolnośląski Oddział IPN
- Muzułmańskie Centrum Kulturalno-Oświatowe przy al. Kasprowicza 24a
Komunikacja miejska
[edytuj | edytuj kod]Linie tramwajowe
[edytuj | edytuj kod]- 1 (Poświętne – Biskupin)
- 6 (Kowale – Krzyki)
- 7 (Poświętne – Klecina)
- 8 (Karłowice – Tarnogaj)
- 11 (Kromera – Oporów)
- 15 (Poświętne – Park Południowy)
- 23 (Kowale – Nowy Dwór P+R)
Linie autobusowe
[edytuj | edytuj kod]- A (Koszarowa (szpital) – Krzyki)
- K (Kamieńskiego (pętla) – Gaj-pętla)
- N (Petrusewicza – Litewska)
- 105 (Kromera – Świniary)
- 108 (Dworzec Nadodrze – Pracze Widawskie)
- 111 (Kminkowa – Osiedle Sobieskiego)
- 116 (Plac Grunwaldzki – Sołtysowice)
- 118 (Rędzin – Sępolno/Wojnów)
- 119 (Racławicka – Sołtysowice)
- 128 (Nowy Dwór P+R – Zakrzów)
- 129 (Poświęcka (ośrodek zdrowia) – Port lotniczy)
- 130 (Osiedle Sobieskiego – Polanowice)
- 132 (Oporów - Kromera)
- 142 (Jarnołtów – Paprotna)
- 144 (Polanowice – Zwycięska)
- 315 (Zajezdnia Obornicka - Swojczyce)
- 319 (Klecina (stacja kolejowa) – Kamieńskiego (pętla))
- 904 (Galeria Dominikańska – Łozina (skrzyżowanie))
- 908 (Dw. Nadodrze – Szymanów - pętla)
- 914 (Galeria Dominikańska – Pruszowice)
- 924 (Galeria Dominikańska – Stępin - kościół)
- 930 (Kromera – Krzyżanowice)
- 244 (Kminkowa – Petrusewicza; linia nocna)
- 246 (Kozanów – Sołtysowice; linia nocna)
- 247 (Giełdowa (centrum hurtu) – Polanowice; linia nocna)
- 251 (Litewska – Krzyki; linia nocna)
- 257 (Oporów – Ślazowa/Rędzin; linia nocna)
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 18, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ Muller 1835 ↓, s. 532.
- ↑ Karlowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 842.
- ↑ Edmund Jan Osmańczyk, Wisła i Kraków to Rodło, Warszawa 1985, ISBN 83-10-08658-X, s. 16–17.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- J.C. Muller: Bollständiges geographisch-statistisch-topographisches Wörterbuch des preußischen Staates Erster band A-E. Erfurt: J.E. Muller Buchhandlung, 1835.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Karłowice na zdjęciach archiwalnych i współczesnych
- Wrocław - Karłowice (dawniej: Carlowitz) na str. fotopolska.eu
